Ислам дінінің негізгі рухани құндылықтары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ2

I ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ МӘНІ МЕН ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ РӨЛІ8

1. 1 Адамның құндылықтық бағдарлары жүйесіндегі құндылықтардың орны8

1. 2 Ислам дінінің негізгі рухани құндылықтары16

II ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ФУНДАМЕНТАЛДЫҚ37

ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ТАРИХИ ПРОЦЕСС37

2. 1 Ислам мәдениетіндегі құндылықтардың өзара қатынастық сипатының тарихқа әсері. 37

2. 2 Қазіргі Қазақстандағы Ислам дінінің жағдайы және негізгі құндылықтарының алатын орны40

ҚОРЫТЫНДЫ48

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:51

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адамзат тарихында құндылықтардың қалыптасуы мәселесі ерте заманнан - ақ ойшылдардың, ғұламалардың назарында болып келді. Әсіресе, рухани құндылықтардың жүйесін қалыптастыру, оның қалыптасу түпкі негіздерімен себептерін, қозғаушы күштері мен құрылымын анықтау, өтпелі кезеңдегі оның әр түрлі көріністерін айшықтау өзектілігі зор мәселе болып отыр.

Ислам мәдениетіндегі руханилық феномен жөнінде тарихи процесте әр түрлі ғұламалар қандай пікірлер білдірді? Қоғамдағы көптеген қайшылықтардың қайнар көздерін олар немен, қандай үрдістермен байланыстырды? Міне, осындай көптеген сұрақтарға бұл диплом жұмысымда жауап табуға талпыныстар жасалынған.

Бұл зерттеу жұмыстың көлемінде әлеуметтік философиядағы ислам мәдениетінің құндылықтарын терең ашып, қоғамның рухани өміріндегі барлық күрделі мәлелелерге толық жауап беру қиын. Бұл зерттеуде негізінен ислам мәдениетіндегі адамның болмысының өзегін құрайтын құбылыс рухани құндылықтар екені тұжырымдалып, олар әлеуметтік философия тұрғысынан талдаудан өткізіледі. Адамның күрделі табиғаты тек қана материалдық игіліктерді, сұраныстарды, мұқтаждықтар мен қажеттіліктерді қанағаттандырумен шектелмейді. Өмір сүріп жүрген қандай болмасын адамға міндетті түрде діни ислами рухани құндылықтар қажет. Өйткені ислам дініндегі ең негізгі рухани құндылық Алла болса, одан кейінгі Мұхамед Пайғамбар (с. ғ. с. ) және Оның қалдырып кеткен мұсылмандардың құдіретті „Құран Кәрім” кітабы, хадистері. Сонымен қатар ақиқат, жақсылық, әсемдікті өмірдегі өздерінің рухани бағдары еткен әлеуметтік субъектілердің ғана бұл дүниеде шынайы мәнге, дамуға мүмкіндігі ашылады. Шын мәнінде адами дамудың қайнар көзі осы мұсылмандық рухани құндылықтардың басымды күшке, факторға айналған кезеңінен басталады. Қандай да болмасын қоғамның болашағы адамзаттардың тарихта жинақталған рухани құндылықтарды құрметтеуімен, өрбітуімен байланысты. Оларға бой ұсынбаған халықтың берекесі кетіп, сол қоғамда ауызбіршілік жойыла бастайды.

Дамыған мәдениетті қоғамды қалыптастыру міндеттері әрбір этикалық қауымдастықтың дамуы, мен берік мәдениет ретінде ұйымдасуына сәйкес келіп отырады. Қандай этикалық топ үшін де жаңа азаматтық қоғамға, ашық қоғамға өту жолындағы қайшылықтарды жұмыла көтеру болашағы тұр, өзара сұхбаттарды үйлесімдендіру қажеттіліктері бар. /1/

Әлеуметтік философиядағы ислам мәдениетінің құндылықтарын рухани дүниені дамытуына қоғамда игілік үшін қызмет етуболып табылады. Аксиология осы мәселелерді теориялық жағынан зерттейді, басқа ілімдердің жетістіктерімен байланыстырады.

Теориялық сананың дамуының соңғы кезеңдерінде авансценада эпистемологиялық структурализмнің орнына құндылықтар проблемасы шыға бастады. Бұл процестердің түпкі тамыры Батыс пен Шығыс дүниетамырларының өзара қатынастарының тереңдей түсуіне, модернизмнің ипосмодернизмге айналуына, „тарихтың ақыры” (Ф. Фукуяма) сияқты идеялардың кең таралуымен байланысты болып отыр. Міне, сондықтан да болар Батыста да, шығыста да көптеген зерттеушілер құндылық мәселесіне жете мән беріп отыр. Әсіресе, АҚШ пен Батыс Еуропада, Шығыста мұсылман елдерінде ғалымдар жиі-жиі ғылыми конференциялар өткізіп, ислам мәдениетінің құндылықтарының қатынастары мәселесінің көптеген көріністері жайлы пікірлерін ортаға салып, зерттеп жатқаны белгілі. Соңғы кездері орта Азия мемлекеттері арасында да жаңа бетбұрыстар байқалуда.

Құндылықтың қатынастар философиясының негізгі мәселесі „Адам - әлем” қатынасының ажырамас бөлігі болып табылады. Ол танымдық, болмыстық және логикалық негіздермен қатар тұратын философиялық теорияның бір саласы, әлеуметтік философияның зерттеу объектісі қоғамда қалыптасқан және өмір сүретін құндылықтың қатынастарға, олардың жүйесіне қарап, сол әлеуметтік болмыстың өзіндік келбетін, оның әлеуметтік портретін жасауға болады.

Әлеуметтік метафизикадағы Ислам мәдениетінің фундаменталдық құндылықтары атты тақырыптың зерттелу деңгейі. Құндылықтарды зерттейтін саланы аксиология деп аталатыны белгілі. Ал, осы құндылықтар мәселесіне философия тарихында қандай пікірлер білдірілді.

Қысқаша тоқтала кетсем. Антика заманында өмір сүрген Сократ: „Игілік дегеніміз не?” - деген сұрақты қойған болатын. Платон үшін ең жоғарғы құндылықтар абсолютті түрде өмір сүреді, ал софистар болса, өздернің атақты „Адам барлық нәрсенің өлшемі” деген тезисі арқылы барлық құндылықтарын адамдардың бағалауынан өтетінін білдіріп, олардың салыстырмалы қасиетіне назар аударған. Аристотель құндылықтар әлемін жіктеуден өткізу қажеттілігін айтады. Ол адамның даналығының өлшемі - оның қандай құнды нәрсені таба білуінде деген пікірді келтірген.

Антикалық дәстүрге тән құбылыс құндылықтарға өзіндік жіктеме беруде. Мәселен, әсемдік пен сұлулық руханилылықтың эстетикалық типінде көрініс берсе, жақсылық - этикалық мағынада қарастырылады. Платон өзінің ұстазы Сократ сияқты адами құндылықтарды игілік категориясынан туындатады. Этика мен эстетиканың ара жігін анықтаған, кейде бір - біріне қарсы қойған Аристотель болып табылады. /2/

Ф. Бэкон өзінің „Жаңа Оргононда” индуктивті методологиясы арқылы игілік пен ақиқат сияқты құндылықтарға сүйенген руханилық адам даралығының даму деңгейінің белгілі бір сатыларында ғана жүзеге асатынын айтады. /3/

Неміс классикалық философиясында құндылықтар әлемі жаңа ұғымның кең таралуымен сипатталады. Бұл „еркіндік” категориясы. Еркіндік - адамның ең құдіретті құндылығы деген ұғым қалыптаса бастайды. Кезінде немістің ұлы философтары Кант пен Гегель де құндылықтар мәселесіне назар аударып, әрқайсысы талдаулар жүргізген. Кант құндылықтар адамның алдына қойған мақсаттарына жету жолындағы факторлардың мәнділігінен туындайды деген ойды білдірді. /4/

Персоналистік онтологизм бағытының өкілі М. Шелердің басты ерекшелігі - құндылықтар дүниесінде өзіндік иерархия бар деп есептеуінде. /5/

Мәдени - тарихи релятивизм концепциясы бағытының өкілдері - Дильтей, Шпенглер, Тойнби, Сорокин және т. б. Олар аксиологиялық плюрализм идеясын ұсынады, яғни әр құбылыстың көпжақты құндылығы болу мүмкіндігіне тоқталған. /6/

Құндылықтардың әлеуметтік концепциясы бағытының негізін салушы М. Вебер. /7/ Ол жаңакантшылдармен келісе отырып, олардың құндылықтық нормаларын әлеуметтік іс - қимыл мен әлеуметтік білімді тұжырымдауға қолданады.

Құндылық - әлеуметтік субъектіге қажеттілігі бар, маңыздылығы айқындалған норма деп алынады.

Аксиологияның ілім ретінде қалыптасуына үлесін қосқан философ Ф. Ницше болған /8/

Әлемге, адамдарға, әсемдікке деген махаббат кешірімділік, қанағатшылдық, мейірімділік, қай ғасырда болмасын өздерінің тұрақты қасиеттерін сақтай алады, рухани дамудың іргелі категорияларына айналады, рухани сабақтастықтың өзегі болып табылады.

„Философияның мақсаты құндылықтарды анықтауда” - деген Ницше. Ол болмыс пен құндылықты бір - бірімен тығыз байланыста, ажыратпай, сіңістіре қарастырады. Ал, М. Хайдеггер болса ол екеуінің ара - жігін ашуға тырысады.

Әлеуметтік философиялық антропологияға қарағанда (яғни адама философиясына қарағанда) тұлға мен қоғамның салыстырмалы дербестігін мойындайды, бір - бірімен қатынастағы феномендік дербестікті ескере отырып, тұлғаның субъектілік мәртебесін жетекші рол етеді. Сондықтан философиялық, әмбебап деңгейдегі сипаттама адамға деген ерекше бағалауды туындатады.

Зерттеу жұмысымның мақсаты мен міндеті.

Зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты - әлеуметтік философиядағы ислам мәдениеті құндылықтарының қалыптасуы мен дамуына әлеуметтік философия тұрғысынан талдаулар жасау, ислам дініндегі негізгі құндылықтарды сараптаудан өткізу. Осы мақсатқа жету жолында зерттеу жұмысымның алдына мынадай міндеттер қойылды:

ислам мәдениетіндегі құндылықтарды философиялық талдау;
ислам мәдениетіндегі құндылықтар адам болмысының өзегі екендігін анықтау;
ислам мәдениетіндегі рухани құндылықтарды барынша ашып көрсету.

Зерттеу жұмысымның жаңалығы.

Зерттеген дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы - ислам мәдениетіндегі негізгі құндылықтарына әлеуметтік философиялық талдаудың жасалуында.

Диплом жұмысының құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспеден, тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯДАҒЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫҢ МӘНІ МЕН ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ РӨЛІ

1. 1 Адамның құндылықтық бағдарлары жүйесіндегі құндылықтардың орны

Әлем өзінің байлығымен және алуантүрлілігімен ерекшеленеді. Әлемді рухани - практикалық игеру үдерісі барысында адам болмысты өз құндылықтары арқылы қарастырады. Бұл қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстар тұлғаның сезімдеріне, ұмтылыстарына сәйкес келетін әлемге деген ерекше эмоционалдық реңге ие болатын қатынасты білдіреді. Адамның әлемге қатынасының ерекшелігі оның өзін және өзге адамдарды, қоршаған дүниедегі заттарды, құбылыстарды, үдерістерді қайырымдылық, әділеттілік, сұлулық, пайдалылылық т. б. тұрғысынан бағалап, құндылықтар арқылы қарастыруымен сипатталады.

Құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоцияларды - қуану, сүйсіну, таңдану, табыну т. б. туғызады. Оның ішіндегі ең жоғарғысы - қасиеттерге табыну. Адамға қасиеттер қажет, мейлі ол дін болсын немесе діни емес зайырлық қасиеттер болсын. Бұл мәселе, әсіресе, қоғамның адамгершілік тұғырлары мен мәдени дәстүрлерінің құнсыздануы мен деградациясы кезінде өзінің өзектілігін байқатады. Құндылықтар - қасиеттер. Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді. Оларға деген табынушылық қатынас бала кезден, ана сүтімен бірге, өзінің ана тілі арқылы, мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет - ғұрыптары мен салт - дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығады. Қасиеттер адам бойында моральдық жауапкершіліктер жүктейді, сезімін айқындай түседі. Құндылықтық эмоцияның ең жоғарғы формасы - „жамандықтан” тазаруды білдіретін катарсис болып табылады. Әдетте катарсис термині Аристотельдің „Поэтикасындағы” трагедия теориясымен байланыстырылады. Антик философиясында катарсис мәселесі Аристотельге дейін - ақ қойылған болатын. Бұл термин антик әлемі әдебиетінде эстетикалық, психологиялық, этикалық, тіпті діни мағыналарда да қолданылады. /9/1/

Құндылықтарды танудағы ең қиын мәселе - нағыз құндылықтарды жалғандарынан ажырата білу. Ол теку теориялық жағынан алғанда ғана қиын. Біз қайырымдылық (ізгілік) пен зұлымдықты ешқайсысына анықтама бермей-ақ ажырата аламыз. Бұл жерде барлығын „таза сумен” шайып, күмәнсіз ететін гуамдылық өлшемі қызмет етеді. Бұл жерде, тек қайырымдылық пен адамға қызмет ететін нәрсе ғана нағыз құндылық болып табылады.

Құндылықтар әлемі - сөздің кең мағынасында мәдениет әлемі, адамның рухани әрекетінің саласы, тұлғаның рухани байлығы өлшемін білдіретін, оның адамгершілік санасының, басымдылықтарының саласы. Әрбір мәдениеттің өз құндылықтар кешені бар. Құндылықтар адам болмысының әр түрлі формаларына деген қатынасты білдіретін адамзат мәдениеті болып табылады. Құндылықтар - өмірге, еңбекке, шығармашылыққа, адамгершілік насихаттарға, еркек пен әйел арасындағы байланысқы, адам өмірінің мәніне деген бағалаушы қатынас. Құндылықтар - материалдық және рухани қажеттеліктерді өтеу мақсатында қалыпты нәрселер. Қалыпты мәнге қайырымдылық, сұлулық, әділеттілік идеалдары ие болуы мүмкін.

Әлемдегі, әлеуметтік шындықтағы құбылыстардың ішкі мәнін анықтауда философиялық концепциялар көптеп кездеседі.

Ал, енді философия тарихында құндылықтарды анықтаудың барысында көрініс берген бірнеше ағымдардың әдістемесін енгіздеріне тоқталатын болсақ, рационалистік және ирроционалистік көзқарастағы философияның бұл мәселені түсіндіру, қарастыру деңгейін талдап көрейік.

Белгілі иррационалист Шопенгауэр дүниенің, құндылықтардың терең мәнін тек интуиция арқылы ашуға болады, ал сыртқы қатынастардың сырын түсіну үшін ақылдың мүмкіндігімен шектелуге болады деген пікірді білдірген. /9/2/

Ф. Ницше өзінің „өмір философиясында” адамның әлемге және қатынасына үлкен мән бере отырып, әлем туралы түсінік - ол субъектіің әлемді айшықтауы деген тұжырымдар жасайды. /10/

Құндылықтар әлеміне әдістемелік негіз бола алатын принципті, әдісті философия тарихындағы бір ағыммен ғана байланыстыра алмаймыз. Әрине көптеген бағыттар бұл мақсатты өзіндік талпыныс, әрекеттер жасаған. Мысалы, герменевтикалық әдіс „тарихи оқиғалардың, құбылыстардың, мәтіндердің мағынасын қазіргі кезеңге сай концептуалды - сыни тұрғыдан ашуға тырысукерек” - деген тұжырымға сүйенеді. /11/

Бұл жерде герменевтиканың өзіндік ұмтылысы - өткен мен қазіргі кезеңді біртұтас дүние ете қарастыруында болып отыр.

Гадамер герменевтиканы қазіргі кезеңнің универсальді (әмбебап) философиясы деп атайды.

Адам тән мен зердеге табиғаттың арқасында ғана ие болған. Ал хайуанат дүниесіне тән психикалық қасиеттердің жиынтығы мен адам болмысы шектелмейді. Адам да оның еркіндігінің түпкі субстанциясы болатын „жан” деген құдірет бар. Ол материалдық өлшемдермен айғақталмайтын ерекше құбылыс болып табылады.

Әрбір қоғамның мәдени тұтастығы, оның ішкі бірлігі әлеуметтік ортадағы жоғарғы құндылықтардың, таным мұраттарының, әсемдік пен адамгершіліктің ішкі бірлігіне негізделеді. Ал егер сол құндылықтар мен мұраттардың біртұтас өрісі ыдырай бастаса, онда кез келген мәдениеттің іргетасы қирай бастайды, құрылымы ыдырап, өркениет күйреуі мүмкін болады. /12/

Кез келген мәдениетте жалпы адамзаттық мағыналардың сан қырлы қалыптасу құрылымында әлеуметтік тұтастықты байыта түсетін көріністермен атрибуттар кездеседі. Әрбір мәдениеттің даралығын жоққа шығаруға да болмайды, олардың басқа мәдениеттермен байланысын да ескерген жөн. Өйткені, осы жалқы мен жалпының өзгешелік арқылы байланысқан диалектикасы мәдениеттер сабақтастығының, интеграциясының ішкі қозғаушы күші болып табылады. Бұл жерде мәдениет жасаған құндылықтар жүйесінде (әлемде қайталанбас), ерекше қасиеттері бар басқа мәдениеттерден, адамзаттық байлықтан еншілеген рөлі зор. Мәдени құндылықтар жалпы адамзаттық мағыналардың, құндылықтардың бір көріністері ғана, олар мәдениеттің, адамның мәнінің бір сәтін білдіретін, өзіндік адам аралық байланыс болып есептеледі.

„Мәдениет философияның мақсаты - адам қалыптасуы үшін мәдениеттің мағынасын, маңызын және құндылығын түсіну” - дейді Н. З. Чавчавадзе. /13/. Бұл жерде философ негізінен аксиологиялық жүйеде адам негізгі субъект болып қалыптасуына меңзейді.

„Өмір дегеніміз не?”, „Ақиқат деген не?” деген сұрақтар ғасырдан ғасырға жалғасып келеді. Бұл философияның негізгі проблемаларының қатарындағы нәрселер.

Құндылықтарды анықтау үшін оның субъектісінің елестету, ойлау, бағалау деңгейіне де көңіл аударуға тиістіміз. Өйткені көп жағдайда құндылыққа үлгі болатын түсініктер. Әр түрлі мәдени ошақтарда біркелкі болмауы мүмкін. Мәселен, сұлулықты эстетикалық тұрғыда бағалау кезеңінде әр түрлі мәдени орталықтарда, өркениеттерде қайшылықтар туындауы мүмкін. Сондықтан бейнелерді жақындату үшін, ымыраластыру үшін рәміздер (символдар) қажеттілігі туындайды. Әсіресе, бұл процесс кезеңінде бір үлкен ортақ түйістіру өрісіне әкелу үшін қажет нәрсе.

Құндылықтар - универсальді өлшем ретінде мәдениеттің, адам болмысының діңгегі болып есептеледі. Сондықтан құндылықтық өлшемдердің өзгеруі қалыптардың өзгеруіне әкеліп соқтырады. Әсіресе, өзгерістер динамикасы мұраттардың жаңа түрлерін туындатады, әлеуметтік ауқымда кең етек алуына себепкер болады.

Мұрат - әмбебап, абсолютті құндылықтық өлшемдердің рөлін атқаратын субъектілердің айқындаған құбылыстардың жетілген бейнелерін айшықтау әрекеттерінің нәтижесі. Қоғам өзінің мұраттарын жасау арқылы болашаққа ұмтылу үмітін әлеуметтік практикада жүзеге асырып отырады. Осы тұрғыдан алғанда құндылықтың ең үздігі, ең үлгілісі, ең жетілгені мұратқа айналады. Рухани құндылықтың көп жағдайда мұраттар деңгейімен сәйкес келетінін К. Марданов өз еңбектерінде айтып кетеді. /14/

Құндылықтар концепциясындағы социологизм негізін қалаушы М. Вебер болып табылады. Ол жаңа кантшылырдың норма ретіндегі құндылықтар туралы көзқарасын қабылдап, оны әлеуметтік әрекет пен әлеуметтік білімді түсіндіруге қолданды. Ол құндылықты әлеуметтік субъект үшін маңызды норма, болмыс тәсілі ретінде қарастырады. Онан әрі қарай құрылымдық - функционалдық талдау мектібінде „құндылық” ұғымы әлеуметтік институттардың қызмет етуі мен әлеуметтік байланыстарды анықтаудың құралы ретінде методологиялық мәнге ие болады.

Құндылықтар өмір сүріп қана қоймайды, сонымен қатар бір - бірімен салыстырыла отырып, өзіндік құндылықтық қатарды, құндылықтық сатыны құрайды. Бізге белгілі барлық құндылықтар адамға бағытталған және, шындығында, кезкелген құндылық өзінің нақты тарихи пайымдалуы мен іске асуында салыстырмалы. Алайда мұнан тек нақты тарихи өмір сүретін адамдар мен әлеуметтік топтар қажеттіліктер мен мүдделерін өтейтін игіліктер ғана құнды және барлық өзге құндылықтар өлшемі болып табылатындай, адам алдында категориялық талап ретінде қойылатын құндылықтар - мақсаттар жоқ деген пікір туындамайды.

Әдебиеттерде құндылықтар жіктелуі әдетте былайша беріледі:

витальды (өмір, денсаулық, игілік, экология және т. б. ) ;
әлеуметтік (әлеуметтік статус, жағдай, байлық, отбасы, тәуелсіздік және т. б. ) ;
діни (Құдай, сенім, ғұрып, мешіт және т. б. ) ;
моральдық (қайырымдылық, достық, сүйіспеншілік, парыз, адалдық, әділеттілік және т. б. ) ;
эстетикалық (сұлулық, идеал, үйлесімділік және т. б. ) ;
саяси (заңдылық, мемлекеттілік, ата заң, азаматтық еркіндіктер және т. б. ) .

Осылайша құндылықтар жалпы динамикамен сипатталатын мәдени реттеушіліктің қозғалмалы саласын білдіреді.

Әр түрлі аксиологиялық теориялар адамдардың құндылықтық қатынастары тәжірбиелерін қортындылай келіп, құндылықтардың қайталанып отыратын кластарын қарастырады. Мысалы, Г. Риккерт құндылықтардың алты саласы болады деп есептейді:

ғылым;
дін;
өнер;
мораль;
жетілген өмір;
„құдіретті сүйіспеншілік” (Риккерт Г. О. системе ценностей // Логос. 1914, т. 1. Вып. 1) . Г. Риккерттің құндылықтар классификациясы қандай принципке негізделген және оның жүйесінің негізі неде? Г. Риккерттің құндылықтар иерархиясы принципі „бағалаушы субъекттен” келіп шығады. Жоғарыда айтылғандай, құндылықтар қоғамдық - тарихи приактикалық әрекетіне енген субъекттік - объекттік және тұлғалдық - қоғамдық қатынастар көптүрлілігінен туындайды. Субъект объекттің қасиетін адамның танымдық және өзгеруші әрекеті үдерісінде бағалайды. Өйткені әлемді танудан оны өзгертуге көшу алуан түрлі бағалаулар жүйесінде іске асады.

Адам бойындағы жақсы мінез құлықтар. Бір адамның және қоғамның жақсы болған нәрселері өзгелер үшін жаман болуы мүмкін. Әр бір қоғамда ұлттардың өздеріне тән әдет - ғұрпы болғанымен кейбір әрекеттер олар үшін жақсы және жаман болып қолданылуы таңқаларлық мәселе емес. Бірақ адамзат үшін ортақ болған көптеген мінез құлықтар бар.

Имандылық - ислам дініндегі қастерлі құндылықтардың ішіндегі қасиеттісінің негізгісі.

Мұхаммед Пайғамбардың хадистері - имандылық негіздері бойынша Иман сөзі - араб тілінен алынған, қазақ тілінде „сенім”, „наным”, иман келтіру, яғни „Аллаға сенгендер” деген ұғымды білдіреді. Имандылық Алланың хақ екендігіне, Мұхаммедті Алланың елшісі екендігіне сеніп, Алла жолын, Пайғамбар ұсынған хадистерді мүлтіксіз орындау, адамдықты асқан кісілікпен ақтау деген сөз.

Әділетті болу.

Қоғамдағы тыныштық пен тәртіпті орнату тек әділетті билікпен ғана жүзеге асады. Әділеттілік бірлікті әкеледі, теңдікті береді. Ислам дініндегі әділетті болу ең басты ахлақи міндет. Аллаһ Тағала бұл турасында Құранда көптеген аятта баян етеді: „Негізінде Алла әділетті, игілікті және ағайынға қарайлауды бұйырады”, /15/ „Мұхаммед (с. ғ. с. ) айт: Раббым әділдікті бұйырды”, /16/

Әділ болу бұл тек жұмыста ғана емес, әр бір істеген ісімізде, сөзімізде шыншыл болу. Атамыз қазақ: „Әділдіктің белгісі біле тұра бұрмаған, жақсы адамның белгісі өткен істі қумаған” деп, бекер айтпаған. Мысалы, әке баласына, ұстаз шәкіртіне, саудагер алымсаққа, прокурор айыпкерге дұрыс баға беруі тиіс. Әділдік дүниенің тыныштығын орнататын негіз болғандай, ақыреттегі бақытты өмірдің кілті. Себебі Аллаһ Тғала әр дайым әділді болуды әмір етеді және әділ болғанды сүйетіндігін білдіреді. /17/

„Негізінен Алла Тағала сендерге аманаттарды өз лайықты орнына тапсыруларыңды және адамдардың арасына билік қылсаңдар әділдікпен билік қылуларыңды әмір етеді”, /18/

„Әй мүміндер! Аллаһ үшін куәлікте туралық үстінде мықты тұрыңдар және бір елдің өшренділігі сендерді әділетсіздікке тартпасын. Әділдік істеңдер сол тақуалыққа жақынырақ және жолдан Алладан қорқыңдар. Күдіксіз Алла не істегендеріңнен толық хабар алушы”, /19/

Аллаһ әділ болуды басқа аяттарда, әсіресе сауда жасаған кісіге тарзыдан жемеуін, жеген жағдайда ақыретте тозақта жанатындығын қатаң түрде ескертеді: „Өлшегенде толық өлшеп, тура таразымен тартыңдар”. /20/

Сүйіспеншілікті ұстану.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.