Халықтың түзелуінің үміті жастарда

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ТАҚЫРЫБЫ:

А.БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК КӨЗҚАРАСЫ

ТЕКСЕРГЕН: ДАУТ ДОС
ОРЫНДАҒАН: ЖЕТПІСОВА АЙМАН

АЛМАТЫ-2007

ЖОСПАРЫ:

1. КІРІСПЕ

2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:

А) А.Байтұрсынов қазақ оқыған азаматтарының тұңғыш көсемі.
Ә) А.Байтұрсынов қоғам қайраткері.
Б) А.Байтұрсыновтың саяси-әлеуметтік ой-пікірлері.

3. ҚОРЫТЫНДЫ.

4. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

А.БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК КӨЗҚАРАСЫ

Ғасырлар тоғысында және XX ғасырдың бірінші жартысында ұлттық-
демократиялық бағыт ұстанған қазақ зиялылары шықты. М.Дулатов, М.Шоқаев,
М.Тынышбаев, Ж.Ақбаев, Ә.Ермеков, X.Досмұхамедов, Ж.Досмұхамедов,
X.Ғаппасов, т.б. қоғамдық ғылымда бірегей туындыларымен өшпес із қалдырды.
Олардың әлеуметтік-саяси көзқарастары Алаш қозғалысының көшбасшылары
А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейхановтың тұжырымдамаларына ұқсас, сабақтас
болғандықтан жоғарыда аталған зиялылардың еңбектеріне сараптама жасамай-ақ,
А.Байтұрсынов пен Ә.Бөкейхановтың әлеуметтанулық көзқарастарына тоқталуды
жөн көрдік.
Ахмет Байтұрсынов (1873-1937) - Қазақстандағы қоғамдық ой-пікірдің даму
тарихында өзіндік орны бар біртума алып тұлға.
Қазақ халқының, әсіресе оқыған азаматтардың тұңғыш ... көсемі болған
А.Байтұрсыновтың саяси іске араласуы Ресей ішіндегі саяси-әлеуметтік
құбылыстармен тікелей байланысты болды: түрлі саяси партиялар мен
қозғалыстардың кұрылып, олардың кызметтерінің жанданған кезеңіне, бірінші
орыс революциясының өршіген тұсына сәйкес келді. Бұл кезеңде ол Қарқаралы
қаласында кызмет істейтін еді. Өз халқының мүддесін, болашағын ойлаған
А.Байтұрсынов осы кезеңде саясатқа белсене араласты. Осы мәселені М.Әуезов
Қаркаралыда тұрғандағы соңғы төрт жыл Акаңның саясат ісіне белсене
кірісіп, жазумен де, ісімен де бой көрсеткен кезі, сол мезгілде 1905 жылдың
өзгерісі болған. Қазақтың Мәскеуден келген бірен-саран студенттері, басқа
қалаларда оқып жүрген жастары һәм ескіліктен келе жатқан пікірі түзу
үлкендердің арасында өзгеріс рухы жайылып, қазақтың елдігін сөйлей бастаған
кездері сол мезгіл болатын деп атап көрсетті.
М.Әуезовтің пікірінен А. Байтұрсыновтың саяси көзқарасынын қа-лыптасуы
Қарқаралы жерінен бастау алып, патша үкіметі кемсітіп бұра-тана атаған
қазақтардың мұңын мұңдап, жоғын жоқтауды өзінің негізгі мақсаты еткенін
аңғаруға болады. Осы алға койған мұратын іс жүзіне асыру үшін халық
арасында саяси үгіт-насихат жұмысын жүргізуді колға алады. Қоянды
жәрмеңкесінде А.Байтұрсынов қазақтан шыққан бірнеше зиялылармен бірге өз
халқының атынан патша өкіметіне петиция жолдап, онда қазақ депутаттарының
сайлануы, даланы басқару ережесіне өзгерістер жасау, орыс қоныс
аударушыларын тоқтату, дінге қысым жа-самау, іс кағаздарын қазақ тілінде
жүргізу, қазақ балаларына арнап ана тілінде мектептер ашу іспетті тағы да
басқа да мәселелерді халықтың ма-ңызды мүддесі ретінде тиянақты шешуді
талап етті. Қазақ зиялылары мұнымен шектеліп калмады. Патша өкіметінің шет
аймақтар жөнінде ұста-ған саясатын әшкерелеп, сынаған көптеген мақалалар
жазды.
А. Байтұрсынов өзінің әлеуметтік-саяси көзқарастарын бірнеше ең-
бектерінде баяндады, атап айтқанда, Тағы да народный сот хакында,
Қазақтың өкпесі, Қазақ һәм 4-ші Дума, Қазақ жерін алу тұрғысын-дағы
низам, Қазақша оку жайынан, Оку жайы, Мектеп керектері, Соғысушы
патшалар, Қазақ халқын билеу туралы 1868 жылы шыккан уақытша положение,
1891 жылы 25-ші мартта шыққан степной поло-жение, яғни осы күнгі
положение. Сайлау һәм партия пәлесі, Осы күнгі соттыңтәртібіндегі
кемшіліктер және т.б. Реформатор ретінде демокра-тиялық ой-пікірлерін
А.Байтұрсынов оку ісі, мектеп жұмысымен байла-иыстырады. Оның пікірінше,
мектептің жұмысына катаң бакылау кою дұрыс емес. Мектеп автономия болып,
өзін-өзі басқаруы тиіс. Мектеп басшылары мен ұстаздары жоғарыдан
тағайындалмауы, олар дауысқа салу арқылы сайлануы керек. Сонда ғана оқыту
мен тәрбие жұмысы демокра-тиялық принциптер негізінде іске асады. Ол
бастауыш мектептерде оку процесін тек ана тілінде жүргізуді талап етті. Ана
тілінде окытуды патша үкіметінің казақтарды орыстандыру саясатына қарсы
қолданылатын кұрал, жас буын ұрпақты орыстандырудан аман сақтап қалудың
бірден-бір жолы деп бағалады. Мектепті діннен бөлуді ұсынды. Мектептің
мемлекеттің идеялық каруы болудан калып, тек білім ордасы болуын талап
еткен еді. А.Байтұрсынов діни окулардың кемшіліктерін көрсете келіп, оны
оқыған балалардың басым көпшілігі ұзақ окығанына қарамастан хат танымай
кететінін және діни окудың ғылыми-техникалық прогреске үлес коса
алмайтындығын атап көрсетті.
Қазақ даласындағы оқу жайын зерттей отырып, оның әлеуметтік-бі-лімдік
құрылымын анықтады. Мысалы, бір ғана Қостанай уезінде 1909 жылы 12 657
қазақтың 6065 ер адамы казақша окығанын, ал 690-ы орысша оқығандар екенін,
ал әйелдердің 379-ы қазақша, 29-ы орысша хат танитын-дығын баяндайды. Бұл
есептен көрінеді: Қостанай уезінде қазақша хат та-нитын еркек әрбір жүз
кісіден алтау, орысша хат танитын әрбір мың кісіден алтау. Қазакша хат
танитын әйел үш жүз кісіден біреу, орысша хат танитын әрбір әйел төрт
мыңнан біреу екен. Бұл цифрлар қазақша окудың тіпті аздығын көрсетеді. Ал
Торғай облысында 1912 жылдың 1 қаңтарына дейін 570109 казак тұрған, қазақ
балалары оқитын 132 мектеп болған еді. Бұлай болғанда әрбір 3561 кісіге бір
мектептен ғана келеді екен. Мектептердің аз болуы сауатты адамдардың,
білімді балалардың қатарын да аз етті. Бұл орыстандыру саясатының казақ
мектептерін ашуға тигізген қырсығынан еді. А.Байтұрсынов үкіметтің, қол
астындағы жұрттың жазу-сызуы, тілі, діні бір болуы саясатын жүргізіп
отырғанын ашына жазды. Ана тіліндегі оку кітаптарының жоқтығы мектептерді
ашпауға сылтау болғандығын, балаларды бірден орысша оқытудың қате екендігін
қынжыла жазды.
А.Байтұрсынов қазақ халқына білім мен ғылымның аса қажеттілігін
әлеуметтік-экономикалық және техникалык даму мәселелерімен тығыз
байланыстыра қарастырады. Ол былай деп жазды: Неше түрлі ғылым, өнер —
бәрі де тіршіліктің ауырлығын азайту үшін, рахатын молайту үшін шығарған
нәрселер. Ғылым, өнер артылған сайын дүнияда бейнет кемімек-ші. Алайда,
қазақ сахарасында сол бейнеттен арылтатын ғылым, соның, негізінде құрылған
завод-фабрикалар жоқтың касы еді. Бұларсыз, оқусыз халық қанша бай болса
да, біраз жылдардан кейін оның байлығы өнерлі халықтың қолына көшеді, деп
қатаң ескертті. Демек: басқалардан кем болмас үшін біз білімді, бай һәм
күшті болуымыз керек. Білімді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.