Карьер көлігі жұмыстарының қауіпсіздік техникасы
Мазмұны
Кіріспе
1.Геологиялық бөлім
1.1 Жалпы мағлұматтар
1.2 Кен орнының гелогиялық сипаттамасы
1.3 Орталық алаңның барлау жұмыстары
1.4 Кен орнының гидрогелогиялық сипаттамасы
1.5 Пайдаланудың кентехникалық шарттары
1.6 Кен орнының қорлары
1.7 Кондиция қорының есебі
2. Тау-кен бөлімі
2.1 Карьердің негізгі параметрлерін анықтау және карьер
алаңдарын нұсқаулау
2.2 Кенішті ашу
2.3 Техника экономикалық салыстыру варианттары
2.4 Қазу жүйесі жиынтық
2.5 Кен жыныстары қазуға дайындау
2.6 Бұрғылау аттыру жұмыстарын өндірудегі қауіпсіздік ережес
ережесі
2.7 Қазу –тиеу жұмыстары
2.8 Қазу –тиеу жұмыстарын жүргізудің қауіпсіздік техникасы
2.9 Кен жұмыстарын тасымалдау
2.10 Карьер көлігі жұмыстарының қауіпсіздік техникасы
2.11 Үйінді жұмыстары
2.12 Үйінді жұмыстарын жүргізу процесінің қауіпсіздік
техникасы
2.13 Ашық-тау кен жұмыстарымен бұзылған жерлерді қалпына
келтіру
3. Карьер аэрологиясы
3.1 Ауданның микроклиматы
3.1.2 Карьерді табиғи түрде жеделдету
3.2 Каьердің атмосферасының ластау көздері және шаңбасу
әдістері
4.Еңбек қорғау бөлімі
4.1 Еңбек жағдайларының және өндірістегі қауіп-
қатер мен ауруға себебі болатын зиянды факторларының
сипаттамасы
4.2 Шаралар
4.2.1 Техникалық шаралар
5.Экономикалық бөлім
5.1 Рудниктегі жұмыс істеу тәртібі
5.2 Рудниктің құрамына жұмсалатын қаржылар
5.3 Салқтар
6.Геодезиялық бөлім
6.1 Триангуляция
6.1.1 Рекогноцировка
6.1.5 Полигонометриясы
6.2 3-іші және 4-ші кластағы нивеллирлеу
6.6 Топографиялық түсіріс
6.6.1 Мензулалық түсіріс
7.Маркшейдрлік бөлім
7.1 Маркшейдірлік тірек және түсіріс жүйесі
7.2 Пландық құру негіздемелерін құру әдістері
7.3 Биіктік негіздемесін жасау
7.4 Карьердегі маркшейдрлік түсірістер
7.5 Карьерді жобалау және жасау
7.6 Ашық тау-кен жұмыстарының процесстері
8. Арнайы бөлім
8.1 Пайдалы қазындылардың жоғалымы мен құнарсыздануын
анықтау
8.2 Ашық кенің қазу және енгізу шараларының жоғалымы мен
құнарсыздануы
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Тау-кен өндіу өнеркәсібі үлкен капиталдық салымды қажет ететін,ең
көп еңбек сіңіретін салалардың бірі болып табылады.
Өндіріске жаңа технологияны және заманға сай құрал-
жабдықтарды,сонымен қатар автоматизацияның негізгі және қосымша процесін
енгізу арқылы кәсіпорынның еңбек өнімділігін арттыруға болады.Өнімділігі
жоғары құрал-жабдықтарды қолдану,өнім өндірудің көлемін арттырып,пайдалы
қазындыларды жер қойнауынан тегіс алуға жағдай жасайды,Жұмысшылардың еңбек
өнімділігін жоғарлатып,әр түрлі техникалық процестер кезінде жұмыс
қауіпсіздігімен қамтамасыз етеді.
Негізгі өндірістік процестердің ашу әдісі,өңдеу жүйесі,енгізу
технологиясы болуы мүмкін варианттардың техника-экономика-
лық салыстыруы негізінде жасалады,бұл еңбек өнімділігі мен товар
өнімділігінің өзіндік құнына әсер ететін факторларды мұқият қарастыруға
мүмкіндік жасайды.
1.Гелогиялық бөлім
1.1.Жалпы мағлұматтар
Ақжол кен орны Қарағанды облысының шет ауданында орналасқан. Кен
орнының солтүстік-шығыс бөлігінде Ақшатау кеніші орналасқан. Қарағанды,
Балхаш далалық жол желістері бар. Географиялық жағдайына келсек, кен орны
бірнеше бөлікке бөлінген кішігірім шоқы тәріздес ала тізбек. Қыраттар бір-
бірінен
терең емес ойпаттармен бөлінген, шатқал секілді шоқылар сирек кездеседі.
Шоқының батыс бөлігінде қорғасын кен орны Ақсерген III орналасқан. Осыдан
бұл шатқалға Ақжол-Ақсерген аты берілген. Шатқал ендік бағытта 50км-ге
созылған,ені 10км-ге дейін барады. Шатқалдың жоғрғы белгісі шығыстан-
батысқа қарай бірте-бірте ұлғаяды. Салыстырмалы шектен шығу 30-40м
шамасында тербеледі. Шығыстан шатқал Чумек өзені үнемі ақпайды,тек көктемде
қар ерігенде өте қысқа мерзімге оянады. Жәмші өзенінің аллювиалды тасқын
суы Ақжол кен орнын қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Территорияда климат континентальды, жазы ыстық, құрғақ, қысы қатаң
және ұзаққа созылады. Анағұрлым суық айлары желтоқсан, қаңтар ыстық айлары
шілде, тамыз. Қаңтар айында ең жоғарғы температура -330 С, жаз айында +310
С. Тоңазылған жердің тереңдігі 1,5м –ге жетеді.
1.2.Кен орнының гелогиялық сипаттамасы.
Ақжол полиметалды кен орны Ақжол-Ақсоран түйісуі зоналарының шығыс
бөлігінде орналасқан, төменгі турненің корбанатты-терригендік
шөгінділерінің ендігі бойынша сызылған, майдаланған жерлерімен қатар
орналасқан. Кентас даласын құрайтын жыныстар интрузия, гранит, порфиритті
диорит және диабазды порфириттерімен бөлінген. Негізгі руда түзетін
жыныстар аумақты әк шөгіндісі,ол балшықты әкпен қамтылған. Бұл жыныстар
Ақжол антикликалының негізгі бөлігін құрайды. Кен орны Ақжол антикликалының
майдаланған жерінің негізгі бөлігімен ұштастырылған, ендік созылымының
кентасты жерімен шамалас шоғырланған. Кентас жер қндіріс құрал-
жабдықтарымен, жер бетіндегі ұзындығы 4400м-ге дейін бақыланған, ал төменгі
бөлігіне қарай 550м тереңдікке дейін зерттелген. Кентастың қалыңдығы 40-50м-
ге дейін өзгереді, жеке қиылыстарда 60-70м-ге дейін барады. Орташа есеппен
алғанда 15-20м. Кен орнының кентасты жері шартты түрде -Батыс, Орталық және
Шығыс үш алаңдарға бөлінген. Орталық алаңның кентасты жерінің созылым
ұзындығы 3600мбені 5м-ден 50м-ге дейін өзгеріп отырады. Орталық және Батыс
алаңдары 500м тереңдікке дейін зерттелген,шығыс 150-200м-ге. Кентасты
жердің ішкі құрылымы өзінің күрделі қилысымен және бірыңғай еместігімен
ерекшелінеді. Полиметалдық құрлымының өзі ұсақ өзек және өзекшелердің
түрінен,мензуя,бағана қабатталған кеннен тұрады. Кентас денесінің формасы
мен жату элементтері күрделі және тұрақсыз. Ұлғаю және төменденуіне қарай
олар бағыттарын тез өзгертеді,шөгеді немесе мүлдем түсіп қалып кеңістік
жасап қайта бірігеді.
Кентасты жердің тура барлау қиылысында баланс қиылыстарын ашады.
Жобада берілген руда денелері сол жердің өндірістік құрал-жабдықтарының
толық көрінісін береді. Кен орнының тік жері жоқ,жоғарғы және төменгі
горизонты қорғасын-мырыш кентастарымен күрделі болып келеді. Орталық алаңда
көбіне кентас қорғасын-мырышты, бірақ батыс алаңда қорғасынның құрамы 10%,
орталық бөліктен шығысқа қарай қорғасынның құрамы 1,0-1,5% және одан да
жоғары көрсеткішке дейін жетеді. Кентасты жердің қарама-қайшы ендігінде
жабдықтау өте айқын берілген,анағұрлым кентастың бай қоры жердің ішкі
жанында. Кентасты жердің орталық алаңында негізінен көп таралған жолақты
кентастар. Кентас қалыңдығынан қорғасын-мырыштың құрамының белгілі
тәуелділігі анықталған жоқ. Орталық карьердің жобалау контурында аралас
және сульфитті рудалар бөлінген. Тотығу зонасы нашар қаралған. Сульфитті
рудалардың негізгі минералы галонитпен, сфалерит болып табылады.
1.3.Орталық алаңның барлау жұмыстары.
Орталық алаңда барлау тік параллельді қиылыс тәсілімен орындалған.
Алаңда олардың саны 81,бір-бірінен ара қашықтығы 20-70м жерде орналасқан.
Сызықтығы ұңғырлардың арасы 20-40м. Барлау торларының өңдеу жұмыстарының
ақы төлеу кепілдемесінің нұсқау беру ережелеріне өзгерістер енгізілгені
үшін барлау жұмыстарының біркелкі емес жүйелері қалыптасты. Кен орны 1948
жылдан бастап түбегейлі барланды. Барлау тау-кен өңдеулері аралас кентастар
аймағынан шыққан жоқ. Барлау алаңында ұңғырлардың ең үлкен тереңдігі
шамамен 550 м. Түбегейлі барлаудың объектісі рудалы зона болды.
Өңдеу бойынша олардың ішінен балансты және алдын-ала балансталған
кентасты интервалдар бөлініп шықты. Тура барлау қабатында мұндай кентасты
интервалдың 20-25-і бөлінді, сондықтан өз бетімен кентасты денелерге оңай
үйлестіріліп отырды. Барлау жүйелеріндегі өңдеулер тығыздығының қорға
тигізетін әсері кен орнындағы қорда 16 блогін салыстыру арқылы тексерілген.
Бұл блоктардың профильдер арасындағы ара қашықтығын салыстырғанда 40-80м
болды. Блоктардың жиынтық қорларын салыстыру профиль жүйесінің анағұрлым
сиректігі кентас қорының 2,5%, қорғасынның 8,5%, мырыштың 8,6% өсетінін
көрсетті. Бірақ жеке блоктарда кентас пен металл қоры 98%-ке жетеді. Бұл
өндірісті жабдықты бөлудің жеке қабаттағы кентас денелерінің бөліну
схемаларының күрделі өзгешелігін айқындай түседі. Кен орны күрделілігі
жағынан үшінші топқа жатады. Пайдалы қазындылардың баланстық қорлары
белгіленген тәртіп бойынша ара қатысы 4:1 секілді С1-С2 категориясы бойынша
болу керек. Орталық карьерде барлық баланстық қорлар В және С категориясы
бойынша барланған. Қордың 3,5%-і ғана С2 категориясы бойынша барланған,
бұл көрсеткіш жобалу обьектісінің жоғарғы дәрежеде барланғанын айқындайды.
1.4. Кен орнының гидрогелогиялық сипаты.
Жоғарыда айтылған аудандағы жер асты суларының негізгі қоректену
қайнар көзі атмосфералық қалдық болып табылады. Олардың мөлшері өте
аз,жылына 143,9-164,7мм және динамикалық қорлардың деформациялану
мүмкіндігін жояды. Кен орнындағы жыныстарға судың негізгі бөлігі
стстистикалық қорларға тарайды. Кен орнының маңайында карьерге келетін жер
асты суын толықтырып отыратын гидрологиялық жүйе жоқ. Көктемдегі қар еру
кезінде жер асты суы толасып отырады. Әк балшықтарында карстық белгілері
бар, бұны жер бетінен 4-5 тереңдікте табылған аумағы 1м- ден асатын карс
қуыстары дәлелдеп отыр. Карс қуыстары көбіне қызыл саз балшықпен
толтырылған, 50м төменде көбіне жер асты суын жинайтын сызат жарықшалары
бар. Кен орнының жыныстары жарықшақты болып келеді. Жарықшақтар әртүрлі,
көбіне ашық және жақсы сақталған болады. Жыныстардың жарықшақтығын
бақылағанда, олардың 100м тереңдікке жайылатынын,одан төмен болса кілт
жойылатыны. Соған байланысты оның су өткізгіштігінің азаятынын көрсетеді.
Бұлардың үлкен тереңдікте болатын және сол аймақта айналымға түсетін
суларға еш қатысы жоқ. Жер асты сулары жер бетінен 14-17м жерлерде барлық
барлау ұңғыларында кездеседі. Негізгі сумен таласатын кез көктем мезгілі.
1.5.Пайдаланудың кентехникалық шарттары
Тау жыныстар аумағы әк балшықтармен скарндалған диорит және диабаз
порфириттермен берілген. Кентастар мен жыныстардың қаттылық коэффициенті
Протодъяконов шкаласы бойында 6-дан 20-ға дейінгі шамада тербеледі. Ең
жоғарғы қаттылық коэффициенті скарындалған әк балшықтарында және
порфириттерде 15-20.
Балансты сульфиті кентастың көлемдік салмағы 3,0тм3, есептелмес
кетастікі 2,7тм3. Кентастың ылғалдылығы орта есеппен алғанда 0,87% , қопсу
коэффициеті -1,5. Кентастың кремнезем мөлшері -2,3%, карьерге ағып келетін
бір жылдағы су мөлшері-400м3сағ.
1.6.Кен орнының қорлары
1964-1971 жылдары ПГО “Центрказгелогиясы” кен орнын түбегейлі
барлауды жалғастырды.1981-1987 жылдары Ақшатау ГРП кен орнына барлау
жүргізілді. Өндіріс балансындағы қордың өсуі соған сәйкес қойылып
белгіленді.
1.7.Кондиция қорының есебі
1.Есептеу блогы бойынша қорғасынның ең өндірістік мөлшері:сульфитті
кентаста -1,7%,аралас кентаста -1,8%.
2.Қорғасынға аударылатын коэффициент -1,0; мырыш-0,44; күміс-12,5.
3.Аралас кентастар құрамында -2%, тотыққан мырышы бар кентастар
жатады.Аралас кентастағы мырышты есепке алу керек
4.Сульффитті кентастардағы баланстық қорларды белгілеу үшін
сынамдағы пайдалы компоненттердің мөлшері -0,7% ,нел жалпы саны Db и Zn-
1,0%, мырыш-2,0% ,аралас кентаста қорғасын -0,9%.
5.Баланстық қорларды белгілеу үшін сынамдағы пайдалы компоненттердің
мөлшері:
а) Сульфитті контастарда Pb-0,4%;
б) Аралас кентастастарда Pb-0,5%-тен артық емес.
6.Қорлар есебіне кіретін кентас денелерінің ең аз шамадағы:
а) өңдеудің ашық әдісі үнсін-3м;
б) жер асты өңдеу әдісі үнсін-1м.
2.Тау-кен бөлімі
2.1.Карьердің негізгі параметрлерін анықтау және
карьер алаңдарын нұсқаулау
Карьер параметрлерін анықтаудың маңызы зор,өйткені пайдалы
қазындылардың өндірістік қорының көлемі және карьердің өндіру мерзімі мен
пайдалы қазындылардың өнімділігін анықтау соларға байланысты болады.
Ақжол карьерінің негізгі параметрі ретінде еліиіздегі жұмыс істеп
жатқан ашық кен орындарының параметрлеріне сәйкес төмендегі шамалар алынды:
Ақжол карьерінің треңдігі Hк =300м;
Кемер беткесі бұрышы α=600 ;
Кентас қалыңдығы М=60м;
Кентас созылым ұзындығы Lc =3400м;
Кемер биіктігі hк=10м;
Пайдаланған қазынды тығыздығы =3тм3;
Карьер ернеуінің беткей бұрышы мына формула арқылы анықталады.
,градус (1)
мұндағы, -кемелердің сақтандыру бермаларымен көлік бермаларымен
табандарының ені,м.
=arctg0,767263427
=400
Шектік аршу коэффициенті мына формула арқылы анықталады:
Кш=(Сn-C0)Ca ,м3м3, (2)
Мұндағы Сn –осы кендегі пайдалы қазындыны жер асты әдісімен қазу
құны,тг м3 ; C0 –тек өндіру жұмыстарына жұмсалатын қаражат, тг м3 .
Кш =(900-187)88=8,1,м3м3.
Карьер алаңның жер бетіндегі ұзындығы мына формула арқылы анықталады.
a) Карьердің жер бетіндегі ені мына формуламен анықталады:
Ln=Lт+2*Hk *ctg ,м, (3)
мұндағы, Lт-карьер түбінің ұзындығы ,м
Ln=3400+2*300* ctg400=4225м
б) Карьердің жер бетіндегі ені мына формуламен анықталады:
Bn=Bg+Hk(ctg+ctg),м, (4)
мұндағы Bg –карьер түбінің ені,м; ,-карьер жағдауының қиябет
бұрыштары сілемнің төнбе бүйір,жату бүйір жағындағы,град
==,себебі тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттері.
Bn=50+300(ctg400 +400)=961м
Карьердегі тау – кен қазындылар көлемі мына формула арқылы
анықталады:
V т.к.қ =13(Bg*Lc++Ln*Bn)*Hk , м3. (5)
V т.к.қ =13(50*3400++4225*961)*300=
430,500 млн. м3.
Карьер контурындағы пайдалы қазындылар көлемі мына формула арқылы
анықталады:
V т.п..қ =М*(Hk-hш)* Lc, м3,
(6)
мұндағы, hш –шөгінді жыныстардың қалдығы,м.
V т.п..қ =50*(300-20)*3400=47,600 млн. м3.
Аршыма тау жыныстарының көлемі мына формуламен анықталады:
Va= V т.к.қ - V т.п..қ , м3.
(7)
Va=430,500-47,600=382,900 млн. м3.
Орташа аршу коэффициент мына формуламен анықталады.
Кор =Va V т.п..қ , м3м3 ,
(8)
Кор =(382,900)47,600=8,0 м3м3 .
КорКш ,осы жобаланып отырған кен орнын ашық әдіспен қазу тиімді.
Бір жылдағы жұмысшылардың жұмыс күні мына формула арқылы анықталады.
N=N’-B-n,күн,
(9)
мұндағы , N’-бір жылдағы күннің саны,күн; B-бір жылдағы жұмысшылардың
демалыс саны,күн; n-бір жылдағы мерекелер саны,күн.
N=365-52-8=305 күн.
Бір тәуліктегі жұмыс ауысымдылығы n=3 ауысым.
Ауысым үзақтығы Т=8 сағ.
Карьердегі пайдалы қазыналар өндірудегі жылдық өнімділігі мына формула
арқылы анықталады.
А=hi*Si((1—r)(1-))*,м3жыл
(10)
мұндағы, hi –тау-кен жұмыстарының төмендеу жылдамдығы,м; Si –вi
периодындағы жұмыс аймағының шекарасындағы пайдалы қазындылар ауданы, м3;r-
пайдалы қазындылар жоғалымы, -пайдалы қазындылардың құнарсыздығы.
Si=М*Lc,м2
(11)
Si=50*3400=170000 м2
А=8*170000((1-0,04)(1-0,05))*3=4,1 00млн м3жыл.
Карьердегі тау жыныстардың аршу өнімділігі мына формула арқылы
анықталады.
Аа=(А)* Кор, м3жыл
(12)
Аа=(4,1003)*8,0=11млн м3жыл
Карьдегі тау –кен қазындыларын өнлірудегі жылдық өнімділігі мына формула
арқылы анықталады.
А т.к.қ =А(1+ Кор), м3жыл
(13)
А т.к.қ = (4,100) (1+8,0)=11 млн м3жыл .
Карьердің тәуліктік өнімділігі мына формуламен анықталады: аршуда А
а.тәу=AN, м3жыл, (14)
А а.тәу =11млн305=36065 м3тәу.
кенде А к.тәу =Ак N, м3тәу,
(15)
А к.тәу =4,100305=1442 м3тәу
Карьердің ауысымдылық өнімділігі мына формуламен анықталады:аршуда А
а.ауыс = А а.тәу n (16)
А а.ауыс =360653=12021 м3ауыс.
кенде А к.ауыс = А к.тәу n, м3 ауыс.
(17)
А к.ауыс =134433=4480 м3 ауыс
Карьердің қызмет ету мерзімі мына формуламен анықталады:
Тк =tқ +(V к.п.қ * ) А+tө,жыл (18)
мұндағы, tқ –карьер құрылысының мерзімі,жыл.
Тк =3+(47,600*34,100)+2=36 жыл.
2.2.Кенішті ашу
Кен қазудың ашық тәсілін қолданғанда,не болмаса оның карьер алаңында жатқан
бөлігін ашудағы басты мақсат кенжарды және осы жерден қазылған пайдалы
қазынды төгілетін сондай-ақ аршудан алынған тау жыныстар үйілетін жермен
жалғастыру.Ашық кен қазуда кен сілеміне жету үшін арнаулы кен
қазбалары,оржолдар жүргізіледі.Пайдалы қазындылардың карьер алаңынан
тысқары және ішінде орналасуына байланысты ашу оржолдары ішкі және сыртқы
болып бөлінеді.
2.3.Техника экономикалық салыстыру
варианттары.
I.вариант. Ішкі оржолдар арқылы ашу
П=С+К*Е, теңге (19)
мұндағы,С-тасымалдауға кеткен шығын,тг; К-оржолдар
құрылысына кеткен шығын,тг; Е-экономиканы тиімділетудегі мөлшерлеме
коэффициент.
С=[Vарш (l+l1)+Vk(l+l2)*q],тг, (20)
мұндағы , l-жер бетімен карьер центірінің ара қашықтығы ,м; l1 –шығатын
оржолдар мен үйінділер ара қашықтығы,м; l2 –шығатын оржолдар мен байыту
фабрикаларының ара қашықтығы ,м.
С=392,900(3+4)+47,600(3+6)*0,05=155 45000тг.
К= Vор *Са ,тг (21)
мұндағы, Vор -оржолдар көлемі, м3; Са –аршу құны,тг.
Vор =[(H2k.орi )*( 2+Hk.орtg)*hk], м3 , (22)
мұндағы, Hk.ор –оржолдар ені,м; -оржолдар ұзындығы,м; i-созылым
еңкіштігі.
Hk.ор=Ra +0,5в++0,5a+C, м; (23)
мұндағы, Ra – автосамосвалдардың радиусы, м; а,в- автосамосвалдардың ені
мен ұзындығы, м;С-оржардың жағдауымен автосамосвал ара қашықтығы.
Hk.ор=8,5+00,5*100,9+00,5*30,42+2=1 8 м;
= Hk.ор * 2*һк *ctg,м;
(24)
=18*2*10* ctg600 =261 м;
Vор =18*180,08(2612+18 ctg600)*6=108380,89 м3 ;
К=108380,89*2,8=303466,50тг;
П=155435000-303466,50*0,1=15 млн.тг.
II-вариант.Сыртқы оржалдар арқылы ашу.
(Бұл кезде l1 ара қашықтығы азаяды)
С=[Vарш (l1-l2)+Vk (l1-l2)q],тг;
(25)
C =382,900(3+3)+47600(3+6)*0.05=13629 0000 тг.
К= Vор.с *Са ,тг, мұндағы , Vор.с - сыртқы оржолдың көлемі, м3.
Vор.с=(nk*Hk.ор)2i+(Вк.гр2+nk*Hk. ор3tgLkт)+(nk-1)2*H2k.ор*
*Вк.гр2*i)+(nk-2)2*H2k.ор*Вк.гр2* i+)+(nk-3)2*H2k.ор*
*Вк.гр2*i+)+(nk- 4)2 *H2k.ор *Вк.гр2*i+ H2k.ор *Вк.гр2*i;
Vор.с=(6*18)20,08+(2612+6*183ctg 600)+(6-1)2-18*18*2610,08*2+ +(6-
2)2*18*18*2612*0,08+(6-3 ) 2 *18*18*2612* 0 ,08+(6-4)2 *18*
*18*2612*0,08+18*18*2612*0,08=328 80122; м3;
К=32880122*2,8=92064343тг;
П=136290000+92064343*0,1=22млн.тг;
Техника экономикалық салыстыруда I-ші вариант арқылы ашуға кеткен
шығын II-ші вариантпен салыстырғанда аз,сондықтан кен орны ішкі оржолдар
арқылы ашылады.
Тілік оржолдардың көлденең қимасының ауданы мына формула арқылы
анықталады.
Sт.ор=һк(H k.ор+hk*ctg) , м2
(26)
Sт.ор=10*(18+10*ctg600)=255 м2
Трассаның теориялық ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
т.т=(Hб*Hciт)*1000,м, (27)
мұндағы, Hб,Hc –трассаның соңғы және бастапқы белгілері,м; iт-трассаның
көтерме шамасы,%.
т.т=300*100080=3750м .
Трассаның нақты ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
T.H= т.т*Ry ,м
(28)
мұндағы, Ry –трассаның ұзару коэффициенті
T.H=3750*1,2=4500 м.
Тілік оржардың көлемі мына формула арқылы анықталады:
Vт.ор=Sт.ор *T.H, м3
(29)
Vт.ор=255*4500=1147500 м3
2.4.Қазу жүйесі жиынтық
Кен орнын ашық қазу жүйесінде тау кен қазындыларын қазуға
дайындау,аршу өңдеу жұмыстары орындалады.Қазу жүйесі карьер жағдайына
байланысты алынды.Алынған қазу жүйесі қауіпсіздікті экономиканы және
қоршаған ортаны сақтай отырып,пайдалы қазындының сапалы қорын көп мөлшерде
алуға міндетті.Ал,карьерді тау кен жиынтықтары ,яғни көліктер,ұсатқыш
жабдықтар және көмекші жабдықтар және көмекші жабдықтар кенжардағы алуға
және үйіндіге тасымалдауға,пайдалы қазындыны складқа немесе тұтқынушыға
жеткізуді қамтамасыз етеді.Бұлар карьердің жиынтық механизациясының
құрылымын құрады.Кен орнын қазу жүйесі мен жиынтық механизациясының
құрылымы өзара байланысты болады.
Ақжол кен орнының геологиялық жағдайымен,кеннің жату жағдайын
есептей келе үлкен тереңдіктегі тақта тәріздес формадағы сілемге академик
В.В.Ржевскийдің классификациясы бойынша кеннің созылым бойымен бір жағдаулы
бір бағыттағы қазу жүйесі қабылданды.
Аошу өндіру кемерлерінің биіктігі академик Н.В.Мельниковтың
формуласы бойынша анықталады.
Hк=0,7*a,м, (30)
мұндағы,а-қопарылған тау жыныстарының ені,м; Кк-қопсу коэффициенті,n’-1-ші
қатардағы ұңғырлардың ең аз кедергісі (Z”=0,550,7); Z”-қатардағы
ұңғырлардың ара қашықтығына байланысты ең аз кедергі (Z”=0,750,85).
a=0,8(Rk-Rт),м
(31)
мұндағы, Rk,Rт –эксковатордың төгу және қосу радиусы,м
а=0,8(11,2+13,6)=19,8 м
Hк=0,7*19,810,м.
Жұмыс алаңының ені мына формуламен анықталады:
Ш=А+С2+С1+Е+Пэ+вп,м (32)
мұндағы,А-енбе ені,м; С2-кемелердің төменгі жиегі мен транспорт өсінің ара
қашықтығы,м; С1-электр қондырғыларының ара қашықтығы,м;Е-транспорт
жолдарының остерінің ара қашықтығы,м;
Енбе ені мына формуламен анықталады:
А=1,5*Rk,м.
(33)
A=1,5*11,2=17,8
Ш=17,8+4,5+3,0+5,5+6+4=40,8 м.
Эксковаторлық блоктың ені мына формула арқылы анықталады: б
=(24* Кк*пауыс)А*пк (34)
мұндағы, пэ.ауыс-эксковатордың аусымдылық өнімділігі.
б =(24* 1,1*1997,5)17,8*10=880 м.
Кемерлердегі эксковаторлық блоктың саны мына формула арқылы анықталады: N
б =, N б =блок (35)
2.5.Кен жыныстарын қазуға дайындық
Тау кен жұмыстарыын қазуға дайындау тау жыныстарының қоспаларын қазу
және үйінділеу процестері үшін,техникалық мүмкіндікті және қолайлы жағдайды
жасау мақсатымен жүргізіледі.Тау жыныстарының түріне және жағдайына
байланысты оларды қазуға дайындау мынандай әдіспен жүргізілуі
мүмкін:құрғату,тоңазудан қорғап қалу,тоңазыған тау жыныстарын
жібіту,гидравликалық әлсірету немесе нығайту,
механикалық немесе жарылыспен қопсыту.
Ақжол кен орнындағы тау жыныстардың қасиетіне байланысты кен
жыныстарын қазуға дайындауға жарылысәдісін қолданады.Мұнда қазбадағы
ұңғырларды бұрғылау үшін СБШ-250МН-32 станогы қолданылады.Ұңғырлардың
диаметрі 243мм,бұрғылардың техникалық жабдығы V=6 кмсағ,тау жыныстардың
бұрғылау көрсеткіші 12.
Кемер табаны бойындағы кедергі мына формула арқылы анықталады:
W=35*d,м
(36)
мұндағы,d-ұңғырлар диаметрі,м.
W=35*0,243=9м
W-ны кемерді қауіпсіздік бұрғылау шартымен тексереміз.
Wб=hk*ctg+C,м
(37)
Wб=10*ctg60+3=9м
Ұңғылар тік бұрғыланады.
Қатардағы ұңғылардың ара қашықтығы мына формуламен анықталады:
a=m*W,м,
(38)
мұндағы,m-ұңғылардың жақындау коэффициенті:
а=0,75*9=7м.
Ұңғырлар қатарларының өзара ара қашықтығы мына формула арқылы анықталады:
в=7м.
Бұрғыланатын блоктың ені мына формуламен анықталады:
Шб.б =W+(n-1)*в,м,
(39)
мұндағы,n-ұңғылар қатарының саны
Шб.б =9+(3-1)*7=23 м.
Шарт бойынша бұрғыланатын блоктың көлемі мына формула арқылы анықталады:
Vб.б=15*Qэ.тәу,м3 ,
(40)
мұндағы, Qэ.тәу-эксковатордың тәуліктік өнімділігі, м3 .
Vб.б=15*5592,7=83890,5 м3 .
Бұрғыланатын блоктың ұзындығы мына формуламен анықталады:
Lб.б= (41)
Lб.б=
Ұңғырлар саны мына формула арқылы арқылы анықталады:
қатардғы: nұ=Lб.ба+1;
(42)
1087+1=14;
болоктағы:ұ = nұ*nқ;
(43)
ұ =14*3=42;
Ұңғылар ұзындығы мына формула арқыды анықталады:
Lұ=(1sinpұ)*(Rк+lас.б),м
(44)
мұндағы, lас.б-асыра бұрғылау;
lас.б=10*dy,м;
(45)
lас.б=10*0,243=12,м
Lұ=12 м
Оқтамалардың ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
lоқ=Lұ-lт,м,
(46)
мұндағы, lт-оқтаманың тығындық коэффициенті.
lт=W*,м;
(47)
мұндағы, -тығындық коэффициенті(0,40,7).
lт=0,4*9=3,м
lоқ=12-3=9,м.
Оқтамалар массасы мына формуламен анықталады:бірінші қатардағы ұңғылар
үшін,
Qоқ=q*W*hк*a,кг
(48)
мұндағы,q-жарылған заттардың меншікті шығыны
Qоқ=0,90*6*10*7=378 кг.
келесі қатардағы ұңғылар үшін.
Qоқ=q*в* hк*a,кг
(49)
Qоқ=0,90*7*10*7=378кг.
Бұрғылау станогының ауысымдылық өнімділігі мына формуламен анықталады:
Пб.а=Кn*Ta(Tн+Тқ),м
(50)
мұндағы, Ta-ауысым ұзақтығы,сағ; TнжәнеТқ 1м ұңғыны бұрғылауға кететін
негізгі және қосалқы операцияларда орындаудың сәйкес уақыттылығы,сағ;К-
ауысым мерзімін пайдалану коэффициенті.
Кn=(Та-(Тg.a+Tү+Тж.т))Та,
(51)
мұндағы, Тж.т,Тg.a, Tү-дайындау -ақырғы операциялардың регламенттік
үзілістердің және жоспарсыз тоқтап қалудың сәйкес уақыттылығы. (Тg.a-
Tү)=1сағ; Негізгі операциялардың ұзақтылығы.
ТH=сағ;
(52)
ТH=сағ;
Пб.амсағ.
Бұрғылау станогының жылдық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пб.ж= Пб.а *Па*N,м,
(53)
мұндағы,N-бір жыл ішіндегі станоктардың жұмыс күндер саны (280).
Пб.ж=25*3*280=21000м.
Бұрғылау станоктарының жұмыс жасайтын саны мына формула арқылы анықталады:
Nб.ж (54)
мұндағы,qт.ж-ұңғының 1м-нен шығатын қопарылған тау жыныстар қоспасы
q (55)
qм3;
Nб.ж станок;
Ұңғыларды зарядтау үшін әр түрлі құрылымды зарядтау машиналары
қолданылады.Тау жыныстардың жақсы ұсақталуына атылған затқа бөлінген шығын
дұрыс алуыны керек.Яғни,1м3 тау жыныстың ұсақталуына кеткен атылған
атылғыш заттағы зарядтардың массасы дұрыс болуы керек.Карьерде КРАЗ-222
шасиіне құрастырылған жалпы ыдысы 7 м3 екі булкерлі СУЗН-5А әмбебап қысым
зарядтау машинасы қолданылады.Ол ұңғыларды гранулалық тротилмен,зерно-
гранулитпен зарядтайды.
2.6. Бұрғылау аттыру жұмыстарын өндірудегі қауіпсіздік
ережесі.
Бұрғылау аттыру жұмыстарындағы техника қауіпсіздігі.
- блоктарды бұрғылау үшін,ұңғы торларын бөлу бұрғылар аттыру
жұмыстарының жобалау паспортының негізінде және сәйкес жүргізілуі
керек.
- бұрғылау станогі жоспарланған алаңға орналастырылып,станоктың
тұтқасы кемердің төменгі жағынан 3м қашықтықта болу керек.
- бірінші қатардағы ұңғыларды бұрғылау кезінде механизм өздігінен
іске қосылған кезде станоктың қопару бағыты кемердің төменгі
жағында болуы керек.
2.7.Қазу-тиеу жұмыстары
Карьердегі тау-кен қазындыларын қазып көлік жабдықтарына тиеу немесе
қазып машинаның құрамымен тасымалдап,үйіндіге төгу процестерін
механикаландыру үшін,әр-түрлі технологиялық және эксплуатациялық сапасы бар
карьерлік және әмбебап машиналары қолданылады.Оларды қолдану нақтылы тау-
кен техникалық және табиғи жағдайларымен анықталады.Ақжол карьерінде ауа-
райы мен тау-кен техникалық жағдайына байланысты қазу-тиеу жұмыстарына
механикалы күректі ЭКГ-8И эксковаторы қолданылады.
Эксковатордың теориялық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.теор=60*E*nk,м3,
(57)
мұндағы,Е-эксковатордың сиымдылығы, nk-тиеу кезіндегі шөміштің саны.
nk
(58)
мұндағы,Тц.т-жүк тиеуіштің жұмыс циклының ұзақтығы.
nk
Пэ.теор=60*6*2=720 м3сағ.
Эксковатордың техникалық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.тех=60*Е*nk*Rэ*h,м3;
(59)
мұндағы, Rэ-эксковатордың коэффициенті
Rэ м3; (60)
мұндағы,RH=0,851,25=0,68;
Пэ.тех=60*6*2*0,68*0,9=416,16 м3сағ.
Экватордың ауысымдылық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.ауыс= Пэ.тех*Тауыс *Rқ.к ,м3 ;
(61)
мұндағы, Rқ.к –эксковатардың қолдану коэффициенті
Пэ.ауыс= 426,16*8*0,6=1997,5 м3 .
Эксковатордың тәуліктік өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.тәу= Пэ.ауыс*nауыс ,м3 ;
(62)
Пэ.ауыс= 1997,5*3=5992,5 ;
Жылдық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.ж= Пэ.ауыс*Ng* nауыс ,м3 ; (63)
мұндағы,Ng-бір жылдағы эксковатордың жұмыс күні.
Пэ.ж= 1997,5*240*3=1438200 ,м3 ;
жұмыс жасап жатқан эксковаторлар саны мына формуламен анықталады:
N=AПэ.ж , N=12,000млн1438200=6экс, (64)
Nu*n=8экс;
2.8.Қазу –тиеу жұмыстарын жүргізудің қауіпсіздік
техникасы
Эксковатро горизонталь жолдарда жүргенде немесе көтерілгенде оның
жетекті осі арт жағында болуы керек және төменге түсерде алдынды.Осы кезде
шөміш босатылып,жерден 6м-ден аспай тұрғаны жөн.Ал,эксковатордың жебесі
болса,ол жүру бағытында опналасуы керек.
Автомобиль көліктеріне эксковатормен тау-жыныстарын тиеген кезде
машинист төмендегі сигналдарды білуі керек.
“Тоқта”-бір қысқа;көлік құралын тиеуге рұқсат ететін сигнал екі
қысқа;тиеудің біткенін және көлік құралының кетуіне рұхсат-бір қысқа.Осы
сигналдар эксковаторда ілініп,онымен моколотив машинистері таныстырылуы
керек.
2.9.Кен жыныстарын тасымалдау.
Ашық кен орнындағы кен жұмыстарын тасымалдауға карьер көліктері
қолданылады.Карьер көлігі аршыма тау жыныстарымен жеке пайдалы қазындыларды
кенжардан төгілетін жерге дейін тасымалдауға арналған.Ол технологиялық
процесті жалғастырып тұратын бөлім болып есептеледі.Карьер көлігінің
ырғақты жұмыс жасауынан кен орнын тиімді байланысты болады.Ашық тау-кен
жұмыстарында жүк тасымалдайтын белгілі техникалық құралдар мен түрлердің
барлығы қолддһанылады.
Карьердегі автосамосвалдардың саны мына формула арқылы анықталады:
Nc=1+(tж+tт.н+tм)tт ,
(65)
мұндағы tж-автосамосвалдардың жүру уақыты
tж=60*(l1v1+l2v2+l3v3),мин,
(66)
мұндағы,l1,l2,l3-жүру жағдайы бірдей жол алаңдары,км;v1,v2,v3-
осы алаңдағы автосамосвалдардың жүру жылдамдығы кмсағ.
1- горизынттағы tж=06*(0.311+1,516+228)+60*(237 +1,530+
+0,314) = 18 м,
2-горизонттағы tж= 60(0,311+1,516+228)+60*(228+1,5 16+0,314)=
=18,2мин,
tт.ұ-автосамосвалдың тиеуге маневр жасау уақыты,мин;
tт -автосамосвалдың тиеу уақыты
tт =(qa *Kn ) E*Кш**ty ,мин,
(67)
Мұндағы, qa –автосамсвалдың жүк көтерімдігі; Kn –эксковатордың шөмішінің
толуын ескертетін коэффициент,Е-шөміш сиымдылығы,м; Кш-автосамосвалдың
толтыры тиеуді ескертетін коэффициент, ty –рейс ұзақтылығы.
tтмин;
Nc=1+(18,2+1+1,5)2=10 мин;
Nc=1+(18,2+1+1,5)2=11.
Карьердегі барлық эксваторды қамтамасыз етіп,жұмыс жасайтын
автосамосвалдар саны мына формула арқылы анықталады.
Nж.а
(68)
Nж.а=10+10+11+11=42 автос.
Автосамосвалдардың инвентарлық саны мына формула арқылы анықталады:
Nu.а=Nж.а,
(69)
мұндағы, =0,70,8-парктің техникалық даяарлық коэффициенті
Nu.а=420,76=56.
Автосамсвалдың ауысымдылық эксплуатациялық өнімділігі мына формула
арқылы анықталады:
Па.а=qa*Kж*Кn.a* ТаТp ,т
(70)
мұндағы,Кж –автосамосвалдардың жүк көтергіштігін пайдалану коэффициенті:Тр-
рейс ұзақтылығы,сағ:Кп.а=0,70,8 автосамосвалды уақыт мезгілде
пайдалану коэффициенті.
Па.а=27*1,8*0,7*80,5=544,32 т.
2.10.Карьер көлігі жұмыстарының қауіпсіздік техникасы-
ның талаптары
Автокөліктердегі қауіпсіздік ережелерінің негізгі талаптары:
Жол белгілері түзу жағдайда ұсталуы керек.Осылар жүргізушінің жол
жағдайымен алдын-ала таныс болуын қамтамасыз етеді және жүрудің
қауіпсіздігін арттырады.
Жолға тек қана ақаусыз автосамосвалдар шығарылуы тиіс.Сондықтан
барлық көлік құралдары тұрақтан шығар алдында маман механиктердің
тексеруінен өтуі керек.
Автосамосвал шамағын көтеріп тиілетін жерге дейінгі қашықтық 30м-
ден артық болса, артқа жүруге және кабинада бөтен адамдарды тасуға рұхсат
етілмейді.
Карьдің күрдегі жағдайында жұмыс істеуге,автокөлік құралдарын
жүргізуге тек ғана жақсы дайындалған,оқып тиісті білім алған жүргізушілер
және өндірістік тәртіпті сақтайтын адамдар жіберіледі.
2.11.Үйінділеу жұмыстары
Пайдалы қазындыларды ашық әдіспен өндіру аршыма тау жыныстарының
көлемін қазып және тасымалдаумен байланысты.Аршыма тау жыныстары
тасымалданып,арнайы бөлінген жерлерге орналастырылды.Аршыма тау жыныстарын
үю нәтижесінде пайда болған жасанды үйме үйінді деп аталады,ал аршыма тау
жыныстарын үйіндіге қабылдау және оналастыруға байланысты өндірістік
операциялар жиынтығы үйінді жұмыстарының технологиялық тізбегінің ең соңғы
кезеңі болып келеді.Үйінділеу жұмыстарының айқын және сәтті ұйымдастыруына
тау-кен көлік құралдарының,сонымен қатар карьердің де техникалық-
экономикалық жұмыс көрсеткіштері айтарлықтай байланысты болады.
Ақжол карьерінде тау жыныстары автосамосвалдармен
тасымалданып,үйінділеуде қуатты ДЗ-118 бульдезері қолданылады.
Үйінді орналасқан жер мына төмендегі талаптарға сай болуы керек:тау
жыныстарын тасымалдау қашықтығы аз болу үшін үйінді орны карьерге
мүмкіндігінше жақын болғаны дұрыс тұрақты үйінділер орналасқан жердің
қойнауында пайдалы қазындылар болмауы тиіс.Жер бедері алғашқы үймелеу
көлемі ең аз болып,үйінді жоспарлы дамуына мүмкіндік беруі тиісті Ақжол
карьерінде аршыма тау жыныстары сыртқа бөлінеді.
Үйінділеу алаңның ауданы мына формула арқылы есептеледі:
S0 м2; (71)
мұндағы,H0 –үйінді биіктігі,м;Rp.0 –үйіндегі жыныстардың қалдық
коэффициенті ().R0 --үйіп тастау коэффициенті().
S0
Түсіру орнының ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
Lт.ұ= Na*ln,м ,
(72)
мұндағы, Na-бір мезгілде төгілетін автосамосвалдар саны, ln-
автосамосвалдардың төгу және маневр жасауына қажетті алқаптың ені().
Na= Nr*tp.м60; (73)
мұндағы, Nr-бір сағатқа үйіндіге төгетін автосамосвалдар саны; tp.м-
автосамосвалдардың төгу және маневрлеу ұзақтылығы.
Nс=(Пк.с*Rт.е)Va ,м (74)
мұндағы, Пк.с-карьердегі аршудағы сағаттық өнімділігі; Rт.е-карьердегі тең
емес жұмыстар коэффициенті.
Пк.с=Aa.a8, м3сағ,
(75)
мұндағы, Aa.a-аршудағы ауысымдылық өнімділігі, м3ау.
Пк.с=120218=1502 м3сағ;
Nc=1502*139,9=198;
Va =198*260=6 автос;
Lт.ұ=6*20=120 м.
Үйінділеу орнының ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
Lү.о=3* Lт.ұ ;
(76)
Lү.о=3*120=360 м.
Бульдерлік жұмыстардың ауысымдық көлемі мына формула арқылы анықталады:
Vб=Пк.с*Тауыс*Һү,м3,
(77)
мұндағы, Һү-үйіндідегі тау жыныстарды үйіп тастау коэффициенті ().
Vб=1502*8*0,6=7260 м3.
Бульдозердің ауысымдылық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пб= Vб : nауыс ,м3,
(78)
Пб=7260:3=2460 м3.
Бульдозердің жұмыс паркі мына формула арқылы анықталады:
Nб.ж=VбПб,
(79)
Nб.ж=72602460=3 бульдозер.
Үйіндідегі бульдозердің инвенторлық саны мына формула арқылы анықталады:
Nu.ү=Nб.ж*Кu.ү ,
(80)
мұндағы, Кu.ү – инвентарлық парк коэффициенті.
Nu.ү=3*1,4=4.
2.12.Үйінді жұмыстарын жүргізу процесінің қауіпсіздік
техникасы.
Үйінді жұмыстарын қауіпсіз жүргізу үйінді қабаттары беткейінің
орнықтылығына байланысты болады.Сондықтан,беткейдің қажетті тұрақтылығын
қамтамасыз ететін үйінді қабатының биіктігі әрбір карьерге ,аршыма тау
жыныстарының әр түрлілігіне және үйінді жұмыстарының механикаландыру
әдісіне қарай анықталуы тиіс.Үйінді қабатының жобадағы биіктігін дәлелсіз
негіздеулермен үлкейтуге болмайды.Үйінді орнықтылығына тау жыныстарын үю
тәртібі елеулі әсер етеді.Үйінді табанына орнықты және жеңіл құрғатылған
тау жыныстарын төккен жөн.
2.13.Ашық тау-кен жұмыстарымен бұзылған жерлерді
қалпына келтіру
Кенді ашық әдіспен игергенде басты кемшіліктерінің біріне жер бетінің
едәуір көлемінде бұзылуы жатады.Сондықтан бұзылған жерлерді
рекультивациялау және оны халық шаруашылығында пайдалану мәселелері жер
ресустарын қорғау проблемасымен тығыз байланысты.Пайдалы қазындылар кен
орнын ашық әдіспен игерер алдында топырақтың құнарлы қабаты карьердің
бүкіл алаңынан ,үйінді жиналатын алаңдардан,қалдық қоймасы
жерінен,өндірістік және үй тұрмыстық құрылыстар мен көлік комуникациялары
орналасқан бүкіл территориядан жиналып алынуға тиісті.Топырақтың құнарлы
қабатын жинауға дейін жербетін дайындау жұмыстары алдын-ала
даярлықсыз,механикалық жарылыс және құрама әдістерімен жүргізіледі.
Құнарлы топырақты бульдозермен екі жақты үймелеу арқылы жинағанда
тілменің ұзындығы топырақтың құнарлы қабатының қалыңдығына және тиеуіш
эксковатордың жұмыс параметрлеріне байланысты болады.
l=(A-hmin*ctg)*hmin(m*Kқ),м,
(81)
мұндағы, hmin-үйменің ең аз биіктігі,м;m-топырақтың құнарлы қабатының
қалыңдығы, -бульдозердің құнарлы топырақпен жылжығандағы барынша көп
еңкіштігі,град, Kқ-қопсу коэффициенті.
l=(17,8-40*ctg75)*400.3*1,1=110 м.
Карьер алаңында жатқан құнарлы топырақтың көлемі мына формула арқылы
анықталад:Vk=Sk*hқ,м3, (82)
мұндағы, Sk-карьер алаңының ауданы, м3, hқ-құнарлы топырақтың қалыңдығы,м.
Sk =Ln*Вn,м3,
(83)
Sk =4225*961=4060225 м2
Vk=4060225*0,3=1218067,5 м3.
Үйінді бетіндегі құнарлы топырақтың көлемі мына формула арқылы
анықталады:
Vү=Sү * hқ , м3,
(84)
Vү=17499166*0,3=52497498 м3.
Үйіндінің рекультивацияланатын бетіне құнарлы топырақты төгу
жұмыстары былайша жүргізіледі. Рекультивацияланатын алаңның көлеміне
байланысты құнарлы топырақты төгу қалыңдығына қарай оның мөлшері
табылады.Сонан соң автосамосвал көлігі шалағының сиымдылығына,
рекультивацияланатын жер көлеміне және топырақтың төгу қалыңдығына
байланысты қанша рейс жасау керектігі анықталады.Сонда автосамосвал
көлігінің үйінді бетінде топырақты төгетін жері оның шалағының
сиымдылығымен топырақтың төгу қалыңдығына сәйкес анықталып,
рекультивацияланатын жерді жабады.Сондықтан құнарлы топырақты төкпес бұрын
рекультивацияланатын бет қабырғалары 2L-ға тең квадраттарға бөлінеді.L-
мәні мына формула арқылы табылады:
L (85)
мұндағы,Vc-аватосамосвал шанағының сиымдылығы.
L м,
Осылай жұмысты жүргізген кезде квадраттық төбелері автосамосвалдың
топырақты төгу пункті болады.
3.Карьер аэрологиясы
Жоба,карьердегі жұмыстары жүргізіліп жатқан кезде,Ақжол қорғасын,мырыш
рудасының кен орны базында жасалған.
Жоғарғы горизонтарды ашу,тікелей жергілікті жер бедерінен ішкі
оржолдармен қаралған карьер ұзындығы 4225м,ені 961м,тереңдігі 300м.Жату
және төнбе бүйірлерінің бұрыштары 400. Жұмыс байланысы ,оның оның сыртқы
үйінділерге ауыстырып өңдеуді ұсынады.Жобада кешенді механизация құрылымы
қабылданған:6-эксковатор ЭКГ-8И,9-бұрғылау станогы,СБШ-250 МН,42-
автосамосвал БелАЗ-540,үйінді бойынша 4 бульдозер.
3.1.Ауданның микроклиматы.
Ауданның микроклиматы континентальды,жазы ыстық,құрғақ,қысы қатаң
және ұзаққа созылады.Қаңтар айында температура -350С,шілде айында
температура +310С.Желдің оңтүстік-батыс немесе солтүстік-шығыс бағыты
қабылданады немесе үстемдік етеді.Ауаның жылдық орташа салыстырмалылығы
40 45%.Жылдық орташа атмосфералық қысым 722-742мм.Жылдық жауын-
шашаынның орташа мөлшері 250мм.Жер қабатының қату тереңдігі 1,5 2м.
3.2.1.Карьерді табиғи түрде желдету .
Карьерді табиғи түрде желдету,карьер аэрологиясында екі табиғи күшке
байланысты болады:
1.Температураның әр-түрлі болуына байланысты.
2.Динамикалық желге байланысты
Жылудың негізі болып күннің радиациясы болып табылады немесе өрт
немесе қышқыл процестері жатады.Ақжол кен орнындағы жердің жылдық орташа
жылдамдығы 2,3мс.Карьердің ық жағындағы жағдау еңісінің бұрышы350С-қа
тең.Карьер атмосферасының улануы,сол карьердің структура құрылысы арқылы
анықталады.Карьердегі желдің жылдық орташа жылдамдығына байланысты және
карьер жағдау еңісінің бұрышына байланысты,бір табиғи ауа айналымының
реуеркуциялық схемасы қабылданды.
Карьердің структура құрылымына байланысты,табиғи ауа айналымы
реуеркуциялық схема,желдің бағытына сәйкес 3.2.1.-суретінде көрсетілген.
Ауа ағыны карьерге келгенде,қозғалыс жылдамдығына байланысты
үлкейеді де,ауа ағынының шекті қабаты қалыптасады,оның көлемі ОP және ОP2
сызықтары аралығында.Ау ағынының ішіндегі ауа жылдамдығы ОАК сызығы бойынша
өтеді.ОАК сызығы бойындағы горизонтальдің жылдамдығы v0-ға тең.Ішкі шекті
қабат ОС сызығында горизонтальдық жылдамдығы v0=0-ға тең болады.Еңгі бұрышы
ОPА және ОP,сызықтары аралығында,ауа ағыны карьердегі улы және
зиянды атмосфераны шығарады.
Ауа ағынының бірі болып ОP,В және OP2C сызықтары аралығында,х-
абциссасы бойынша OP3 –сызығында,ауа ағыны 1800С айналады. OP2 –сызығында
желге қарама-қарсы бағытта барша ауа ағыны ағады.Бұл басты ауа ағыны,карьер
түбіндегі улы немесе зиянды атмосфераны ВСДЕ бөлігінен түгелдей алып
шығады.
Карьерді табиғи түрде желдету параметрлерін анықтау.
Бірінші нүктедегі ауа ағынының жылдамдығы мына формула арқылы анықталады:
U1=U0(1+1,14*+0,35*2),мс,
(3.13)
мұндағы, -өлшеусіз ординат
=(tg)a.рад,
(3.14)
мұндағы, -структуралық ағын
=(tg7020’)0,131=0,96рад;
U1=2,3*(1+1,14*0,96+0,35*0,96*0,96) =1,6мс.
Екінші нүктедегі ауа ағынының жылдамдығы
U2=U0(1+1,14*+0,35*2),мс,
(3.15)
=(tg15)0,131=2,01рад;
U2=2,3*(1+1,14*(-2,04)+0,35*2,04*2, 04)=0,3мс
Үшінші нүктедегі ауа ағынының жылдамдығы
U3=2,3*(1+1,14*(-0,18)+0,35*0,18*0, 18)=1,8мс (3.16)
Шекті қабатының ені мына формула арқылы анықталады:
в=0,4x,м
(3.17)
в=0,4*2,3=0,92м.
Реуеркуциялық схема бойынша карьердегі желдетуге кететін ауаның мөлшері
мына формула арқылы анықталады:
Qауа=0,077*x* U0 *L,м3с,
(3.18)
мұндағы, L-карьер ұзындығы,м
Qауа=0,077*1000*2,3*4225=748245,5 м3с,
3.2.2.Карьердің атмосферасының ластау көздері және шаңбасу
әдістері
Карьер атмосферасын шаң мен улы газдар ластаудың бірнеше көздері
бар.Олардың шамасы мынандай факторларға байланысты болады.Тау жынысының
жағдайына және қасиеттеріне,климатына және ауа райының
жағдайына,техникасына және технология жабдықтарына байланысты.
Орналасу жағдайына байланысты олар сыртқы және ішкі нүктелер болып
бөлінеді.Сыртқы:щебенка зауыты,үйінділер,автомобиль жолдары және
басқалары.Ішкі бастаулар:бұрғылау саноктары,қазу-тиеу жұмыстары іштен жану
двигательі.
Ұңғыны бұрғылау кезінде шаң басуға жұмсалған судың мөлшері:
qұңғ=(dұ2 б.ж ())4*100,кгм,
(3.21)
мұндағы, dұ –ұңғы диаметрі,м; б.ж –бұрғыланатын жұмыс
тығыздығы,бұрғылау ұсақтарының негізгі ылғалдылығы, б.ж
–бұрғыланатын жыныс тығыздығы, табиғи ылғалдылығы.
qұңғ=((3,14*0,243*0,243*3000*(30-4, 5))400=33кгм.
Бұрғылау жұмыстары кезінде шаң бөлудің жеделдігі:
Iш.б=0,5*x2**Cx*Uж,мгс,
(3.2.2)
мұндағы,к-карьерді желдетудің сүлбесіне байланысты коэффициенті,х-бастаудың
орнынға дейінгі өлшенген қашықтық,3м;Сх-концентрат қалыңдығы,-өлшемсіз
коэффициент.
=0,045*Кж+0,022,рад
(3.2.3)
мұндағы, Uж-желдің жылдамдығы,мс.
=0,045*2,3+0,022=0,202,
Iш.б=(11,44)*3*3*(0,022)*1,5*2,3=1 ,53мгс.
Ұңғырларды бұрғылау жұмысы кезіндегі шаң шығаруының қосындысы
Iш.б =Nст*Кб.ж*Iж.т ,мгс
(3.2.4)
мұндағы, Nст-бұрғылау станогының саны, Кб.ж-станоктардың бір қалыпты жұмыс
коэффициенті.
Iш.б =1*0.8*1.53=1.22мгс.
Бір жыл ішіндегі барлық станоктарға қажет су мөлшері мына формула
арқылы анықталады:
WQ = Nжұм*Qтәу*qұ*Кб.ж, тжыл,
(3.2.5)
мұндағы, Nжұм-бір жылдағы жұмыс күндерінің саны, Qтәу-станоктың тәуліктік
өнімділігі,мтәу; qұ-ұңғыларды бұрғылау кезінде кететін шаң бөлінуге қарсы
су шығыны 33,8 кгм.
WQ =305*25*0,8*33,8=468 тжыл.
Тау-кен массасын экскавациялау кезіндегі шаң бөлінуі мына формула
арқылы бөлінеді:
Iш.б =(1k)*x2*y2 *Ck*Uж,м2с,
(3.2.5)
Iш.б =(11,44)*4*4*0,202*0,202*5*2,3=9,1 м2с.
Шаң бөлінудің жалпы қосындысы
Iш.б =Iш.б *Пэ.к *Кб.қ , м2с,
(3.2.7)
мұндағы, Пэ.к –эксковатор саны.
Iш.б =9,1*6*0,8=7,3 м2с.
Шаң бөлінуі азайту үшін,судың меншікті жұмсалуын 1 м3 бойынша
анықтаймыз.Ол бір келкі емес ұсатылған тау массына арналған.
q=0,01*()*m*[, м3м3 (3.2.8)
мұндағы, -сұйықтың тығыздығы кгм3; -руда массасының тығыздығы
кгм3 ,m-руда массасының кеуектілігі м2м3 , руда массасының
салыстырмалы массасы,W-молекулалық ылғал сиымдылығы ең жоғарғы,шегі 25%,Wт
–руда массасының табиғи ылғалдылығы 4,5%,-салмақтың проценттік кері
тотықтырғыштық проценттік құрамы 2%.
q=0,01*(10003000)*69*[82(25+4.5+6+ 2+0)]=0,002 м3м3 .
Ауысымдылық кезіндегі бір кенжардағы ұсатылған тау массасын
ылғандыруға керекті су мөлшері.
Qауыс=q*Qау.эк; м3ауыс.
(3.2.9)
мұндағы, Qау.эк-эксковатордың ауысымдылық өнімділігі.
Qауыс=0,002*1997,5=2,9 м3ауыс.
Бір тәулік ішінде кенжардағы барлық эксковаторлар үшін ұсатылған тау
массасын ылғандыруға керекті су мөлшері:
Qтәу=Qауыс.*Кж Пэк , м3тәу
Шаң басу жұмыстарына қажетті шараның бірі эксковаторлық кенжарларды
суландыру болып табылады.Ол үшін шаңды басатын вентиляциялық қондырғы IM-1
БелАЗ-540 негізінде қолданылады.
IM-1 ауысым негізіндегі уақыт
Тр=tm+tж+tб+ tқ + tс ,мин,
(3.2.11)
мұндағы, tm -тиеуге кететін уақыт, tб-қосымша уақыт, tс-кенжарды
суландыруға кететін уақыт.
Тр=7+10+9+3+15=44мин.
Суландырғыш машинанаң ауысым кезіндегі өнімділігі
П=(60*Tауыс*Кn*f)Tp ,Tауыс
(3.2.12)
мұндағы, Кn-аз уақытымен машинаны пайдалануи уақыты, f-машинаның жүк
көтергіштігі.
П=(60*8*0,8*27)44=236 тауыс.
Суландырғыш машиналардың керекті саны
Пр=(Q*Kp)П, (3.2.13)
мұндағы, Kp-резерв коэффициенті
Пр=(1997,5*0,8)236=5.
Шаң болуға арналған судың жылдық мөлшері.
Qж=Qтәу.п =4,64*305=1415 , м3жыл.
Карьер автотранспорттары жұмыс кезіндегі шаң басу.
Автомобиль жолдарын суландыру үшін шаң бөлу жұмыстарын азайту үшін
сульфитті,спиртті борды қолданамыз(CCБ).Оның әсер ету уақыты 30 мин-ССБ-ның
жұмсалуы.0,8-1,5кгм2 жолға.Карьердегі жолдың созылмалығы 0,64 км.
Автожолды суландыру кезіндегі ССБ шығынын анықтау:
q=qn*a*l, кг;
(3.2.14)
q=0,8*10*640=5210 кг.
Автотранспорт кезінегі қозғалыстағы шаң шығару жиілігі:
Iш.ш =(1x)*x2*y2*Cn*Uж, м3с. (3.2.15)
мұндағы,х-бастапқы орынға дейінгі ара қашықтық.
Iш.ш =(11,44)*20*0,22*5,5*2,3=249 м3с.
Шаң шығарудың жиілігінің қосындысы.
Iш.ж =249*42*0,8=1793 мгс
Карьер атмосферасының автотранспорт жұмыс кезіндегі улы газдармен
ластануы.
l=һ*к*(Q*Lұ)3*6*t ,кгс,
(3.2.17)
мұндағы,Q-бір ғана автосамосвалдан бір ауысым кезінде шығатын газ мөлшері
4000,L-улы газдың концентрациясы 0,134, t-ауысым ұзақтылығы,һ-бастапқы
орынға дейінгі ара қашықтық,к-жолдағы мазут шығыны 0,9кгм2.
q=(4000*0,134)(20*0,9)3.6*8=335 мгс.
Үйінділеу кезіндегі шаң басу.Үйінді жасау кезінде шаң басу жұмыстары
жүргізіледі.Себебі жыныс кенжарда ылғалдандырылады.
Үйіндіден шаң бөліну жиілігі
Iүй=0,72*Сn*Sүй*-Uж, м2с. (3.2.18)
мұндағы, Sүй-үйінді ауданы, Sүй=17499166 м2.
Iүй=0,72*5,5*0,202*0,202*17499166*2 03=2072 м2с.
Бұрғылау жұмыстары кезінде шаң басуға кететін шығын
3б=Wa*C,тг,
(3.2.19)
мұндағы, Wa-бұрғылау жұмыстарына кететін су мөлшері.С-1т судың құны
3б=394*12=4728 тжыл.
Эксковациялау кезіндегі шаң басуға кететін шығын:
3э= Qжыл*C ,тг
(3.2.20)
3э=1206*1,2=14472тгжыл;
Жолды суландыруға кететін шығын
3а= qа*C ,тг;
мұндағы,q-автожолды суландыруға кеткен ССБ шығыны 5120 тг.
3а=5120*18=92160 тг.
Жалпы шығыны:
3б+3э+3а=3ж,тгжыл,
(3.2.21)
3ж=4728+14472+92160=111360 тгжыл.
4.Еңбек қорғау бөлімі
4.1.Еңбек жағдайларының және өндірістегі
қауіп-
қатер мен ауруға себеп болатын зиянды
факторларының сипаттамасы.
Ашық тау-кен жұмыстарын жүргізуде,жұмысшыларға төмендегі өндірістегі
зиянды факторлар әсер етеді:
-электірлік өрістің параметрлерінің шамаларын өсіру;
-қозғалатын техникалық транспорт;
-өндірістегі жабдықтардың шуы мен дірілі;
-жұмыс орындарының жеткіліксіз жарықталынуы;
-карьер атмосферасының ластануы мен шаңдануы;
-машина мен механизмдердің қауіпті зоналары;
қауіпті қопару жұмыстарының әсері.
Жаппай қопару жұмыстарынана кейін ауаның ластануы карьер аймағынан
да асып,шаң-тозаң қопсытылған тау-кен массаларынан 4-5 сағат бойы бөлініп
шыға береді.Тау-кен қазындыларын тротилмен аттырғанда СО 30-60 минуттан
кейін 0,2-0,3%-ке дейін жетеді,ал оның боліну ұзақтығы 10-13 сағатқа дейін
барады.IBC-ты пайдалану кезінде ауаның ластануы,карьерде жел болмаған
мезгілде 100м, тереңдіктегі қазуда альдегид мөлшері 0,0093мгл құрайды,ал
200м тереңдікте 0,0061мгл құрайды.Кентастарды автосамосвалдарға тиеген
кезде,эксковатор кабиналарындағы СО сөлшері 0,045-
0,085мгл.Автосамосвалдардың жүк тиеу орнынан 60 м жерде,жел бағытымен
орналасқан станок маңайындағы ауаның құрамындағы СО-ның мөлшері
0,05мгл.БелАЗ-548 автосамосвалдың жұмыс істеу кезінде бөлініп шығатын
газдың мөлшері СО-0,02%,альдегидтер -0,03%.
Жұмысшыларға әсерін тигізетін жоғарыда айтылған өндірістік
факторларының алдын-алу үшін,мына іс-шаралар қабылдануы қажет.
1.Өндірістегі кездесуі мүмкін қауіп-қатерлерден қорғау шаралары.
2.Санитарлық,гигиеналық шаралары.
3.Өрттен қорғау және болдврмау шаралары.
4.Кен қазу жұмыстарымен байланысты апатқа қарсы күрес істері.Апатты жою
жоспары.
4.2.Шаралар.
4.2.1.Техникалық шаралар.
Құлау мен қопарудың алдын алу үшін,немесе болдырмау үшін,кемердің
қауіпсіз биіктігі мен және оның еңкіш бұрышы сақталады.Карьер кемері мен
үйіндінің төзімділігін сақтау үшін:
1.Тау жыныстарын құрғатып,оларды карьер мен үйінділердегі жер асты
суларымен дымқылданбауын қадағалаймыз.
2.Карьердің жобалау контурындағы кемелерді игеру кезінде,жаппай
қопару жағдайының элементтерінің өлшемдері сақталады.(Кемер биіктігі мен
құлау бұрышы,жұмыс алаңдарының ені,сақтандыру,көлік бермаларының ені).
3.Бульдезерлік үйінділеуде берманың жүк түсіру бойынан көлденең
еңкіштігі 30-қа дейін барады.Үстінен адамдар жүретін с сақтандыру
бермалары жазық немесе карьер жағдауына еңкіштелген.
4.2.2.Тау-кен машиналары мен механизмдерді пайдалану
қауіпсіздігі.
Қопару жұмыстарын бастамас бұрын,бұрғылау станоктарының ара
қашықтығы 150 км мертрдей қауіпсіз жерге орнатады.(Механизмдердің қауіпті
зонасының радиусы бойынша).
Эксковатор горизонталь жолдарда жүргенде немесе көтерілгенде,оның
жетекті осі арт жағында болуы керек,төменге түсірерле-
алдында.Автосамомвалдарға жүк артынан тиеледі.Эксковатор шөмішін кабинаның
үстінен алуға тиім салынады.Қорғау қауіпсіздігінің ережесі бойынша өткізіп
жіберу мүмкіндігі және алынған жабдықтың түріне байланысты жобада ені 30м
болатын ен,бағытты қозғалу енгізіледі.Жоспардағы айналу осі 20м.Карьер
ішіндегі жолдың спираль бойынша қозғалу бөлігі баурай жатқан 1м қазық
қоршаулармен қоршалады.Жолдың еңкіштігі 800.Созылған еңкіштерде ұзындығы
50мболатын горизонтальдыалаңдар орнатылған.Автосамосвалдардың кабиналары
арнайы жебемен жабылған.Автосамосвалдардың орындайтыны келесі
талаптар;Автосамосвалдарға жүк тиелгеннее кейін ғана бару
керек.Автосамосвал артқа жүрген кезде үзіліссіз сигналь беруі
қажет.Жұмыстан тыс уақытта эксковатор қауіпсіз жерде тұруы қажет және
шөміші түсірілулі ,кабинасы жабулы,кабель сөніп тұруы керек.
4.2.3.Электр тогымен зақымданудан алдын-ала
сақтандыру.
1000 Ваттқа дейігі кернеу жүйесі трансформаторлар арқылы жабылған
1000 В-тан жоғары кернеу жүйелері трансформатор қосылған кезде жоғарғы
кернеудің төменгі кернеуге көшу қауіпінен қорғанады.Бұндай қозғалыс тәсілі
тесілетін сақтандыру арқылы нейтралды жерге орнатумен жасалады.1000 В және
одан да жоғары кернеулікті электроқондырғылар адам өміріне қауіп төндірмеу
үшін,желі жұмыстарының шарттары бойынша,электр жабдықтарын жүктерден ток
кернеуінің күшеюінен қорғау үшін жерлестіру құрылғылар жасалады.Ашық
әдіспен өндіру жұмыстарын жүргізгенде,электр машиналарының
корпусын,трансформаторды және басқа да электр аппвраттарын өлшеу
трансформаторының қайталау обмоталарын,электр өткізгіш линияларының
конструкциясының корпустарын,бұрғылау станоктары мен басқа да электр
жетекті машиналарды жерге орнату керек.Электр өткізгіш линясының
зақымдалған участогын істеп шығару үшін,карьерде жерге әсер ететін бір
фазалы әсерін тигізетін қозғалыс схемасы қолданылады.Қол электр машиналары
мен құралдарды қөректендіру үшін,128В-тан аспайтын керкеу
қолданылады.Электр қондырғыларды қолдануда керекті қорғаныс құралдары.
4.2.4.Қорғаныс жұмыстарын қауіпсіз жүргізу.
Қопару жұмыстарын жүргізу кезінде адамдарға қауіпті зонаның
карьердегі радиусы 300м,ал механизмдер үшін қауіпті зона 150м.Атылған
заттардың шығын қоймасы тұрғылықты жерден 6 шақырым жерде орналасқан.Барлық
қопарғыш материалдар қауіпсіздік ережелерімен сәйкес жабдықталған арнайы
қоймаларда сақталады.
4.2.5.Шаң-тозаң улы газдармен күресу шаралары.
Карьерде атмосфералық жағдайда жақсарту мына мәселелерді шешкенде
ғана мүмкін,оларға мыналар жатады:
1)Жұмыс істелініп тұрған карьердің есеп жобасында,үстемдік етуші желдің
бағыты.
2)Машина және механизмдер кабиналарын жасанды түрде желдету,яғни
кондиционерлер орнату.
3)Қопару жұмыстарын күндізгі уақытта,ауа лебінің қарқыны күшті кезде
жүргізіледі.
4)Қопарылған тау-кен массасын суландыру.
5)Бұрғылау станоктарының жұмысы кезінде бөлінетін газбен,шаңды ұстап
қалу,шаң өткізбейтін құрал арқылы жүзеге асырылады.
6)Автотранспорттың жұмыс істеу кезінде,жол бетті суландырады.
4.2.6.Жұмысорындарын шу мен дірілден қорғау.
4.2.5-кестесі.
Жұмыс орындарындағы,пайдалы қазындыны ашық әдіспен өндіруде болатын
шу мен діріл.
Жұмыс алаңының
орналасу орны 2 4 8 16 31 63
1 2
Эксковатор ЭКГ-8И Аршу жұмыстары
Машинистің кабинасы 94 94 94 94 88 90
Машинистік бөлім
90 90 90 90 86 82
Бұрғылау
Бұрғылау стано-
гынСБШ-25
Машинистің кабинасы 96 96 96 96 94 96
Машиналық бөлім
102 102 102 102 98 96
Тиеу
Эксковатор ЭКГ-8И
Машинистің кабинасы
94 94 94 94 88 90
4.3.Өртке қарсы шаралар
Ғимраттарды,қырылыстарды өртке қарсы қауіпсіздікті қамтамасыз ету
үшін,карьердің өндіріс алаңына 50м жерге жылжытылған өртка қарсы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1.Геологиялық бөлім
1.1 Жалпы мағлұматтар
1.2 Кен орнының гелогиялық сипаттамасы
1.3 Орталық алаңның барлау жұмыстары
1.4 Кен орнының гидрогелогиялық сипаттамасы
1.5 Пайдаланудың кентехникалық шарттары
1.6 Кен орнының қорлары
1.7 Кондиция қорының есебі
2. Тау-кен бөлімі
2.1 Карьердің негізгі параметрлерін анықтау және карьер
алаңдарын нұсқаулау
2.2 Кенішті ашу
2.3 Техника экономикалық салыстыру варианттары
2.4 Қазу жүйесі жиынтық
2.5 Кен жыныстары қазуға дайындау
2.6 Бұрғылау аттыру жұмыстарын өндірудегі қауіпсіздік ережес
ережесі
2.7 Қазу –тиеу жұмыстары
2.8 Қазу –тиеу жұмыстарын жүргізудің қауіпсіздік техникасы
2.9 Кен жұмыстарын тасымалдау
2.10 Карьер көлігі жұмыстарының қауіпсіздік техникасы
2.11 Үйінді жұмыстары
2.12 Үйінді жұмыстарын жүргізу процесінің қауіпсіздік
техникасы
2.13 Ашық-тау кен жұмыстарымен бұзылған жерлерді қалпына
келтіру
3. Карьер аэрологиясы
3.1 Ауданның микроклиматы
3.1.2 Карьерді табиғи түрде жеделдету
3.2 Каьердің атмосферасының ластау көздері және шаңбасу
әдістері
4.Еңбек қорғау бөлімі
4.1 Еңбек жағдайларының және өндірістегі қауіп-
қатер мен ауруға себебі болатын зиянды факторларының
сипаттамасы
4.2 Шаралар
4.2.1 Техникалық шаралар
5.Экономикалық бөлім
5.1 Рудниктегі жұмыс істеу тәртібі
5.2 Рудниктің құрамына жұмсалатын қаржылар
5.3 Салқтар
6.Геодезиялық бөлім
6.1 Триангуляция
6.1.1 Рекогноцировка
6.1.5 Полигонометриясы
6.2 3-іші және 4-ші кластағы нивеллирлеу
6.6 Топографиялық түсіріс
6.6.1 Мензулалық түсіріс
7.Маркшейдрлік бөлім
7.1 Маркшейдірлік тірек және түсіріс жүйесі
7.2 Пландық құру негіздемелерін құру әдістері
7.3 Биіктік негіздемесін жасау
7.4 Карьердегі маркшейдрлік түсірістер
7.5 Карьерді жобалау және жасау
7.6 Ашық тау-кен жұмыстарының процесстері
8. Арнайы бөлім
8.1 Пайдалы қазындылардың жоғалымы мен құнарсыздануын
анықтау
8.2 Ашық кенің қазу және енгізу шараларының жоғалымы мен
құнарсыздануы
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Тау-кен өндіу өнеркәсібі үлкен капиталдық салымды қажет ететін,ең
көп еңбек сіңіретін салалардың бірі болып табылады.
Өндіріске жаңа технологияны және заманға сай құрал-
жабдықтарды,сонымен қатар автоматизацияның негізгі және қосымша процесін
енгізу арқылы кәсіпорынның еңбек өнімділігін арттыруға болады.Өнімділігі
жоғары құрал-жабдықтарды қолдану,өнім өндірудің көлемін арттырып,пайдалы
қазындыларды жер қойнауынан тегіс алуға жағдай жасайды,Жұмысшылардың еңбек
өнімділігін жоғарлатып,әр түрлі техникалық процестер кезінде жұмыс
қауіпсіздігімен қамтамасыз етеді.
Негізгі өндірістік процестердің ашу әдісі,өңдеу жүйесі,енгізу
технологиясы болуы мүмкін варианттардың техника-экономика-
лық салыстыруы негізінде жасалады,бұл еңбек өнімділігі мен товар
өнімділігінің өзіндік құнына әсер ететін факторларды мұқият қарастыруға
мүмкіндік жасайды.
1.Гелогиялық бөлім
1.1.Жалпы мағлұматтар
Ақжол кен орны Қарағанды облысының шет ауданында орналасқан. Кен
орнының солтүстік-шығыс бөлігінде Ақшатау кеніші орналасқан. Қарағанды,
Балхаш далалық жол желістері бар. Географиялық жағдайына келсек, кен орны
бірнеше бөлікке бөлінген кішігірім шоқы тәріздес ала тізбек. Қыраттар бір-
бірінен
терең емес ойпаттармен бөлінген, шатқал секілді шоқылар сирек кездеседі.
Шоқының батыс бөлігінде қорғасын кен орны Ақсерген III орналасқан. Осыдан
бұл шатқалға Ақжол-Ақсерген аты берілген. Шатқал ендік бағытта 50км-ге
созылған,ені 10км-ге дейін барады. Шатқалдың жоғрғы белгісі шығыстан-
батысқа қарай бірте-бірте ұлғаяды. Салыстырмалы шектен шығу 30-40м
шамасында тербеледі. Шығыстан шатқал Чумек өзені үнемі ақпайды,тек көктемде
қар ерігенде өте қысқа мерзімге оянады. Жәмші өзенінің аллювиалды тасқын
суы Ақжол кен орнын қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Территорияда климат континентальды, жазы ыстық, құрғақ, қысы қатаң
және ұзаққа созылады. Анағұрлым суық айлары желтоқсан, қаңтар ыстық айлары
шілде, тамыз. Қаңтар айында ең жоғарғы температура -330 С, жаз айында +310
С. Тоңазылған жердің тереңдігі 1,5м –ге жетеді.
1.2.Кен орнының гелогиялық сипаттамасы.
Ақжол полиметалды кен орны Ақжол-Ақсоран түйісуі зоналарының шығыс
бөлігінде орналасқан, төменгі турненің корбанатты-терригендік
шөгінділерінің ендігі бойынша сызылған, майдаланған жерлерімен қатар
орналасқан. Кентас даласын құрайтын жыныстар интрузия, гранит, порфиритті
диорит және диабазды порфириттерімен бөлінген. Негізгі руда түзетін
жыныстар аумақты әк шөгіндісі,ол балшықты әкпен қамтылған. Бұл жыныстар
Ақжол антикликалының негізгі бөлігін құрайды. Кен орны Ақжол антикликалының
майдаланған жерінің негізгі бөлігімен ұштастырылған, ендік созылымының
кентасты жерімен шамалас шоғырланған. Кентас жер қндіріс құрал-
жабдықтарымен, жер бетіндегі ұзындығы 4400м-ге дейін бақыланған, ал төменгі
бөлігіне қарай 550м тереңдікке дейін зерттелген. Кентастың қалыңдығы 40-50м-
ге дейін өзгереді, жеке қиылыстарда 60-70м-ге дейін барады. Орташа есеппен
алғанда 15-20м. Кен орнының кентасты жері шартты түрде -Батыс, Орталық және
Шығыс үш алаңдарға бөлінген. Орталық алаңның кентасты жерінің созылым
ұзындығы 3600мбені 5м-ден 50м-ге дейін өзгеріп отырады. Орталық және Батыс
алаңдары 500м тереңдікке дейін зерттелген,шығыс 150-200м-ге. Кентасты
жердің ішкі құрылымы өзінің күрделі қилысымен және бірыңғай еместігімен
ерекшелінеді. Полиметалдық құрлымының өзі ұсақ өзек және өзекшелердің
түрінен,мензуя,бағана қабатталған кеннен тұрады. Кентас денесінің формасы
мен жату элементтері күрделі және тұрақсыз. Ұлғаю және төменденуіне қарай
олар бағыттарын тез өзгертеді,шөгеді немесе мүлдем түсіп қалып кеңістік
жасап қайта бірігеді.
Кентасты жердің тура барлау қиылысында баланс қиылыстарын ашады.
Жобада берілген руда денелері сол жердің өндірістік құрал-жабдықтарының
толық көрінісін береді. Кен орнының тік жері жоқ,жоғарғы және төменгі
горизонты қорғасын-мырыш кентастарымен күрделі болып келеді. Орталық алаңда
көбіне кентас қорғасын-мырышты, бірақ батыс алаңда қорғасынның құрамы 10%,
орталық бөліктен шығысқа қарай қорғасынның құрамы 1,0-1,5% және одан да
жоғары көрсеткішке дейін жетеді. Кентасты жердің қарама-қайшы ендігінде
жабдықтау өте айқын берілген,анағұрлым кентастың бай қоры жердің ішкі
жанында. Кентасты жердің орталық алаңында негізінен көп таралған жолақты
кентастар. Кентас қалыңдығынан қорғасын-мырыштың құрамының белгілі
тәуелділігі анықталған жоқ. Орталық карьердің жобалау контурында аралас
және сульфитті рудалар бөлінген. Тотығу зонасы нашар қаралған. Сульфитті
рудалардың негізгі минералы галонитпен, сфалерит болып табылады.
1.3.Орталық алаңның барлау жұмыстары.
Орталық алаңда барлау тік параллельді қиылыс тәсілімен орындалған.
Алаңда олардың саны 81,бір-бірінен ара қашықтығы 20-70м жерде орналасқан.
Сызықтығы ұңғырлардың арасы 20-40м. Барлау торларының өңдеу жұмыстарының
ақы төлеу кепілдемесінің нұсқау беру ережелеріне өзгерістер енгізілгені
үшін барлау жұмыстарының біркелкі емес жүйелері қалыптасты. Кен орны 1948
жылдан бастап түбегейлі барланды. Барлау тау-кен өңдеулері аралас кентастар
аймағынан шыққан жоқ. Барлау алаңында ұңғырлардың ең үлкен тереңдігі
шамамен 550 м. Түбегейлі барлаудың объектісі рудалы зона болды.
Өңдеу бойынша олардың ішінен балансты және алдын-ала балансталған
кентасты интервалдар бөлініп шықты. Тура барлау қабатында мұндай кентасты
интервалдың 20-25-і бөлінді, сондықтан өз бетімен кентасты денелерге оңай
үйлестіріліп отырды. Барлау жүйелеріндегі өңдеулер тығыздығының қорға
тигізетін әсері кен орнындағы қорда 16 блогін салыстыру арқылы тексерілген.
Бұл блоктардың профильдер арасындағы ара қашықтығын салыстырғанда 40-80м
болды. Блоктардың жиынтық қорларын салыстыру профиль жүйесінің анағұрлым
сиректігі кентас қорының 2,5%, қорғасынның 8,5%, мырыштың 8,6% өсетінін
көрсетті. Бірақ жеке блоктарда кентас пен металл қоры 98%-ке жетеді. Бұл
өндірісті жабдықты бөлудің жеке қабаттағы кентас денелерінің бөліну
схемаларының күрделі өзгешелігін айқындай түседі. Кен орны күрделілігі
жағынан үшінші топқа жатады. Пайдалы қазындылардың баланстық қорлары
белгіленген тәртіп бойынша ара қатысы 4:1 секілді С1-С2 категориясы бойынша
болу керек. Орталық карьерде барлық баланстық қорлар В және С категориясы
бойынша барланған. Қордың 3,5%-і ғана С2 категориясы бойынша барланған,
бұл көрсеткіш жобалу обьектісінің жоғарғы дәрежеде барланғанын айқындайды.
1.4. Кен орнының гидрогелогиялық сипаты.
Жоғарыда айтылған аудандағы жер асты суларының негізгі қоректену
қайнар көзі атмосфералық қалдық болып табылады. Олардың мөлшері өте
аз,жылына 143,9-164,7мм және динамикалық қорлардың деформациялану
мүмкіндігін жояды. Кен орнындағы жыныстарға судың негізгі бөлігі
стстистикалық қорларға тарайды. Кен орнының маңайында карьерге келетін жер
асты суын толықтырып отыратын гидрологиялық жүйе жоқ. Көктемдегі қар еру
кезінде жер асты суы толасып отырады. Әк балшықтарында карстық белгілері
бар, бұны жер бетінен 4-5 тереңдікте табылған аумағы 1м- ден асатын карс
қуыстары дәлелдеп отыр. Карс қуыстары көбіне қызыл саз балшықпен
толтырылған, 50м төменде көбіне жер асты суын жинайтын сызат жарықшалары
бар. Кен орнының жыныстары жарықшақты болып келеді. Жарықшақтар әртүрлі,
көбіне ашық және жақсы сақталған болады. Жыныстардың жарықшақтығын
бақылағанда, олардың 100м тереңдікке жайылатынын,одан төмен болса кілт
жойылатыны. Соған байланысты оның су өткізгіштігінің азаятынын көрсетеді.
Бұлардың үлкен тереңдікте болатын және сол аймақта айналымға түсетін
суларға еш қатысы жоқ. Жер асты сулары жер бетінен 14-17м жерлерде барлық
барлау ұңғыларында кездеседі. Негізгі сумен таласатын кез көктем мезгілі.
1.5.Пайдаланудың кентехникалық шарттары
Тау жыныстар аумағы әк балшықтармен скарндалған диорит және диабаз
порфириттермен берілген. Кентастар мен жыныстардың қаттылық коэффициенті
Протодъяконов шкаласы бойында 6-дан 20-ға дейінгі шамада тербеледі. Ең
жоғарғы қаттылық коэффициенті скарындалған әк балшықтарында және
порфириттерде 15-20.
Балансты сульфиті кентастың көлемдік салмағы 3,0тм3, есептелмес
кетастікі 2,7тм3. Кентастың ылғалдылығы орта есеппен алғанда 0,87% , қопсу
коэффициеті -1,5. Кентастың кремнезем мөлшері -2,3%, карьерге ағып келетін
бір жылдағы су мөлшері-400м3сағ.
1.6.Кен орнының қорлары
1964-1971 жылдары ПГО “Центрказгелогиясы” кен орнын түбегейлі
барлауды жалғастырды.1981-1987 жылдары Ақшатау ГРП кен орнына барлау
жүргізілді. Өндіріс балансындағы қордың өсуі соған сәйкес қойылып
белгіленді.
1.7.Кондиция қорының есебі
1.Есептеу блогы бойынша қорғасынның ең өндірістік мөлшері:сульфитті
кентаста -1,7%,аралас кентаста -1,8%.
2.Қорғасынға аударылатын коэффициент -1,0; мырыш-0,44; күміс-12,5.
3.Аралас кентастар құрамында -2%, тотыққан мырышы бар кентастар
жатады.Аралас кентастағы мырышты есепке алу керек
4.Сульффитті кентастардағы баланстық қорларды белгілеу үшін
сынамдағы пайдалы компоненттердің мөлшері -0,7% ,нел жалпы саны Db и Zn-
1,0%, мырыш-2,0% ,аралас кентаста қорғасын -0,9%.
5.Баланстық қорларды белгілеу үшін сынамдағы пайдалы компоненттердің
мөлшері:
а) Сульфитті контастарда Pb-0,4%;
б) Аралас кентастастарда Pb-0,5%-тен артық емес.
6.Қорлар есебіне кіретін кентас денелерінің ең аз шамадағы:
а) өңдеудің ашық әдісі үнсін-3м;
б) жер асты өңдеу әдісі үнсін-1м.
2.Тау-кен бөлімі
2.1.Карьердің негізгі параметрлерін анықтау және
карьер алаңдарын нұсқаулау
Карьер параметрлерін анықтаудың маңызы зор,өйткені пайдалы
қазындылардың өндірістік қорының көлемі және карьердің өндіру мерзімі мен
пайдалы қазындылардың өнімділігін анықтау соларға байланысты болады.
Ақжол карьерінің негізгі параметрі ретінде еліиіздегі жұмыс істеп
жатқан ашық кен орындарының параметрлеріне сәйкес төмендегі шамалар алынды:
Ақжол карьерінің треңдігі Hк =300м;
Кемер беткесі бұрышы α=600 ;
Кентас қалыңдығы М=60м;
Кентас созылым ұзындығы Lc =3400м;
Кемер биіктігі hк=10м;
Пайдаланған қазынды тығыздығы =3тм3;
Карьер ернеуінің беткей бұрышы мына формула арқылы анықталады.
,градус (1)
мұндағы, -кемелердің сақтандыру бермаларымен көлік бермаларымен
табандарының ені,м.
=arctg0,767263427
=400
Шектік аршу коэффициенті мына формула арқылы анықталады:
Кш=(Сn-C0)Ca ,м3м3, (2)
Мұндағы Сn –осы кендегі пайдалы қазындыны жер асты әдісімен қазу
құны,тг м3 ; C0 –тек өндіру жұмыстарына жұмсалатын қаражат, тг м3 .
Кш =(900-187)88=8,1,м3м3.
Карьер алаңның жер бетіндегі ұзындығы мына формула арқылы анықталады.
a) Карьердің жер бетіндегі ені мына формуламен анықталады:
Ln=Lт+2*Hk *ctg ,м, (3)
мұндағы, Lт-карьер түбінің ұзындығы ,м
Ln=3400+2*300* ctg400=4225м
б) Карьердің жер бетіндегі ені мына формуламен анықталады:
Bn=Bg+Hk(ctg+ctg),м, (4)
мұндағы Bg –карьер түбінің ені,м; ,-карьер жағдауының қиябет
бұрыштары сілемнің төнбе бүйір,жату бүйір жағындағы,град
==,себебі тау жыныстарының физика-механикалық қасиеттері.
Bn=50+300(ctg400 +400)=961м
Карьердегі тау – кен қазындылар көлемі мына формула арқылы
анықталады:
V т.к.қ =13(Bg*Lc++Ln*Bn)*Hk , м3. (5)
V т.к.қ =13(50*3400++4225*961)*300=
430,500 млн. м3.
Карьер контурындағы пайдалы қазындылар көлемі мына формула арқылы
анықталады:
V т.п..қ =М*(Hk-hш)* Lc, м3,
(6)
мұндағы, hш –шөгінді жыныстардың қалдығы,м.
V т.п..қ =50*(300-20)*3400=47,600 млн. м3.
Аршыма тау жыныстарының көлемі мына формуламен анықталады:
Va= V т.к.қ - V т.п..қ , м3.
(7)
Va=430,500-47,600=382,900 млн. м3.
Орташа аршу коэффициент мына формуламен анықталады.
Кор =Va V т.п..қ , м3м3 ,
(8)
Кор =(382,900)47,600=8,0 м3м3 .
КорКш ,осы жобаланып отырған кен орнын ашық әдіспен қазу тиімді.
Бір жылдағы жұмысшылардың жұмыс күні мына формула арқылы анықталады.
N=N’-B-n,күн,
(9)
мұндағы , N’-бір жылдағы күннің саны,күн; B-бір жылдағы жұмысшылардың
демалыс саны,күн; n-бір жылдағы мерекелер саны,күн.
N=365-52-8=305 күн.
Бір тәуліктегі жұмыс ауысымдылығы n=3 ауысым.
Ауысым үзақтығы Т=8 сағ.
Карьердегі пайдалы қазыналар өндірудегі жылдық өнімділігі мына формула
арқылы анықталады.
А=hi*Si((1—r)(1-))*,м3жыл
(10)
мұндағы, hi –тау-кен жұмыстарының төмендеу жылдамдығы,м; Si –вi
периодындағы жұмыс аймағының шекарасындағы пайдалы қазындылар ауданы, м3;r-
пайдалы қазындылар жоғалымы, -пайдалы қазындылардың құнарсыздығы.
Si=М*Lc,м2
(11)
Si=50*3400=170000 м2
А=8*170000((1-0,04)(1-0,05))*3=4,1 00млн м3жыл.
Карьердегі тау жыныстардың аршу өнімділігі мына формула арқылы
анықталады.
Аа=(А)* Кор, м3жыл
(12)
Аа=(4,1003)*8,0=11млн м3жыл
Карьдегі тау –кен қазындыларын өнлірудегі жылдық өнімділігі мына формула
арқылы анықталады.
А т.к.қ =А(1+ Кор), м3жыл
(13)
А т.к.қ = (4,100) (1+8,0)=11 млн м3жыл .
Карьердің тәуліктік өнімділігі мына формуламен анықталады: аршуда А
а.тәу=AN, м3жыл, (14)
А а.тәу =11млн305=36065 м3тәу.
кенде А к.тәу =Ак N, м3тәу,
(15)
А к.тәу =4,100305=1442 м3тәу
Карьердің ауысымдылық өнімділігі мына формуламен анықталады:аршуда А
а.ауыс = А а.тәу n (16)
А а.ауыс =360653=12021 м3ауыс.
кенде А к.ауыс = А к.тәу n, м3 ауыс.
(17)
А к.ауыс =134433=4480 м3 ауыс
Карьердің қызмет ету мерзімі мына формуламен анықталады:
Тк =tқ +(V к.п.қ * ) А+tө,жыл (18)
мұндағы, tқ –карьер құрылысының мерзімі,жыл.
Тк =3+(47,600*34,100)+2=36 жыл.
2.2.Кенішті ашу
Кен қазудың ашық тәсілін қолданғанда,не болмаса оның карьер алаңында жатқан
бөлігін ашудағы басты мақсат кенжарды және осы жерден қазылған пайдалы
қазынды төгілетін сондай-ақ аршудан алынған тау жыныстар үйілетін жермен
жалғастыру.Ашық кен қазуда кен сілеміне жету үшін арнаулы кен
қазбалары,оржолдар жүргізіледі.Пайдалы қазындылардың карьер алаңынан
тысқары және ішінде орналасуына байланысты ашу оржолдары ішкі және сыртқы
болып бөлінеді.
2.3.Техника экономикалық салыстыру
варианттары.
I.вариант. Ішкі оржолдар арқылы ашу
П=С+К*Е, теңге (19)
мұндағы,С-тасымалдауға кеткен шығын,тг; К-оржолдар
құрылысына кеткен шығын,тг; Е-экономиканы тиімділетудегі мөлшерлеме
коэффициент.
С=[Vарш (l+l1)+Vk(l+l2)*q],тг, (20)
мұндағы , l-жер бетімен карьер центірінің ара қашықтығы ,м; l1 –шығатын
оржолдар мен үйінділер ара қашықтығы,м; l2 –шығатын оржолдар мен байыту
фабрикаларының ара қашықтығы ,м.
С=392,900(3+4)+47,600(3+6)*0,05=155 45000тг.
К= Vор *Са ,тг (21)
мұндағы, Vор -оржолдар көлемі, м3; Са –аршу құны,тг.
Vор =[(H2k.орi )*( 2+Hk.орtg)*hk], м3 , (22)
мұндағы, Hk.ор –оржолдар ені,м; -оржолдар ұзындығы,м; i-созылым
еңкіштігі.
Hk.ор=Ra +0,5в++0,5a+C, м; (23)
мұндағы, Ra – автосамосвалдардың радиусы, м; а,в- автосамосвалдардың ені
мен ұзындығы, м;С-оржардың жағдауымен автосамосвал ара қашықтығы.
Hk.ор=8,5+00,5*100,9+00,5*30,42+2=1 8 м;
= Hk.ор * 2*һк *ctg,м;
(24)
=18*2*10* ctg600 =261 м;
Vор =18*180,08(2612+18 ctg600)*6=108380,89 м3 ;
К=108380,89*2,8=303466,50тг;
П=155435000-303466,50*0,1=15 млн.тг.
II-вариант.Сыртқы оржалдар арқылы ашу.
(Бұл кезде l1 ара қашықтығы азаяды)
С=[Vарш (l1-l2)+Vk (l1-l2)q],тг;
(25)
C =382,900(3+3)+47600(3+6)*0.05=13629 0000 тг.
К= Vор.с *Са ,тг, мұндағы , Vор.с - сыртқы оржолдың көлемі, м3.
Vор.с=(nk*Hk.ор)2i+(Вк.гр2+nk*Hk. ор3tgLkт)+(nk-1)2*H2k.ор*
*Вк.гр2*i)+(nk-2)2*H2k.ор*Вк.гр2* i+)+(nk-3)2*H2k.ор*
*Вк.гр2*i+)+(nk- 4)2 *H2k.ор *Вк.гр2*i+ H2k.ор *Вк.гр2*i;
Vор.с=(6*18)20,08+(2612+6*183ctg 600)+(6-1)2-18*18*2610,08*2+ +(6-
2)2*18*18*2612*0,08+(6-3 ) 2 *18*18*2612* 0 ,08+(6-4)2 *18*
*18*2612*0,08+18*18*2612*0,08=328 80122; м3;
К=32880122*2,8=92064343тг;
П=136290000+92064343*0,1=22млн.тг;
Техника экономикалық салыстыруда I-ші вариант арқылы ашуға кеткен
шығын II-ші вариантпен салыстырғанда аз,сондықтан кен орны ішкі оржолдар
арқылы ашылады.
Тілік оржолдардың көлденең қимасының ауданы мына формула арқылы
анықталады.
Sт.ор=һк(H k.ор+hk*ctg) , м2
(26)
Sт.ор=10*(18+10*ctg600)=255 м2
Трассаның теориялық ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
т.т=(Hб*Hciт)*1000,м, (27)
мұндағы, Hб,Hc –трассаның соңғы және бастапқы белгілері,м; iт-трассаның
көтерме шамасы,%.
т.т=300*100080=3750м .
Трассаның нақты ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
T.H= т.т*Ry ,м
(28)
мұндағы, Ry –трассаның ұзару коэффициенті
T.H=3750*1,2=4500 м.
Тілік оржардың көлемі мына формула арқылы анықталады:
Vт.ор=Sт.ор *T.H, м3
(29)
Vт.ор=255*4500=1147500 м3
2.4.Қазу жүйесі жиынтық
Кен орнын ашық қазу жүйесінде тау кен қазындыларын қазуға
дайындау,аршу өңдеу жұмыстары орындалады.Қазу жүйесі карьер жағдайына
байланысты алынды.Алынған қазу жүйесі қауіпсіздікті экономиканы және
қоршаған ортаны сақтай отырып,пайдалы қазындының сапалы қорын көп мөлшерде
алуға міндетті.Ал,карьерді тау кен жиынтықтары ,яғни көліктер,ұсатқыш
жабдықтар және көмекші жабдықтар және көмекші жабдықтар кенжардағы алуға
және үйіндіге тасымалдауға,пайдалы қазындыны складқа немесе тұтқынушыға
жеткізуді қамтамасыз етеді.Бұлар карьердің жиынтық механизациясының
құрылымын құрады.Кен орнын қазу жүйесі мен жиынтық механизациясының
құрылымы өзара байланысты болады.
Ақжол кен орнының геологиялық жағдайымен,кеннің жату жағдайын
есептей келе үлкен тереңдіктегі тақта тәріздес формадағы сілемге академик
В.В.Ржевскийдің классификациясы бойынша кеннің созылым бойымен бір жағдаулы
бір бағыттағы қазу жүйесі қабылданды.
Аошу өндіру кемерлерінің биіктігі академик Н.В.Мельниковтың
формуласы бойынша анықталады.
Hк=0,7*a,м, (30)
мұндағы,а-қопарылған тау жыныстарының ені,м; Кк-қопсу коэффициенті,n’-1-ші
қатардағы ұңғырлардың ең аз кедергісі (Z”=0,550,7); Z”-қатардағы
ұңғырлардың ара қашықтығына байланысты ең аз кедергі (Z”=0,750,85).
a=0,8(Rk-Rт),м
(31)
мұндағы, Rk,Rт –эксковатордың төгу және қосу радиусы,м
а=0,8(11,2+13,6)=19,8 м
Hк=0,7*19,810,м.
Жұмыс алаңының ені мына формуламен анықталады:
Ш=А+С2+С1+Е+Пэ+вп,м (32)
мұндағы,А-енбе ені,м; С2-кемелердің төменгі жиегі мен транспорт өсінің ара
қашықтығы,м; С1-электр қондырғыларының ара қашықтығы,м;Е-транспорт
жолдарының остерінің ара қашықтығы,м;
Енбе ені мына формуламен анықталады:
А=1,5*Rk,м.
(33)
A=1,5*11,2=17,8
Ш=17,8+4,5+3,0+5,5+6+4=40,8 м.
Эксковаторлық блоктың ені мына формула арқылы анықталады: б
=(24* Кк*пауыс)А*пк (34)
мұндағы, пэ.ауыс-эксковатордың аусымдылық өнімділігі.
б =(24* 1,1*1997,5)17,8*10=880 м.
Кемерлердегі эксковаторлық блоктың саны мына формула арқылы анықталады: N
б =, N б =блок (35)
2.5.Кен жыныстарын қазуға дайындық
Тау кен жұмыстарыын қазуға дайындау тау жыныстарының қоспаларын қазу
және үйінділеу процестері үшін,техникалық мүмкіндікті және қолайлы жағдайды
жасау мақсатымен жүргізіледі.Тау жыныстарының түріне және жағдайына
байланысты оларды қазуға дайындау мынандай әдіспен жүргізілуі
мүмкін:құрғату,тоңазудан қорғап қалу,тоңазыған тау жыныстарын
жібіту,гидравликалық әлсірету немесе нығайту,
механикалық немесе жарылыспен қопсыту.
Ақжол кен орнындағы тау жыныстардың қасиетіне байланысты кен
жыныстарын қазуға дайындауға жарылысәдісін қолданады.Мұнда қазбадағы
ұңғырларды бұрғылау үшін СБШ-250МН-32 станогы қолданылады.Ұңғырлардың
диаметрі 243мм,бұрғылардың техникалық жабдығы V=6 кмсағ,тау жыныстардың
бұрғылау көрсеткіші 12.
Кемер табаны бойындағы кедергі мына формула арқылы анықталады:
W=35*d,м
(36)
мұндағы,d-ұңғырлар диаметрі,м.
W=35*0,243=9м
W-ны кемерді қауіпсіздік бұрғылау шартымен тексереміз.
Wб=hk*ctg+C,м
(37)
Wб=10*ctg60+3=9м
Ұңғылар тік бұрғыланады.
Қатардағы ұңғылардың ара қашықтығы мына формуламен анықталады:
a=m*W,м,
(38)
мұндағы,m-ұңғылардың жақындау коэффициенті:
а=0,75*9=7м.
Ұңғырлар қатарларының өзара ара қашықтығы мына формула арқылы анықталады:
в=7м.
Бұрғыланатын блоктың ені мына формуламен анықталады:
Шб.б =W+(n-1)*в,м,
(39)
мұндағы,n-ұңғылар қатарының саны
Шб.б =9+(3-1)*7=23 м.
Шарт бойынша бұрғыланатын блоктың көлемі мына формула арқылы анықталады:
Vб.б=15*Qэ.тәу,м3 ,
(40)
мұндағы, Qэ.тәу-эксковатордың тәуліктік өнімділігі, м3 .
Vб.б=15*5592,7=83890,5 м3 .
Бұрғыланатын блоктың ұзындығы мына формуламен анықталады:
Lб.б= (41)
Lб.б=
Ұңғырлар саны мына формула арқылы арқылы анықталады:
қатардғы: nұ=Lб.ба+1;
(42)
1087+1=14;
болоктағы:ұ = nұ*nқ;
(43)
ұ =14*3=42;
Ұңғылар ұзындығы мына формула арқыды анықталады:
Lұ=(1sinpұ)*(Rк+lас.б),м
(44)
мұндағы, lас.б-асыра бұрғылау;
lас.б=10*dy,м;
(45)
lас.б=10*0,243=12,м
Lұ=12 м
Оқтамалардың ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
lоқ=Lұ-lт,м,
(46)
мұндағы, lт-оқтаманың тығындық коэффициенті.
lт=W*,м;
(47)
мұндағы, -тығындық коэффициенті(0,40,7).
lт=0,4*9=3,м
lоқ=12-3=9,м.
Оқтамалар массасы мына формуламен анықталады:бірінші қатардағы ұңғылар
үшін,
Qоқ=q*W*hк*a,кг
(48)
мұндағы,q-жарылған заттардың меншікті шығыны
Qоқ=0,90*6*10*7=378 кг.
келесі қатардағы ұңғылар үшін.
Qоқ=q*в* hк*a,кг
(49)
Qоқ=0,90*7*10*7=378кг.
Бұрғылау станогының ауысымдылық өнімділігі мына формуламен анықталады:
Пб.а=Кn*Ta(Tн+Тқ),м
(50)
мұндағы, Ta-ауысым ұзақтығы,сағ; TнжәнеТқ 1м ұңғыны бұрғылауға кететін
негізгі және қосалқы операцияларда орындаудың сәйкес уақыттылығы,сағ;К-
ауысым мерзімін пайдалану коэффициенті.
Кn=(Та-(Тg.a+Tү+Тж.т))Та,
(51)
мұндағы, Тж.т,Тg.a, Tү-дайындау -ақырғы операциялардың регламенттік
үзілістердің және жоспарсыз тоқтап қалудың сәйкес уақыттылығы. (Тg.a-
Tү)=1сағ; Негізгі операциялардың ұзақтылығы.
ТH=сағ;
(52)
ТH=сағ;
Пб.амсағ.
Бұрғылау станогының жылдық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пб.ж= Пб.а *Па*N,м,
(53)
мұндағы,N-бір жыл ішіндегі станоктардың жұмыс күндер саны (280).
Пб.ж=25*3*280=21000м.
Бұрғылау станоктарының жұмыс жасайтын саны мына формула арқылы анықталады:
Nб.ж (54)
мұндағы,qт.ж-ұңғының 1м-нен шығатын қопарылған тау жыныстар қоспасы
q (55)
qм3;
Nб.ж станок;
Ұңғыларды зарядтау үшін әр түрлі құрылымды зарядтау машиналары
қолданылады.Тау жыныстардың жақсы ұсақталуына атылған затқа бөлінген шығын
дұрыс алуыны керек.Яғни,1м3 тау жыныстың ұсақталуына кеткен атылған
атылғыш заттағы зарядтардың массасы дұрыс болуы керек.Карьерде КРАЗ-222
шасиіне құрастырылған жалпы ыдысы 7 м3 екі булкерлі СУЗН-5А әмбебап қысым
зарядтау машинасы қолданылады.Ол ұңғыларды гранулалық тротилмен,зерно-
гранулитпен зарядтайды.
2.6. Бұрғылау аттыру жұмыстарын өндірудегі қауіпсіздік
ережесі.
Бұрғылау аттыру жұмыстарындағы техника қауіпсіздігі.
- блоктарды бұрғылау үшін,ұңғы торларын бөлу бұрғылар аттыру
жұмыстарының жобалау паспортының негізінде және сәйкес жүргізілуі
керек.
- бұрғылау станогі жоспарланған алаңға орналастырылып,станоктың
тұтқасы кемердің төменгі жағынан 3м қашықтықта болу керек.
- бірінші қатардағы ұңғыларды бұрғылау кезінде механизм өздігінен
іске қосылған кезде станоктың қопару бағыты кемердің төменгі
жағында болуы керек.
2.7.Қазу-тиеу жұмыстары
Карьердегі тау-кен қазындыларын қазып көлік жабдықтарына тиеу немесе
қазып машинаның құрамымен тасымалдап,үйіндіге төгу процестерін
механикаландыру үшін,әр-түрлі технологиялық және эксплуатациялық сапасы бар
карьерлік және әмбебап машиналары қолданылады.Оларды қолдану нақтылы тау-
кен техникалық және табиғи жағдайларымен анықталады.Ақжол карьерінде ауа-
райы мен тау-кен техникалық жағдайына байланысты қазу-тиеу жұмыстарына
механикалы күректі ЭКГ-8И эксковаторы қолданылады.
Эксковатордың теориялық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.теор=60*E*nk,м3,
(57)
мұндағы,Е-эксковатордың сиымдылығы, nk-тиеу кезіндегі шөміштің саны.
nk
(58)
мұндағы,Тц.т-жүк тиеуіштің жұмыс циклының ұзақтығы.
nk
Пэ.теор=60*6*2=720 м3сағ.
Эксковатордың техникалық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.тех=60*Е*nk*Rэ*h,м3;
(59)
мұндағы, Rэ-эксковатордың коэффициенті
Rэ м3; (60)
мұндағы,RH=0,851,25=0,68;
Пэ.тех=60*6*2*0,68*0,9=416,16 м3сағ.
Экватордың ауысымдылық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.ауыс= Пэ.тех*Тауыс *Rқ.к ,м3 ;
(61)
мұндағы, Rқ.к –эксковатардың қолдану коэффициенті
Пэ.ауыс= 426,16*8*0,6=1997,5 м3 .
Эксковатордың тәуліктік өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.тәу= Пэ.ауыс*nауыс ,м3 ;
(62)
Пэ.ауыс= 1997,5*3=5992,5 ;
Жылдық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пэ.ж= Пэ.ауыс*Ng* nауыс ,м3 ; (63)
мұндағы,Ng-бір жылдағы эксковатордың жұмыс күні.
Пэ.ж= 1997,5*240*3=1438200 ,м3 ;
жұмыс жасап жатқан эксковаторлар саны мына формуламен анықталады:
N=AПэ.ж , N=12,000млн1438200=6экс, (64)
Nu*n=8экс;
2.8.Қазу –тиеу жұмыстарын жүргізудің қауіпсіздік
техникасы
Эксковатро горизонталь жолдарда жүргенде немесе көтерілгенде оның
жетекті осі арт жағында болуы керек және төменге түсерде алдынды.Осы кезде
шөміш босатылып,жерден 6м-ден аспай тұрғаны жөн.Ал,эксковатордың жебесі
болса,ол жүру бағытында опналасуы керек.
Автомобиль көліктеріне эксковатормен тау-жыныстарын тиеген кезде
машинист төмендегі сигналдарды білуі керек.
“Тоқта”-бір қысқа;көлік құралын тиеуге рұқсат ететін сигнал екі
қысқа;тиеудің біткенін және көлік құралының кетуіне рұхсат-бір қысқа.Осы
сигналдар эксковаторда ілініп,онымен моколотив машинистері таныстырылуы
керек.
2.9.Кен жыныстарын тасымалдау.
Ашық кен орнындағы кен жұмыстарын тасымалдауға карьер көліктері
қолданылады.Карьер көлігі аршыма тау жыныстарымен жеке пайдалы қазындыларды
кенжардан төгілетін жерге дейін тасымалдауға арналған.Ол технологиялық
процесті жалғастырып тұратын бөлім болып есептеледі.Карьер көлігінің
ырғақты жұмыс жасауынан кен орнын тиімді байланысты болады.Ашық тау-кен
жұмыстарында жүк тасымалдайтын белгілі техникалық құралдар мен түрлердің
барлығы қолддһанылады.
Карьердегі автосамосвалдардың саны мына формула арқылы анықталады:
Nc=1+(tж+tт.н+tм)tт ,
(65)
мұндағы tж-автосамосвалдардың жүру уақыты
tж=60*(l1v1+l2v2+l3v3),мин,
(66)
мұндағы,l1,l2,l3-жүру жағдайы бірдей жол алаңдары,км;v1,v2,v3-
осы алаңдағы автосамосвалдардың жүру жылдамдығы кмсағ.
1- горизынттағы tж=06*(0.311+1,516+228)+60*(237 +1,530+
+0,314) = 18 м,
2-горизонттағы tж= 60(0,311+1,516+228)+60*(228+1,5 16+0,314)=
=18,2мин,
tт.ұ-автосамосвалдың тиеуге маневр жасау уақыты,мин;
tт -автосамосвалдың тиеу уақыты
tт =(qa *Kn ) E*Кш**ty ,мин,
(67)
Мұндағы, qa –автосамсвалдың жүк көтерімдігі; Kn –эксковатордың шөмішінің
толуын ескертетін коэффициент,Е-шөміш сиымдылығы,м; Кш-автосамосвалдың
толтыры тиеуді ескертетін коэффициент, ty –рейс ұзақтылығы.
tтмин;
Nc=1+(18,2+1+1,5)2=10 мин;
Nc=1+(18,2+1+1,5)2=11.
Карьердегі барлық эксваторды қамтамасыз етіп,жұмыс жасайтын
автосамосвалдар саны мына формула арқылы анықталады.
Nж.а
(68)
Nж.а=10+10+11+11=42 автос.
Автосамосвалдардың инвентарлық саны мына формула арқылы анықталады:
Nu.а=Nж.а,
(69)
мұндағы, =0,70,8-парктің техникалық даяарлық коэффициенті
Nu.а=420,76=56.
Автосамсвалдың ауысымдылық эксплуатациялық өнімділігі мына формула
арқылы анықталады:
Па.а=qa*Kж*Кn.a* ТаТp ,т
(70)
мұндағы,Кж –автосамосвалдардың жүк көтергіштігін пайдалану коэффициенті:Тр-
рейс ұзақтылығы,сағ:Кп.а=0,70,8 автосамосвалды уақыт мезгілде
пайдалану коэффициенті.
Па.а=27*1,8*0,7*80,5=544,32 т.
2.10.Карьер көлігі жұмыстарының қауіпсіздік техникасы-
ның талаптары
Автокөліктердегі қауіпсіздік ережелерінің негізгі талаптары:
Жол белгілері түзу жағдайда ұсталуы керек.Осылар жүргізушінің жол
жағдайымен алдын-ала таныс болуын қамтамасыз етеді және жүрудің
қауіпсіздігін арттырады.
Жолға тек қана ақаусыз автосамосвалдар шығарылуы тиіс.Сондықтан
барлық көлік құралдары тұрақтан шығар алдында маман механиктердің
тексеруінен өтуі керек.
Автосамосвал шамағын көтеріп тиілетін жерге дейінгі қашықтық 30м-
ден артық болса, артқа жүруге және кабинада бөтен адамдарды тасуға рұхсат
етілмейді.
Карьдің күрдегі жағдайында жұмыс істеуге,автокөлік құралдарын
жүргізуге тек ғана жақсы дайындалған,оқып тиісті білім алған жүргізушілер
және өндірістік тәртіпті сақтайтын адамдар жіберіледі.
2.11.Үйінділеу жұмыстары
Пайдалы қазындыларды ашық әдіспен өндіру аршыма тау жыныстарының
көлемін қазып және тасымалдаумен байланысты.Аршыма тау жыныстары
тасымалданып,арнайы бөлінген жерлерге орналастырылды.Аршыма тау жыныстарын
үю нәтижесінде пайда болған жасанды үйме үйінді деп аталады,ал аршыма тау
жыныстарын үйіндіге қабылдау және оналастыруға байланысты өндірістік
операциялар жиынтығы үйінді жұмыстарының технологиялық тізбегінің ең соңғы
кезеңі болып келеді.Үйінділеу жұмыстарының айқын және сәтті ұйымдастыруына
тау-кен көлік құралдарының,сонымен қатар карьердің де техникалық-
экономикалық жұмыс көрсеткіштері айтарлықтай байланысты болады.
Ақжол карьерінде тау жыныстары автосамосвалдармен
тасымалданып,үйінділеуде қуатты ДЗ-118 бульдезері қолданылады.
Үйінді орналасқан жер мына төмендегі талаптарға сай болуы керек:тау
жыныстарын тасымалдау қашықтығы аз болу үшін үйінді орны карьерге
мүмкіндігінше жақын болғаны дұрыс тұрақты үйінділер орналасқан жердің
қойнауында пайдалы қазындылар болмауы тиіс.Жер бедері алғашқы үймелеу
көлемі ең аз болып,үйінді жоспарлы дамуына мүмкіндік беруі тиісті Ақжол
карьерінде аршыма тау жыныстары сыртқа бөлінеді.
Үйінділеу алаңның ауданы мына формула арқылы есептеледі:
S0 м2; (71)
мұндағы,H0 –үйінді биіктігі,м;Rp.0 –үйіндегі жыныстардың қалдық
коэффициенті ().R0 --үйіп тастау коэффициенті().
S0
Түсіру орнының ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
Lт.ұ= Na*ln,м ,
(72)
мұндағы, Na-бір мезгілде төгілетін автосамосвалдар саны, ln-
автосамосвалдардың төгу және маневр жасауына қажетті алқаптың ені().
Na= Nr*tp.м60; (73)
мұндағы, Nr-бір сағатқа үйіндіге төгетін автосамосвалдар саны; tp.м-
автосамосвалдардың төгу және маневрлеу ұзақтылығы.
Nс=(Пк.с*Rт.е)Va ,м (74)
мұндағы, Пк.с-карьердегі аршудағы сағаттық өнімділігі; Rт.е-карьердегі тең
емес жұмыстар коэффициенті.
Пк.с=Aa.a8, м3сағ,
(75)
мұндағы, Aa.a-аршудағы ауысымдылық өнімділігі, м3ау.
Пк.с=120218=1502 м3сағ;
Nc=1502*139,9=198;
Va =198*260=6 автос;
Lт.ұ=6*20=120 м.
Үйінділеу орнының ұзындығы мына формула арқылы анықталады:
Lү.о=3* Lт.ұ ;
(76)
Lү.о=3*120=360 м.
Бульдерлік жұмыстардың ауысымдық көлемі мына формула арқылы анықталады:
Vб=Пк.с*Тауыс*Һү,м3,
(77)
мұндағы, Һү-үйіндідегі тау жыныстарды үйіп тастау коэффициенті ().
Vб=1502*8*0,6=7260 м3.
Бульдозердің ауысымдылық өнімділігі мына формула арқылы анықталады:
Пб= Vб : nауыс ,м3,
(78)
Пб=7260:3=2460 м3.
Бульдозердің жұмыс паркі мына формула арқылы анықталады:
Nб.ж=VбПб,
(79)
Nб.ж=72602460=3 бульдозер.
Үйіндідегі бульдозердің инвенторлық саны мына формула арқылы анықталады:
Nu.ү=Nб.ж*Кu.ү ,
(80)
мұндағы, Кu.ү – инвентарлық парк коэффициенті.
Nu.ү=3*1,4=4.
2.12.Үйінді жұмыстарын жүргізу процесінің қауіпсіздік
техникасы.
Үйінді жұмыстарын қауіпсіз жүргізу үйінді қабаттары беткейінің
орнықтылығына байланысты болады.Сондықтан,беткейдің қажетті тұрақтылығын
қамтамасыз ететін үйінді қабатының биіктігі әрбір карьерге ,аршыма тау
жыныстарының әр түрлілігіне және үйінді жұмыстарының механикаландыру
әдісіне қарай анықталуы тиіс.Үйінді қабатының жобадағы биіктігін дәлелсіз
негіздеулермен үлкейтуге болмайды.Үйінді орнықтылығына тау жыныстарын үю
тәртібі елеулі әсер етеді.Үйінді табанына орнықты және жеңіл құрғатылған
тау жыныстарын төккен жөн.
2.13.Ашық тау-кен жұмыстарымен бұзылған жерлерді
қалпына келтіру
Кенді ашық әдіспен игергенде басты кемшіліктерінің біріне жер бетінің
едәуір көлемінде бұзылуы жатады.Сондықтан бұзылған жерлерді
рекультивациялау және оны халық шаруашылығында пайдалану мәселелері жер
ресустарын қорғау проблемасымен тығыз байланысты.Пайдалы қазындылар кен
орнын ашық әдіспен игерер алдында топырақтың құнарлы қабаты карьердің
бүкіл алаңынан ,үйінді жиналатын алаңдардан,қалдық қоймасы
жерінен,өндірістік және үй тұрмыстық құрылыстар мен көлік комуникациялары
орналасқан бүкіл территориядан жиналып алынуға тиісті.Топырақтың құнарлы
қабатын жинауға дейін жербетін дайындау жұмыстары алдын-ала
даярлықсыз,механикалық жарылыс және құрама әдістерімен жүргізіледі.
Құнарлы топырақты бульдозермен екі жақты үймелеу арқылы жинағанда
тілменің ұзындығы топырақтың құнарлы қабатының қалыңдығына және тиеуіш
эксковатордың жұмыс параметрлеріне байланысты болады.
l=(A-hmin*ctg)*hmin(m*Kқ),м,
(81)
мұндағы, hmin-үйменің ең аз биіктігі,м;m-топырақтың құнарлы қабатының
қалыңдығы, -бульдозердің құнарлы топырақпен жылжығандағы барынша көп
еңкіштігі,град, Kқ-қопсу коэффициенті.
l=(17,8-40*ctg75)*400.3*1,1=110 м.
Карьер алаңында жатқан құнарлы топырақтың көлемі мына формула арқылы
анықталад:Vk=Sk*hқ,м3, (82)
мұндағы, Sk-карьер алаңының ауданы, м3, hқ-құнарлы топырақтың қалыңдығы,м.
Sk =Ln*Вn,м3,
(83)
Sk =4225*961=4060225 м2
Vk=4060225*0,3=1218067,5 м3.
Үйінді бетіндегі құнарлы топырақтың көлемі мына формула арқылы
анықталады:
Vү=Sү * hқ , м3,
(84)
Vү=17499166*0,3=52497498 м3.
Үйіндінің рекультивацияланатын бетіне құнарлы топырақты төгу
жұмыстары былайша жүргізіледі. Рекультивацияланатын алаңның көлеміне
байланысты құнарлы топырақты төгу қалыңдығына қарай оның мөлшері
табылады.Сонан соң автосамосвал көлігі шалағының сиымдылығына,
рекультивацияланатын жер көлеміне және топырақтың төгу қалыңдығына
байланысты қанша рейс жасау керектігі анықталады.Сонда автосамосвал
көлігінің үйінді бетінде топырақты төгетін жері оның шалағының
сиымдылығымен топырақтың төгу қалыңдығына сәйкес анықталып,
рекультивацияланатын жерді жабады.Сондықтан құнарлы топырақты төкпес бұрын
рекультивацияланатын бет қабырғалары 2L-ға тең квадраттарға бөлінеді.L-
мәні мына формула арқылы табылады:
L (85)
мұндағы,Vc-аватосамосвал шанағының сиымдылығы.
L м,
Осылай жұмысты жүргізген кезде квадраттық төбелері автосамосвалдың
топырақты төгу пункті болады.
3.Карьер аэрологиясы
Жоба,карьердегі жұмыстары жүргізіліп жатқан кезде,Ақжол қорғасын,мырыш
рудасының кен орны базында жасалған.
Жоғарғы горизонтарды ашу,тікелей жергілікті жер бедерінен ішкі
оржолдармен қаралған карьер ұзындығы 4225м,ені 961м,тереңдігі 300м.Жату
және төнбе бүйірлерінің бұрыштары 400. Жұмыс байланысы ,оның оның сыртқы
үйінділерге ауыстырып өңдеуді ұсынады.Жобада кешенді механизация құрылымы
қабылданған:6-эксковатор ЭКГ-8И,9-бұрғылау станогы,СБШ-250 МН,42-
автосамосвал БелАЗ-540,үйінді бойынша 4 бульдозер.
3.1.Ауданның микроклиматы.
Ауданның микроклиматы континентальды,жазы ыстық,құрғақ,қысы қатаң
және ұзаққа созылады.Қаңтар айында температура -350С,шілде айында
температура +310С.Желдің оңтүстік-батыс немесе солтүстік-шығыс бағыты
қабылданады немесе үстемдік етеді.Ауаның жылдық орташа салыстырмалылығы
40 45%.Жылдық орташа атмосфералық қысым 722-742мм.Жылдық жауын-
шашаынның орташа мөлшері 250мм.Жер қабатының қату тереңдігі 1,5 2м.
3.2.1.Карьерді табиғи түрде желдету .
Карьерді табиғи түрде желдету,карьер аэрологиясында екі табиғи күшке
байланысты болады:
1.Температураның әр-түрлі болуына байланысты.
2.Динамикалық желге байланысты
Жылудың негізі болып күннің радиациясы болып табылады немесе өрт
немесе қышқыл процестері жатады.Ақжол кен орнындағы жердің жылдық орташа
жылдамдығы 2,3мс.Карьердің ық жағындағы жағдау еңісінің бұрышы350С-қа
тең.Карьер атмосферасының улануы,сол карьердің структура құрылысы арқылы
анықталады.Карьердегі желдің жылдық орташа жылдамдығына байланысты және
карьер жағдау еңісінің бұрышына байланысты,бір табиғи ауа айналымының
реуеркуциялық схемасы қабылданды.
Карьердің структура құрылымына байланысты,табиғи ауа айналымы
реуеркуциялық схема,желдің бағытына сәйкес 3.2.1.-суретінде көрсетілген.
Ауа ағыны карьерге келгенде,қозғалыс жылдамдығына байланысты
үлкейеді де,ауа ағынының шекті қабаты қалыптасады,оның көлемі ОP және ОP2
сызықтары аралығында.Ау ағынының ішіндегі ауа жылдамдығы ОАК сызығы бойынша
өтеді.ОАК сызығы бойындағы горизонтальдің жылдамдығы v0-ға тең.Ішкі шекті
қабат ОС сызығында горизонтальдық жылдамдығы v0=0-ға тең болады.Еңгі бұрышы
ОPА және ОP,сызықтары аралығында,ауа ағыны карьердегі улы және
зиянды атмосфераны шығарады.
Ауа ағынының бірі болып ОP,В және OP2C сызықтары аралығында,х-
абциссасы бойынша OP3 –сызығында,ауа ағыны 1800С айналады. OP2 –сызығында
желге қарама-қарсы бағытта барша ауа ағыны ағады.Бұл басты ауа ағыны,карьер
түбіндегі улы немесе зиянды атмосфераны ВСДЕ бөлігінен түгелдей алып
шығады.
Карьерді табиғи түрде желдету параметрлерін анықтау.
Бірінші нүктедегі ауа ағынының жылдамдығы мына формула арқылы анықталады:
U1=U0(1+1,14*+0,35*2),мс,
(3.13)
мұндағы, -өлшеусіз ординат
=(tg)a.рад,
(3.14)
мұндағы, -структуралық ағын
=(tg7020’)0,131=0,96рад;
U1=2,3*(1+1,14*0,96+0,35*0,96*0,96) =1,6мс.
Екінші нүктедегі ауа ағынының жылдамдығы
U2=U0(1+1,14*+0,35*2),мс,
(3.15)
=(tg15)0,131=2,01рад;
U2=2,3*(1+1,14*(-2,04)+0,35*2,04*2, 04)=0,3мс
Үшінші нүктедегі ауа ағынының жылдамдығы
U3=2,3*(1+1,14*(-0,18)+0,35*0,18*0, 18)=1,8мс (3.16)
Шекті қабатының ені мына формула арқылы анықталады:
в=0,4x,м
(3.17)
в=0,4*2,3=0,92м.
Реуеркуциялық схема бойынша карьердегі желдетуге кететін ауаның мөлшері
мына формула арқылы анықталады:
Qауа=0,077*x* U0 *L,м3с,
(3.18)
мұндағы, L-карьер ұзындығы,м
Qауа=0,077*1000*2,3*4225=748245,5 м3с,
3.2.2.Карьердің атмосферасының ластау көздері және шаңбасу
әдістері
Карьер атмосферасын шаң мен улы газдар ластаудың бірнеше көздері
бар.Олардың шамасы мынандай факторларға байланысты болады.Тау жынысының
жағдайына және қасиеттеріне,климатына және ауа райының
жағдайына,техникасына және технология жабдықтарына байланысты.
Орналасу жағдайына байланысты олар сыртқы және ішкі нүктелер болып
бөлінеді.Сыртқы:щебенка зауыты,үйінділер,автомобиль жолдары және
басқалары.Ішкі бастаулар:бұрғылау саноктары,қазу-тиеу жұмыстары іштен жану
двигательі.
Ұңғыны бұрғылау кезінде шаң басуға жұмсалған судың мөлшері:
qұңғ=(dұ2 б.ж ())4*100,кгм,
(3.21)
мұндағы, dұ –ұңғы диаметрі,м; б.ж –бұрғыланатын жұмыс
тығыздығы,бұрғылау ұсақтарының негізгі ылғалдылығы, б.ж
–бұрғыланатын жыныс тығыздығы, табиғи ылғалдылығы.
qұңғ=((3,14*0,243*0,243*3000*(30-4, 5))400=33кгм.
Бұрғылау жұмыстары кезінде шаң бөлудің жеделдігі:
Iш.б=0,5*x2**Cx*Uж,мгс,
(3.2.2)
мұндағы,к-карьерді желдетудің сүлбесіне байланысты коэффициенті,х-бастаудың
орнынға дейінгі өлшенген қашықтық,3м;Сх-концентрат қалыңдығы,-өлшемсіз
коэффициент.
=0,045*Кж+0,022,рад
(3.2.3)
мұндағы, Uж-желдің жылдамдығы,мс.
=0,045*2,3+0,022=0,202,
Iш.б=(11,44)*3*3*(0,022)*1,5*2,3=1 ,53мгс.
Ұңғырларды бұрғылау жұмысы кезіндегі шаң шығаруының қосындысы
Iш.б =Nст*Кб.ж*Iж.т ,мгс
(3.2.4)
мұндағы, Nст-бұрғылау станогының саны, Кб.ж-станоктардың бір қалыпты жұмыс
коэффициенті.
Iш.б =1*0.8*1.53=1.22мгс.
Бір жыл ішіндегі барлық станоктарға қажет су мөлшері мына формула
арқылы анықталады:
WQ = Nжұм*Qтәу*qұ*Кб.ж, тжыл,
(3.2.5)
мұндағы, Nжұм-бір жылдағы жұмыс күндерінің саны, Qтәу-станоктың тәуліктік
өнімділігі,мтәу; qұ-ұңғыларды бұрғылау кезінде кететін шаң бөлінуге қарсы
су шығыны 33,8 кгм.
WQ =305*25*0,8*33,8=468 тжыл.
Тау-кен массасын экскавациялау кезіндегі шаң бөлінуі мына формула
арқылы бөлінеді:
Iш.б =(1k)*x2*y2 *Ck*Uж,м2с,
(3.2.5)
Iш.б =(11,44)*4*4*0,202*0,202*5*2,3=9,1 м2с.
Шаң бөлінудің жалпы қосындысы
Iш.б =Iш.б *Пэ.к *Кб.қ , м2с,
(3.2.7)
мұндағы, Пэ.к –эксковатор саны.
Iш.б =9,1*6*0,8=7,3 м2с.
Шаң бөлінуі азайту үшін,судың меншікті жұмсалуын 1 м3 бойынша
анықтаймыз.Ол бір келкі емес ұсатылған тау массына арналған.
q=0,01*()*m*[, м3м3 (3.2.8)
мұндағы, -сұйықтың тығыздығы кгм3; -руда массасының тығыздығы
кгм3 ,m-руда массасының кеуектілігі м2м3 , руда массасының
салыстырмалы массасы,W-молекулалық ылғал сиымдылығы ең жоғарғы,шегі 25%,Wт
–руда массасының табиғи ылғалдылығы 4,5%,-салмақтың проценттік кері
тотықтырғыштық проценттік құрамы 2%.
q=0,01*(10003000)*69*[82(25+4.5+6+ 2+0)]=0,002 м3м3 .
Ауысымдылық кезіндегі бір кенжардағы ұсатылған тау массасын
ылғандыруға керекті су мөлшері.
Qауыс=q*Qау.эк; м3ауыс.
(3.2.9)
мұндағы, Qау.эк-эксковатордың ауысымдылық өнімділігі.
Qауыс=0,002*1997,5=2,9 м3ауыс.
Бір тәулік ішінде кенжардағы барлық эксковаторлар үшін ұсатылған тау
массасын ылғандыруға керекті су мөлшері:
Qтәу=Qауыс.*Кж Пэк , м3тәу
Шаң басу жұмыстарына қажетті шараның бірі эксковаторлық кенжарларды
суландыру болып табылады.Ол үшін шаңды басатын вентиляциялық қондырғы IM-1
БелАЗ-540 негізінде қолданылады.
IM-1 ауысым негізіндегі уақыт
Тр=tm+tж+tб+ tқ + tс ,мин,
(3.2.11)
мұндағы, tm -тиеуге кететін уақыт, tб-қосымша уақыт, tс-кенжарды
суландыруға кететін уақыт.
Тр=7+10+9+3+15=44мин.
Суландырғыш машинанаң ауысым кезіндегі өнімділігі
П=(60*Tауыс*Кn*f)Tp ,Tауыс
(3.2.12)
мұндағы, Кn-аз уақытымен машинаны пайдалануи уақыты, f-машинаның жүк
көтергіштігі.
П=(60*8*0,8*27)44=236 тауыс.
Суландырғыш машиналардың керекті саны
Пр=(Q*Kp)П, (3.2.13)
мұндағы, Kp-резерв коэффициенті
Пр=(1997,5*0,8)236=5.
Шаң болуға арналған судың жылдық мөлшері.
Qж=Qтәу.п =4,64*305=1415 , м3жыл.
Карьер автотранспорттары жұмыс кезіндегі шаң басу.
Автомобиль жолдарын суландыру үшін шаң бөлу жұмыстарын азайту үшін
сульфитті,спиртті борды қолданамыз(CCБ).Оның әсер ету уақыты 30 мин-ССБ-ның
жұмсалуы.0,8-1,5кгм2 жолға.Карьердегі жолдың созылмалығы 0,64 км.
Автожолды суландыру кезіндегі ССБ шығынын анықтау:
q=qn*a*l, кг;
(3.2.14)
q=0,8*10*640=5210 кг.
Автотранспорт кезінегі қозғалыстағы шаң шығару жиілігі:
Iш.ш =(1x)*x2*y2*Cn*Uж, м3с. (3.2.15)
мұндағы,х-бастапқы орынға дейінгі ара қашықтық.
Iш.ш =(11,44)*20*0,22*5,5*2,3=249 м3с.
Шаң шығарудың жиілігінің қосындысы.
Iш.ж =249*42*0,8=1793 мгс
Карьер атмосферасының автотранспорт жұмыс кезіндегі улы газдармен
ластануы.
l=һ*к*(Q*Lұ)3*6*t ,кгс,
(3.2.17)
мұндағы,Q-бір ғана автосамосвалдан бір ауысым кезінде шығатын газ мөлшері
4000,L-улы газдың концентрациясы 0,134, t-ауысым ұзақтылығы,һ-бастапқы
орынға дейінгі ара қашықтық,к-жолдағы мазут шығыны 0,9кгм2.
q=(4000*0,134)(20*0,9)3.6*8=335 мгс.
Үйінділеу кезіндегі шаң басу.Үйінді жасау кезінде шаң басу жұмыстары
жүргізіледі.Себебі жыныс кенжарда ылғалдандырылады.
Үйіндіден шаң бөліну жиілігі
Iүй=0,72*Сn*Sүй*-Uж, м2с. (3.2.18)
мұндағы, Sүй-үйінді ауданы, Sүй=17499166 м2.
Iүй=0,72*5,5*0,202*0,202*17499166*2 03=2072 м2с.
Бұрғылау жұмыстары кезінде шаң басуға кететін шығын
3б=Wa*C,тг,
(3.2.19)
мұндағы, Wa-бұрғылау жұмыстарына кететін су мөлшері.С-1т судың құны
3б=394*12=4728 тжыл.
Эксковациялау кезіндегі шаң басуға кететін шығын:
3э= Qжыл*C ,тг
(3.2.20)
3э=1206*1,2=14472тгжыл;
Жолды суландыруға кететін шығын
3а= qа*C ,тг;
мұндағы,q-автожолды суландыруға кеткен ССБ шығыны 5120 тг.
3а=5120*18=92160 тг.
Жалпы шығыны:
3б+3э+3а=3ж,тгжыл,
(3.2.21)
3ж=4728+14472+92160=111360 тгжыл.
4.Еңбек қорғау бөлімі
4.1.Еңбек жағдайларының және өндірістегі
қауіп-
қатер мен ауруға себеп болатын зиянды
факторларының сипаттамасы.
Ашық тау-кен жұмыстарын жүргізуде,жұмысшыларға төмендегі өндірістегі
зиянды факторлар әсер етеді:
-электірлік өрістің параметрлерінің шамаларын өсіру;
-қозғалатын техникалық транспорт;
-өндірістегі жабдықтардың шуы мен дірілі;
-жұмыс орындарының жеткіліксіз жарықталынуы;
-карьер атмосферасының ластануы мен шаңдануы;
-машина мен механизмдердің қауіпті зоналары;
қауіпті қопару жұмыстарының әсері.
Жаппай қопару жұмыстарынана кейін ауаның ластануы карьер аймағынан
да асып,шаң-тозаң қопсытылған тау-кен массаларынан 4-5 сағат бойы бөлініп
шыға береді.Тау-кен қазындыларын тротилмен аттырғанда СО 30-60 минуттан
кейін 0,2-0,3%-ке дейін жетеді,ал оның боліну ұзақтығы 10-13 сағатқа дейін
барады.IBC-ты пайдалану кезінде ауаның ластануы,карьерде жел болмаған
мезгілде 100м, тереңдіктегі қазуда альдегид мөлшері 0,0093мгл құрайды,ал
200м тереңдікте 0,0061мгл құрайды.Кентастарды автосамосвалдарға тиеген
кезде,эксковатор кабиналарындағы СО сөлшері 0,045-
0,085мгл.Автосамосвалдардың жүк тиеу орнынан 60 м жерде,жел бағытымен
орналасқан станок маңайындағы ауаның құрамындағы СО-ның мөлшері
0,05мгл.БелАЗ-548 автосамосвалдың жұмыс істеу кезінде бөлініп шығатын
газдың мөлшері СО-0,02%,альдегидтер -0,03%.
Жұмысшыларға әсерін тигізетін жоғарыда айтылған өндірістік
факторларының алдын-алу үшін,мына іс-шаралар қабылдануы қажет.
1.Өндірістегі кездесуі мүмкін қауіп-қатерлерден қорғау шаралары.
2.Санитарлық,гигиеналық шаралары.
3.Өрттен қорғау және болдврмау шаралары.
4.Кен қазу жұмыстарымен байланысты апатқа қарсы күрес істері.Апатты жою
жоспары.
4.2.Шаралар.
4.2.1.Техникалық шаралар.
Құлау мен қопарудың алдын алу үшін,немесе болдырмау үшін,кемердің
қауіпсіз биіктігі мен және оның еңкіш бұрышы сақталады.Карьер кемері мен
үйіндінің төзімділігін сақтау үшін:
1.Тау жыныстарын құрғатып,оларды карьер мен үйінділердегі жер асты
суларымен дымқылданбауын қадағалаймыз.
2.Карьердің жобалау контурындағы кемелерді игеру кезінде,жаппай
қопару жағдайының элементтерінің өлшемдері сақталады.(Кемер биіктігі мен
құлау бұрышы,жұмыс алаңдарының ені,сақтандыру,көлік бермаларының ені).
3.Бульдезерлік үйінділеуде берманың жүк түсіру бойынан көлденең
еңкіштігі 30-қа дейін барады.Үстінен адамдар жүретін с сақтандыру
бермалары жазық немесе карьер жағдауына еңкіштелген.
4.2.2.Тау-кен машиналары мен механизмдерді пайдалану
қауіпсіздігі.
Қопару жұмыстарын бастамас бұрын,бұрғылау станоктарының ара
қашықтығы 150 км мертрдей қауіпсіз жерге орнатады.(Механизмдердің қауіпті
зонасының радиусы бойынша).
Эксковатор горизонталь жолдарда жүргенде немесе көтерілгенде,оның
жетекті осі арт жағында болуы керек,төменге түсірерле-
алдында.Автосамомвалдарға жүк артынан тиеледі.Эксковатор шөмішін кабинаның
үстінен алуға тиім салынады.Қорғау қауіпсіздігінің ережесі бойынша өткізіп
жіберу мүмкіндігі және алынған жабдықтың түріне байланысты жобада ені 30м
болатын ен,бағытты қозғалу енгізіледі.Жоспардағы айналу осі 20м.Карьер
ішіндегі жолдың спираль бойынша қозғалу бөлігі баурай жатқан 1м қазық
қоршаулармен қоршалады.Жолдың еңкіштігі 800.Созылған еңкіштерде ұзындығы
50мболатын горизонтальдыалаңдар орнатылған.Автосамосвалдардың кабиналары
арнайы жебемен жабылған.Автосамосвалдардың орындайтыны келесі
талаптар;Автосамосвалдарға жүк тиелгеннее кейін ғана бару
керек.Автосамосвал артқа жүрген кезде үзіліссіз сигналь беруі
қажет.Жұмыстан тыс уақытта эксковатор қауіпсіз жерде тұруы қажет және
шөміші түсірілулі ,кабинасы жабулы,кабель сөніп тұруы керек.
4.2.3.Электр тогымен зақымданудан алдын-ала
сақтандыру.
1000 Ваттқа дейігі кернеу жүйесі трансформаторлар арқылы жабылған
1000 В-тан жоғары кернеу жүйелері трансформатор қосылған кезде жоғарғы
кернеудің төменгі кернеуге көшу қауіпінен қорғанады.Бұндай қозғалыс тәсілі
тесілетін сақтандыру арқылы нейтралды жерге орнатумен жасалады.1000 В және
одан да жоғары кернеулікті электроқондырғылар адам өміріне қауіп төндірмеу
үшін,желі жұмыстарының шарттары бойынша,электр жабдықтарын жүктерден ток
кернеуінің күшеюінен қорғау үшін жерлестіру құрылғылар жасалады.Ашық
әдіспен өндіру жұмыстарын жүргізгенде,электр машиналарының
корпусын,трансформаторды және басқа да электр аппвраттарын өлшеу
трансформаторының қайталау обмоталарын,электр өткізгіш линияларының
конструкциясының корпустарын,бұрғылау станоктары мен басқа да электр
жетекті машиналарды жерге орнату керек.Электр өткізгіш линясының
зақымдалған участогын істеп шығару үшін,карьерде жерге әсер ететін бір
фазалы әсерін тигізетін қозғалыс схемасы қолданылады.Қол электр машиналары
мен құралдарды қөректендіру үшін,128В-тан аспайтын керкеу
қолданылады.Электр қондырғыларды қолдануда керекті қорғаныс құралдары.
4.2.4.Қорғаныс жұмыстарын қауіпсіз жүргізу.
Қопару жұмыстарын жүргізу кезінде адамдарға қауіпті зонаның
карьердегі радиусы 300м,ал механизмдер үшін қауіпті зона 150м.Атылған
заттардың шығын қоймасы тұрғылықты жерден 6 шақырым жерде орналасқан.Барлық
қопарғыш материалдар қауіпсіздік ережелерімен сәйкес жабдықталған арнайы
қоймаларда сақталады.
4.2.5.Шаң-тозаң улы газдармен күресу шаралары.
Карьерде атмосфералық жағдайда жақсарту мына мәселелерді шешкенде
ғана мүмкін,оларға мыналар жатады:
1)Жұмыс істелініп тұрған карьердің есеп жобасында,үстемдік етуші желдің
бағыты.
2)Машина және механизмдер кабиналарын жасанды түрде желдету,яғни
кондиционерлер орнату.
3)Қопару жұмыстарын күндізгі уақытта,ауа лебінің қарқыны күшті кезде
жүргізіледі.
4)Қопарылған тау-кен массасын суландыру.
5)Бұрғылау станоктарының жұмысы кезінде бөлінетін газбен,шаңды ұстап
қалу,шаң өткізбейтін құрал арқылы жүзеге асырылады.
6)Автотранспорттың жұмыс істеу кезінде,жол бетті суландырады.
4.2.6.Жұмысорындарын шу мен дірілден қорғау.
4.2.5-кестесі.
Жұмыс орындарындағы,пайдалы қазындыны ашық әдіспен өндіруде болатын
шу мен діріл.
Жұмыс алаңының
орналасу орны 2 4 8 16 31 63
1 2
Эксковатор ЭКГ-8И Аршу жұмыстары
Машинистің кабинасы 94 94 94 94 88 90
Машинистік бөлім
90 90 90 90 86 82
Бұрғылау
Бұрғылау стано-
гынСБШ-25
Машинистің кабинасы 96 96 96 96 94 96
Машиналық бөлім
102 102 102 102 98 96
Тиеу
Эксковатор ЭКГ-8И
Машинистің кабинасы
94 94 94 94 88 90
4.3.Өртке қарсы шаралар
Ғимраттарды,қырылыстарды өртке қарсы қауіпсіздікті қамтамасыз ету
үшін,карьердің өндіріс алаңына 50м жерге жылжытылған өртка қарсы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz