Мүлік салығын төлеушілер және салық салу объектілер
ЖОСПАР
Кіріспе.
І-тарау. Жеке тұлғаларға салық салудың мәні мен мазмұны .
1.1. Жеке тұлғалар салығының мәні мен түрлері.
1.2.Жеке тұлғаларға салықтардың есептеудегі бақылауда салық
органдарының рөлі.
1.3. Жеке тұлғалар салығынан түсетін салықты бақылау әдістері.
ІІ-тарау. Республикалық бюджетке жеке тұлғалардан түсетін салық түсімдері
мен алымдарды талдау (Сарыарқа салық комитеті мысал ретінде)
2.1. Жеке тұлғалар түсетін салықтың есепттелуі тәртібі.
2.2. Жеке тұлғалардан республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтың есебі мен төлеу тәртібі.
ІІІ-тарау. Жеке тұлғалардан түсетін салықтарды бақылау және оны
оңтайландыру.
3.1. Жеке тұлғаларға салық салудағы шет мемлекет тәжірибесі.
3.2. Қазіргі заманғы жағдайларда салық тексерулерін ұйымдастырудың
негізгі проблемалары.
3.3.Салық тексерулерін жүзеге асыруға жаңа ақпараттық
технологияларды енгізу.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын тандап, жылдан жылға әлемдік
қоғамдастыққа барған сайын зор құрметпен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді.
Бүгінде экономикамен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз
етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі
Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманға және болашағы зор
экономикалық, әлуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік
береді.
Әлемге еліміздің әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің клубына қарай
ілгерлеу жөніндегі нақты қадамдары туралы болмақ, бұл жайында алдынғы
Жолдауда да айтылған еді. (4)
Қәзіргі нарықтық заманда мемлекеттің экономикалық мүдделерін
қорғауда Қазақстан Республикасының салықтар мемлекет болмысының негізгі
көзі болып табылады, сондықтан да олар салық заңнамасының тиісті
актілеріндегі барлық ұйымдарының тиісті түрде орындалуына мүдделі. Оның
үстіне бұл өзінің салық міндеттемелерінің нақты және уақытылы орындауға
міндетті салық төлеушілерге ғана емес, салық салуды ұымдастыру мен жүзеге
асыру жөніндегі күрделі және көп салалы операцияларға қатысатын басқа
тұлғаларға да (мемлекеттің салық агенттеріне банктерге және тағы басқа),
сондай-ақ өз органдарына (ең алдымен салық органдарына да) қатысты.
Өзінің кең мағынасында салық бақылау дегеніміз салық заңнамасының
орындалуын бақылау болып табылады. Салық заңнамасының сақталуын бақылау –
бұл заңнаманың кез келген салықтарына қолданылатын мемлекеттің жалпы
функциясы. Құқықтық нормативтік актілер шығарып әрі ондағы ұйғарымдардың
орындалудың бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет олардың қандай құқықтық
реттеу салысана қатысылғанына қарамастан өз ұйғарымдарының сақталуына тең
мөлшерде мүдделі қоғамның саяси жүйесінің субъектісі ретінде әрекет етеді.
Осы бақылау арқылы мемлекет заңдылық пен құқықтық тәртіп режимдерінің
сақталуын қамтамасыз етеді. Салық бақылауы бәрін қамтитын болып табылады,
өйткені салық органдарының салыстырмалы түрдегі шағын ақпаратты төлеушілер
ретінде есепте тұрған көптеген жеке тұлғаларды бір мезгілде тексере
алмайды.
Мұндай жағдайларда жеке тұлғалардың бәрін қамтитын бақылауға әрбір
төлеуші бойынша салық органдарда жедел - бухгалтерлік есеп жүргізу арқылы
қол жеткізіледі. Жоғары да айтылғандарға байланысты бұл проблеманың
өзектілігі күмән тудырмайды және теорияда да, практикада да салық бақылауын
әрі қарай дамытуды талап етеді. Салық органдарының тексерістерді
ұйымдастыруы мен өткізудің нақты нысандарын эерделеуге маңызды рөл
беріледі, салық түсімдерінің негізгі түрлері бойынша салық бақылауының
қазіргі заманғы әдістемелері жазылады.
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты Қазақстан Республикасында салық
бақылауының практикасын зерттеу, нақты айтқанда жеке табыс салығының
бақылауын тексеру және проблемаларымен оңтайландыру жолдарын қарастыру.
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы
қабылданғаннан бастап салық бақылауының 2001 жылдан бастап енгізу
мәселелерін айқындау және оны қазіргі жағдайларда жетілдіру жолдарын
анықтау болып табылады.
Алға қойылған мақсаттардан мындай міндеттер туындайды:
1) қолданыстағы заңнаманы салық бақылау саласында зерттеу;
2) жеке тұлғалардан түсетін салықты есептеу және талдау;
3) қаржы министірлігінің қаржы және салық бақылауы саласындағы қызметін
талдау,
4) жеке тұлғалардың салық салудан жалтару проблемаларын және салық
заңнамасын бұзушыларға қарсы күрес әдістерін зерделеу.
Сонымен осындай үш тарауды қарастырып кеттім:
Жеке тұлғаларға жалпы салық салудың мәнін
Республикалық бюджетке жеке тұлғалардан түсетін салық түсімдері мен
алымдардын талдауына тоқталып кеттім
Жеке тұлғалардан түсетін салықтарды бақыладыуын және оны оңтайландыру
жолдарын қарастырып кеттім.
І-тарау. Жеке тұлғаларға салық салудың мәні мен мазмұны .
1.1. Жеке тұлғалар салығының мәні мен түрлері.
Бұл бөлімде меншікке салынатын салықтар, яғни жер салығы, көлік
құралдары салығы мүлік салығы және жеке табыс салықтарының экономикалық
мазмұнына тоқталамыз. Аталған салық түрлері жергілікті бюджетке
түсітіндіктен жергілікті салықтар ретінде де қарастырылады.
Жер – белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Адамзат жерді пайдалану арқылы өзінің қажеттіліктерін
қанағаттандырып келеді. Қазақстан Республикасының кең байтақ жері бар.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді.
Жер салығын енгізу мынадай мақсаттарды көздейді:
• экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану;
• тұлғаларды жерге орналастыру;
• жердің құнарлығын арттыру;
• жерді қорғау жөнінідегі шараларды енгізу үшін төлемдер төлеу;
• аумақтық әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру.
Жер салығы – жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган әр
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық
және сапалық есебінің деректері негізінде меншік құқығын, тұрақты жер
пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығын куәландыратын
құжаттарға сәйкес есептеледі.
Барлық жерлер салық салу мақсатында олардың арналған нысаны мен
тиесілігіне қарай мынадай санаттарға бөлінеді:
1) ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер;
2) елді мекендер жерлері;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлер (өнеркәсіп жерлері);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлері, сауықтыру, рекреациялық
және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер (ерекше қорғалатын табиғи
аумақтық жерлер);
5) орман қорының жерлері;
6) су қорының жерлері;
7) запастағы жерлер;
Жердің белгілі бір немесе өзге санатқа жататындығы Қазақстан
Республикасының жер туралы заң актілерімен белгіленген. Елді мекендер
жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа бөлінеді:
1) тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағанда елді мекендер жерлері;
2) тұрған үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
Жердің мынадай санаттарына салық салынбайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
2) орман қорының жерлері;
3) су қорының жерлері;
4) запастағы жерлер.
Осы аталған жерлер (запастағы жерлерді қоспағанда) тұрақты жер
пайдалануға немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалануға берілген
жағдайда, жер салығына белгіленген тәртіппен салық салынады.
Жер салығынаң мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.
Жер салығын есептеу үшін:
1) меншік құқығы, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер
пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар қажет;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган әр жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және
сапалық есебінің деректері көрсетіледі.
Жер салығын төлеушілер:
1) жеке меншік құқығындағы салық салу объектілері бар жеке және заңды
тұлғалар;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы салық салу объектілері бар жеке және
заңды тұлғалар;
3) бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектілері бар жеке және заңды тұлғалар;
4) заңды тұлғалардың жоғарыда белгіленген құқықтарда салық салынатын
объектілері бар құрылымдық бөлімшелері.
Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның ішінде
жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болып саналады.
Жекелеген жағдайда жер салығын төлеушілер болып табылады:
• жер учаскелерін иелену немесе пайдалану құқығын растайтын құжаттарда
немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, пайлық инвестициялық
қор активтерінің құрамына жер учаскесін қопағанда, бірнеше тұлғаның
ортақ меншігіндегі жер учаскесі бойынша осы тұлғалардың әрқайсысы;
• пайлық инвестициялық қор активтерінің құрамына кіретін жер учаскесі
бойынша осы пайлық инвестициялық қордың басқарушы компаниясы жер
салығын;
• жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда,
пайдаланушы жер учаскесіне қатысты жер салығын төлеуші ретінде тану
үшін осындай учаскені оның нақты иеленуі және пайдалануы негіз болып
табылады;
• лизинг алушы қаржы лизингі шартына сәйкес жылжымайтын объектісімен
бірге қаржы лизингіне берілген жер учаскесі бойынша.(11)
Көлік салығын төлеушілер және салық салу объектілері.
Көлік құралдары салығы Қазақстан Республикасындағы салықтардың бірі
болып саналады.
Жеке және заңды тұлғалар меншігіндегі көлік құралдарынан салық төлейді.
Бүгінгі таңда, көлік салығы салық ретінде кең түрде қолданып келеді.
Ертеректе көлік салығы аттың күшімен есептелініп келеді. Бұл есеп түрі
мемлекетке тиімсіз болып келеді себебі көлік құралдарынан түскен салық
сомалары аз ғана болды. Қазіргі кезде көлік салығын есептеуде бірнеше
тәсілдер қолданылады. Жеңіл автокөліктерді двигатель көлеміне қарай
есептейді сол кезде соңғы жетістіктегі және қуатты көліктердің салық сомасы
жоғары болады. Жүк машиналары жүк көтергіштерге қарай, жолаушы таситын
көліктер орындық санына қарай көлік салығы есептеледі. Қазақстан
Республикасында көлік салығына көптеген өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді.
Көлік құралдары салығы негізінен мақсатты салық болып келеді, яғни
түскен салық сомалары жолды жөндеу жұмыстары және бюджетке түсуіне орай
жергілікті салық болып саналады.
Көлік салығын төлеушілер:
• меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар;
• меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық
салу объектілері бар заңды тұлғалар;
• заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелері;
• лизинг алушы қаржы лизингі шарты бойынша берілген салық салу
объектілері бойынша.(8)
Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлердің мүлік салығы.
Мүлік салығын төлеушілер және салық салу объектілер. Бұл тарауда заңды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің және жеке тұлғалардың мүлік салығын бөлек-
бөлек қарастырамыз.
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын болып бөлінеді.
Мүлік салығын төлеушілер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу
немесе оралымда басқару құқығында салықсалу объектісі бар заңды
тұлғалар
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3) Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4) Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері
бойынша салық төлеушілер болып табылады. (8)
361-бап Меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
2.Мыналар жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды:
1) мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту
кезенінде;
2) меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінін жалпы құнына
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы занда бекітілген
белгіленген 1000 айлықесептік көрсеткіш шегінде – Кенес одағынын батырлары,
социалистік Енбек Ерлері, Халық қаһарманы атағын алған; үш дәрежелі Даңқ
орденімен және Отан орденімен наградталған адамдар, Ардақты ана атағын
алған Атын алқа алқасымен нағратталған көп балалы аналар, жеке тұратын
зейнеткерлер.
3)меншік құқығындағы барлық салық салу обьектілерінің жалпы құнынан
тиісті қаржы жылына арналған рестубликалық бюджет туралы заңда белгіленген
бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш шегінде-Ұлы Отан соғсына
қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар, 1 жәре 2 оптағы мүгедектер.
Осы тармақта аталған адамдар паидалануға немесе жалға берілген салық
салу объектілері бойынша салықты осы тарауда белгіленген тәртіппен
есептейді және төлейді.
362-бап Жекелеген жағдайларда салық төлеушілерді анықтау
1.Салық салу объектілерін меншік иесі сенімгерлік басқаруға немесе
жалға берген кезде салық салу объетілері меншік иесімі келісімі бойынша
сенімгер басқарушы немесе жалгер берілген объектілер бойынша салық төлеуші
болуы мүмкін.
Бұл ретті сенімгер басқарушінің немесе жалгердің салық төлеуі салық
салу объектілері меншік иесінің осы салық кезеңі үшін салық міндеттемесін
орындауы болып табылады.
2. Еген салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады.
3. Бірлескен ортақ меншіктігі салық салу объектілері бойнша өздерірің
арасындағы келісіммен осы салық салу объектісі меншік иелерінің бірі салық
төлеуші бола алады.
363-бап Жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі және кәсіпкерлік
қызметте пайдаланылмайтын мынадай объектілер;
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, ұй-
жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектілеріқоныстану (пайдалану) кезінен бастап және тұлғалардың
мүлкіне салық салу объектісі болып табылады.
Салық базасы
364-бап Әрбір жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан
Республикасының Үкіметі айқындайтын уәкілетті орган белгілейтін
салық салу объектілерінің құны және тұлғалар үшін салық
базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объктілерінің құнын анықтау тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіменті белгілейді.(19)
Жеке табыс салығы, жеке табыс салығының төлеушілер және салық салу
объектілер көптеген елдерде жеке тұлғалардың табыстарына салынатын
салықтың принциптері ортақ болып келеді. Негізгі принциптері мыналар:
• Барлық салық төлеушілер резидент және резидент емес болып бөлінеді.
Резиденттікті анықтаудың баста белгілері болып жеке тұлғаның нақты бір
ел аумағында 6 айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық
төлеушілер ел ішінде және елден тысқары жерде алған барлық
табыстарынан салық төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алған
табыстарынан салықты төлем көзінен төлейді, яғни олардың салық
жауапкершілігі шектеулі;
• Салық салу барысында әр түрлі көздердін алған барлық табыстары
негізінде жиынтық табысы анықталады;
• Салық төлеушінің салы салу барысында өзіне, асырауындағы әр бір адамға
салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі;
• Салық салы кезунде медециналық шығындар, әлеуметтік сақтандыруға
төленген жарналар, кәсіби шығындар жиынтық табысынан шегеріледі;
• Салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады;
• Жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе бөлек төлеуіне
болады.
Салықтың есептелуі немесе алыну тетіктерінде кейбір ерекшеліктері
болмаса, салық салудың объектісі және төлеушілері ұқсас болып келеді, Жеке
тұлғалар табыстарынан бөлек, салықты жеке өзі төлейді немесе жиынтық
табыстан төлейді. Көптеген мемлекеттерде қандай әдіс негізінде салық
төлейтінін салық төлеушінің өзі таңдайды сонымен бірге асырауындағы
адамдарға қатысты салық шегерімдерін ерлі-зайыптылардың біреуінің ғана
қолдауына болады.
1-сурет.
1-сурет. Мүліктің жіктелуі
Табыс салығы 12 айға тен болаты күнтізбелік немесе қаржы жылы ішінде
алынға барлық табыстарынан алынады Нақты бір кезендегі Салықты есептеу
барысында табыстан салык зандылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер
шегеріліп, женілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салы салынбайтын
минимум пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеу
шілерге, олардын отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі.
Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық шығындар да салық
салынатын табыстан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде анықталған салықтар –
салық салынатын табысқа (АКШ-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп
аталады)үдемелі шәкіл негізінде салық есептелі салынады.
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында
мемлекеттер арасында мындай айырмашылықтарға назар аударуға болады. Атап
айтқанда:
• Салық салу барысында қамтылатын табыстардын құрамы;
• Салықты азаматтардын жеке өзі немесе отбасы атынан төлеу;
• Салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдау ерекшеліктері;
• Салық салу шәкілі (шала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Салық жеңілдіктерін қолдану барысында назар аударатын тағы да бір
ерекшелік – салық жеңілдіктерінің салық несиесі немесе салық тқменделу
түрінде беріледі болмаса салық салынатын табысты анықтау барысында оған
табыстынжекелеген түрлерін қоспайды.
Салық жеңілдіктері екі топқа бөлінеді:
• стандартты;
• стандартты емес;
Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзінежәне
асырауындағы адамға,сондай ақ мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін салық
салынбайтын минимумды жатқызуға болады.(14)
1.2.Жеке тұлғаларға салықтардың есептеудегі бақылауда салық
органдарының рөлі.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерге салынатын салық ставкалары.Ауыл
шаруышылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық ставкалары
бір гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы бойынша салынады.
Жазық аумақтардың далалық және қуаң далалық аймақтарынан кәдімгі және
оңтүстік қара топырақты, күнгірт-сарғылт және сарғылт топырақты, сонадай-ақ
тау бөктеріндегі аумақтардың күнгірт сүр (сұр-қоңыр), сарғылт (қоңыр)
топырақты тау бөктерін қара топырақты жерлеріне бонитет балына бара-бар
түріндегісі көрсетілген.
1.Кесте
Жер салығының базалық салық ставкалары.
Бонитет балы Базалық салық Бонитет балы Базалық салық
ставкалары (теңге) ставкасы (теңге)
1 2 3 4
1 0,48 51 19,78
2 0,54 52 20,26
3 0,58 53 20,75
4 0,62 54 21,23
5 0,67 55 21,71
6 0,73 56 22,19
7 0,77 57 22,68
8 0,81 58 23,16
9 0,87 59 23,64
10 0,96 60 24,12
11 1,45 61 24,61
12 1,83 62 25,28
13 2,22 63 25,82
14 2,55 64 26,44
15 2,93 65 27,02
16 3,32 66 27,64
17 3,71 67 28,22
18 4,05 68 28,85
19 4,44 69 29,49
20 4,82 70 30,07
21 5,31 71 30,67
22 5,79 72 31,27
23 6,27 73 31,88
24 6,75 74 32,46
25 7,24 75 33,09
26 7,72 76 33,68
27 8,20 77 34,31
28 8,68 78 34,93
29 9,17 79 35,51
30 9,65 80 36,15
31 10,13 81 36,71
32 10,61 82 37,34
33 11,09 83 37,92
34 11,58 84 38,56
35 12,06 85 39,18
36 12,54 86 39,76
37 13,03 8 40,38
38 13,51 788 40,95
39 13,99 89 40,59
40 14,47 90 42,17
41 14,96 91 42,18
42 15,44 92 43,39
43 15,92 93 44,00
44 16,40 94 44,62
45 16,89 95 45,20
46 17,37 96 45,84
47 17,85 97 46,38
48 18,33 98 47,03
49 18,82 99 47,61
50 19,30 100 48,25
100-ден жоғары 50,18
Жеке тұлғаларға берілген ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын
базалық салық ставкалары. Жеке тұлғаларға өзіндік (қосалқы) үй
шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін қора-қопсы
салынған жерді қоса алғанда, берілген ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге,
базалық салық ставкалары мындай мөлшерде белгіленеді. Көлемі 05 гектерғе
дейін қоса алғанда – 0,01 гектер үшін 20 теңге; көлемі 0,50 гектардан
асатын алаңға– 0,01гектар үшін 100 теңге.
Үй іргесіндегі жер учаскелеріне салынатын базалық ставкалары.Елді
мекендердің тұрған үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй қоры, оның
ішінде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлеріне жататын жер
учаскесіндегі бір бөлігі үй іргесіндегі жер учаскесі деп есептеледі.
Үй іргесіндегі жер учаскелеріне мұндай базалық салық ставкалары бойынша
салық салынуы тиіс:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық мазмұны бар қалалар үшін
• көлемі мың шаршы мәртеге дейін қоса алғанда – 1 шаршы метр үшін
0,20теңге;
• көлемі мың шаршы метрден асатын алаңға бір шаршы метрі үшін 6,00
теңге;
Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскілеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі 6,0 теңгеден 0,20 теңгеге
дейін төмендетілуі мүмкін.
2) Басқа елді мекендер үшін:
• көлемі 5000 шаршы метрге дейін қоса алғанда- 1 шаршы метр үшін 0,20
теңге;
• көлемі 5000 шаршы метрден асатын алаңға – 1 шаршы метр үшін 1,00
теңге;
Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскілеріне салық ставкалары 1 шаршы метр үшін 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейін төмендетілуі мүмкін.
Жеке тұлғалардың салықты есептеу тәртібі және төлеу мерзімі.
Жеке тұлғалар (өз қызметінде пайдаланатын жер учаскілері бойынша
жекелеген кәсіпкерлерді, жеке натариустар мен адвокаттарды қоспағанда)
төлеуге жататын жер салығын есептеуді салық органдары тиісті салық
ставкалары мен салық базасын негізге ала отырып, 1 тамыздан кешіктірмейтін
мерзімде жүргізіледі.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілеріне құқықты берген жағдайда
салық сомасы жоғары да келтірілген ережелер ескертіле отырып есетеледі.
Жеке тұлғалар (өз қызметінде пайдаланатын жер учаскілері бойынша
жекелеген кәсіпкерлерді, жеке натариустар мен адвокаттарды қоспағанда)
бюджетке жер салығын ағымдағы жылдың 1 қазанынан кешіктірілмей төлейді.
Жеке кәсіпкерлер, жеке натариустар, адвокаттар өз қызметінде
падаланылатын жер учаскілері бойынша жер салығын заңды тұлғалардың
жерлеріне белгіленген итәртіппен есептеледі және төленеді.
Жер салығын есептеу мен төлеу үшін салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып
табылады.
Көлік салығын есептеу тәртібі және төлеу мерзімі.
Салық төлеушілер салық салу объектілерін,әрбір көлік құралдары бойынша
салық ставкасын және түзету коефиценттерін негізіне ала отырып, салық
сомасын дербес есептейді.
Көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе
оралымды басқару құқығында салық кезенінен аз уақыт болған жағдайда
салықсомасы көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында
немесе оралымды басқару құқығында болған кезен үшін салықтын жылдық сомасын
12-ге бөліп, оны көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу
құқығында немесе оларды басқару құқығында іс жүргізуде болған айлардын
санына көбейту арқылы есептеледі.
1995 жылы 24 сәуірдегі салықтар және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Призидентінің Жарлығына
сәйкес көлік құралдарына салынатын салық мөлшерін салық төлеушілер салық
ставкаларын ескере отырып, көлік құралдарының жалпы қуаты ментүріне қарай
дербес белгілейді және ағымдағы жылдың 1 қырқүйегіне дейінгі мерзімде
төлейді.
2.Кесте
Автокөліктердің 2007 жылға арналған ставкалары.
Салық салу объектісі Салық ставкалары (айлық есептік
көрсеткіш)
1 2
1. Жеңіл автокөліктер, двигатель
қуаты (куб.см.):
1100-ді қоса алғанда 4,0
1100 ден жоғары 1500 дейін 6,0
1500 ден жоғары 2000 дейін 7,0
2000 ден жоғары 2500 дейін 12,0
2500 ден жоғары 3000 дейін 17,0
3000 ден жоғары 4000 дейін 22,0
4000 нан жоғары 117,0
2. Жүкті, жүк көтергіш арнаулы
көліктер (телешкесін санамағанда):
1 тоннаны қоса алғанда 6,0
1 тоннадан жоғары 1,5 тоннаға дейін9,0
12,0
1,5 тоннадан жоғары 5 тоннаға дейін15,0
5 тоннадан жоғары
3. Өз еркімен жүретін автокөліктер
және шынжырлы тракторлар 3,0
4. Автобустар:
12 отыру орындықтарын қоса алғанда 9,0
12 орыннан жоғары 25 дейін 14,0
25 орыннан жоғары 20,0
5. Мотоциклдар, мотороллерлер,
мотошаналар, двигателінің қуаты 55
кВт-тан аспайтын, 1,0
Мотоциклдар, двигателінің қуаты 55
кВт-тан жоғары 10,0
6.Катерлер, судалар, буксирлар,
баржалар, (двигателінің қуаты ат
күшінде)
160 қа дейін қоса алғанда 6,0
160 тан жоғары 500 дейін 18,0
500 ден жоғары 1000 дейін 32,0
1000 жоғары 35,0
7.Ұшатын апараттар Айлық есептік көрсеткіштен 4,0 пайыз әр
киловаттан қуатынан
3.Кесте
Жеңіл автокөліктердің 2006 жылға арналған ставкалары.
Салық салу Салық БастапқыКөлемінің 6 жылғаПайдалану мерзімі
объектісі ставкасдеректерасқан әрбір дейінгі
(двигателіны (аек)(теңге) бірлігі үшін салық
ің көлемі 7 теңгеге ставкас
текше ұлғайту ы
сантиметр) (теңге)
ТМД елдерінің автокөліктері 6 жылдан жоғары
Асуы Сомасы
(теңге
)
1100-ге дейін қоса алғанда 4
2) 1 000 000 теңгеден жоғары 500 теңге + 0,08 пайыз бағасынан
2 000 000 теңгеге дейін 1 000 000 теңге асатын
3) 2 000 000 теңгеден жоғары 1300 теңге + 0,1 пайыз бағасынан
3 000 000 теңгеге дейін 2 000 000 теңге асатын
4) 3 000 000 теңгеден жоғары 2300 теңге + 0,15 пайыз бағасынан
4 000 000 теңгеге дейін 3 000 000 теңге асатын
5) 4 000 000 теңгеден жоғары 3800 теңге + 0,02 пайыз бағасынан
5 000 000 теңгеге дейін 4 000 000 теңге асатын
6) 5 000 000 теңгеден жоғары 5800 теңге + 0,25 пайыз бағасынан
6 000 000 теңгеге дейін 5 000 000 теңге асатын
7) 6 000 000 теңгеден жоғары 8300 теңге + 0,3 пайыз бағасынан
7 000 000 теңгеге дейін 6 000 000 теңге асатын
8) 7 000 000 теңгеден жоғары 11300 теңге + 0,35 пайыз бағасынан
8 000 000 теңгеге дейін 7 000 000 теңге асатын
9) 8 000 000 теңгеден жоғары 14800 теңге + 0,4 пайыз бағасынан
9 000 000 теңгеге дейін 8 000 000 теңге асатын
10) 9 000 000 теңгеден жоғары 18800 теңге + 0,45 пайыз бағасынан
10 000 000 теңгеге дейін 9 000 000 теңге асатын
11) 10 000 000 теңгеден жоғары 23300 теңге + 0,5 пайыз бағасынан
10 000 000 теңге асатын
Салық төлеушінің салық жылы ішіндегі салық салынатың табыстарына
мындай ставкалар бойынша салынады:
• Қызыметкерлердің Қазақстан Республикасының тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы зандар берілген,
жылына ең төменгі 12 еселенген мөлшенрінен аспайтың
жалақысының төлем көздерінен салық салынатың лірістеріне,
қызиеткерлеріне 90 ішіндегі орташа айлық кірісі ең төменгі
жалақы мөлшерінен аспайтыың жағдайда 0 ставкасы бойынша;
• Дивидентер, сияқылар (жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша
сияқыларды қоспағанда) мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15
пайыздық ставка бойынша;
• Адвакаттардың және натариустардың табыстарына 10 пайыздық
ставка бойынша.
5.Кесте
Қазақстан Республикасының жеке табыс салығының ставкалары.
Салық салынатың табыс Ставкасы
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатың табыс соммасынан 5
көрсеткішке дейің пайыз
15 еселенгеннен 40 еселенген жылдық 15 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткішке дейің көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 8 пайыз
200 еселенгеннен 200еселенген жылдық40 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткішке дейің көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 13 пайыз
200 еселенгеннен 600еселенген жылдық200 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 15 пайыз
600 еселенген жылдық есептік 600 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен және одан жоғары көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 20 пайыз
Кәзіргі кезде салық кодекісінін бабына сай 2 және 3 пунктінде белгіленген
жеке табыс салығына жеке тұлғанын табысынын мөлшеріне қарамастан 10
пайыздық ставкамен ұсталады (сақтандыру жинақ табысы кірмейді) марапаттау
түрінде табыс, ұтыстар 10 пайыздық ставкамен ұсталады.
Дивидент түріндегі табысқа 5 пайыз ставкасымен алынады. Осыған қарағанда
бізде табысқа салынатын салықтын тұрақталуын айтып кетуге болады. (1)
1.3. Жеке тұлғалар салығынан түсетін салықты бақылау әдістері.
Салықтар мемелекет болмысының негізгі көзі болып табылады, сондықтан да
ол салық заңнамасының тиісті актілеріндегі барлық ұйғарымдарының тиісті
түрде орындалуына мүдделі. Оның үстіне бұл өзінің салық міндеттемелерін
нақты және уақытылы орындауға міндетті салық төлеушілерге ғана емес, салық
салуды ұйымдастыру мен жүзеге асыру жөнінідегі күрделі және көпсалалы
операцияларға қатысатын басқа тұлғаларға да (мемелекеттік салық
агенттеріне, банктерге және т.б.), сондай-ақ өз органдарына (ең алдымен
салық органдарына) да қатысты.(18)
Өзінің кең мағынасында салық бақылауы дегеніміз – салық заңнамасының
орындалуын бақылау болып табылады.
Салық заңнамасының сақталуын бақылау – бұл заңнаманың кез келген
салаларына қолданылатын мемелекеттің жалпы функциясы. Құқықтық нормативтік
актілер шығарып әрі ондағы ұйымдардың орындалуын бақылауды жүзеге асыра
отырып, мемелекет олардың қандай құқықтық реттеу саласына қатыстылығына
қарамастан, өз ұйғарымдарының сақталуына тең мөлшерде мүдделі қоғамның
саяси жүйесінің субъектісі ретінде әрекет етеді. Осы бақылау арқылы
мемелекет заңдылық пен құқықтық тәртіп режимдерінің сақталуын қамтамасыз
етеді. Бұл мағынада салық заңнамасының басқа салалармен салыстырғанда ешбір
ерекшелікті білдірмейді.
Жалпы заңнаманың сақталуын бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет
араларында дау шыққан жағдайда бейтарап төреші ретінде болып, құқықтық
қатынастын екі тараптан да бідей алшақталған субъектісі ретінде қызмет
етеді.
Сонымен қатар салық заңнамасының сақталуын бақылау мемлекеттің мүліктік
кірісі болып табылатып салықтардың жиналуын қамтамасыз ету құралы болатынын
көрмеуге болмайды. Яғни бұл бақылауда салықтық құқықтық қатынасының тарапы
да (жалпы немесе өзінің уәкілетті органының атынан) және салық заңнамасы
актілерін шығару арқылы осы қатынасты құқықтық реттеуді жүзеге асыратын
субъекті де болып табылатын мемелекеттің материалдық мүддесі анық
байқалады.
Басқаша айтқанда егер кәдімгі жағдайда қоғамдық қатынасты реттей отырып
мемлекет одан тыс болса, салықтық құқықтық қатынаста мемлекет бір мезгілде
оның ішінде де (осы қатынастың билік етуші субъектісі ретінде және бір
мезгілде салық міндеттемесінің уәкілетті тарапы ретінде де), осы қатынастық
құқықтық реттелуін жүзге асыра отырып, салық бақылауының сипатына із
қалдырады.
Қорытындасанда салық бақылауы, әдетте, мемелекеттік бақылаудың неғұрлым
жақсы ұйымдастырылған түрлерінің бірі болып табылады. Мәселен, салық
бақылауының ұйымдастырылуы экологиялық немесе санитарлық дейік бақылауымен
салыстыруға келмейді. Салық бақылауының барлық салаларын қамтитын
мемелекеттің материалдық мүддесі салықтарды төлемеу немесе экономикалық,
сондай – ақ әлеуметтік сипаттағы барлық проблемелардан жоғары проблема
болатындығын түсіндіреді.
Салық бақылауының мәні екі позицияда: біріншіден, мемлекеттің
функциясы немесе экономиканы мемелекеттік басқару элементі ретінде,
екіншіден, салық заңнамасын орындау жөніндегі ерекше қызмет ретінде қарауға
болады.
Бұл тараптар ажырамас байланыста болады, статистикалық элементтердің
әртүрлілігін және олардың динамикалық өзара қатынасын, үздіксіз дамуы мен
жетілдіруін қамтитын классикалық кибернетикалық жүие түрінде салық
бақылауын көрсетуін мүмкіндік туғызады.(18(
Тікелей байланыс басқарушылық шешімдерді әзірлеуге пайдаланылатын
басқарушылық әсер ету нәтижелерін қамтамасыз етеді. Кері байланыс салық
бақылауын өткізу сапасын қорытындылайды, оның обьектіге әсер ету деңгейі
туралы сигнал береді. Тікелей байланыстың сипаты салықтық әкімшілік ету
тәжірибесенде белсенді болады. Кері байланыс, біріншіден, экономикалық
ресурстарды пайдалану тиімділігін қамтамасыз ету (бақылау объектісінің
қызмет етуін оңтайландыру) жағынан, екіншіден, салық органдарының (бақылау
субъектісі) қызметін жетілдіру жағынан ұйымдастырушылық бағыттылығы
шешімдерін шығаруға негіз болады.
Экономикалық және құқықтық әдебиеттерде салық бақылауының тұжырымдамасы
кең тараған, ол тұжырымдама оның мәнін салық заңнамасының сақталуын,
салықтарды есептеуде дұрыстығы мен олардың уақытылы төленуін тексерумен
ғана шектейді. Салық органдарын қызметінің осы функционалдық бағыттарының
маңыздылығын мойындай отыра бақылаудың мәнін заңдылықты қамтамасыз ету
тәсілімен шектелуге жол бермеушілігін атап өтуге болады, өйткені бұлай оның
белсенді экономикалық бағыттылығы шектеледі. Салық органдары пассивті
бақылаушылар рөлімен шектелмейді, олар экономикалық болашағы жоқ
кәсіпорындардың таралуына бастамашы болуы мүмкін. Салық бақылауы
процесінде, әдетте, қаржы – шаруашылық қызметтің сандық нәтижелері ғана
емес, оның заңдылығы, қажеттілігі, сондай-ақ экономиканың салық әлеуметін
арттыру негізі ретінде салық төлеушінің қаржылық тұрақтылығы бағаланады.
(16)
Салық бақылауы мынадай белгілермен сипатталады:
Біріншіден, салық бақылауы мемелекеттік бақылауының бір түрі болып
табылады. Яғни, оны мемелекеттің бақылаушы функциясын іске асырушы, соған
уәкілеттеген мемлекеттік орган жүзеге асырады. Бұл орайда осы органға
мемлекет аталған функцияны іске асыруға мүмкіндік беретін белгілі біржақты
билік ету өкілеттігін береді.
Екіншіден, салық бақылауы қаржылық бақылаудың түрі болып табылады.
Салық бақылауын жүзеге асыру барысында мемелекеттің қаржы қызметінің
осы мемлкеттің қаржы жүйесінің құрамына кіретін ақша қорларын құруға
жұмсалатын кірістерді жинау сияқты бағыттардың іске асырылуын қамтамасыз
етеді.
Үшіншіден, салық бақылауы мемлкеттік бақылаудың мамандандырылған
түрлеріне жатады. Бұл бірінші кезекте салық бақылауын тек соған арнайы
уәкілеттенген органдардың ғана қолында болуын немесе, тіпті болмаса, басқа
бақылау – қадағалау органдарын мұндай бақылауды жүзеге асыруға жатпай,
олардың санын шектеуге ұмтылады. Мәселен, салықтар туралы жарлықта бұл
туралы салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығы мен
төлеу уақыттылығы мәселелері бойынша тексеруді тек қана салық қызметінің
органдары жүзеге асырады деп анық айтылған. Бұл ешқандай да басқа
мемлекеттік органдар салық бақылауы саласына құқылы еместігін білдіреді.
Салық бақылауынның мамандандырылғандығы, төртіншіден, оның
функционалдығын айқындайды. Бұл салық бақылауы органдарының оның шегінен
шығуға құқылы еместігімен көрініс табады. Бұл ереже салық төлеушінің салық
салуға қатысы жоқ ақпараттар мен құжаттарды бермеуі құқығы түрінде
салықтар туралы жарлықта көрсетілген. Салық бақылауынның функционалдылы
меншік нысанына, ұйымдастырушылық – құқықтық нысандары мен қызметінің
түрлеріне қарамастан, кез келген салық міндеттемелер көтеретін заңды және
жеке тұлғалар оның обьектісі бола алатындығымен де көрініс табады. (9)
Салық бақылауы күрделі ұйымдастырушылық жүйені білдіреді және мынадай
элементтерден тұрады:
• Бақылау субъектісі.
• Бақылау обьектісі.
• Бақылау заты.
• Бақылау мақсаттары.
• Бақылауды жүзеге асыру әдістері.
Салық бақылауының жоғарыда аталған әр бір элементтерінің мазмұны
мынандай мәселелерде көрініс табады.
1. Нені тексеру дегеніміз бақылау субъектісін білдіреді.
2. Кімді тексереді дегеніміз бақылау обьектісі.
3. Не тексеріліді – бақылау заты.
4. Не үшін тексеріледі – бақылау мақсаты.
5. Қалай тексеріледі – бақылуа мақсаты.
6. Салық бақылауының СУБЪЕКТІЛЕРІ салық тексерістерін өткізуге ерекше
құқықты пайдаланатын, мемлекеттік салық қызметтерінің органдары болып
табылады.
Салық бақылауының ОБЬЕКТІЛЕРІ салық заңнамасымен заңды міндеттемелер
жүктелген тұлғалар болып табылады. Олардың ішінде мынандай топтарды бөліп
шығаруға болады:
• Салық бақылауның;
• Мемлекеттің салық агенттері;
• Салық төлеуші туралы ақпараты бар тұлғалар.
Салық органдарының бақылау – экономикалық қызметі манадай проблемаларды
шешуге негізделген:
1. Экономиканың қызмет етуін жақсарту мақсатында салық заңнамасының
тиісті орындалуын қамтамасыз ету;
2. Салық төлеушілердің бухгалтерлік стандарттар ұйғарымын және салық
есебінің талаптарын орындауын тексеру;
3. Салықтар барлық деңгейлердегі бюджеттерге міндетті төлемдерді
есптеудің, оларды енгізу толықтығы мен уақыттылығының дұрыстығын
бақылау;
4. Салықтық құқық бұзушылықтар мүмкіндігін жою жөндегі алдын алу
шараларын құру.
Салық бақылауының МАҚСАТЫ мыналар болып табылады:
1. Салықтық құқықтық қатынастарға қатысушылық салық заңнамасын бұзуы
немесе өз міндеттерін сапасыз орындауы фактілерінің анықталуы;
2. Кінәлілерді анықтап, оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту;
3. Салық заңнамасының бұзылуын жою;
4. Берешектерді өндіріп алу жөніндегі шараларды қолдану түріндегі чЯ
Салық тексерісі салық заңнамасының бұзылуы анықталған кезде ғана емес,
мұндай бұзушылықтар болған кезде де позетивті мағынаға ие, өйткені салық
тексерісін өткізу мүмкіндігі (оның үстіне оны өткізу фактісінің өзі) салық
төлеушіні салық міндеттерін орындауға неғұрлым егжей-тегжейлі және адал
қорғауға мәжбүр етеді.
Салық бақылауының ӘДІСТЕРІ оның жүзеге асырудың нақты тәсілдері мен
әдістері болып табылады. Салық бақылауын әр түрлі негіздер бойынша бөлуге
болады.
Салық бақылауы әртүрлі негіздер бойынша бөлуге болады:
Жүзеге асыру нысаны бойынша салық бақылауы:
- тікелей бақылауға;
- жанама бақылауға бөлінеді.
Тікелей салық бақылауы, біріншіден, тексеру бақылау обьектісінің өзінде
жүргізілетіндігімен; екіншіден, тексеруші тұлғалар салық есебіне жататын
бастапқы құжаттаманы зерделеп талдайтындағымен сипатталады.
Жанама салық бақылауы, біріншіден, бақылау субъектісі мен обьектісі
тікелей байланысқа бармайтындығымен, екіншіден, тексеруші тұлғалар (салық
қызметі органдарының қызметкерлері) негізінен есеп беру құжаттамасымен
жұмыс істейтіндігімен сипатталады.
Жүзеге асырылу уақыты бойынша салық бақылауы:
- алдын-ала;
- ағымдағы;
- дәйекті болып бөлінеді.
Алдын ала салық бақылауы қандай да бір қаржы іс шарасы жасалғанға дейін
жүзеге асырылады. Осы бақылаудың барысында ұйғарылатын іс-әрекеттің заңды
болуы немесе болмауы мәселесі анықталады. Алдын-ала салық бақылауының
міндеті салық тәртібінің бұзылуына жол бермеуде, сондықтан кей кездерде,
бақылаудың бұл түрін перевентивті (ескертетін) деп атайды. Ағымдағы салық
бақылауы қандайда бір қаржы іс шарасын өткізу барысында жүзеге асырылады.
Оның барасында өткізілетін операцияның заңды болуы немесе болмауы мәселесі
анықталады. Ағымдағы салық бақылауның міндетті салық тәртібінің бұзылуының,
кейде бақылауының осы түрін жедел деп те атайды.
Дәйекті салық бақылауы қандайда бір салық міндеттемесін орындау үшін
ұсынылған мерзім аяқталғаннан кейін жүзеге асырылады. Оның барысында осы
міндеттеменің орындалғандығы немесе орындалмағандығы мәселесі анықталады.
Алдын-ала салық бақылауы салыстырмалы түрде сирек қолданылады. Мұндай
бақылау, мәселен, маусымдық сипаттағы кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
заңды және жеке тұлғалардың салық қызметі органдарымен келісуі кезінде орын
алуы мүмкін.
Ағымдағы бақылаудың да жүзеге асырылуы мүмкін емес деуге де болады,
өйткені мұндай бақылау бақылаушы орган сонымен бір мезгілде қаржы
операциясын жүргізуге қатысатын орган болып табылатын жағдайда болады. Бұл
мағынада банк операцияларын жүргізу әдеттегі жағдай болып табылады. Мұнда
банк, бір жағынана, клиенттің банктегі шоттындағы ақшасымен қандай да бір
операция жасау туралы тапсырмасын орындайды, екінші жағынан, (өзіне
мемелекет жүктеген міндеттемеге) байланысты осы операцияның заңдылығын
бақылап оны қамтамасыз етуге құқылы. Салық комитеті шын мәнінде банктерге
салық бақылаушысы функциясын жүктеуге ұмтылады. Сонымен, келесі салық
бақылауы осы бақылау түрі үшін негізгі әрі жетекші болып табылады.
Салық бақылауы ішкі немесе сыртқы сипатта болуы мүмкін.
Ішкі бақылау дегеніміз - бақылау субъектісі мен обьектісі бір
ұйымдастырушылық жүйенің буыны болып табылады. Мәселен, министірліктер
ведомствалық бағынышты кәсіпорындардың өз салық міндеттемелерін қалай
орындайтындығын тексереді.
Сыртқы бақылау ұйымдастырушылық бағыныштығы жоқ субъектілерге қатысты
жүзеге асырылады. Мұндай бақылау салық комитетінің органдары жүзеге
асырылатын тексерулерде қолданылады. Нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттік кәсіпорындардың саны, министірліктердің саны қысқарғандай,
айтарлықтай қысқаратындағын, олардың функцияларының өзгеретіндігі, оның
ішінде министірліктердің ведомствалық бағынышты кәсіпорындардың қызметін
бақылауды жүзеге асыру жөніндегі функциясының өзгергендігін ескеру қажет.
Соның нәтижесінде қазір қазақстанда құрамында ведомствалық бағынышты
қызметін салықтың бақылау функциясы жүктеле алатын бақылау –ревизиялық
басқару түріндегі бөлімшесі бар бір де бір министірлік жоқ деуге болады.
Шын мәнінде, оларда қажеттілік жоқ, өйткені жоғарыда айтылғандай, салық
тексерістерін мемлекеттің салық қызметі органдары ғана жүргізуге құқылы.
Яғни министірлік құрамында салық тексерістерін жүзеге асыратын бөлімшенің
болуы заңсыз болатын еді. Сонымен қатар, мемелекттік кәсіпорындар болған
кезде тиісті министірлік басқаратын шаруашылық жүйелер де болады, мұнда
ведомствалық бағынышты кәсіпорындардың қызметін салықтық бақылау функциясы
мемлекеттік басқарудың обьективті қажетті элементі болып табылады. Оның
үстіне Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік кәсіпорындар
туралы заң күші бар 1995 жылға 19 маусымдағы Жарлығына сәйкес соған
уәкілеттеген орган ретінде министірлік Қаржы Министірлігімен келісіп,
кәсіпорынға пайданы (таза кірісті) өсу нормативін бекітеді, мұнда меншік
иесіне (яғни мемлекетке) бөліп беруге жататын пайда үлесі тиісті бюджет
кірісіне салық сияқты аударуға жатады.
Сондықтан, министірлік немесе мемелекеттік басқарудың өзгеде органы
басқаратын мемелекеттік, шаруашылық жүйелер шеңберінде жүзеге асырылатын
ішкі салық бақылауының өзге де органы басқаратын мемлекеттік, шаруашылық
жүйелер шеңберінде жүзеге асырылатын ішкі салық бақылауының болуы
обьективті қажетті зат және оған сәкес бұл бақылаудың сыртқы болуы яғни,
мемлекеттің салық қызметі органдары ғана жүзеге асыратын тиісті конструкция
әртүрлі органдар өткізетін таусылмайтын салық тексерістерінен шын мәнінде
алып қалу керек жеке салық төлеушілерге қатысты ғана қолданыла алады.
Осы позициядан ведомствалық және ведоиства үстіндегі бақылау сияқты
салық бақылауы түрінде қараған жөн, мұнда ведомствалық бақылауды басқаратын
жүйе шеңберінде белгілі бір министірліктің (ведомствоның) салық бақылауы
органы, ал ведомства үстіндегі бақылауды Салық комитетінің аумақтық
органдары мен Қаржы полициясы департаменті бөлімшелерінің атынана салық
қызметі органдары жүзеге асырады.
Ішкі ведомствалық салық бақылауына қатысты әдетте ішкі шаруашылық салық
бақылауын атап өтуге болады. Ол дегеніміз нақты ұйымда оның басшасы және
функционалдық құрылымдық бөлімше (бухгалтерия, қаржы бөлімі, салық бөлімі
және т.с.с.) жүзеге асыратын бақылау.
Мұндай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
І-тарау. Жеке тұлғаларға салық салудың мәні мен мазмұны .
1.1. Жеке тұлғалар салығының мәні мен түрлері.
1.2.Жеке тұлғаларға салықтардың есептеудегі бақылауда салық
органдарының рөлі.
1.3. Жеке тұлғалар салығынан түсетін салықты бақылау әдістері.
ІІ-тарау. Республикалық бюджетке жеке тұлғалардан түсетін салық түсімдері
мен алымдарды талдау (Сарыарқа салық комитеті мысал ретінде)
2.1. Жеке тұлғалар түсетін салықтың есепттелуі тәртібі.
2.2. Жеке тұлғалардан республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтың есебі мен төлеу тәртібі.
ІІІ-тарау. Жеке тұлғалардан түсетін салықтарды бақылау және оны
оңтайландыру.
3.1. Жеке тұлғаларға салық салудағы шет мемлекет тәжірибесі.
3.2. Қазіргі заманғы жағдайларда салық тексерулерін ұйымдастырудың
негізгі проблемалары.
3.3.Салық тексерулерін жүзеге асыруға жаңа ақпараттық
технологияларды енгізу.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын тандап, жылдан жылға әлемдік
қоғамдастыққа барған сайын зор құрметпен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді.
Бүгінде экономикамен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз
етіп, біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі
Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманға және болашағы зор
экономикалық, әлуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік
береді.
Әлемге еліміздің әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің клубына қарай
ілгерлеу жөніндегі нақты қадамдары туралы болмақ, бұл жайында алдынғы
Жолдауда да айтылған еді. (4)
Қәзіргі нарықтық заманда мемлекеттің экономикалық мүдделерін
қорғауда Қазақстан Республикасының салықтар мемлекет болмысының негізгі
көзі болып табылады, сондықтан да олар салық заңнамасының тиісті
актілеріндегі барлық ұйымдарының тиісті түрде орындалуына мүдделі. Оның
үстіне бұл өзінің салық міндеттемелерінің нақты және уақытылы орындауға
міндетті салық төлеушілерге ғана емес, салық салуды ұымдастыру мен жүзеге
асыру жөніндегі күрделі және көп салалы операцияларға қатысатын басқа
тұлғаларға да (мемлекеттің салық агенттеріне банктерге және тағы басқа),
сондай-ақ өз органдарына (ең алдымен салық органдарына да) қатысты.
Өзінің кең мағынасында салық бақылау дегеніміз салық заңнамасының
орындалуын бақылау болып табылады. Салық заңнамасының сақталуын бақылау –
бұл заңнаманың кез келген салықтарына қолданылатын мемлекеттің жалпы
функциясы. Құқықтық нормативтік актілер шығарып әрі ондағы ұйғарымдардың
орындалудың бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет олардың қандай құқықтық
реттеу салысана қатысылғанына қарамастан өз ұйғарымдарының сақталуына тең
мөлшерде мүдделі қоғамның саяси жүйесінің субъектісі ретінде әрекет етеді.
Осы бақылау арқылы мемлекет заңдылық пен құқықтық тәртіп режимдерінің
сақталуын қамтамасыз етеді. Салық бақылауы бәрін қамтитын болып табылады,
өйткені салық органдарының салыстырмалы түрдегі шағын ақпаратты төлеушілер
ретінде есепте тұрған көптеген жеке тұлғаларды бір мезгілде тексере
алмайды.
Мұндай жағдайларда жеке тұлғалардың бәрін қамтитын бақылауға әрбір
төлеуші бойынша салық органдарда жедел - бухгалтерлік есеп жүргізу арқылы
қол жеткізіледі. Жоғары да айтылғандарға байланысты бұл проблеманың
өзектілігі күмән тудырмайды және теорияда да, практикада да салық бақылауын
әрі қарай дамытуды талап етеді. Салық органдарының тексерістерді
ұйымдастыруы мен өткізудің нақты нысандарын эерделеуге маңызды рөл
беріледі, салық түсімдерінің негізгі түрлері бойынша салық бақылауының
қазіргі заманғы әдістемелері жазылады.
Менің дипломдық жұмысымның мақсаты Қазақстан Республикасында салық
бақылауының практикасын зерттеу, нақты айтқанда жеке табыс салығының
бақылауын тексеру және проблемаларымен оңтайландыру жолдарын қарастыру.
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы
қабылданғаннан бастап салық бақылауының 2001 жылдан бастап енгізу
мәселелерін айқындау және оны қазіргі жағдайларда жетілдіру жолдарын
анықтау болып табылады.
Алға қойылған мақсаттардан мындай міндеттер туындайды:
1) қолданыстағы заңнаманы салық бақылау саласында зерттеу;
2) жеке тұлғалардан түсетін салықты есептеу және талдау;
3) қаржы министірлігінің қаржы және салық бақылауы саласындағы қызметін
талдау,
4) жеке тұлғалардың салық салудан жалтару проблемаларын және салық
заңнамасын бұзушыларға қарсы күрес әдістерін зерделеу.
Сонымен осындай үш тарауды қарастырып кеттім:
Жеке тұлғаларға жалпы салық салудың мәнін
Республикалық бюджетке жеке тұлғалардан түсетін салық түсімдері мен
алымдардын талдауына тоқталып кеттім
Жеке тұлғалардан түсетін салықтарды бақыладыуын және оны оңтайландыру
жолдарын қарастырып кеттім.
І-тарау. Жеке тұлғаларға салық салудың мәні мен мазмұны .
1.1. Жеке тұлғалар салығының мәні мен түрлері.
Бұл бөлімде меншікке салынатын салықтар, яғни жер салығы, көлік
құралдары салығы мүлік салығы және жеке табыс салықтарының экономикалық
мазмұнына тоқталамыз. Аталған салық түрлері жергілікті бюджетке
түсітіндіктен жергілікті салықтар ретінде де қарастырылады.
Жер – белгілі бір өлшемдегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Адамзат жерді пайдалану арқылы өзінің қажеттіліктерін
қанағаттандырып келеді. Қазақстан Республикасының кең байтақ жері бар.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді.
Жер салығын енгізу мынадай мақсаттарды көздейді:
• экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану;
• тұлғаларды жерге орналастыру;
• жердің құнарлығын арттыру;
• жерді қорғау жөнінідегі шараларды енгізу үшін төлемдер төлеу;
• аумақтық әлеуметтік-мәдени дамуы үшін бюджет кірістерін қалыптастыру.
Жер салығы – жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган әр
жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық
және сапалық есебінің деректері негізінде меншік құқығын, тұрақты жер
пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығын куәландыратын
құжаттарға сәйкес есептеледі.
Барлық жерлер салық салу мақсатында олардың арналған нысаны мен
тиесілігіне қарай мынадай санаттарға бөлінеді:
1) ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер;
2) елді мекендер жерлері;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлер (өнеркәсіп жерлері);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлері, сауықтыру, рекреациялық
және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер (ерекше қорғалатын табиғи
аумақтық жерлер);
5) орман қорының жерлері;
6) су қорының жерлері;
7) запастағы жерлер;
Жердің белгілі бір немесе өзге санатқа жататындығы Қазақстан
Республикасының жер туралы заң актілерімен белгіленген. Елді мекендер
жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа бөлінеді:
1) тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағанда елді мекендер жерлері;
2) тұрған үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
Жердің мынадай санаттарына салық салынбайды:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
2) орман қорының жерлері;
3) су қорының жерлері;
4) запастағы жерлер.
Осы аталған жерлер (запастағы жерлерді қоспағанда) тұрақты жер
пайдалануға немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалануға берілген
жағдайда, жер салығына белгіленген тәртіппен салық салынады.
Жер салығынаң мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.
Жер салығын есептеу үшін:
1) меншік құқығы, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер
пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар қажет;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган әр жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және
сапалық есебінің деректері көрсетіледі.
Жер салығын төлеушілер:
1) жеке меншік құқығындағы салық салу объектілері бар жеке және заңды
тұлғалар;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы салық салу объектілері бар жеке және
заңды тұлғалар;
3) бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектілері бар жеке және заңды тұлғалар;
4) заңды тұлғалардың жоғарыда белгіленген құқықтарда салық салынатын
объектілері бар құрылымдық бөлімшелері.
Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның ішінде
жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болып саналады.
Жекелеген жағдайда жер салығын төлеушілер болып табылады:
• жер учаскелерін иелену немесе пайдалану құқығын растайтын құжаттарда
немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, пайлық инвестициялық
қор активтерінің құрамына жер учаскесін қопағанда, бірнеше тұлғаның
ортақ меншігіндегі жер учаскесі бойынша осы тұлғалардың әрқайсысы;
• пайлық инвестициялық қор активтерінің құрамына кіретін жер учаскесі
бойынша осы пайлық инвестициялық қордың басқарушы компаниясы жер
салығын;
• жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда,
пайдаланушы жер учаскесіне қатысты жер салығын төлеуші ретінде тану
үшін осындай учаскені оның нақты иеленуі және пайдалануы негіз болып
табылады;
• лизинг алушы қаржы лизингі шартына сәйкес жылжымайтын объектісімен
бірге қаржы лизингіне берілген жер учаскесі бойынша.(11)
Көлік салығын төлеушілер және салық салу объектілері.
Көлік құралдары салығы Қазақстан Республикасындағы салықтардың бірі
болып саналады.
Жеке және заңды тұлғалар меншігіндегі көлік құралдарынан салық төлейді.
Бүгінгі таңда, көлік салығы салық ретінде кең түрде қолданып келеді.
Ертеректе көлік салығы аттың күшімен есептелініп келеді. Бұл есеп түрі
мемлекетке тиімсіз болып келеді себебі көлік құралдарынан түскен салық
сомалары аз ғана болды. Қазіргі кезде көлік салығын есептеуде бірнеше
тәсілдер қолданылады. Жеңіл автокөліктерді двигатель көлеміне қарай
есептейді сол кезде соңғы жетістіктегі және қуатты көліктердің салық сомасы
жоғары болады. Жүк машиналары жүк көтергіштерге қарай, жолаушы таситын
көліктер орындық санына қарай көлік салығы есептеледі. Қазақстан
Республикасында көлік салығына көптеген өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді.
Көлік құралдары салығы негізінен мақсатты салық болып келеді, яғни
түскен салық сомалары жолды жөндеу жұмыстары және бюджетке түсуіне орай
жергілікті салық болып саналады.
Көлік салығын төлеушілер:
• меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар;
• меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық
салу объектілері бар заңды тұлғалар;
• заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелері;
• лизинг алушы қаржы лизингі шарты бойынша берілген салық салу
объектілері бойынша.(8)
Заңды тұлғалар мен кәсіпкерлердің мүлік салығы.
Мүлік салығын төлеушілер және салық салу объектілер. Бұл тарауда заңды
тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің және жеке тұлғалардың мүлік салығын бөлек-
бөлек қарастырамыз.
Мүлік салығы - Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық түрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын болып бөлінеді.
Мүлік салығын төлеушілер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу
немесе оралымда басқару құқығында салықсалу объектісі бар заңды
тұлғалар
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3) Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4) Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектілері
бойынша салық төлеушілер болып табылады. (8)
361-бап Меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
2.Мыналар жеке тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды:
1) мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту
кезенінде;
2) меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінін жалпы құнына
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы занда бекітілген
белгіленген 1000 айлықесептік көрсеткіш шегінде – Кенес одағынын батырлары,
социалистік Енбек Ерлері, Халық қаһарманы атағын алған; үш дәрежелі Даңқ
орденімен және Отан орденімен наградталған адамдар, Ардақты ана атағын
алған Атын алқа алқасымен нағратталған көп балалы аналар, жеке тұратын
зейнеткерлер.
3)меншік құқығындағы барлық салық салу обьектілерінің жалпы құнынан
тиісті қаржы жылына арналған рестубликалық бюджет туралы заңда белгіленген
бір мың бес жүз айлық есептік көрсеткіш шегінде-Ұлы Отан соғсына
қатысушылар мен оларға теңестірілген адамдар, 1 жәре 2 оптағы мүгедектер.
Осы тармақта аталған адамдар паидалануға немесе жалға берілген салық
салу объектілері бойынша салықты осы тарауда белгіленген тәртіппен
есептейді және төлейді.
362-бап Жекелеген жағдайларда салық төлеушілерді анықтау
1.Салық салу объектілерін меншік иесі сенімгерлік басқаруға немесе
жалға берген кезде салық салу объетілері меншік иесімі келісімі бойынша
сенімгер басқарушы немесе жалгер берілген объектілер бойынша салық төлеуші
болуы мүмкін.
Бұл ретті сенімгер басқарушінің немесе жалгердің салық төлеуі салық
салу объектілері меншік иесінің осы салық кезеңі үшін салық міндеттемесін
орындауы болып табылады.
2. Еген салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады.
3. Бірлескен ортақ меншіктігі салық салу объектілері бойнша өздерірің
арасындағы келісіммен осы салық салу объектісі меншік иелерінің бірі салық
төлеуші бола алады.
363-бап Жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі және кәсіпкерлік
қызметте пайдаланылмайтын мынадай объектілер;
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, ұй-
жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектілеріқоныстану (пайдалану) кезінен бастап және тұлғалардың
мүлкіне салық салу объектісі болып табылады.
Салық базасы
364-бап Әрбір жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан
Республикасының Үкіметі айқындайтын уәкілетті орган белгілейтін
салық салу объектілерінің құны және тұлғалар үшін салық
базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объктілерінің құнын анықтау тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіменті белгілейді.(19)
Жеке табыс салығы, жеке табыс салығының төлеушілер және салық салу
объектілер көптеген елдерде жеке тұлғалардың табыстарына салынатын
салықтың принциптері ортақ болып келеді. Негізгі принциптері мыналар:
• Барлық салық төлеушілер резидент және резидент емес болып бөлінеді.
Резиденттікті анықтаудың баста белгілері болып жеке тұлғаның нақты бір
ел аумағында 6 айдан астам мерзім аралығында болуы. Резидент салық
төлеушілер ел ішінде және елден тысқары жерде алған барлық
табыстарынан салық төлесе, резидент еместер тек ел ішінде алған
табыстарынан салықты төлем көзінен төлейді, яғни олардың салық
жауапкершілігі шектеулі;
• Салық салу барысында әр түрлі көздердін алған барлық табыстары
негізінде жиынтық табысы анықталады;
• Салық төлеушінің салы салу барысында өзіне, асырауындағы әр бір адамға
салық салынбайтын минимум мөлшері беріледі;
• Салық салы кезунде медециналық шығындар, әлеуметтік сақтандыруға
төленген жарналар, кәсіби шығындар жиынтық табысынан шегеріледі;
• Салық сомасы үдемелі салық ставкасы негізінде анықталады;
• Жұмыс істейтін ерлі-зайыптылар салықты бірге немесе бөлек төлеуіне
болады.
Салықтың есептелуі немесе алыну тетіктерінде кейбір ерекшеліктері
болмаса, салық салудың объектісі және төлеушілері ұқсас болып келеді, Жеке
тұлғалар табыстарынан бөлек, салықты жеке өзі төлейді немесе жиынтық
табыстан төлейді. Көптеген мемлекеттерде қандай әдіс негізінде салық
төлейтінін салық төлеушінің өзі таңдайды сонымен бірге асырауындағы
адамдарға қатысты салық шегерімдерін ерлі-зайыптылардың біреуінің ғана
қолдауына болады.
1-сурет.
1-сурет. Мүліктің жіктелуі
Табыс салығы 12 айға тен болаты күнтізбелік немесе қаржы жылы ішінде
алынға барлық табыстарынан алынады Нақты бір кезендегі Салықты есептеу
барысында табыстан салык зандылықтары бойынша бекітілген кейбір шегерімдер
шегеріліп, женілдіктер қолданылады. Барлық елдерде салы салынбайтын
минимум пайдаланылады. Ал салық салынбайтын минимум барлық салық төлеу
шілерге, олардын отбасы мүшелеріне, асырауындағы адамдарға беріледі.
Сонымен бірге есепті кезең аралығында жасалған барлық шығындар да салық
салынатын табыстан шегеріліп тасталады. Нәтижесінде анықталған салықтар –
салық салынатын табысқа (АКШ-та ол түзетілген салық салынатын табыс деп
аталады)үдемелі шәкіл негізінде салық есептелі салынады.
Жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салықты есептеу барысында
мемлекеттер арасында мындай айырмашылықтарға назар аударуға болады. Атап
айтқанда:
• Салық салу барысында қамтылатын табыстардын құрамы;
• Салықты азаматтардын жеке өзі немесе отбасы атынан төлеу;
• Салық жеңілдіктерінің құрамы және қолдау ерекшеліктері;
• Салық салу шәкілі (шала) әр елдерде әр түрлі болуы.
Салық жеңілдіктерін қолдану барысында назар аударатын тағы да бір
ерекшелік – салық жеңілдіктерінің салық несиесі немесе салық тқменделу
түрінде беріледі болмаса салық салынатын табысты анықтау барысында оған
табыстынжекелеген түрлерін қоспайды.
Салық жеңілдіктері екі топқа бөлінеді:
• стандартты;
• стандартты емес;
Стандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзінежәне
асырауындағы адамға,сондай ақ мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін салық
салынбайтын минимумды жатқызуға болады.(14)
1.2.Жеке тұлғаларға салықтардың есептеудегі бақылауда салық
органдарының рөлі.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерге салынатын салық ставкалары.Ауыл
шаруышылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық ставкалары
бір гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы бойынша салынады.
Жазық аумақтардың далалық және қуаң далалық аймақтарынан кәдімгі және
оңтүстік қара топырақты, күнгірт-сарғылт және сарғылт топырақты, сонадай-ақ
тау бөктеріндегі аумақтардың күнгірт сүр (сұр-қоңыр), сарғылт (қоңыр)
топырақты тау бөктерін қара топырақты жерлеріне бонитет балына бара-бар
түріндегісі көрсетілген.
1.Кесте
Жер салығының базалық салық ставкалары.
Бонитет балы Базалық салық Бонитет балы Базалық салық
ставкалары (теңге) ставкасы (теңге)
1 2 3 4
1 0,48 51 19,78
2 0,54 52 20,26
3 0,58 53 20,75
4 0,62 54 21,23
5 0,67 55 21,71
6 0,73 56 22,19
7 0,77 57 22,68
8 0,81 58 23,16
9 0,87 59 23,64
10 0,96 60 24,12
11 1,45 61 24,61
12 1,83 62 25,28
13 2,22 63 25,82
14 2,55 64 26,44
15 2,93 65 27,02
16 3,32 66 27,64
17 3,71 67 28,22
18 4,05 68 28,85
19 4,44 69 29,49
20 4,82 70 30,07
21 5,31 71 30,67
22 5,79 72 31,27
23 6,27 73 31,88
24 6,75 74 32,46
25 7,24 75 33,09
26 7,72 76 33,68
27 8,20 77 34,31
28 8,68 78 34,93
29 9,17 79 35,51
30 9,65 80 36,15
31 10,13 81 36,71
32 10,61 82 37,34
33 11,09 83 37,92
34 11,58 84 38,56
35 12,06 85 39,18
36 12,54 86 39,76
37 13,03 8 40,38
38 13,51 788 40,95
39 13,99 89 40,59
40 14,47 90 42,17
41 14,96 91 42,18
42 15,44 92 43,39
43 15,92 93 44,00
44 16,40 94 44,62
45 16,89 95 45,20
46 17,37 96 45,84
47 17,85 97 46,38
48 18,33 98 47,03
49 18,82 99 47,61
50 19,30 100 48,25
100-ден жоғары 50,18
Жеке тұлғаларға берілген ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын
базалық салық ставкалары. Жеке тұлғаларға өзіндік (қосалқы) үй
шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін қора-қопсы
салынған жерді қоса алғанда, берілген ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге,
базалық салық ставкалары мындай мөлшерде белгіленеді. Көлемі 05 гектерғе
дейін қоса алғанда – 0,01 гектер үшін 20 теңге; көлемі 0,50 гектардан
асатын алаңға– 0,01гектар үшін 100 теңге.
Үй іргесіндегі жер учаскелеріне салынатын базалық ставкалары.Елді
мекендердің тұрған үйге қызмет көрсетуге арналған және тұрғын үй қоры, оның
ішінде ондағы құрылыстар мен ғимараттар орналаспаған жерлеріне жататын жер
учаскесіндегі бір бөлігі үй іргесіндегі жер учаскесі деп есептеледі.
Үй іргесіндегі жер учаскелеріне мұндай базалық салық ставкалары бойынша
салық салынуы тиіс:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық мазмұны бар қалалар үшін
• көлемі мың шаршы мәртеге дейін қоса алғанда – 1 шаршы метр үшін
0,20теңге;
• көлемі мың шаршы метрден асатын алаңға бір шаршы метрі үшін 6,00
теңге;
Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскілеріне салық ставкалары 1 шаршы метрі 6,0 теңгеден 0,20 теңгеге
дейін төмендетілуі мүмкін.
2) Басқа елді мекендер үшін:
• көлемі 5000 шаршы метрге дейін қоса алғанда- 1 шаршы метр үшін 0,20
теңге;
• көлемі 5000 шаршы метрден асатын алаңға – 1 шаршы метр үшін 1,00
теңге;
Жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскілеріне салық ставкалары 1 шаршы метр үшін 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейін төмендетілуі мүмкін.
Жеке тұлғалардың салықты есептеу тәртібі және төлеу мерзімі.
Жеке тұлғалар (өз қызметінде пайдаланатын жер учаскілері бойынша
жекелеген кәсіпкерлерді, жеке натариустар мен адвокаттарды қоспағанда)
төлеуге жататын жер салығын есептеуді салық органдары тиісті салық
ставкалары мен салық базасын негізге ала отырып, 1 тамыздан кешіктірмейтін
мерзімде жүргізіледі.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілеріне құқықты берген жағдайда
салық сомасы жоғары да келтірілген ережелер ескертіле отырып есетеледі.
Жеке тұлғалар (өз қызметінде пайдаланатын жер учаскілері бойынша
жекелеген кәсіпкерлерді, жеке натариустар мен адвокаттарды қоспағанда)
бюджетке жер салығын ағымдағы жылдың 1 қазанынан кешіктірілмей төлейді.
Жеке кәсіпкерлер, жеке натариустар, адвокаттар өз қызметінде
падаланылатын жер учаскілері бойынша жер салығын заңды тұлғалардың
жерлеріне белгіленген итәртіппен есептеледі және төленеді.
Жер салығын есептеу мен төлеу үшін салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып
табылады.
Көлік салығын есептеу тәртібі және төлеу мерзімі.
Салық төлеушілер салық салу объектілерін,әрбір көлік құралдары бойынша
салық ставкасын және түзету коефиценттерін негізіне ала отырып, салық
сомасын дербес есептейді.
Көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе
оралымды басқару құқығында салық кезенінен аз уақыт болған жағдайда
салықсомасы көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында
немесе оралымды басқару құқығында болған кезен үшін салықтын жылдық сомасын
12-ге бөліп, оны көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу
құқығында немесе оларды басқару құқығында іс жүргізуде болған айлардын
санына көбейту арқылы есептеледі.
1995 жылы 24 сәуірдегі салықтар және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Призидентінің Жарлығына
сәйкес көлік құралдарына салынатын салық мөлшерін салық төлеушілер салық
ставкаларын ескере отырып, көлік құралдарының жалпы қуаты ментүріне қарай
дербес белгілейді және ағымдағы жылдың 1 қырқүйегіне дейінгі мерзімде
төлейді.
2.Кесте
Автокөліктердің 2007 жылға арналған ставкалары.
Салық салу объектісі Салық ставкалары (айлық есептік
көрсеткіш)
1 2
1. Жеңіл автокөліктер, двигатель
қуаты (куб.см.):
1100-ді қоса алғанда 4,0
1100 ден жоғары 1500 дейін 6,0
1500 ден жоғары 2000 дейін 7,0
2000 ден жоғары 2500 дейін 12,0
2500 ден жоғары 3000 дейін 17,0
3000 ден жоғары 4000 дейін 22,0
4000 нан жоғары 117,0
2. Жүкті, жүк көтергіш арнаулы
көліктер (телешкесін санамағанда):
1 тоннаны қоса алғанда 6,0
1 тоннадан жоғары 1,5 тоннаға дейін9,0
12,0
1,5 тоннадан жоғары 5 тоннаға дейін15,0
5 тоннадан жоғары
3. Өз еркімен жүретін автокөліктер
және шынжырлы тракторлар 3,0
4. Автобустар:
12 отыру орындықтарын қоса алғанда 9,0
12 орыннан жоғары 25 дейін 14,0
25 орыннан жоғары 20,0
5. Мотоциклдар, мотороллерлер,
мотошаналар, двигателінің қуаты 55
кВт-тан аспайтын, 1,0
Мотоциклдар, двигателінің қуаты 55
кВт-тан жоғары 10,0
6.Катерлер, судалар, буксирлар,
баржалар, (двигателінің қуаты ат
күшінде)
160 қа дейін қоса алғанда 6,0
160 тан жоғары 500 дейін 18,0
500 ден жоғары 1000 дейін 32,0
1000 жоғары 35,0
7.Ұшатын апараттар Айлық есептік көрсеткіштен 4,0 пайыз әр
киловаттан қуатынан
3.Кесте
Жеңіл автокөліктердің 2006 жылға арналған ставкалары.
Салық салу Салық БастапқыКөлемінің 6 жылғаПайдалану мерзімі
объектісі ставкасдеректерасқан әрбір дейінгі
(двигателіны (аек)(теңге) бірлігі үшін салық
ің көлемі 7 теңгеге ставкас
текше ұлғайту ы
сантиметр) (теңге)
ТМД елдерінің автокөліктері 6 жылдан жоғары
Асуы Сомасы
(теңге
)
1100-ге дейін қоса алғанда 4
2) 1 000 000 теңгеден жоғары 500 теңге + 0,08 пайыз бағасынан
2 000 000 теңгеге дейін 1 000 000 теңге асатын
3) 2 000 000 теңгеден жоғары 1300 теңге + 0,1 пайыз бағасынан
3 000 000 теңгеге дейін 2 000 000 теңге асатын
4) 3 000 000 теңгеден жоғары 2300 теңге + 0,15 пайыз бағасынан
4 000 000 теңгеге дейін 3 000 000 теңге асатын
5) 4 000 000 теңгеден жоғары 3800 теңге + 0,02 пайыз бағасынан
5 000 000 теңгеге дейін 4 000 000 теңге асатын
6) 5 000 000 теңгеден жоғары 5800 теңге + 0,25 пайыз бағасынан
6 000 000 теңгеге дейін 5 000 000 теңге асатын
7) 6 000 000 теңгеден жоғары 8300 теңге + 0,3 пайыз бағасынан
7 000 000 теңгеге дейін 6 000 000 теңге асатын
8) 7 000 000 теңгеден жоғары 11300 теңге + 0,35 пайыз бағасынан
8 000 000 теңгеге дейін 7 000 000 теңге асатын
9) 8 000 000 теңгеден жоғары 14800 теңге + 0,4 пайыз бағасынан
9 000 000 теңгеге дейін 8 000 000 теңге асатын
10) 9 000 000 теңгеден жоғары 18800 теңге + 0,45 пайыз бағасынан
10 000 000 теңгеге дейін 9 000 000 теңге асатын
11) 10 000 000 теңгеден жоғары 23300 теңге + 0,5 пайыз бағасынан
10 000 000 теңге асатын
Салық төлеушінің салық жылы ішіндегі салық салынатың табыстарына
мындай ставкалар бойынша салынады:
• Қызыметкерлердің Қазақстан Республикасының тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы зандар берілген,
жылына ең төменгі 12 еселенген мөлшенрінен аспайтың
жалақысының төлем көздерінен салық салынатың лірістеріне,
қызиеткерлеріне 90 ішіндегі орташа айлық кірісі ең төменгі
жалақы мөлшерінен аспайтыың жағдайда 0 ставкасы бойынша;
• Дивидентер, сияқылар (жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша
сияқыларды қоспағанда) мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15
пайыздық ставка бойынша;
• Адвакаттардың және натариустардың табыстарына 10 пайыздық
ставка бойынша.
5.Кесте
Қазақстан Республикасының жеке табыс салығының ставкалары.
Салық салынатың табыс Ставкасы
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатың табыс соммасынан 5
көрсеткішке дейің пайыз
15 еселенгеннен 40 еселенген жылдық 15 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткішке дейің көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 8 пайыз
200 еселенгеннен 200еселенген жылдық40 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткішке дейің көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 13 пайыз
200 еселенгеннен 600еселенген жылдық200 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткішке дейін көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 15 пайыз
600 еселенген жылдық есептік 600 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен және одан жоғары көрсеткіштен салық соммасы + одан
астын соммадан 20 пайыз
Кәзіргі кезде салық кодекісінін бабына сай 2 және 3 пунктінде белгіленген
жеке табыс салығына жеке тұлғанын табысынын мөлшеріне қарамастан 10
пайыздық ставкамен ұсталады (сақтандыру жинақ табысы кірмейді) марапаттау
түрінде табыс, ұтыстар 10 пайыздық ставкамен ұсталады.
Дивидент түріндегі табысқа 5 пайыз ставкасымен алынады. Осыған қарағанда
бізде табысқа салынатын салықтын тұрақталуын айтып кетуге болады. (1)
1.3. Жеке тұлғалар салығынан түсетін салықты бақылау әдістері.
Салықтар мемелекет болмысының негізгі көзі болып табылады, сондықтан да
ол салық заңнамасының тиісті актілеріндегі барлық ұйғарымдарының тиісті
түрде орындалуына мүдделі. Оның үстіне бұл өзінің салық міндеттемелерін
нақты және уақытылы орындауға міндетті салық төлеушілерге ғана емес, салық
салуды ұйымдастыру мен жүзеге асыру жөнінідегі күрделі және көпсалалы
операцияларға қатысатын басқа тұлғаларға да (мемелекеттік салық
агенттеріне, банктерге және т.б.), сондай-ақ өз органдарына (ең алдымен
салық органдарына) да қатысты.(18)
Өзінің кең мағынасында салық бақылауы дегеніміз – салық заңнамасының
орындалуын бақылау болып табылады.
Салық заңнамасының сақталуын бақылау – бұл заңнаманың кез келген
салаларына қолданылатын мемелекеттің жалпы функциясы. Құқықтық нормативтік
актілер шығарып әрі ондағы ұйымдардың орындалуын бақылауды жүзеге асыра
отырып, мемелекет олардың қандай құқықтық реттеу саласына қатыстылығына
қарамастан, өз ұйғарымдарының сақталуына тең мөлшерде мүдделі қоғамның
саяси жүйесінің субъектісі ретінде әрекет етеді. Осы бақылау арқылы
мемелекет заңдылық пен құқықтық тәртіп режимдерінің сақталуын қамтамасыз
етеді. Бұл мағынада салық заңнамасының басқа салалармен салыстырғанда ешбір
ерекшелікті білдірмейді.
Жалпы заңнаманың сақталуын бақылауды жүзеге асыра отырып, мемлекет
араларында дау шыққан жағдайда бейтарап төреші ретінде болып, құқықтық
қатынастын екі тараптан да бідей алшақталған субъектісі ретінде қызмет
етеді.
Сонымен қатар салық заңнамасының сақталуын бақылау мемлекеттің мүліктік
кірісі болып табылатып салықтардың жиналуын қамтамасыз ету құралы болатынын
көрмеуге болмайды. Яғни бұл бақылауда салықтық құқықтық қатынасының тарапы
да (жалпы немесе өзінің уәкілетті органының атынан) және салық заңнамасы
актілерін шығару арқылы осы қатынасты құқықтық реттеуді жүзеге асыратын
субъекті де болып табылатын мемелекеттің материалдық мүддесі анық
байқалады.
Басқаша айтқанда егер кәдімгі жағдайда қоғамдық қатынасты реттей отырып
мемлекет одан тыс болса, салықтық құқықтық қатынаста мемлекет бір мезгілде
оның ішінде де (осы қатынастың билік етуші субъектісі ретінде және бір
мезгілде салық міндеттемесінің уәкілетті тарапы ретінде де), осы қатынастық
құқықтық реттелуін жүзге асыра отырып, салық бақылауының сипатына із
қалдырады.
Қорытындасанда салық бақылауы, әдетте, мемелекеттік бақылаудың неғұрлым
жақсы ұйымдастырылған түрлерінің бірі болып табылады. Мәселен, салық
бақылауының ұйымдастырылуы экологиялық немесе санитарлық дейік бақылауымен
салыстыруға келмейді. Салық бақылауының барлық салаларын қамтитын
мемелекеттің материалдық мүддесі салықтарды төлемеу немесе экономикалық,
сондай – ақ әлеуметтік сипаттағы барлық проблемелардан жоғары проблема
болатындығын түсіндіреді.
Салық бақылауының мәні екі позицияда: біріншіден, мемлекеттің
функциясы немесе экономиканы мемелекеттік басқару элементі ретінде,
екіншіден, салық заңнамасын орындау жөніндегі ерекше қызмет ретінде қарауға
болады.
Бұл тараптар ажырамас байланыста болады, статистикалық элементтердің
әртүрлілігін және олардың динамикалық өзара қатынасын, үздіксіз дамуы мен
жетілдіруін қамтитын классикалық кибернетикалық жүие түрінде салық
бақылауын көрсетуін мүмкіндік туғызады.(18(
Тікелей байланыс басқарушылық шешімдерді әзірлеуге пайдаланылатын
басқарушылық әсер ету нәтижелерін қамтамасыз етеді. Кері байланыс салық
бақылауын өткізу сапасын қорытындылайды, оның обьектіге әсер ету деңгейі
туралы сигнал береді. Тікелей байланыстың сипаты салықтық әкімшілік ету
тәжірибесенде белсенді болады. Кері байланыс, біріншіден, экономикалық
ресурстарды пайдалану тиімділігін қамтамасыз ету (бақылау объектісінің
қызмет етуін оңтайландыру) жағынан, екіншіден, салық органдарының (бақылау
субъектісі) қызметін жетілдіру жағынан ұйымдастырушылық бағыттылығы
шешімдерін шығаруға негіз болады.
Экономикалық және құқықтық әдебиеттерде салық бақылауының тұжырымдамасы
кең тараған, ол тұжырымдама оның мәнін салық заңнамасының сақталуын,
салықтарды есептеуде дұрыстығы мен олардың уақытылы төленуін тексерумен
ғана шектейді. Салық органдарын қызметінің осы функционалдық бағыттарының
маңыздылығын мойындай отыра бақылаудың мәнін заңдылықты қамтамасыз ету
тәсілімен шектелуге жол бермеушілігін атап өтуге болады, өйткені бұлай оның
белсенді экономикалық бағыттылығы шектеледі. Салық органдары пассивті
бақылаушылар рөлімен шектелмейді, олар экономикалық болашағы жоқ
кәсіпорындардың таралуына бастамашы болуы мүмкін. Салық бақылауы
процесінде, әдетте, қаржы – шаруашылық қызметтің сандық нәтижелері ғана
емес, оның заңдылығы, қажеттілігі, сондай-ақ экономиканың салық әлеуметін
арттыру негізі ретінде салық төлеушінің қаржылық тұрақтылығы бағаланады.
(16)
Салық бақылауы мынадай белгілермен сипатталады:
Біріншіден, салық бақылауы мемелекеттік бақылауының бір түрі болып
табылады. Яғни, оны мемелекеттің бақылаушы функциясын іске асырушы, соған
уәкілеттеген мемлекеттік орган жүзеге асырады. Бұл орайда осы органға
мемлекет аталған функцияны іске асыруға мүмкіндік беретін белгілі біржақты
билік ету өкілеттігін береді.
Екіншіден, салық бақылауы қаржылық бақылаудың түрі болып табылады.
Салық бақылауын жүзеге асыру барысында мемелекеттің қаржы қызметінің
осы мемлкеттің қаржы жүйесінің құрамына кіретін ақша қорларын құруға
жұмсалатын кірістерді жинау сияқты бағыттардың іске асырылуын қамтамасыз
етеді.
Үшіншіден, салық бақылауы мемлкеттік бақылаудың мамандандырылған
түрлеріне жатады. Бұл бірінші кезекте салық бақылауын тек соған арнайы
уәкілеттенген органдардың ғана қолында болуын немесе, тіпті болмаса, басқа
бақылау – қадағалау органдарын мұндай бақылауды жүзеге асыруға жатпай,
олардың санын шектеуге ұмтылады. Мәселен, салықтар туралы жарлықта бұл
туралы салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығы мен
төлеу уақыттылығы мәселелері бойынша тексеруді тек қана салық қызметінің
органдары жүзеге асырады деп анық айтылған. Бұл ешқандай да басқа
мемлекеттік органдар салық бақылауы саласына құқылы еместігін білдіреді.
Салық бақылауынның мамандандырылғандығы, төртіншіден, оның
функционалдығын айқындайды. Бұл салық бақылауы органдарының оның шегінен
шығуға құқылы еместігімен көрініс табады. Бұл ереже салық төлеушінің салық
салуға қатысы жоқ ақпараттар мен құжаттарды бермеуі құқығы түрінде
салықтар туралы жарлықта көрсетілген. Салық бақылауынның функционалдылы
меншік нысанына, ұйымдастырушылық – құқықтық нысандары мен қызметінің
түрлеріне қарамастан, кез келген салық міндеттемелер көтеретін заңды және
жеке тұлғалар оның обьектісі бола алатындығымен де көрініс табады. (9)
Салық бақылауы күрделі ұйымдастырушылық жүйені білдіреді және мынадай
элементтерден тұрады:
• Бақылау субъектісі.
• Бақылау обьектісі.
• Бақылау заты.
• Бақылау мақсаттары.
• Бақылауды жүзеге асыру әдістері.
Салық бақылауының жоғарыда аталған әр бір элементтерінің мазмұны
мынандай мәселелерде көрініс табады.
1. Нені тексеру дегеніміз бақылау субъектісін білдіреді.
2. Кімді тексереді дегеніміз бақылау обьектісі.
3. Не тексеріліді – бақылау заты.
4. Не үшін тексеріледі – бақылау мақсаты.
5. Қалай тексеріледі – бақылуа мақсаты.
6. Салық бақылауының СУБЪЕКТІЛЕРІ салық тексерістерін өткізуге ерекше
құқықты пайдаланатын, мемлекеттік салық қызметтерінің органдары болып
табылады.
Салық бақылауының ОБЬЕКТІЛЕРІ салық заңнамасымен заңды міндеттемелер
жүктелген тұлғалар болып табылады. Олардың ішінде мынандай топтарды бөліп
шығаруға болады:
• Салық бақылауның;
• Мемлекеттің салық агенттері;
• Салық төлеуші туралы ақпараты бар тұлғалар.
Салық органдарының бақылау – экономикалық қызметі манадай проблемаларды
шешуге негізделген:
1. Экономиканың қызмет етуін жақсарту мақсатында салық заңнамасының
тиісті орындалуын қамтамасыз ету;
2. Салық төлеушілердің бухгалтерлік стандарттар ұйғарымын және салық
есебінің талаптарын орындауын тексеру;
3. Салықтар барлық деңгейлердегі бюджеттерге міндетті төлемдерді
есптеудің, оларды енгізу толықтығы мен уақыттылығының дұрыстығын
бақылау;
4. Салықтық құқық бұзушылықтар мүмкіндігін жою жөндегі алдын алу
шараларын құру.
Салық бақылауының МАҚСАТЫ мыналар болып табылады:
1. Салықтық құқықтық қатынастарға қатысушылық салық заңнамасын бұзуы
немесе өз міндеттерін сапасыз орындауы фактілерінің анықталуы;
2. Кінәлілерді анықтап, оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту;
3. Салық заңнамасының бұзылуын жою;
4. Берешектерді өндіріп алу жөніндегі шараларды қолдану түріндегі чЯ
Салық тексерісі салық заңнамасының бұзылуы анықталған кезде ғана емес,
мұндай бұзушылықтар болған кезде де позетивті мағынаға ие, өйткені салық
тексерісін өткізу мүмкіндігі (оның үстіне оны өткізу фактісінің өзі) салық
төлеушіні салық міндеттерін орындауға неғұрлым егжей-тегжейлі және адал
қорғауға мәжбүр етеді.
Салық бақылауының ӘДІСТЕРІ оның жүзеге асырудың нақты тәсілдері мен
әдістері болып табылады. Салық бақылауын әр түрлі негіздер бойынша бөлуге
болады.
Салық бақылауы әртүрлі негіздер бойынша бөлуге болады:
Жүзеге асыру нысаны бойынша салық бақылауы:
- тікелей бақылауға;
- жанама бақылауға бөлінеді.
Тікелей салық бақылауы, біріншіден, тексеру бақылау обьектісінің өзінде
жүргізілетіндігімен; екіншіден, тексеруші тұлғалар салық есебіне жататын
бастапқы құжаттаманы зерделеп талдайтындағымен сипатталады.
Жанама салық бақылауы, біріншіден, бақылау субъектісі мен обьектісі
тікелей байланысқа бармайтындығымен, екіншіден, тексеруші тұлғалар (салық
қызметі органдарының қызметкерлері) негізінен есеп беру құжаттамасымен
жұмыс істейтіндігімен сипатталады.
Жүзеге асырылу уақыты бойынша салық бақылауы:
- алдын-ала;
- ағымдағы;
- дәйекті болып бөлінеді.
Алдын ала салық бақылауы қандай да бір қаржы іс шарасы жасалғанға дейін
жүзеге асырылады. Осы бақылаудың барысында ұйғарылатын іс-әрекеттің заңды
болуы немесе болмауы мәселесі анықталады. Алдын-ала салық бақылауының
міндеті салық тәртібінің бұзылуына жол бермеуде, сондықтан кей кездерде,
бақылаудың бұл түрін перевентивті (ескертетін) деп атайды. Ағымдағы салық
бақылауы қандайда бір қаржы іс шарасын өткізу барысында жүзеге асырылады.
Оның барасында өткізілетін операцияның заңды болуы немесе болмауы мәселесі
анықталады. Ағымдағы салық бақылауның міндетті салық тәртібінің бұзылуының,
кейде бақылауының осы түрін жедел деп те атайды.
Дәйекті салық бақылауы қандайда бір салық міндеттемесін орындау үшін
ұсынылған мерзім аяқталғаннан кейін жүзеге асырылады. Оның барысында осы
міндеттеменің орындалғандығы немесе орындалмағандығы мәселесі анықталады.
Алдын-ала салық бақылауы салыстырмалы түрде сирек қолданылады. Мұндай
бақылау, мәселен, маусымдық сипаттағы кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
заңды және жеке тұлғалардың салық қызметі органдарымен келісуі кезінде орын
алуы мүмкін.
Ағымдағы бақылаудың да жүзеге асырылуы мүмкін емес деуге де болады,
өйткені мұндай бақылау бақылаушы орган сонымен бір мезгілде қаржы
операциясын жүргізуге қатысатын орган болып табылатын жағдайда болады. Бұл
мағынада банк операцияларын жүргізу әдеттегі жағдай болып табылады. Мұнда
банк, бір жағынана, клиенттің банктегі шоттындағы ақшасымен қандай да бір
операция жасау туралы тапсырмасын орындайды, екінші жағынан, (өзіне
мемелекет жүктеген міндеттемеге) байланысты осы операцияның заңдылығын
бақылап оны қамтамасыз етуге құқылы. Салық комитеті шын мәнінде банктерге
салық бақылаушысы функциясын жүктеуге ұмтылады. Сонымен, келесі салық
бақылауы осы бақылау түрі үшін негізгі әрі жетекші болып табылады.
Салық бақылауы ішкі немесе сыртқы сипатта болуы мүмкін.
Ішкі бақылау дегеніміз - бақылау субъектісі мен обьектісі бір
ұйымдастырушылық жүйенің буыны болып табылады. Мәселен, министірліктер
ведомствалық бағынышты кәсіпорындардың өз салық міндеттемелерін қалай
орындайтындығын тексереді.
Сыртқы бақылау ұйымдастырушылық бағыныштығы жоқ субъектілерге қатысты
жүзеге асырылады. Мұндай бақылау салық комитетінің органдары жүзеге
асырылатын тексерулерде қолданылады. Нарықтық экономика жағдайында
мемлекеттік кәсіпорындардың саны, министірліктердің саны қысқарғандай,
айтарлықтай қысқаратындағын, олардың функцияларының өзгеретіндігі, оның
ішінде министірліктердің ведомствалық бағынышты кәсіпорындардың қызметін
бақылауды жүзеге асыру жөніндегі функциясының өзгергендігін ескеру қажет.
Соның нәтижесінде қазір қазақстанда құрамында ведомствалық бағынышты
қызметін салықтың бақылау функциясы жүктеле алатын бақылау –ревизиялық
басқару түріндегі бөлімшесі бар бір де бір министірлік жоқ деуге болады.
Шын мәнінде, оларда қажеттілік жоқ, өйткені жоғарыда айтылғандай, салық
тексерістерін мемлекеттің салық қызметі органдары ғана жүргізуге құқылы.
Яғни министірлік құрамында салық тексерістерін жүзеге асыратын бөлімшенің
болуы заңсыз болатын еді. Сонымен қатар, мемелекттік кәсіпорындар болған
кезде тиісті министірлік басқаратын шаруашылық жүйелер де болады, мұнда
ведомствалық бағынышты кәсіпорындардың қызметін салықтық бақылау функциясы
мемлекеттік басқарудың обьективті қажетті элементі болып табылады. Оның
үстіне Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік кәсіпорындар
туралы заң күші бар 1995 жылға 19 маусымдағы Жарлығына сәйкес соған
уәкілеттеген орган ретінде министірлік Қаржы Министірлігімен келісіп,
кәсіпорынға пайданы (таза кірісті) өсу нормативін бекітеді, мұнда меншік
иесіне (яғни мемлекетке) бөліп беруге жататын пайда үлесі тиісті бюджет
кірісіне салық сияқты аударуға жатады.
Сондықтан, министірлік немесе мемелекеттік басқарудың өзгеде органы
басқаратын мемелекеттік, шаруашылық жүйелер шеңберінде жүзеге асырылатын
ішкі салық бақылауының өзге де органы басқаратын мемлекеттік, шаруашылық
жүйелер шеңберінде жүзеге асырылатын ішкі салық бақылауының болуы
обьективті қажетті зат және оған сәкес бұл бақылаудың сыртқы болуы яғни,
мемлекеттің салық қызметі органдары ғана жүзеге асыратын тиісті конструкция
әртүрлі органдар өткізетін таусылмайтын салық тексерістерінен шын мәнінде
алып қалу керек жеке салық төлеушілерге қатысты ғана қолданыла алады.
Осы позициядан ведомствалық және ведоиства үстіндегі бақылау сияқты
салық бақылауы түрінде қараған жөн, мұнда ведомствалық бақылауды басқаратын
жүйе шеңберінде белгілі бір министірліктің (ведомствоның) салық бақылауы
органы, ал ведомства үстіндегі бақылауды Салық комитетінің аумақтық
органдары мен Қаржы полициясы департаменті бөлімшелерінің атынана салық
қызметі органдары жүзеге асырады.
Ішкі ведомствалық салық бақылауына қатысты әдетте ішкі шаруашылық салық
бақылауын атап өтуге болады. Ол дегеніміз нақты ұйымда оның басшасы және
функционалдық құрылымдық бөлімше (бухгалтерия, қаржы бөлімі, салық бөлімі
және т.с.с.) жүзеге асыратын бақылау.
Мұндай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz