Жергілікті табыс салығы
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Жергілікті салықтардың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1 Салықтардың мәні және атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.2 Мүлік салығы, жер салығы, көлік құралдар салығы – жергілікті
салықтардың
негізгісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 8
1.3 Шетел елдерде жергілікті салықтарға салық
салынуы ... ... ... ... ... ... 18
2 Айыртау ауданы бойынша жергілікті салықтарды 2007 - 2008 жылдар
аралығында
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..21
2.1 Мүлік салығының жергілікті бюджетке түсуін
талдау ... ... ... ... ... ..21
2.2 Жер салығының жергілікті бюджетке түсуін
талдау ... ... ... ... ... ... ..27
2.3 Көлік құралдар салығының жергілікті бюджетке түсуін
талдау ... ... 32
4. Айыртау ауданы бойынша салық
бересі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..37
3 Қазақстан Республикасындағы салық салу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.1 Салық жүйесінің
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2. Салық жүйесін, жергілікті салықтарды жетілдіру
жолдары ... ... ... 47
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Қолданған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
5
Қосымша
Кіріспе
Салық салу механизмі – кез келген экономикалық жүйенің күрделі
бөлігінің бірі болып табылады . Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды
тәсілі ретінде орын алып , оның әрекет етуінің тиімділігі әлеуметтік және
экономикалық саясаттың жетістіктеріне әкеледі. Кез келген елде мемлекеттік
шығындар мен салық салу мәселелеріне өте үлкен көңіл бөлінеді .[ 1.б21]
Нарықтық экономикалы елдерде салықтар мемлекеттік және муниципалдық
табыстарды қалыптастыруда басты рөл атқарады да, экономиканы басқарудың
күшті стимулдық құралы болып келеді . Әсіресе олар ғылыми-техникалық
прогрестті жеделдетуге, антиинфляциялық және құрылымдық саясатты жүзеге
асыруда белсенді орын алады .[2.б11]
Сондықтан да салықтарды төлеу өте қажетті де, маңызды іс болып табылады
[3.б21]
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғандай бүкіл өркениетті
мемлекеттердегі салықтық реттеу – несие-қаржылық реттеумен бірігіп әрекет
еткенде ғана нарықтық экономиканы жүргізудің аса тиімді формасы болып
табылады. Ол нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсерін тигізіп,
мемлекеттік экономикаға тигізетін әсерін реттеп отырады. Сондай-ақ,
салықтар қоғамның экономикасын тұрақтандырудың және әлеуметтік теңдікті
оған қоса реформалаудың тиімділігін қамтамасыз ететін маңызды элементтері
болып келеді .[4.б13]
Қазақстан Республикасында салықтар жалпы мемлекеттік салықтар және
жергілікті салықтар болып бөлінеді .
Жалпы мемлекеттік салықтар мемлекеттік бюджетті реттеудің қайнар көзі
болып табылады . Жыл сайын ҚР-сы бюджет заңына сәйкес мемлекеттік салықтан
бөлінген бюджет табысына түсіп отырады .
Жергілікті салықтар жергілікті бюджет табысының негізгі көзі болып
табылады .
Бюджет – қандай құрылымның да іргеатасы , әрі халық дәулетінің қайнар
көзі . Оны қалыптастыру және пайдалана білу шеберлік пен іскерлікті қажет
етеді . Сондықтан аудан бюджеттінің барша мәселесі, түптеп келгенде, аудан
экономикасы дамуының түбегейлі мәселесі деген сөз . Өркениетті елдің қай –
қайсында болсын , мемлекеттік бюджет , яғни халықтың ортақ қалыптасуының
қаражаты салық арқылы құрылатындығы белгілі . [5.б7]
Қалай дегенде де ірілі – кәшілігіне қарамастан , барлық салық
төлеушілердің жергілікті бюджетті толықтыруға өзіндік үлес қосары даусыз .
Түрлі салықтардың қызмет етуі және кіріспесі жалпы экономикалық
міндеттермен мемлекеттік қаржылық саясатымен ескеріледі. Бюджет түсімін
қамтамасыз ету міндеті барлық салықтың түрлері үшін приоритетті болып
табылады сонымен қатар, тұрғындардан алынатын салық басқа қызметтерді
тағайындайды.
Әр салық нақты жеке мақсаттарға жетуге бағытталады. Жалпы салық
жүйесімен шешілетін міндеттерді келесідей топтастыруға болады: мемлекеттің
бюджеттік жүйесін кіріспен қамтамасыз ету; жеке және заңды тұлғалардың
кірістерін пайдалану мен бөлуді реттеу; мүліктің әртүрлі пайдалануын шектеу
немесе іске асыру. Кәсіпкерлік қызметті іске ынталандыру, өндірістік және
әлеуметтік сфераны дамытуға қажет құралдарды қаржыландыру.
Осы дипломнық жұмыстың мақсаты болып жалпы салықтың, жергілікті
салықтардың рөлін біліп, ұғу. Осы мақсатқа жету жолы мынадай міндеттердің
орындалуымен байланысты :
- салықтың мәні мен рөліне түсініктеме беру
- жергілікті салықтардың түсімін аудан бойынша қарастыру
- салық жүйесіндегі мәселелерді қарастыру
- салық жүйесін жетілдіру жолдарын қарастыру
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен қолданған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші тарау Жергілікті салықтардың
теориялық негіздері деп аталады. Бұл бөлімде салықтардың мәні мен
атқаратын қызметі қарастырылады. Екінші тарау Айыртау ауданы бойынша
жергілікті салықтарды 2007 - 2008 жылдар аралығанда талдау Бұл бөлімде
салықтардың түсімі қарастырылады. Үшінші тарау Қазақстан Республикасындағы
салық салу жүйесін жетілдіру жолдары. Осы тарау салық салу жүйесінің
кемшіліктері мен жетілдіру жолдарын қарастырады.
1 Жергілікті салықтардың мазмұны
1.1 Салықтардың мәні және атқаратын қызметі
Салықтың мәні салық саясаты мемлекеттік және жергілікті бюджетті
қамтамасыздандырула болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі жағдайларда салықтардың мәні мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету шекарасынан шығып отыр.
Енді салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің маңызды құралы бола
бастады.Олар макроэкономикалық реттеуге белсенді араласа отырып,ішкі ұлттық
табыстың жалпы көлемінде, салықтық төлемдердің салыстырмалы мөлшерінің
өсуін қамтамасыз етіп отырады. Салықтар экономикалық белсенділікті реттей
отырып, өндірістің процестеріне де қатты әсер етеді. [6,15б]
Салық салудың мақсаты кәсіпорын мен тұрғындар қаржыларын қоғамдық
қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік) тарту болмақ .Оның мақсаты:
қоғамға қажеттіліктерді қамтамасыз ету. Салықпен бірге салық жүйесінің
құрылымында, нақты кеңестік және уақытта анық орынды алымдар және баж алымы
алынады.
Салық төлеушілер болып салықты және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлғалар.
Салықтар сипаты тұрғысынан тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салық мемлекет тарапынан кәсіпорын және тұрғындар табыстарынан
алынады. Осы салықтың түрлеріне – айлықтан алынатын, жылжымайтын мүліктен
алынатын, бағалы қағаздар операцияларынан алынытын тағы басқа салықтар
жатады.
Жанама салықты мемлекет тікелей емес , баға арқылы айналдыра отырып
алады.Оған – акциздер, қосалқы құнға салынатын салық жатады. Жанама салық
мемлекеттік реттеудің бірден-бір тәсілі ретінде қолданылады.
Салықтан алынатын сома – салықтың негізі болып аталады . Мысал ретінде
табыстан алынатын салықты қарастыруға болады. Табыстан алынатын салықты
салық салудың басты көзі ретінде қараймыз . Табыстан (пайда) алынатын салық
алынған табыс (пайда) көлемі мен салық жеңілдіктерінің өзара айырмасына
тең.
Барлық салықтардың түрлерін біріктіретін басы салық міндеттерінің
элементтері болып табылады. Салықтың элементтеріне жатады: салық субъектісі
жәие салық салудың объектісі.
Салық салудың объектісі болып алуан түрлі табыс түрлері, тауарлар және
қызметтер, сонымен қатар байлықты немесе мүлікті жинаудың алуан түрлі
түрлері табылады. Осының барлығы салық салудың базасы болып табылады.
- Ережеге сай салықтардың қайиар көзі болып материалды
қор ( еңбек немесе кәсіпкерлік ) табылады.
- Салық салудың масштабы - салықты олшеудің негізіне
жататын бірлік ( жер салығында аудан, орманды жерлерде дайындалған ағаштың
метр кубы және тағы басқалары ).
- Салық салу бірлігі - нақты соманы бөлу кезінде салық салу
объектісінің бөлігі кезінде алынады (қазіргі кездегі іс
тәжірибеде ол салық салынатын база).
- Салық салу нормасы салық салу объектісімен еалықтар арқылы өзара
әрекет ететін табыстың үлесі (салық салудыц ауыртпалығы).
- Салық ставкасы салық салудың бірлігінен алынатын
салықтың өлшемі. Салық іс тәжірибесінде пайдаланылатын ставкалар алуан
түрлі. Олар салық түріне және салық саясатының
жүргізетін мақсатына байланысты болады. Салық ставкаларының, мынадай
түрлерін айырады: прогрессивті, пропорционалды, регрессивті және тағы
басқалары . [7.б36]
Пропорционалды әр салық төлеуші салықты бір ставка ( пайыз немесе үлес)
бойынша төлейді. Мысалы, Қазақстандағы корпорациялық табыс ставкасы 15 %.
Ол барлық салық төлеушілер тек сол ставка бойынша салықты төлейтіндерін
білдіреді. Табыс көп болса, соғұрлым салық сомасы да көп болады.
Прогрессивті салық базасының өсуімен салық ставкасы да өседі. Мұнда
салық сомасы табысқа салынатын салықтың көлеміне байланысты болады. Сонымен
қоса бұл табыстың көлемі салық салу ставкасымен анықталады. Нәтижесінде
байлардың салық көлемі кедейден кебірек болады.
Регрессивті салық базасы көбейгенімен салық ставкасы төмендейді.
Мысалы,10 мың табысқа 10, 100 мың табысқа 5. Табысқа, экспорт, импорт
тауарларына салық салғанда ставкаларын пайдаланылады.Регрессивті салық
өсімі біздің елдегі салық заңдылықтарында қолданылмайды.
Салықтарды есептеу техникасына байланысты орташа,орташа, ставкаларына
бөлінеді:
- Салықтық жеңілдік салық нөлге дейін азайту.
- Салықтық салық заңдылығын бұзуға ұмтылу фактісін
белгіленген кезде салық артуы.
Жоғарыда айтылған элементтердің мөлшерінде әр салықтың түрлері бойынша
салық заңдарында және нормативті қүжаттарда бір атаулы баптар қабылданады.
[8. б338-339]
Салық элементінің бірі болып салық жеңілдіктері кіреді.салық жеңілдігі
дегеніміз салықтан төлеуден біржола немесе жартылай босатылу.
Салыққа жеңілдіктер салық сияқты белгілі тәртіпке негізделген заң
актілерімен айқындалады.Салыққа жеңілдіктердің мынадай түрлері бар:
- салық объектісінен алынбайтын минимумы
- кейбір адамдарды салық төлеуден босату (Соғыс ардагерлерін,
мүгедектер және тағы басқа )
- салық негізінен босату
- салық несиесі және тағы басқалар.[9.б82]
Салықтардың атқаратын рөлі өте зор. Салық мынадай қызметтерді атқарады
:
1. Фискалды (тіркелген) немесе жұмылдыру қызметі.Осы қызметте мемлекет
бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды .
2. Бөлу қызметі, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі топтардың
арасында, территория, облыс, аудандар бойынша жүргізеді.
3. Реттеуші қызметі , мемлекет салықтың көмегімен тұтыну және қорлану
арасындағы пропорцияны реттейді .
4. Ынталандыру қызметі , мемлекет өндіріс пен техникалық прогресті
дамыту үшін әртүрлі ынталандыру шараларын жүзеге асырады .
5. Шектеу қызметі, мемлекет салық саясаты арқылы кейбір өндіріс
түрлерінің дамуын тежейді немесе шектейді .
6. Бақылап-есептеу қызметі , мұнда кәсіпорын мен тұрғындар топтарының
, қаржы қоры көлемінің табысын есептеуді жүзеге асырады .[10.б337]
Осы қызметтерінің орындалуы арқылы салықтар біздің елдің экономикасының
дамуына әсер етеді.[11.б95]
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар — бүл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз си-паттағы мівдетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жүмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табьшады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды жөне мемлекеггің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сүрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
қүрылымының өзгеруі, өркендеуі өрқашан салық жүйесінің қайта қүрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық қүрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан үлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі —
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық қүралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмүны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметгік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен релі қоғамның
экономикалық қүрылысымен, мемлекеттің табиғатымен жөне функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды телеу ербір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды жөне өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —деп жазылған.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы "Қазақстан Республикасының бюджет кодексі" мен тиісті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы занда белгіленген тәртіппен тиісті
бюджеттердің кірісіне түседі.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың жене басқа міңдетгі
төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші
құқтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық кодексінде сараланған және
тиісті нүсқаулықтарда келтірілген. Салық службасы органдары уәкілетгі
мемлекеттік орган мен салық органдарынан түрады. Салық органдарына
облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы
полициясының бөлімшелері жатады.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетгі төлемдердің толық түсуін, міңдетгі зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамгамасыз ету жөнівдегі, соңдай-ақ салық
төлеушілердің салықтық міңдетгемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге
асырады.
"Салық" және "салық салу" үғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жагдайда — бүл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде —
экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу жөне алу) процесі.
1.2 Мүлік салығы, жер салығы, көлік құралдар салығы – жергілікті
салықтардың негізгісі
Жергілікті салықтар жергілікті бюджет табысының негізгі көзі болып
табылады. Жергілікті салықтарға : мүлік салығы , жер салығы , көлік
құралдар салығы, төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, біржолғы талон
бойынша жеке тұлғадан түсім салығы, бензинге акциз, дизель жанармайына
акциз, бірыңғай жер салығы, әлеуметтік салық жатады .[12.б338]
Жергілікті бюджетке түсетін табыстардың көбі мүлік салығынан, жер
салығынан, көлік құралдар салығынан тұрады.
Мүлік салығы жергілікті бюджетті толықтандыру табысының бірі.
1. Мыналар мүлiк салығын төлеушiлер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк, шаруашылыќ жүргiзу
немесе оралымды басќару құқығында салық салу объектiсi бар заңды тұлғалар
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығында салық салу
объектiсi бар жеке кәсiпкерлер.
Заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi салық
төлеушiлер ретiнде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының резидентi емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектiлерi бойынша салық
төлеушiлер болып табылады.
Мыналар мүлiкке салынатын салықты төлеушiлер болып табылмайды:
1) Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн қажеттiлiк
нормативтерi шегiнде салық салу объектiлерi бойынша бiрыңғай жер салығын
төлеушiлер.
Салық салу объектiлерi бойынша бiрыңғай жер салығын белгiленген
қажеттiлiк нормативтерiнен артық төлеушiлер мүлiкке салынатын салықты
белгiленген тәртiппен төлейдi;
2) салық салу Салық Кодексінiң 283-бабында белгiленген салық режимiнiң
екiншi үлгiсi бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
3) мемлекеттiк мекемелер;
4) уәкiлеттi органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
5) дiни бiрлестiктер.
Салық салу объектiсiне мыналар:
1. Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшiн негiзгi құралдар (оның
iшiнде тұрғын үй қорының құрамында тұрған объектiлер) мен материалдық емес
активтер салық салу объектiсi болып табылады.
2. Мыналар салық салу объектiлерi болып табылмайды:
1) Салық Кодексінiң 326 және 327-баптарына сәйкес жер салығын салу
объектiсi болып табылатын жер;
2) Салық Кодексінің 346-бабына сәйкес көлiк құралдарына салық салу
объектiсi болып табылатын көлiк ќұралдары;
3) Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң шешiмi бойынша консервацияда
тұрған негiзгi құралдар;
4) жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттiк автомобиль жолдары мен
оларға салынған жол құрылыстары:
бұрылу белдеуi;
жолдардың конструкциялық элементтерi;
жол жағдайы мен оны абаттандыру;
көпiрлер;
өткерме жолдар;
виадуктар;
жол тарамдары;
тоннельдер;
қорғаныш галереялары;
жол қозғалысы қауiпсiздiгiн арттыруға арналған құрылыстар мен
құрылғылар;
суды бұрып жiберетiн және су өткiзгiш құрылыстар;
жол бойындағы орман алаптары;
желiлiк тұрғын үйлер және жол пайдалану қызметiнiң кешендерi;
5) қайта тұрғызылатын ғимараттар мен құрылыстар түрiндегi аяқталмаған
құрылыс объектiлерi, сондай-ақ көрсетiлген объектiлерде монтаждауды талап
ететiн жабдықтар.
Бухгалтерлiк есептiң деректерi бойынша анықталатын салық салу
объектiлерiнiң орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке
кәсiпкерлердiң салық салу объектiлерi бойынша салық базасы болып табылады.
Заңды тұлғалар (осы баптың 2, 3-тармақтарында аталғандарды қоспағанда)
мүлiк салығын салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық құнының 1,5 процент
ставкасы бойынша есептейдi.
Оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар мүлiк салығын салық салу объектiлерiнiң
орташа жылдық құнының 0,5 процент ставкасы бойынша есептейдi.
Төменде аталған заңды тұлғалар мүлiк салығын салық салу объектiлерiнiң
орташа жылдық құнының 0,1 процент ставкасы бойынша есептейдi:
1) дiни бiрлестiктердi қоспағанда, осы Кодекстің 134-бабында
айқындалған заңды тұлғалар;
2) осы Кодекстiң 135-бабында айқындалған заңды тұлғалар;
3) негiзгi қызмет түрi кiтапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау (қызметтер көрсету) болып табылатын ұйымдар;
4) ғылыми кадрларды мемлекеттiк аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттiк кәсiпорындар;
5) мемлекеттiк меншіктегі және бюджет қаражаты есебiнен
қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат қорғау
мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектiлерi бойынша
заңды тұлғалар;
6) ауыл шаруашылығы тауарларын өндiрушi заңды тұлғалардың және
шаруа немесе фермер қожалықтарының жерін суландыру үшiн пайдаланылатын
гидромелиорациялық құрылыс объектiлерi бойынша заңды тұлғалар;
7) ауыз сумен қамту объектілерін пайдаланатын заңды тұлғалар.
Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, бухгалтерлiк есептiң деректерi
бойынша айқындалатын салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық баланстық құны
заңды тұлғалар мен дара кәсiпкерлердiң салық салу объектiлерi бойынша салық
базасы болып табылады.
Салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық баланстық құны ағымдағы салық
кезеңiнiң әр айының бiрiншi күнi мен есептi кезеңнен кейiнгi кезең айының
бiрiншi күнiндегi салық салу объектiлерiнiң баланстық құнын қосу кезiнде
алынған соманың он үштен бiрi ретiнде айқындалады.
Жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм шартқа сәйкес айқындалған
бағалау мiндеттемелерi (қайта монтаждаудың есептiк құны, активтi жою және
учаскенi қалпына келтiру) салық салу объектiлерiнiң баланстық құнына
кiрмейдi.
Ортақ үлестiк меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша әрбiр салық
төлеушi үшін мүлiк салығы мүлiк құнындағы оның үлесiне барабар есептеледi.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді
қоспағанда, салық төлеушілер салық кезеңi iшiнде мүлiк салығы бойынша
ағымдағы төлемдердi төлеуге мiндеттi, олар салық кезеңiнің басындағы
бухгалтерлiк есепке алу деректерi бойынша айқындалған салық салу
объектiлерiнiң баланстық құнына тиiстi салық ставкасын қолдану арқылы
айқындалады.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша
жүргiзiледi.
Салықтың ағымдағы төлемдерiнiң сомасын, патент негізінде арнаулы салық
режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді қоспағанда, салық төлеушi салық
кезеңiндегi 25 ақпаннан, 25 мамырдан, 25 тамыздан және 25 қарашадан
кешiктiрмей тең үлестермен енгiзедi.
Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн он жұмыс күнiнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде түпкiлiктi
есеп айырысуды жүргiзедi және мүлiк салығын төлейдi.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілері келіп түскен жағдайда, мүлік
салығы бойынша ағымдағы төлемдер салық кезеңінің соңына дейін салық салу
объектілері келіп түскен айдан кейінгі айдан бастап ағымдағы салық кезеңі
айларының санына көбейтілген, келіп түскен күніне бухгалтерлік есеп
деректері бойынша айқындалған, келіп түскен салық салу объектілерінің
бастапқы құнының 113-іне салық ставкасын қолдану жолымен айқындалатын
сомаға ұлғайтылады. Ағымдағы төлемдер ұлғаюға жататын сома осы баптың 5-
тармағында белгіленген мерзімдер бойынша тең үлестермен бөлінеді, бұл ретте
салық салу объектілері келіп түскен күннен кейінгі кезекті мерзім ағымдағы
төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып табылады.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілері шығып қалған жағдайда, мүлік
салығы бойынша ағымдағы төлемдер салық салу объектілері шығып қалған айдан
бастап салық кезеңінің соңына дейінгі ағымдағы салық кезеңі айларының
санына көбейтілген, салық кезеңінің басына бухгалтерлік есеп деректері
бойынша айқындалған, шығып қалған салық салу объектілерінің бастапқы
құнының 113-іне салық ставкасын қолдану жолымен айқындалатын сомаға
азайтылады. Ағымдағы төлемдер азайтылуға жататын сома ағымдағы төлемдерді
төлеудің қалған мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді.
Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн күнтізбелік он күннен кешiктiрмей түпкiлiктi есеп
айырысуды жүргiзедi және мүлiк салығын төлейдi.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлер
мүлік салығын салық кезеңі ішінде декларацияны табыс ету мерзімі
басталғаннан кейін күнтізбелік он күннен кешіктірмей төлейді.
Салық төлеушiлер (ауыл шаруашылық өнiмдерiн өндiрушiлер үшiн арнаулы
салық режимiнде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын заңды тұлғаларды
қоспағанда) салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салық
органдарына ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын және декларация табыс
етуге мiндеттi.
Мүлiк салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебi есептi салық
кезеңінiң 15 ақпанынан кешiктiрiлмей табыс етiледi.
Декларация есептi жылдан кейiнгi жылдың 31 наурызынан кешiктiрілмей
табыс етiледi.
Жеке тұлғалардың мүлік салығы .
1. Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлiк салығын төлеушiлер болып табылады.
2. Мыналар жеке тұлғалардың мүлiк салығын төлеушiлер болып табылмайды:
1) мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшiлер мерзiмдi қызметтен өту (оқу)
кезеңiнде;
2) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерінiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың айлық есептік көрсеткiш шегiнде - Кеңес Одағының Батырлары,
Социалистiк Еңбек Ерлерi, "Халық қаhарманы" атағын алған, үш дәрежелi Даңқ
орденiмен және "Отан" орденiмен наградталған адамдар, "Ардақты ана" атағын
алған, "Алтын алқа" алқасымен наградталған көп балалы аналар, жеке тұратын
зейнеткерлер.
3) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерiнiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың бес жүз айлық есептiк көрсеткiш шегiнде - Ұлы Отан соғысына
қатысушылар мен оларға теңестiрiлген адамдар, I және II топтағы мүгедектер.
Жеке тұлғаларға меншiк құқығымен тиесiлi және кәсiпкерлiк қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектiлер:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi - қоныстану (пайдалану) кезiнен бастап жеке тұлғалардың мүлкiне
салық салу объектiсi болып табылады.
Әрбiр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының
Үкiметi айқындайтын уәкiлеттi орган белгiлейтiн салық салу объектiлерiнiң
құны жеке тұлғалар үшiн салық базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерiнiң құнын анықтау тәртiбiн
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық, салық салу объектілерінің
құнына қарай көрсетілген ставкалар бойынша есептеледі.
Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеудi салық
кезеңiнiң 1 тамызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде тиiстi салық ставкасын
салық базасына қолдану арқылы салық төлеушiнiң тұрғылықты жерiне қарамастан
салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салық органдары
жүргiзедi.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша
есептi салық кезеңiнiң 1 қазанынан кешiктiрiлмей жүргiзiледi.
Жер салығы – басқа салықтардың түрлері сияқты әртүрлі шараларға
мемлекет қажет ететін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етеді.Жер туралы
заңға сәйкес жер мемлекеттің меншігі болып табылады. Сонымен қатар жер жеке
меншік иелігінде бола алады.
1. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесiлiлiгiне қарай мынадай санаттарға:
1) ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге;
2) елдi мекендер жерлерiне;
3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - өнеркәсiп жерлерi);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық
және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар жерлерi);
5) орман қорының жерлерiне;
6) су қорының жерлерiне;
7) запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады.
2. Жердің белгiлi бiр немесе өзге санатқа жататындығы Қазақстан
Республикасының жер туралы заң актiлерiмен белгiленедi. Елдi мекендер
жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда елдi мекендер жерлерi;
2) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындаѓы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
3. Жердің мынадай санаттары:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi ;
2) орман қорының жерлерi ;
3) су қорының жерлерi ;
4) запастағы жерлер салық салуға жатпайды.
Жер салығының мөлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:
1) меншiк құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша жер
пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөнiндегi уәкiлеттi орган әр жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердiң мемлекеттiк сандық және
сапалық есебiнің деректерi негiзiнде есептеледi.
Мынадай:
1) жеке меншiк құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушiлер болып
табылады.
Мыналар:
1) бiрыңғай жер салығын төлеушiлер шаруа (фермер) қожалықтарына
арналған арнайы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер
учаскелері бойынша;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) Салық Кодекстiң 283-бабында белгiленген салық режимiнiң екiншi
үлгiсi бойынша салық салу жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
4) уәкiлеттi органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
5) Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамдар,
мүгедектер, сондай-ақ бала кезiнен мүгедектің ата-анасының бiреуi,
"Ардақты ана" атағына ие болған, "Алтын алқа" алқасымен наградталған
көп балалы аналар;
6) дiни бiрлестiктер жер салығын төлеушiлер болып табылмайды.
1. Жер учаскесi (жер учаскесiне ортақ үлестiк меншiк кезiнде - жер
үлесi) салық салу объектiсi болып табылады.
2. Мыналар салық салу объектiсi болып табылмайды:
1) елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жер учаскелерi.
Алаңдар, көшелер, өткелдер, жолдар, жағалаулар, парктер, скверлер,
бульварлар, су қоймалары, жағажайлар, зираттар және халықтың ұтаждарын
қанағаттандыруға арналған өзге де объектiлер (су құбырлары, жылу құбырлары,
тазарту құрылғылары және басқа да ортақ пайдаланылатын инженерлiк жүйелер)
алып жатқан және соларға арналған жерлер елдi мекендердiң ортақ
пайдалануындағы жерлерге жатады.
2) ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк автомобиль жолдары желiсi алып
жатқан жер учаскелерi.
3) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешімi бойынша консервацияланған
объектiлер орналасқан жер учаскелерi.
4) Салық Кодексінің 138-140-баптарында белгіленген тәртіппен
инвестициялық жобаны іске асыру үшін иемденіп алынған және пайдаланылатын
жер учаскелері.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын салық ставкалары.Ауыл
шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын базалық салық ставкалары.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары 1 гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы бойынша
сараланады.
Жазық аумақтардың далалық және қуаң далалық аймақтарының кәдімгі және
оңтүстік қара топырақты, күңгірт-сарғылт және сарғылт топырақты, сондай-ақ
тау бөктеріндегі аумақтардың күңгірт сұр (сұр-қоңыр), сарғылт (қоңыр)
топырақты және тау бөктерінің қара топырақты жерлеріне бонитет балына
барабар түрде төмендегідей жер салығының базалық салық ставкалары
белгіленеді [13.б166-167]
Шөлейттi, шөлдi және тау бөктеріндегi шөлдi аумақтардың ашық-сарғылт,
құба, сұр-құба, ашық және кәдiмгi сұр топырақты, сондай-ақ таулы
аумақтардың таулы-далалық, таулы-шалғынды-далалық және таулы альпілiк және
субальпiлiк топырақты жерлерiне бонитет балына барабар түрде жер салығының
төмендегiдей базалық салық ставкалары қосымша №А 2 белгiленеді. [13.б167-
168]
Жеке тұлғаларға берiлген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге
салынатын базалық салық ставкалары
Жеке тұлғаларға өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және
саяжай құрылысын жџргізу үшiн қора-қопсы салынған жердi қоса алғанда,
берiлген ауыл шаруашылық маққсатындағы жерлерге, базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерлерде белгiленедi:
Көлемi 0,50 гектарға дейiн қоса алғанда - 0,01 гектар үшiн 20 теңге;
көлемi 0,50 гектардан асатын алаңға - 0,01 гектар үшiн 100 теңге.
Елдi мекендердiң жерлерiне салынатын салық ставкалары.
Елдi мекендердiң жерлерiне салынатын базалық салық ставкалары алаңының
бір шаршы метріне шаққандағы мөлшерін косымша №А 4 белгiленген.
Үй iргесiндегi жер учаскелерiне салынатын базалық салық ставкалары.
Үй іргесiндегi жер учаскелерiне мынадай базалық салық ставкалары
бойынша салық салынуѓа тиiс:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін:
көлемi 1000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн 0,20
теңге;
көлемi 1000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн 6,00
теңге.
Жергілiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 6,0 тењгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мџмкiн.
2) басқа елдi мекендер үшiн:
көлемi 5000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн 0,20
теңге;
көлемi 5000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн 1,00
теңге.
Жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
Салықты есептеу әрбiр жер учаскесi бойынша жеке салық базасына тиiстi
салық ставкасын қолдану арқылы жүргiзіледi.Бюджетке жер салығын төлеу жер
учаскесiнiң орналасқан жерi бойынша жүргiзiледi.
Заңды тұлғалар салық кезеңi iшiнде жер салығы бойынша ағымдағы
төлемдердi есептеуге және төлеуге мiндеттi.Ағымдағы төлемдердің сомалары
ағымдағы жылдың 20 ақпанынан, 20 мамырынан, 20 тамызынан, 20 қарашасынан
кешіктірілмейтін мерзімдерде тең үлестермен төленуге тиіс. Жеке тұлғалар
(өз қызметінде пайдаланатын жер учаскелері бойынша жекелеген кәсіпкерлерді,
жеке нотариустар мен адвокаттарды қоспағанда) төлеуге жататын жер салығын
есептеудi салық органдары тиiстi салық ставкалары мен салық базасын негiзге
ала отырып, 1 тамыздан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде жүргiзедi. Жеке тұлғалар
(өз қызметінде пайдаланатын жер учаскелері бойынша жекелеген кәсіпкерлерді,
жеке нотариустар мен адвокаттарды қоспаѓанда) бюджетке жер салығын ағымдағы
жылдың 1 қазанынан кешiктiрмей төлейдi.
Жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар өз қызметінде
пайдаланатын жер учаскелері бойынша жер салығын Салық Кодексің 340-бабында
белгіленген тәртіппен есептейді және төлейді.
Заңды тұлғалар (мемлекеттік мекемелерді қоспағанда), жеке кәсіпкерлер,
жеке нотариустар мен адвокаттар декларацияны салық салу объектiлерi
орналасқан жердегі салық органдарына есептік салық кезеңінен кейінгі жылдың
31 наурызынан кешіктірмей белгіленген мерзімде табыс етеді. Жер салығы
бойынша ағымдағы төлемдер есеп-қисабы ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан
кешіктірілмей табыс етіледі.
Көлік құралдары салығы да жергілікті бюджетті толықтырудың бір бөлігі
болып табылады.
Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар және меншiк,
шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектiлерi
бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлiмшелерi көлiк құралдары салығын
төлеушiлер болып табылады.
Мыналар:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін көлік құралдарына
қажеттілік нормативтері шегінде бірыңғай жер салығын төлеушілер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлетiн адамдар;
4) салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар мүгедектер;
5) салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистiк Еңбек Ерлерi, "Халық қаhарманы"
атағын алған, үш дәрежелi Даңқ орденiмен және "Отан" орденiмен наградталѓан
адамдар, "Ардақты ана" атағын алған, "Алтын алқа", "Күмiс алқа" алқаларымен
наградталған көп балалы аналар;
6) ауыл шаруашылық құралымынан шығу нәтижесiнде пай ретiнде алынған,
пайдаланған мерзiмi жетi жылдан асқан жүк автомобильдерi бойынша жеке
тұлғалар көлiк құралдары салығын төлеушiлер болып табылмайды.
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiркеуге жататын және (немесе)
есепте тұрған көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу
объектiлерi болып табылады.
Мыналар:
1) жүк көтергiштiгi 40 тонна және одан асатын карьерлiк
автосамосвалдар;
2) мамандандырылған медициналық көлiк құралдары салық салу объектiлерi
болып табылмайды.
Салықты есептеу айлық есептік көрсеткіштермен белгіленген ставкалар
бойынша жүргізіледі.
Жеңіл автомобильдердің жеті айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша
салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше
сантиметрді қоса, он екi айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық
салынатын 2000-нан жоғары - 2500 текше сантиметрді қоса, он жеті айлық
есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2500-ден жоғары - 3000
текше сантиметрді қоса және жиырма екі айлық есептік көрсеткiш ставкасы
бойынша салық салынатын двигателiнiң көлемi 3000-нан жоғары - 4000 текше
сантиметрдi қоса алған көлемде болған кезде салық сомасы двигательдiң
аталған көлемiнен асқан әрбiр бiрлiк үшiн 7 теңгеге ұлѓайтылады.
Пайдаланылу мерзiмiне қарай ұшу аппараттарының салық ставкаларына
мынадай түзету коэффициенттерi қолданылады:
1) 1999 жылғы 1 сәуiрден кейiн Қазақстан Республикасының
шегінен тыс жерлерден сатып алынған ұшу аппараттарына:
пайдаланылу мерзiмi 5 жылдан жоғары - 15 жылды қоса алғанда –
2,0;
пайдаланылу мерзiмi 15 жылдан жоғары – 3,0;
2) 1999 жылғы 1 сәуiрге дейiн сатып алынған, сондай-ақ 1999
жылғы
1 сәуiрден кейiн сатып алынған және (немесе) Қазақстан Республикасында
1999 жылғы 1 cәуipгe дейiн пайдалануда болған ұшу аппараттарына:
пайдаланылу мерзiмi 5 жылдан жоғары - 15 жылды қоса алғанда –
0,5;
пайдаланылу мерзiмi 15 жылдан жоғары – 0,3.
Көлiк құралының пайдаланылу мерзiмi көлiк құралдарының паспортында
(әуе кемесiн ұшуда пайдалану жөнiндегi нұсқамада) көрсетiлген көлiк құралы
шығарылған жыл негiзге алына отырып есептеледi.
Салық төлеушiлер салық салу объектiлерiн, әрбiр көлiк құралы бойынша
салық ставкасын және түзету коэффициенттерiн негiзге ала отырып, салық
кезеңi үшiн салық сомасын дербес есептейдi.
Көлiк құралы меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе
оралымды басқару құқығында салық кезеңiнен аз уақыт болған жағдайда, салық
сомасы көлiк құралы меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе
оралымды басқару құқығында іс жүзінде болған кезең үшiн салықтың жылдық
сомасын он екіге бөлу және көлiк құралы меншiк құқығында, шаруашылық
жүргiзу құқығында немесе оралымды басқару құқығында iс жүзiнде болған
айлардың санына көбейту арқылы есептеледi.
Егер меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе оралымды
басқару құқығында 1 шiлдеге дейiн болған көлiк құралдары бойынша осы бапта
өзгеше белгiленбесе, бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң
тiркелген жерi бойынша, ағымдағы төлемдердi енгiзу арқылы салық кезеңiнiң 5
шiлдесiнен кешiктiрiлмей жџргiзiледi.
Алу кезiнде Қазақстан Республикасында есепте тұрған көлiк құралына
меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын
1 шiлдеден кейiн алған жағдайда жеке кәсiпкерлер, жеке нотариустар,
адвокаттар, заңды тұлғалар салық кезеңi үшiн декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiнгi он жұмыс күнiнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде көрсетiлген
көлiк құралдары бойынша салық төлеудi жүргiзедi.
Жеке тұлғалар меншiк құқығында 1 қазанға дейiн болған көлiк құралдары
бойынша бюджетке салық төлеуді салық салу объектiлерiнiң тiркелген жерi
бойынша салық кезеңінің 1 қазанынан кешіктірмей жүргізеді.
Осы Кодекстің 368-бабының 4-тармағында көрсетiлген көлiк құралына
меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын
салық кезеңiнiң 1 қазанынан кейiн алған жағдайда, бюджетке салық төлеу
көлiк құралын мемлекеттiк тiркеуге дейiн немесе тiркеу кезiнде жүргiзiледi.
Көлiк құралының меншiк иесi атынан меншiктi сенiмгерлiк басқару
құқығымен көлiк құралын иеленушi тұлғаның көлiк құралдарына салық төлеуi
көлiк құралы меншiк иесiнiң осы салық кезеңi үшiн салық мiндеттемесiн
орындауы болып табылады.
Бюджетпен есеп айырысуды ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiрушiлерге
арналған арнаулы салық режимiнде жүргiзетiн заңды тұлѓалардың көлiк
құралдарына салық төлеуi Салық Кодексiнің 389-бабында белгiленген
мерзiмдерде жүзеге асырылады.
Төлеушi заңды тұлғалар (бюджетпен есеп айырысуды ауыл шаруашылығы
өнiмдерiн өндiрушiлерге арналған арнаулы салық режимiнде жүзеге асыратын
заңды тұлғаларды қоспағанда) көлiк құралдары салығы бойынша ағымдағы
төлемдер есебiн ағымдағы салық кезеңiнiң 5 шiлдесiнен кешiктiрiлмейтiн
мерзiмде, сондай-ақ көлiк декларацияны есептi жылдан кейiнгi жылдың 31
наурызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде салық салу объектiлерiнiң тiркелген
жерi бойынша салық органдарына табыс етедi.[13,б177-190]
1.3 Шетел елдерде жергілікті салықтарға салық салынуы
Федералдық Құрылымды мемлекеттерде 3 деңгейлі салық жүйесі болады.
Мысалы: Америка Құрамы Штаттарында салықтар: федералдық, құрамдық және
жергілікті болып бөлінеді.
АҚШ – ның салық жүйесінің үшінші деңгейін қарастырайық. АҚШ-та
жеогілікті салықтардың салынуы 80 мың административтік бірлікті, (19 мың
муниципалитет, 17 мың қалалық басқарулар, 15 мың мектептік округтер, 29 мың
арнаулы райондар, 3 мың округтер ) құрайды.
Жергілікті салықтар жүйесіне мынадай салықтар кіреді:
- сатудан алынатын салық
- табыс салығы
- корпорацияның пайда салығы
- мұрагерліктен алынатын салық
- мүлік салығы
- акциз
- экологиялық салық
АҚШ жергілікті салықтарының Ресейден және өзге де мемлекеттерден
айырмашылығы , бұл салықтар жергілікті бюджеттің негізгі табысы болып
табылауы. Сонда да жергілікті бюджеттер үкіметтің жәрдем ақшашысыз
(субсиди) бола алмайды. АҚШ – тың астанасы Вашингтон , өзінің шығынын 3
млрд. доллар көлемінде 84% , ал қалған 16% федералдық субсиди жабады. Нью-
Йоркте субсиди бюджеттің 32% құрайды.
Субсиди , субвенция және дотация арқылы федералдық үкімет қаланың
әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер ете алады. Және де жергілікті саоықтар
жүйесі көбіне федералдық заңдылықпен белгіленеді.[14,14 б]
АҚШ жергілікті салықтарын қарастырайық.
1.Сатудан алынатын салық.
Бұл салық жергілікті бюджетке 30% көлемінде табыс әкеледі.Штаттардың
көбінде оның орташа ставкасы – 3-4%, , ал Вашингтонда максималды ставкасы
- 6,5 % әсер етеді.
Сатудан алынатын салық тауарларды,әсіресе бензин,темекі бұйымдарын ,
спирттік сусындар және жұмыстар , қызметтерді өткізуден түскен жалпы
түсімге салынады.
2.Жергілікті табыс салығы.
Табыс салығы 44 штатта алынады. Бұл салықтың алынуы ставкаларға және
жеңілдіктерге байланысты есептелінеді . Әр штатта ставкалар әртүрлі болып
келеді. Мысалы: Гаваий, Солтүстік Дакотада орташа ставка – 6-7 %,
минималдық – 2-4 %, максималдық – 10-12 % .
АҚШ – та әр салық төлеушіге алынбайтын минимум есептелінеді. Отбасы
иесіне 2 есе өседі , асыраушы адамы да көрсетілуге тиіс. Мысалы: Нью-Йорк
штатында алынбайтын минимум жалғыз тұратын салық төлеушіге - 900 доллар,
ал Миссисипи штатында – 6000 доллар.
Жергілікті табыс салығы сомасын есептегенде салық салу табысынан
федералдық табыс салығы көлемі жартылай немесе барлығы алынып тасталады.
Бұның алынуы штатқа байланысты болып келеді.
Әр жыл сайын инфляцияға байланысты алынбайтын минимум және салық
салынуға жататын табыс сомасы қарастырылып отырады.
3.Корпорациялық пайда салығы.
Бұл салық жергілікті бюджетке 7,9 % мөлшерінде табыс әкеледі . 45
штатта алынады. Орташа салық ставкасы – 6 % , бірақ штатқа байланысты
теңселіп тұрады . Бұл салықтың рөлі кәсіпорындар және өндірісті реттеу де.
Мұрагерліктен алынатын салық.
Осы салық 36 штатта әсер етеді .Бұл салықтың ставкасы мұра алушы мен
мұра қалдырушының туыстық дәрежесіне байланысты болады. Мынадай ставкалар
бойынша алынады, кесте 1 көре аламыз.
Кесте 1- Мұрагерліктен алынатын салықтың ставкалары
МҰРА АЛУШЫЛАР СТАВКА КӨЛЕМІ
Балалары, ата-анасы, жолдасы 1 % дан 16% ға дейін
(әйелі немесе күйеуі)
Туыс болып табылмайтын тұлғалар 3 % дан 30 % дейін
Ақпарат көзі: Әдебиет: Информационный бюллетень Министерства
Финансов РК 2006 г, №11
Штат бойынша да бұл ставкалар өзгеріп отырады. Мысалы: Солтүстік
Каролина штатында мұра қалдырушының жолдасы (әйелі немесе күйеуі), баласы
немесе ата-анасы мұрагерлік салықты 1 % дан 12 % ставкасы бойынша төлесе ,
ал қалған мұрагерлер 8 – 17 % ставкасы бойынша салық төлейді.
Мүлік салығы.
Бұл салық жергілікті бюджетке 30 % көлемінде табыс әкеледі . Салық салу
мүлігі 4 категорияға бөлінеді:
1) қозғалмайтын мүлік (жер, үйлер, құрылыстар және т.б.)
2) нақты ( материалдық ) өзіндік мүлік – пайданы алу, өсіру үшін
қолданылатын актывтер ( машиналар, құрал-жабдықтар және т.б. ) мен өзіндік
жеке үй шаруашылығы мүлігі (автомобильдер,теледидар, холодильник т.б.)
3) материалдық емес активтер ( акция, қарызды міндеттемелер және т.б.)
4) коммуналдық объектілер және басқа кәсіпорындар, темір жол
объектілері.
Мүлік салығы бойынша салық салу тәртібі штаттың заңдылықтарымен
белгіленеді.Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер қолданылады: 36 штатта
материалдық емес активтер бойынша босатылады , еңбек одақтары , фермерлер
бірлестіктері бұл салықты төлемейді . 4 штатта өзіндік мүлік бойынша
түгелдей босатылады .
Акциз.
Бұл салық 3 % көлемінде жергілікті бюджетке табыс түсіреді . Көбінесе
салық алкоголь, темекі, бензин, кейбір штаттарда автомобильге салынады .
Экологиялық салықтар
Бұл салықтар қоршаған ортаны қорғауға жіберіледі .
Жергілікті салықтар федералдық салықтарға қарағанда сансыз көп және
регрессивті болады .[15, 16-17б]
2 Айыртау ауданы бойынша жергілікті салықтарды 2007 - 2008 жылдар
аралығында талдау
2.1 Мүлік салығының жергілікті бюджетке түсуін талдау
Дипломдық жұмыстың осы бөлімінде Айыртау ауданы бойынша 2007 - 2008
жылдар аралығындағы мәліметтер қолданды. Негізінен мүлік салығы, жер
салығы, көлік құралдар салықтарына талдау жасау.
Айыртау ауданы бойынша 2007 - 2008 жылдар аралығында мүлік салығы, жер
салығы, көлік құралдар салығынан заңды және жеке тұлғалардан түскен салық
сомаларын көре аламыз.
Кесте 2- Аудан бойынша жергілікті салықтардың түсімі
(мың тг)
Заңды және жеке
тұлғалар 2007 жылдың
бойынша 2006 жыл 2007 жыл 2008 жыл 2008 жылға
салықтар ауытқуы +,-
түрлері
Мүлік салығы 66090,8 71796,9 99353,2 27556,3
Жер салығы 11177,8 13038,1 13348,7 310,6
Көлік салығы 3833,4 3091,1 4299,4 1208,3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Жергілікті салықтардың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1 Салықтардың мәні және атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.2 Мүлік салығы, жер салығы, көлік құралдар салығы – жергілікті
салықтардың
негізгісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 8
1.3 Шетел елдерде жергілікті салықтарға салық
салынуы ... ... ... ... ... ... 18
2 Айыртау ауданы бойынша жергілікті салықтарды 2007 - 2008 жылдар
аралығында
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..21
2.1 Мүлік салығының жергілікті бюджетке түсуін
талдау ... ... ... ... ... ..21
2.2 Жер салығының жергілікті бюджетке түсуін
талдау ... ... ... ... ... ... ..27
2.3 Көлік құралдар салығының жергілікті бюджетке түсуін
талдау ... ... 32
4. Айыртау ауданы бойынша салық
бересі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..37
3 Қазақстан Республикасындағы салық салу жүйесін жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.1 Салық жүйесінің
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2. Салық жүйесін, жергілікті салықтарды жетілдіру
жолдары ... ... ... 47
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Қолданған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
5
Қосымша
Кіріспе
Салық салу механизмі – кез келген экономикалық жүйенің күрделі
бөлігінің бірі болып табылады . Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды
тәсілі ретінде орын алып , оның әрекет етуінің тиімділігі әлеуметтік және
экономикалық саясаттың жетістіктеріне әкеледі. Кез келген елде мемлекеттік
шығындар мен салық салу мәселелеріне өте үлкен көңіл бөлінеді .[ 1.б21]
Нарықтық экономикалы елдерде салықтар мемлекеттік және муниципалдық
табыстарды қалыптастыруда басты рөл атқарады да, экономиканы басқарудың
күшті стимулдық құралы болып келеді . Әсіресе олар ғылыми-техникалық
прогрестті жеделдетуге, антиинфляциялық және құрылымдық саясатты жүзеге
асыруда белсенді орын алады .[2.б11]
Сондықтан да салықтарды төлеу өте қажетті де, маңызды іс болып табылады
[3.б21]
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғандай бүкіл өркениетті
мемлекеттердегі салықтық реттеу – несие-қаржылық реттеумен бірігіп әрекет
еткенде ғана нарықтық экономиканы жүргізудің аса тиімді формасы болып
табылады. Ол нарықтық қатынастардың қалыптасуына әсерін тигізіп,
мемлекеттік экономикаға тигізетін әсерін реттеп отырады. Сондай-ақ,
салықтар қоғамның экономикасын тұрақтандырудың және әлеуметтік теңдікті
оған қоса реформалаудың тиімділігін қамтамасыз ететін маңызды элементтері
болып келеді .[4.б13]
Қазақстан Республикасында салықтар жалпы мемлекеттік салықтар және
жергілікті салықтар болып бөлінеді .
Жалпы мемлекеттік салықтар мемлекеттік бюджетті реттеудің қайнар көзі
болып табылады . Жыл сайын ҚР-сы бюджет заңына сәйкес мемлекеттік салықтан
бөлінген бюджет табысына түсіп отырады .
Жергілікті салықтар жергілікті бюджет табысының негізгі көзі болып
табылады .
Бюджет – қандай құрылымның да іргеатасы , әрі халық дәулетінің қайнар
көзі . Оны қалыптастыру және пайдалана білу шеберлік пен іскерлікті қажет
етеді . Сондықтан аудан бюджеттінің барша мәселесі, түптеп келгенде, аудан
экономикасы дамуының түбегейлі мәселесі деген сөз . Өркениетті елдің қай –
қайсында болсын , мемлекеттік бюджет , яғни халықтың ортақ қалыптасуының
қаражаты салық арқылы құрылатындығы белгілі . [5.б7]
Қалай дегенде де ірілі – кәшілігіне қарамастан , барлық салық
төлеушілердің жергілікті бюджетті толықтыруға өзіндік үлес қосары даусыз .
Түрлі салықтардың қызмет етуі және кіріспесі жалпы экономикалық
міндеттермен мемлекеттік қаржылық саясатымен ескеріледі. Бюджет түсімін
қамтамасыз ету міндеті барлық салықтың түрлері үшін приоритетті болып
табылады сонымен қатар, тұрғындардан алынатын салық басқа қызметтерді
тағайындайды.
Әр салық нақты жеке мақсаттарға жетуге бағытталады. Жалпы салық
жүйесімен шешілетін міндеттерді келесідей топтастыруға болады: мемлекеттің
бюджеттік жүйесін кіріспен қамтамасыз ету; жеке және заңды тұлғалардың
кірістерін пайдалану мен бөлуді реттеу; мүліктің әртүрлі пайдалануын шектеу
немесе іске асыру. Кәсіпкерлік қызметті іске ынталандыру, өндірістік және
әлеуметтік сфераны дамытуға қажет құралдарды қаржыландыру.
Осы дипломнық жұмыстың мақсаты болып жалпы салықтың, жергілікті
салықтардың рөлін біліп, ұғу. Осы мақсатқа жету жолы мынадай міндеттердің
орындалуымен байланысты :
- салықтың мәні мен рөліне түсініктеме беру
- жергілікті салықтардың түсімін аудан бойынша қарастыру
- салық жүйесіндегі мәселелерді қарастыру
- салық жүйесін жетілдіру жолдарын қарастыру
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен қолданған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші тарау Жергілікті салықтардың
теориялық негіздері деп аталады. Бұл бөлімде салықтардың мәні мен
атқаратын қызметі қарастырылады. Екінші тарау Айыртау ауданы бойынша
жергілікті салықтарды 2007 - 2008 жылдар аралығанда талдау Бұл бөлімде
салықтардың түсімі қарастырылады. Үшінші тарау Қазақстан Республикасындағы
салық салу жүйесін жетілдіру жолдары. Осы тарау салық салу жүйесінің
кемшіліктері мен жетілдіру жолдарын қарастырады.
1 Жергілікті салықтардың мазмұны
1.1 Салықтардың мәні және атқаратын қызметі
Салықтың мәні салық саясаты мемлекеттік және жергілікті бюджетті
қамтамасыздандырула болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі жағдайларда салықтардың мәні мен рөлі мемлекеттік
органдарды қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету шекарасынан шығып отыр.
Енді салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің маңызды құралы бола
бастады.Олар макроэкономикалық реттеуге белсенді араласа отырып,ішкі ұлттық
табыстың жалпы көлемінде, салықтық төлемдердің салыстырмалы мөлшерінің
өсуін қамтамасыз етіп отырады. Салықтар экономикалық белсенділікті реттей
отырып, өндірістің процестеріне де қатты әсер етеді. [6,15б]
Салық салудың мақсаты кәсіпорын мен тұрғындар қаржыларын қоғамдық
қажеттілікке (өндірістік және әлеуметтік) тарту болмақ .Оның мақсаты:
қоғамға қажеттіліктерді қамтамасыз ету. Салықпен бірге салық жүйесінің
құрылымында, нақты кеңестік және уақытта анық орынды алымдар және баж алымы
алынады.
Салық төлеушілер болып салықты және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлғалар.
Салықтар сипаты тұрғысынан тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салық мемлекет тарапынан кәсіпорын және тұрғындар табыстарынан
алынады. Осы салықтың түрлеріне – айлықтан алынатын, жылжымайтын мүліктен
алынатын, бағалы қағаздар операцияларынан алынытын тағы басқа салықтар
жатады.
Жанама салықты мемлекет тікелей емес , баға арқылы айналдыра отырып
алады.Оған – акциздер, қосалқы құнға салынатын салық жатады. Жанама салық
мемлекеттік реттеудің бірден-бір тәсілі ретінде қолданылады.
Салықтан алынатын сома – салықтың негізі болып аталады . Мысал ретінде
табыстан алынатын салықты қарастыруға болады. Табыстан алынатын салықты
салық салудың басты көзі ретінде қараймыз . Табыстан (пайда) алынатын салық
алынған табыс (пайда) көлемі мен салық жеңілдіктерінің өзара айырмасына
тең.
Барлық салықтардың түрлерін біріктіретін басы салық міндеттерінің
элементтері болып табылады. Салықтың элементтеріне жатады: салық субъектісі
жәие салық салудың объектісі.
Салық салудың объектісі болып алуан түрлі табыс түрлері, тауарлар және
қызметтер, сонымен қатар байлықты немесе мүлікті жинаудың алуан түрлі
түрлері табылады. Осының барлығы салық салудың базасы болып табылады.
- Ережеге сай салықтардың қайиар көзі болып материалды
қор ( еңбек немесе кәсіпкерлік ) табылады.
- Салық салудың масштабы - салықты олшеудің негізіне
жататын бірлік ( жер салығында аудан, орманды жерлерде дайындалған ағаштың
метр кубы және тағы басқалары ).
- Салық салу бірлігі - нақты соманы бөлу кезінде салық салу
объектісінің бөлігі кезінде алынады (қазіргі кездегі іс
тәжірибеде ол салық салынатын база).
- Салық салу нормасы салық салу объектісімен еалықтар арқылы өзара
әрекет ететін табыстың үлесі (салық салудыц ауыртпалығы).
- Салық ставкасы салық салудың бірлігінен алынатын
салықтың өлшемі. Салық іс тәжірибесінде пайдаланылатын ставкалар алуан
түрлі. Олар салық түріне және салық саясатының
жүргізетін мақсатына байланысты болады. Салық ставкаларының, мынадай
түрлерін айырады: прогрессивті, пропорционалды, регрессивті және тағы
басқалары . [7.б36]
Пропорционалды әр салық төлеуші салықты бір ставка ( пайыз немесе үлес)
бойынша төлейді. Мысалы, Қазақстандағы корпорациялық табыс ставкасы 15 %.
Ол барлық салық төлеушілер тек сол ставка бойынша салықты төлейтіндерін
білдіреді. Табыс көп болса, соғұрлым салық сомасы да көп болады.
Прогрессивті салық базасының өсуімен салық ставкасы да өседі. Мұнда
салық сомасы табысқа салынатын салықтың көлеміне байланысты болады. Сонымен
қоса бұл табыстың көлемі салық салу ставкасымен анықталады. Нәтижесінде
байлардың салық көлемі кедейден кебірек болады.
Регрессивті салық базасы көбейгенімен салық ставкасы төмендейді.
Мысалы,10 мың табысқа 10, 100 мың табысқа 5. Табысқа, экспорт, импорт
тауарларына салық салғанда ставкаларын пайдаланылады.Регрессивті салық
өсімі біздің елдегі салық заңдылықтарында қолданылмайды.
Салықтарды есептеу техникасына байланысты орташа,орташа, ставкаларына
бөлінеді:
- Салықтық жеңілдік салық нөлге дейін азайту.
- Салықтық салық заңдылығын бұзуға ұмтылу фактісін
белгіленген кезде салық артуы.
Жоғарыда айтылған элементтердің мөлшерінде әр салықтың түрлері бойынша
салық заңдарында және нормативті қүжаттарда бір атаулы баптар қабылданады.
[8. б338-339]
Салық элементінің бірі болып салық жеңілдіктері кіреді.салық жеңілдігі
дегеніміз салықтан төлеуден біржола немесе жартылай босатылу.
Салыққа жеңілдіктер салық сияқты белгілі тәртіпке негізделген заң
актілерімен айқындалады.Салыққа жеңілдіктердің мынадай түрлері бар:
- салық объектісінен алынбайтын минимумы
- кейбір адамдарды салық төлеуден босату (Соғыс ардагерлерін,
мүгедектер және тағы басқа )
- салық негізінен босату
- салық несиесі және тағы басқалар.[9.б82]
Салықтардың атқаратын рөлі өте зор. Салық мынадай қызметтерді атқарады
:
1. Фискалды (тіркелген) немесе жұмылдыру қызметі.Осы қызметте мемлекет
бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды .
2. Бөлу қызметі, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі топтардың
арасында, территория, облыс, аудандар бойынша жүргізеді.
3. Реттеуші қызметі , мемлекет салықтың көмегімен тұтыну және қорлану
арасындағы пропорцияны реттейді .
4. Ынталандыру қызметі , мемлекет өндіріс пен техникалық прогресті
дамыту үшін әртүрлі ынталандыру шараларын жүзеге асырады .
5. Шектеу қызметі, мемлекет салық саясаты арқылы кейбір өндіріс
түрлерінің дамуын тежейді немесе шектейді .
6. Бақылап-есептеу қызметі , мұнда кәсіпорын мен тұрғындар топтарының
, қаржы қоры көлемінің табысын есептеуді жүзеге асырады .[10.б337]
Осы қызметтерінің орындалуы арқылы салықтар біздің елдің экономикасының
дамуына әсер етеді.[11.б95]
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар — бүл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз си-паттағы мівдетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жүмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табьшады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды жөне мемлекеггің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен
сүрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
қүрылымының өзгеруі, өркендеуі өрқашан салық жүйесінің қайта қүрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық қүрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан үлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі —
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық қүралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмүны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметгік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен релі қоғамның
экономикалық қүрылысымен, мемлекеттің табиғатымен жөне функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды телеу ербір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды жөне өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, —деп жазылған.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы "Қазақстан Республикасының бюджет кодексі" мен тиісті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы занда белгіленген тәртіппен тиісті
бюджеттердің кірісіне түседі.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың жене басқа міңдетгі
төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші
құқтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық кодексінде сараланған және
тиісті нүсқаулықтарда келтірілген. Салық службасы органдары уәкілетгі
мемлекеттік орган мен салық органдарынан түрады. Салық органдарына
облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы
полициясының бөлімшелері жатады.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетгі төлемдердің толық түсуін, міңдетгі зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамгамасыз ету жөнівдегі, соңдай-ақ салық
төлеушілердің салықтық міңдетгемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге
асырады.
"Салық" және "салық салу" үғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
жагдайда — бүл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде —
экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп
алу (есептеу жөне алу) процесі.
1.2 Мүлік салығы, жер салығы, көлік құралдар салығы – жергілікті
салықтардың негізгісі
Жергілікті салықтар жергілікті бюджет табысының негізгі көзі болып
табылады. Жергілікті салықтарға : мүлік салығы , жер салығы , көлік
құралдар салығы, төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, біржолғы талон
бойынша жеке тұлғадан түсім салығы, бензинге акциз, дизель жанармайына
акциз, бірыңғай жер салығы, әлеуметтік салық жатады .[12.б338]
Жергілікті бюджетке түсетін табыстардың көбі мүлік салығынан, жер
салығынан, көлік құралдар салығынан тұрады.
Мүлік салығы жергілікті бюджетті толықтандыру табысының бірі.
1. Мыналар мүлiк салығын төлеушiлер болып табылады:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк, шаруашылыќ жүргiзу
немесе оралымды басќару құқығында салық салу объектiсi бар заңды тұлғалар
2) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығында салық салу
объектiсi бар жеке кәсiпкерлер.
Заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi салық
төлеушiлер ретiнде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының резидентi емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу объектiлерi бойынша салық
төлеушiлер болып табылады.
Мыналар мүлiкке салынатын салықты төлеушiлер болып табылмайды:
1) Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн қажеттiлiк
нормативтерi шегiнде салық салу объектiлерi бойынша бiрыңғай жер салығын
төлеушiлер.
Салық салу объектiлерi бойынша бiрыңғай жер салығын белгiленген
қажеттiлiк нормативтерiнен артық төлеушiлер мүлiкке салынатын салықты
белгiленген тәртiппен төлейдi;
2) салық салу Салық Кодексінiң 283-бабында белгiленген салық режимiнiң
екiншi үлгiсi бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
3) мемлекеттiк мекемелер;
4) уәкiлеттi органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
5) дiни бiрлестiктер.
Салық салу объектiсiне мыналар:
1. Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшiн негiзгi құралдар (оның
iшiнде тұрғын үй қорының құрамында тұрған объектiлер) мен материалдық емес
активтер салық салу объектiсi болып табылады.
2. Мыналар салық салу объектiлерi болып табылмайды:
1) Салық Кодексінiң 326 және 327-баптарына сәйкес жер салығын салу
объектiсi болып табылатын жер;
2) Салық Кодексінің 346-бабына сәйкес көлiк құралдарына салық салу
объектiсi болып табылатын көлiк ќұралдары;
3) Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң шешiмi бойынша консервацияда
тұрған негiзгi құралдар;
4) жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттiк автомобиль жолдары мен
оларға салынған жол құрылыстары:
бұрылу белдеуi;
жолдардың конструкциялық элементтерi;
жол жағдайы мен оны абаттандыру;
көпiрлер;
өткерме жолдар;
виадуктар;
жол тарамдары;
тоннельдер;
қорғаныш галереялары;
жол қозғалысы қауiпсiздiгiн арттыруға арналған құрылыстар мен
құрылғылар;
суды бұрып жiберетiн және су өткiзгiш құрылыстар;
жол бойындағы орман алаптары;
желiлiк тұрғын үйлер және жол пайдалану қызметiнiң кешендерi;
5) қайта тұрғызылатын ғимараттар мен құрылыстар түрiндегi аяқталмаған
құрылыс объектiлерi, сондай-ақ көрсетiлген объектiлерде монтаждауды талап
ететiн жабдықтар.
Бухгалтерлiк есептiң деректерi бойынша анықталатын салық салу
объектiлерiнiң орташа жылдық қалдық құны заңды тұлғалар мен жеке
кәсiпкерлердiң салық салу объектiлерi бойынша салық базасы болып табылады.
Заңды тұлғалар (осы баптың 2, 3-тармақтарында аталғандарды қоспағанда)
мүлiк салығын салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық құнының 1,5 процент
ставкасы бойынша есептейдi.
Оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар мүлiк салығын салық салу объектiлерiнiң
орташа жылдық құнының 0,5 процент ставкасы бойынша есептейдi.
Төменде аталған заңды тұлғалар мүлiк салығын салық салу объектiлерiнiң
орташа жылдық құнының 0,1 процент ставкасы бойынша есептейдi:
1) дiни бiрлестiктердi қоспағанда, осы Кодекстің 134-бабында
айқындалған заңды тұлғалар;
2) осы Кодекстiң 135-бабында айқындалған заңды тұлғалар;
3) негiзгi қызмет түрi кiтапханалық қызмет көрсету саласындағы
жұмыстарды орындау (қызметтер көрсету) болып табылатын ұйымдар;
4) ғылыми кадрларды мемлекеттiк аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттiк кәсiпорындар;
5) мемлекеттiк меншіктегі және бюджет қаражаты есебiнен
қаржыландырылатын су қоймаларының, су тораптарының және табиғат қорғау
мақсатындағы басқа да су шаруашылығы құрылыстарының объектiлерi бойынша
заңды тұлғалар;
6) ауыл шаруашылығы тауарларын өндiрушi заңды тұлғалардың және
шаруа немесе фермер қожалықтарының жерін суландыру үшiн пайдаланылатын
гидромелиорациялық құрылыс объектiлерi бойынша заңды тұлғалар;
7) ауыз сумен қамту объектілерін пайдаланатын заңды тұлғалар.
Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, бухгалтерлiк есептiң деректерi
бойынша айқындалатын салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық баланстық құны
заңды тұлғалар мен дара кәсiпкерлердiң салық салу объектiлерi бойынша салық
базасы болып табылады.
Салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық баланстық құны ағымдағы салық
кезеңiнiң әр айының бiрiншi күнi мен есептi кезеңнен кейiнгi кезең айының
бiрiншi күнiндегi салық салу объектiлерiнiң баланстық құнын қосу кезiнде
алынған соманың он үштен бiрi ретiнде айқындалады.
Жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм шартқа сәйкес айқындалған
бағалау мiндеттемелерi (қайта монтаждаудың есептiк құны, активтi жою және
учаскенi қалпына келтiру) салық салу объектiлерiнiң баланстық құнына
кiрмейдi.
Ортақ үлестiк меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша әрбiр салық
төлеушi үшін мүлiк салығы мүлiк құнындағы оның үлесiне барабар есептеледi.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді
қоспағанда, салық төлеушілер салық кезеңi iшiнде мүлiк салығы бойынша
ағымдағы төлемдердi төлеуге мiндеттi, олар салық кезеңiнің басындағы
бухгалтерлiк есепке алу деректерi бойынша айқындалған салық салу
объектiлерiнiң баланстық құнына тиiстi салық ставкасын қолдану арқылы
айқындалады.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша
жүргiзiледi.
Салықтың ағымдағы төлемдерiнiң сомасын, патент негізінде арнаулы салық
режимін қолданатын дара кәсіпкерлерді қоспағанда, салық төлеушi салық
кезеңiндегi 25 ақпаннан, 25 мамырдан, 25 тамыздан және 25 қарашадан
кешiктiрмей тең үлестермен енгiзедi.
Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн он жұмыс күнiнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде түпкiлiктi
есеп айырысуды жүргiзедi және мүлiк салығын төлейдi.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілері келіп түскен жағдайда, мүлік
салығы бойынша ағымдағы төлемдер салық кезеңінің соңына дейін салық салу
объектілері келіп түскен айдан кейінгі айдан бастап ағымдағы салық кезеңі
айларының санына көбейтілген, келіп түскен күніне бухгалтерлік есеп
деректері бойынша айқындалған, келіп түскен салық салу объектілерінің
бастапқы құнының 113-іне салық ставкасын қолдану жолымен айқындалатын
сомаға ұлғайтылады. Ағымдағы төлемдер ұлғаюға жататын сома осы баптың 5-
тармағында белгіленген мерзімдер бойынша тең үлестермен бөлінеді, бұл ретте
салық салу объектілері келіп түскен күннен кейінгі кезекті мерзім ағымдағы
төлемдерді төлеудің бірінші мерзімі болып табылады.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілері шығып қалған жағдайда, мүлік
салығы бойынша ағымдағы төлемдер салық салу объектілері шығып қалған айдан
бастап салық кезеңінің соңына дейінгі ағымдағы салық кезеңі айларының
санына көбейтілген, салық кезеңінің басына бухгалтерлік есеп деректері
бойынша айқындалған, шығып қалған салық салу объектілерінің бастапқы
құнының 113-іне салық ставкасын қолдану жолымен айқындалатын сомаға
азайтылады. Ағымдағы төлемдер азайтылуға жататын сома ағымдағы төлемдерді
төлеудің қалған мерзімдеріне тең үлестермен бөлінеді.
Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiн күнтізбелік он күннен кешiктiрмей түпкiлiктi есеп
айырысуды жүргiзедi және мүлiк салығын төлейдi.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара кәсіпкерлер
мүлік салығын салық кезеңі ішінде декларацияны табыс ету мерзімі
басталғаннан кейін күнтізбелік он күннен кешіктірмей төлейді.
Салық төлеушiлер (ауыл шаруашылық өнiмдерiн өндiрушiлер үшiн арнаулы
салық режимiнде бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын заңды тұлғаларды
қоспағанда) салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салық
органдарына ағымдағы төлемдер сомасының есеп-қисабын және декларация табыс
етуге мiндеттi.
Мүлiк салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебi есептi салық
кезеңінiң 15 ақпанынан кешiктiрiлмей табыс етiледi.
Декларация есептi жылдан кейiнгi жылдың 31 наурызынан кешiктiрілмей
табыс етiледi.
Жеке тұлғалардың мүлік салығы .
1. Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлiк салығын төлеушiлер болып табылады.
2. Мыналар жеке тұлғалардың мүлiк салығын төлеушiлер болып табылмайды:
1) мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшiлер мерзiмдi қызметтен өту (оқу)
кезеңiнде;
2) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерінiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың айлық есептік көрсеткiш шегiнде - Кеңес Одағының Батырлары,
Социалистiк Еңбек Ерлерi, "Халық қаhарманы" атағын алған, үш дәрежелi Даңқ
орденiмен және "Отан" орденiмен наградталған адамдар, "Ардақты ана" атағын
алған, "Алтын алқа" алқасымен наградталған көп балалы аналар, жеке тұратын
зейнеткерлер.
3) меншiк құқығындағы барлық салық салу объектiлерiнiң жалпы құнынан
тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгiленген
бiр мың бес жүз айлық есептiк көрсеткiш шегiнде - Ұлы Отан соғысына
қатысушылар мен оларға теңестiрiлген адамдар, I және II топтағы мүгедектер.
Жеке тұлғаларға меншiк құқығымен тиесiлi және кәсiпкерлiк қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектiлер:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы тұрғын үй-жайлар, саяжай
құрылыстары, гараждар және өзге де құрылыстар, ғимараттар, үй-жайлар;
2) Қазақстан Республикасының аумағындағы аяқталмаған құрылыс
объектiлерi - қоныстану (пайдалану) кезiнен бастап жеке тұлғалардың мүлкiне
салық салу объектiсi болып табылады.
Әрбiр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының
Үкiметi айқындайтын уәкiлеттi орган белгiлейтiн салық салу объектiлерiнiң
құны жеке тұлғалар үшiн салық базасы болып табылады.
Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерiнiң құнын анықтау тәртiбiн
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық, салық салу объектілерінің
құнына қарай көрсетілген ставкалар бойынша есептеледі.
Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеудi салық
кезеңiнiң 1 тамызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде тиiстi салық ставкасын
салық базасына қолдану арқылы салық төлеушiнiң тұрғылықты жерiне қарамастан
салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салық органдары
жүргiзедi.
Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша
есептi салық кезеңiнiң 1 қазанынан кешiктiрiлмей жүргiзiледi.
Жер салығы – басқа салықтардың түрлері сияқты әртүрлі шараларға
мемлекет қажет ететін қаржы ресурстарымен қамтамасыз етеді.Жер туралы
заңға сәйкес жер мемлекеттің меншігі болып табылады. Сонымен қатар жер жеке
меншік иелігінде бола алады.
1. Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесiлiлiгiне қарай мынадай санаттарға:
1) ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге;
2) елдi мекендер жерлерiне;
3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - өнеркәсiп жерлерi);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлерiне, сауықтыру, рекреациялық
және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрi - ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар жерлерi);
5) орман қорының жерлерiне;
6) су қорының жерлерiне;
7) запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады.
2. Жердің белгiлi бiр немесе өзге санатқа жататындығы Қазақстан
Республикасының жер туралы заң актiлерiмен белгiленедi. Елдi мекендер
жерлерi салық салу мақсаты үшiн мынадай екi топқа бөлiнген:
1) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындағы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлердi қоспағанда елдi мекендер жерлерi;
2) тұрғын үй қоры, соның iшiнде олардың жанындаѓы құрылыстар мен
ғимараттар орналасқан жерлер.
3. Жердің мынадай санаттары:
1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi ;
2) орман қорының жерлерi ;
3) су қорының жерлерi ;
4) запастағы жерлер салық салуға жатпайды.
Жер салығының мөлшерi жер иеленушiлер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiне байланысты болмайды.
Жер салығы:
1) меншiк құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусiз уақытша жер
пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөнiндегi уәкiлеттi орган әр жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердiң мемлекеттiк сандық және
сапалық есебiнің деректерi негiзiнде есептеледi.
Мынадай:
1) жеке меншiк құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
объектiлерi бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушiлер болып
табылады.
Мыналар:
1) бiрыңғай жер салығын төлеушiлер шаруа (фермер) қожалықтарына
арналған арнайы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер
учаскелері бойынша;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) Салық Кодекстiң 283-бабында белгiленген салық режимiнiң екiншi
үлгiсi бойынша салық салу жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
4) уәкiлеттi органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу
мекемелерiнiң мемлекеттiк кәсiпорындары;
5) Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлген адамдар,
мүгедектер, сондай-ақ бала кезiнен мүгедектің ата-анасының бiреуi,
"Ардақты ана" атағына ие болған, "Алтын алқа" алқасымен наградталған
көп балалы аналар;
6) дiни бiрлестiктер жер салығын төлеушiлер болып табылмайды.
1. Жер учаскесi (жер учаскесiне ортақ үлестiк меншiк кезiнде - жер
үлесi) салық салу объектiсi болып табылады.
2. Мыналар салық салу объектiсi болып табылмайды:
1) елдi мекендердiң ортақ пайдалануындағы жер учаскелерi.
Алаңдар, көшелер, өткелдер, жолдар, жағалаулар, парктер, скверлер,
бульварлар, су қоймалары, жағажайлар, зираттар және халықтың ұтаждарын
қанағаттандыруға арналған өзге де объектiлер (су құбырлары, жылу құбырлары,
тазарту құрылғылары және басқа да ортақ пайдаланылатын инженерлiк жүйелер)
алып жатқан және соларға арналған жерлер елдi мекендердiң ортақ
пайдалануындағы жерлерге жатады.
2) ортақ пайдаланудағы мемлекеттiк автомобиль жолдары желiсi алып
жатқан жер учаскелерi.
3) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешімi бойынша консервацияланған
объектiлер орналасқан жер учаскелерi.
4) Салық Кодексінің 138-140-баптарында белгіленген тәртіппен
инвестициялық жобаны іске асыру үшін иемденіп алынған және пайдаланылатын
жер учаскелері.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын салық ставкалары.Ауыл
шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын базалық салық ставкалары.
Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары 1 гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы бойынша
сараланады.
Жазық аумақтардың далалық және қуаң далалық аймақтарының кәдімгі және
оңтүстік қара топырақты, күңгірт-сарғылт және сарғылт топырақты, сондай-ақ
тау бөктеріндегі аумақтардың күңгірт сұр (сұр-қоңыр), сарғылт (қоңыр)
топырақты және тау бөктерінің қара топырақты жерлеріне бонитет балына
барабар түрде төмендегідей жер салығының базалық салық ставкалары
белгіленеді [13.б166-167]
Шөлейттi, шөлдi және тау бөктеріндегi шөлдi аумақтардың ашық-сарғылт,
құба, сұр-құба, ашық және кәдiмгi сұр топырақты, сондай-ақ таулы
аумақтардың таулы-далалық, таулы-шалғынды-далалық және таулы альпілiк және
субальпiлiк топырақты жерлерiне бонитет балына барабар түрде жер салығының
төмендегiдей базалық салық ставкалары қосымша №А 2 белгiленеді. [13.б167-
168]
Жеке тұлғаларға берiлген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге
салынатын базалық салық ставкалары
Жеке тұлғаларға өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және
саяжай құрылысын жџргізу үшiн қора-қопсы салынған жердi қоса алғанда,
берiлген ауыл шаруашылық маққсатындағы жерлерге, базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерлерде белгiленедi:
Көлемi 0,50 гектарға дейiн қоса алғанда - 0,01 гектар үшiн 20 теңге;
көлемi 0,50 гектардан асатын алаңға - 0,01 гектар үшiн 100 теңге.
Елдi мекендердiң жерлерiне салынатын салық ставкалары.
Елдi мекендердiң жерлерiне салынатын базалық салық ставкалары алаңының
бір шаршы метріне шаққандағы мөлшерін косымша №А 4 белгiленген.
Үй iргесiндегi жер учаскелерiне салынатын базалық салық ставкалары.
Үй іргесiндегi жер учаскелерiне мынадай базалық салық ставкалары
бойынша салық салынуѓа тиiс:
1) Астана, Алматы қалалары және облыстық маңызы бар қалалар үшін:
көлемi 1000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн 0,20
теңге;
көлемi 1000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн 6,00
теңге.
Жергілiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 1000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 6,0 тењгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мџмкiн.
2) басқа елдi мекендер үшiн:
көлемi 5000 шаршы метрге дейiн қоса алғанда - 1 шаршы метрi үшiн 0,20
теңге;
көлемi 5000 шаршы метрден асатын алаңға - 1 шаршы метрi үшiн 1,00
теңге.
Жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмi бойынша 5000 шаршы метрден асатын
жер учаскелерiне салық ставкалары 1 шаршы метрi үшiн 1,00 теңгеден 0,20
теңгеге дейiн төмендетiлуi мүмкiн.
Салықты есептеу әрбiр жер учаскесi бойынша жеке салық базасына тиiстi
салық ставкасын қолдану арқылы жүргiзіледi.Бюджетке жер салығын төлеу жер
учаскесiнiң орналасқан жерi бойынша жүргiзiледi.
Заңды тұлғалар салық кезеңi iшiнде жер салығы бойынша ағымдағы
төлемдердi есептеуге және төлеуге мiндеттi.Ағымдағы төлемдердің сомалары
ағымдағы жылдың 20 ақпанынан, 20 мамырынан, 20 тамызынан, 20 қарашасынан
кешіктірілмейтін мерзімдерде тең үлестермен төленуге тиіс. Жеке тұлғалар
(өз қызметінде пайдаланатын жер учаскелері бойынша жекелеген кәсіпкерлерді,
жеке нотариустар мен адвокаттарды қоспағанда) төлеуге жататын жер салығын
есептеудi салық органдары тиiстi салық ставкалары мен салық базасын негiзге
ала отырып, 1 тамыздан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде жүргiзедi. Жеке тұлғалар
(өз қызметінде пайдаланатын жер учаскелері бойынша жекелеген кәсіпкерлерді,
жеке нотариустар мен адвокаттарды қоспаѓанда) бюджетке жер салығын ағымдағы
жылдың 1 қазанынан кешiктiрмей төлейдi.
Жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар өз қызметінде
пайдаланатын жер учаскелері бойынша жер салығын Салық Кодексің 340-бабында
белгіленген тәртіппен есептейді және төлейді.
Заңды тұлғалар (мемлекеттік мекемелерді қоспағанда), жеке кәсіпкерлер,
жеке нотариустар мен адвокаттар декларацияны салық салу объектiлерi
орналасқан жердегі салық органдарына есептік салық кезеңінен кейінгі жылдың
31 наурызынан кешіктірмей белгіленген мерзімде табыс етеді. Жер салығы
бойынша ағымдағы төлемдер есеп-қисабы ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан
кешіктірілмей табыс етіледі.
Көлік құралдары салығы да жергілікті бюджетті толықтырудың бір бөлігі
болып табылады.
Меншiк құқығында салық салу объектiлерi бар жеке тұлғалар және меншiк,
шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығында салық салу объектiлерi
бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлiмшелерi көлiк құралдары салығын
төлеушiлер болып табылады.
Мыналар:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін көлік құралдарына
қажеттілік нормативтері шегінде бірыңғай жер салығын төлеушілер;
2) мемлекеттік мекемелер;
3) салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестiрiлетiн адамдар;
4) салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
меншiгiнде мотоколяскалары мен автомобильдерi бар мүгедектер;
5) салық салу объектiсi болып табылатын бiр автокөлiк құралы бойынша -
Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистiк Еңбек Ерлерi, "Халық қаhарманы"
атағын алған, үш дәрежелi Даңқ орденiмен және "Отан" орденiмен наградталѓан
адамдар, "Ардақты ана" атағын алған, "Алтын алқа", "Күмiс алқа" алқаларымен
наградталған көп балалы аналар;
6) ауыл шаруашылық құралымынан шығу нәтижесiнде пай ретiнде алынған,
пайдаланған мерзiмi жетi жылдан асқан жүк автомобильдерi бойынша жеке
тұлғалар көлiк құралдары салығын төлеушiлер болып табылмайды.
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiркеуге жататын және (немесе)
есепте тұрған көлiк құралдары, тiркемелердi қоспағанда, салық салу
объектiлерi болып табылады.
Мыналар:
1) жүк көтергiштiгi 40 тонна және одан асатын карьерлiк
автосамосвалдар;
2) мамандандырылған медициналық көлiк құралдары салық салу объектiлерi
болып табылмайды.
Салықты есептеу айлық есептік көрсеткіштермен белгіленген ставкалар
бойынша жүргізіледі.
Жеңіл автомобильдердің жеті айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша
салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше
сантиметрді қоса, он екi айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық
салынатын 2000-нан жоғары - 2500 текше сантиметрді қоса, он жеті айлық
есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2500-ден жоғары - 3000
текше сантиметрді қоса және жиырма екі айлық есептік көрсеткiш ставкасы
бойынша салық салынатын двигателiнiң көлемi 3000-нан жоғары - 4000 текше
сантиметрдi қоса алған көлемде болған кезде салық сомасы двигательдiң
аталған көлемiнен асқан әрбiр бiрлiк үшiн 7 теңгеге ұлѓайтылады.
Пайдаланылу мерзiмiне қарай ұшу аппараттарының салық ставкаларына
мынадай түзету коэффициенттерi қолданылады:
1) 1999 жылғы 1 сәуiрден кейiн Қазақстан Республикасының
шегінен тыс жерлерден сатып алынған ұшу аппараттарына:
пайдаланылу мерзiмi 5 жылдан жоғары - 15 жылды қоса алғанда –
2,0;
пайдаланылу мерзiмi 15 жылдан жоғары – 3,0;
2) 1999 жылғы 1 сәуiрге дейiн сатып алынған, сондай-ақ 1999
жылғы
1 сәуiрден кейiн сатып алынған және (немесе) Қазақстан Республикасында
1999 жылғы 1 cәуipгe дейiн пайдалануда болған ұшу аппараттарына:
пайдаланылу мерзiмi 5 жылдан жоғары - 15 жылды қоса алғанда –
0,5;
пайдаланылу мерзiмi 15 жылдан жоғары – 0,3.
Көлiк құралының пайдаланылу мерзiмi көлiк құралдарының паспортында
(әуе кемесiн ұшуда пайдалану жөнiндегi нұсқамада) көрсетiлген көлiк құралы
шығарылған жыл негiзге алына отырып есептеледi.
Салық төлеушiлер салық салу объектiлерiн, әрбiр көлiк құралы бойынша
салық ставкасын және түзету коэффициенттерiн негiзге ала отырып, салық
кезеңi үшiн салық сомасын дербес есептейдi.
Көлiк құралы меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе
оралымды басқару құқығында салық кезеңiнен аз уақыт болған жағдайда, салық
сомасы көлiк құралы меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе
оралымды басқару құқығында іс жүзінде болған кезең үшiн салықтың жылдық
сомасын он екіге бөлу және көлiк құралы меншiк құқығында, шаруашылық
жүргiзу құқығында немесе оралымды басқару құқығында iс жүзiнде болған
айлардың санына көбейту арқылы есептеледi.
Егер меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе оралымды
басқару құқығында 1 шiлдеге дейiн болған көлiк құралдары бойынша осы бапта
өзгеше белгiленбесе, бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң
тiркелген жерi бойынша, ағымдағы төлемдердi енгiзу арқылы салық кезеңiнiң 5
шiлдесiнен кешiктiрiлмей жџргiзiледi.
Алу кезiнде Қазақстан Республикасында есепте тұрған көлiк құралына
меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын
1 шiлдеден кейiн алған жағдайда жеке кәсiпкерлер, жеке нотариустар,
адвокаттар, заңды тұлғалар салық кезеңi үшiн декларацияны табыс ету мерзiмi
басталғаннан кейiнгi он жұмыс күнiнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде көрсетiлген
көлiк құралдары бойынша салық төлеудi жүргiзедi.
Жеке тұлғалар меншiк құқығында 1 қазанға дейiн болған көлiк құралдары
бойынша бюджетке салық төлеуді салық салу объектiлерiнiң тiркелген жерi
бойынша салық кезеңінің 1 қазанынан кешіктірмей жүргізеді.
Осы Кодекстің 368-бабының 4-тармағында көрсетiлген көлiк құралына
меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын
салық кезеңiнiң 1 қазанынан кейiн алған жағдайда, бюджетке салық төлеу
көлiк құралын мемлекеттiк тiркеуге дейiн немесе тiркеу кезiнде жүргiзiледi.
Көлiк құралының меншiк иесi атынан меншiктi сенiмгерлiк басқару
құқығымен көлiк құралын иеленушi тұлғаның көлiк құралдарына салық төлеуi
көлiк құралы меншiк иесiнiң осы салық кезеңi үшiн салық мiндеттемесiн
орындауы болып табылады.
Бюджетпен есеп айырысуды ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiрушiлерге
арналған арнаулы салық режимiнде жүргiзетiн заңды тұлѓалардың көлiк
құралдарына салық төлеуi Салық Кодексiнің 389-бабында белгiленген
мерзiмдерде жүзеге асырылады.
Төлеушi заңды тұлғалар (бюджетпен есеп айырысуды ауыл шаруашылығы
өнiмдерiн өндiрушiлерге арналған арнаулы салық режимiнде жүзеге асыратын
заңды тұлғаларды қоспағанда) көлiк құралдары салығы бойынша ағымдағы
төлемдер есебiн ағымдағы салық кезеңiнiң 5 шiлдесiнен кешiктiрiлмейтiн
мерзiмде, сондай-ақ көлiк декларацияны есептi жылдан кейiнгi жылдың 31
наурызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде салық салу объектiлерiнiң тiркелген
жерi бойынша салық органдарына табыс етедi.[13,б177-190]
1.3 Шетел елдерде жергілікті салықтарға салық салынуы
Федералдық Құрылымды мемлекеттерде 3 деңгейлі салық жүйесі болады.
Мысалы: Америка Құрамы Штаттарында салықтар: федералдық, құрамдық және
жергілікті болып бөлінеді.
АҚШ – ның салық жүйесінің үшінші деңгейін қарастырайық. АҚШ-та
жеогілікті салықтардың салынуы 80 мың административтік бірлікті, (19 мың
муниципалитет, 17 мың қалалық басқарулар, 15 мың мектептік округтер, 29 мың
арнаулы райондар, 3 мың округтер ) құрайды.
Жергілікті салықтар жүйесіне мынадай салықтар кіреді:
- сатудан алынатын салық
- табыс салығы
- корпорацияның пайда салығы
- мұрагерліктен алынатын салық
- мүлік салығы
- акциз
- экологиялық салық
АҚШ жергілікті салықтарының Ресейден және өзге де мемлекеттерден
айырмашылығы , бұл салықтар жергілікті бюджеттің негізгі табысы болып
табылауы. Сонда да жергілікті бюджеттер үкіметтің жәрдем ақшашысыз
(субсиди) бола алмайды. АҚШ – тың астанасы Вашингтон , өзінің шығынын 3
млрд. доллар көлемінде 84% , ал қалған 16% федералдық субсиди жабады. Нью-
Йоркте субсиди бюджеттің 32% құрайды.
Субсиди , субвенция және дотация арқылы федералдық үкімет қаланың
әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер ете алады. Және де жергілікті саоықтар
жүйесі көбіне федералдық заңдылықпен белгіленеді.[14,14 б]
АҚШ жергілікті салықтарын қарастырайық.
1.Сатудан алынатын салық.
Бұл салық жергілікті бюджетке 30% көлемінде табыс әкеледі.Штаттардың
көбінде оның орташа ставкасы – 3-4%, , ал Вашингтонда максималды ставкасы
- 6,5 % әсер етеді.
Сатудан алынатын салық тауарларды,әсіресе бензин,темекі бұйымдарын ,
спирттік сусындар және жұмыстар , қызметтерді өткізуден түскен жалпы
түсімге салынады.
2.Жергілікті табыс салығы.
Табыс салығы 44 штатта алынады. Бұл салықтың алынуы ставкаларға және
жеңілдіктерге байланысты есептелінеді . Әр штатта ставкалар әртүрлі болып
келеді. Мысалы: Гаваий, Солтүстік Дакотада орташа ставка – 6-7 %,
минималдық – 2-4 %, максималдық – 10-12 % .
АҚШ – та әр салық төлеушіге алынбайтын минимум есептелінеді. Отбасы
иесіне 2 есе өседі , асыраушы адамы да көрсетілуге тиіс. Мысалы: Нью-Йорк
штатында алынбайтын минимум жалғыз тұратын салық төлеушіге - 900 доллар,
ал Миссисипи штатында – 6000 доллар.
Жергілікті табыс салығы сомасын есептегенде салық салу табысынан
федералдық табыс салығы көлемі жартылай немесе барлығы алынып тасталады.
Бұның алынуы штатқа байланысты болып келеді.
Әр жыл сайын инфляцияға байланысты алынбайтын минимум және салық
салынуға жататын табыс сомасы қарастырылып отырады.
3.Корпорациялық пайда салығы.
Бұл салық жергілікті бюджетке 7,9 % мөлшерінде табыс әкеледі . 45
штатта алынады. Орташа салық ставкасы – 6 % , бірақ штатқа байланысты
теңселіп тұрады . Бұл салықтың рөлі кәсіпорындар және өндірісті реттеу де.
Мұрагерліктен алынатын салық.
Осы салық 36 штатта әсер етеді .Бұл салықтың ставкасы мұра алушы мен
мұра қалдырушының туыстық дәрежесіне байланысты болады. Мынадай ставкалар
бойынша алынады, кесте 1 көре аламыз.
Кесте 1- Мұрагерліктен алынатын салықтың ставкалары
МҰРА АЛУШЫЛАР СТАВКА КӨЛЕМІ
Балалары, ата-анасы, жолдасы 1 % дан 16% ға дейін
(әйелі немесе күйеуі)
Туыс болып табылмайтын тұлғалар 3 % дан 30 % дейін
Ақпарат көзі: Әдебиет: Информационный бюллетень Министерства
Финансов РК 2006 г, №11
Штат бойынша да бұл ставкалар өзгеріп отырады. Мысалы: Солтүстік
Каролина штатында мұра қалдырушының жолдасы (әйелі немесе күйеуі), баласы
немесе ата-анасы мұрагерлік салықты 1 % дан 12 % ставкасы бойынша төлесе ,
ал қалған мұрагерлер 8 – 17 % ставкасы бойынша салық төлейді.
Мүлік салығы.
Бұл салық жергілікті бюджетке 30 % көлемінде табыс әкеледі . Салық салу
мүлігі 4 категорияға бөлінеді:
1) қозғалмайтын мүлік (жер, үйлер, құрылыстар және т.б.)
2) нақты ( материалдық ) өзіндік мүлік – пайданы алу, өсіру үшін
қолданылатын актывтер ( машиналар, құрал-жабдықтар және т.б. ) мен өзіндік
жеке үй шаруашылығы мүлігі (автомобильдер,теледидар, холодильник т.б.)
3) материалдық емес активтер ( акция, қарызды міндеттемелер және т.б.)
4) коммуналдық объектілер және басқа кәсіпорындар, темір жол
объектілері.
Мүлік салығы бойынша салық салу тәртібі штаттың заңдылықтарымен
белгіленеді.Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер қолданылады: 36 штатта
материалдық емес активтер бойынша босатылады , еңбек одақтары , фермерлер
бірлестіктері бұл салықты төлемейді . 4 штатта өзіндік мүлік бойынша
түгелдей босатылады .
Акциз.
Бұл салық 3 % көлемінде жергілікті бюджетке табыс түсіреді . Көбінесе
салық алкоголь, темекі, бензин, кейбір штаттарда автомобильге салынады .
Экологиялық салықтар
Бұл салықтар қоршаған ортаны қорғауға жіберіледі .
Жергілікті салықтар федералдық салықтарға қарағанда сансыз көп және
регрессивті болады .[15, 16-17б]
2 Айыртау ауданы бойынша жергілікті салықтарды 2007 - 2008 жылдар
аралығында талдау
2.1 Мүлік салығының жергілікті бюджетке түсуін талдау
Дипломдық жұмыстың осы бөлімінде Айыртау ауданы бойынша 2007 - 2008
жылдар аралығындағы мәліметтер қолданды. Негізінен мүлік салығы, жер
салығы, көлік құралдар салықтарына талдау жасау.
Айыртау ауданы бойынша 2007 - 2008 жылдар аралығында мүлік салығы, жер
салығы, көлік құралдар салығынан заңды және жеке тұлғалардан түскен салық
сомаларын көре аламыз.
Кесте 2- Аудан бойынша жергілікті салықтардың түсімі
(мың тг)
Заңды және жеке
тұлғалар 2007 жылдың
бойынша 2006 жыл 2007 жыл 2008 жыл 2008 жылға
салықтар ауытқуы +,-
түрлері
Мүлік салығы 66090,8 71796,9 99353,2 27556,3
Жер салығы 11177,8 13038,1 13348,7 310,6
Көлік салығы 3833,4 3091,1 4299,4 1208,3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz