Кәсіпкерлік істі салықтық реттеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
І БӨЛІМ. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапынан
бақылау 5
1.1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапынан бақылаудың маңызы мен мәні
5
1.2. Кәсіпкерліктің дамуы мен негізі 7
1.3. Кәсіпкерлік істі салықтық реттеу 12
1.4. Жеке мемлекеттердегі салық салу мәселесі 17
ІІ БӨЛІМ. Кәсіптік іс-әрекеттегі салық салу тәжірибесінде қолданылатын
талдау (Түрксіб ауданы бойынша) 19
2.1. Кәсіптік іс-әрекеттегі салық салуда қолданылатын тәжірибе 19
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы 28
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 31

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өз
халқына жолдауында республикалық реформа экономикалық бағыттың негізгі
бастамаларын анықтады.
Бұл бағыттың ішіндегі ең маңыздыларының бірі Қазақстандағы
кәсіпкерлікті дамыту. Кәсіпкерлікті дамытудың сан алуандығын, жұмыс
орындарын қалыптастыру, сауда орталықтарына тауарлар мен қызмет көрсету
жағынан қамтамасыз ету, бәсекелестікті қалыптастыру, қоғамдағы орташа
шаруашылықты жүйеге келтіру сияқты анықтамалармен кең көлемде түсіндіруге
болады. Дамыған мемлекеттердің экономикасында кәсіпкерліктің рөл жоғары
бағаланады. Оның дамуы мен экономиканың өсуі ғылыми-техникалық прогресстің
жедел дамуы, ең керекті құрал-жабдықтармен сауда орталықтарының
толықтырылуы және көптеген жұмыс орындарының пайда болуына мүмкіндік
жасалынады, яғни бұл экономикалық, әлеуметтік маңызды мәселелердің
шешілуіне жол ашады. Сол себептен экономикасы күшті дамыған мемлекеттерде
жеке кәсіпкерлікке қолдау көрсетіліп, оның дами түсуіне жағдай жасалынады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000–2003 жылдардағы
бағдарламасында кәсіпкерлікті дамытуға мемлекет тарапынан қолдау көрсетуге
арналған реформа жасалынды. Осыған орай республикамызда кәсіпкерлікті
дамытудың жалпылама механизімін қалыптастыру жүзеге асырылып отыр. Бұл
механизмнің негізгі элементінің бірі – салықты ретке келтіру. Негізінде
республикадағы рыноктың экономиканың дамуына әсер ететін тиімді салық
жүйесін қалыптастыру елдегі кәсіпкерлікті дамытудағы мүмкіндігін тигізеді.
Бұл жағдайда кәсіпкерлік қозғалысқа байланысты салық жүйесінің фискалдық
және тәртіпке келтіру функциясын қалыптастыру негізгі мәселе болып
табылады.
Ескере кететін жай кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны – экономикалық
дамудың негізгі, сондай-ақ кәсіпкерліктің дамуы мемлкеттік қолдау көрсету
механизмі мемлекет тарапынан толықтай танылған жоқ. Құқық базасы,
институттанған кәсіпкерлік ортаны қалыптастыру; кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау деңгейі және т.б.
Қазақстан Республикасы кәсіпкерлік қызметтің құқықтық негіздері 1990
ж.ж. құрыла бастады. Бизнестің бұл түрінің қалыптасуы мен дамуы мәселелерін
реттеуге бағытталған заңдар, заң шығарушылық және өзге де нормативті –
құқықтық актілер қабылданып, жүзеге асырылды .
Республикада кәсіпкерлікті, әсіресе, шағын және орта бизнеске кең
“шағын кәсіпкерліктің дамуын жеделдету мен мемлекеттік қолдауды күшейту
шаралары туралы” Жарлығына сәйкес шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту
мемлекеттік экономикалық саясаттың басым саласы ретінде есептелініп
қарастырылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу сәйкесінше басқару тетігіне сүйенеді.
Осындай бірден-бір тетік ретінде салық шығады. Салықтық реттеу шаруашылық
субъектілерден немесе жеке тұтынушылардан оның қолындағы жататын құн
бөлігін алу жолымен іске асырылатын, яғни, оның өндірістік немесе
өндірістік емес тұтыну мүмкіндігін төмендету жолымен әсер ету.
Кәсіпкерлік қызметте салықтық реттеуді оңтайландыру бюджет пен
шаруашылық субъектілер арасындағы экономикалық қатынасты ұйымдастыруда
өзекті мәселе болып табылады.
Тақырыптың өзектілігі салықтық реттеу ұлттық экономиканы
ынталандыруға бағытталуымен нарықталады.

Диплом жұмысының негізгі мақсаты – Қазақстан Республикасы кәсіпкерлік
қызметіндегі салықтық реттеудің негізгі аспектілерін және оның ел
экономикасы үшін маңыздылығын қарастыру.

Жұмыстың мақсатын орындау үшін төмендегідей міндеттер қойылады:
Жекелеген елдердегі салық салу ісін, кәсіпкерлік қызметтегі салықтық
реттеудің теориялық негіздеріне талдау жасау .
Кәсіпкерлік қызметін мемлекеттік реттеудің теориялық негіздеріне
сараптама жасау.
Қазақстандағы салықты тәртіпке келтірудің жолымен жақсарту амалдарына
сараптама.

Жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс тақырыптың маңызы мен мақсатын ашатын кіріспеден
тұрады. Жұмыстың үш бөлімінде қойылған сұрақтар талқыланады. Барлық
пайдаланылған әдебиеттер мен жұмыстың түйіні қорытындыда қарастырылады.
Диплом жұмысын жазу барысында Қазақстан Республикасының құқықтық-норматив
базасы пайдаланылды. Сонымен қатар экономика ғалымдары Н.К.Мамыров,
Ж.Ихданов, Э.О.Нұрсейтов және тағы басқалардың ғылыми еңбектері қолданылды.
Осыған қарап республикамыздағы кәсіпкерлікке байланысты салық жүйесін
тәртіпке келтіру маңызды іс екенін анықтаймыз .
Соңғы жылдары Қазақстанда жеке басқа қатысты қауіп-қатері мол,
жауапкершілікті, жеке және заңды тұлғаларға байланысты кіріс көздері мен
табыс табуға негізделген кәсіпкерлік қарқынды даму үстінде.
Қазақстанда жүргізілген экономикалық реформа кәсіпкерліктің дамуына
жол ашты. Кәсіпкерліктің әлеуметтік экономикалық негізі - сауда
экономикасының тиімді болуына, халықтың өндірістік ресурстары мен қаржылық
дамуына; ғылыми-техникалық прогресс пен сауда шаруашылығының жетілуіне
қолайлы болуымен маңызды.
Республикамыздағы кәсіпкерліктің экономикалық және динамиканың
жетістіктері көп жағдайда мына алғы шарттармен анықталады: құқықтық базасы,
институттанған кәсіпкерлік ортаны қалыптастыру; кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдау және т.б.

І БӨЛІМ. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапынан
бақылау

1.1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапынан бақылаудың маңызы мен
мәні

Мемлекет бақылауындағы кәсіпкерлікті дамыту мәселесінің аумақтық
маңызы, әсіресе өнеркәсіп саласының экономикасы төмендеп кеткен жағрафиялық
аймақтарда кездеседі. Мұндағы аумақтық кәсіпкерлік сектордың кеңеюі халықты
жұмыспен қамтамасыз етудің бірден-бір тиімді жолы болып табылады.
Бұл мәселе бойынша Қазақстан Республикасында бағдарлама жасау
әдісімен бірге статистикалық көрсеткіштер сараптамасы және анкеталық
сұраулар негізінде импорт тауарлар мен қызметтерді пайдалану құрылымы
бекітіліп, әртүрлі тауар және қызмет өндіруде кәсіпкерлік қызметті дамытуда
көптеген артықшылықтар жасалуда.
Жалпы кәсіпкерлік қызметті мемлекет тарапынан бақылау республикада
жағдайлар туғызу мақсатында нормативті базаны жетілдіру, кәсіпкерліктің
дамуы мен өсуі, сонымен қатар бақылаушы және инспекциялық мекемелер
жағынан артық салық жинауды алып тастау және кәсіпкерлік қызметтің дамуы
мен қолдауына құқықтық жағдайлар жасалуда.
Кәсіпкерлікті қаржы-инвестициялық және өндірістік технологиялық
дамуында қаржы-несиелік жүйе негізінде арнайы қорлар мен басқа да қаржы
институттарының қатысуымен инвестициялық жағдай туғызу мақсатында арнайы
шаралар қарастырылады.
Кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауға бағытталған кәсіпкерлік қызметті
мемлекет тарапынан бақылауда ҚР Үкіметінің өркендейтін іс-шаралары
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын бизнес субъектілері санының өсуіне ықпал
етеді және отандық өнім еншісінің өсуіне жағдайлар жасалады.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік басқару кәсіпкердің құқықтық міндеті
мен жауапкершілігімен тығыз байланысты.
Кәсіпкер мемлекет және қызметтері алдында Қазақстан Республикасының
заңына сәйкес келісілген шарттарды орындамау, басқа субъектілердің жеке
меншік құқығын бұзу, салықтық тәртіпті, өнім сапасына деген талапты
орындамау, қоршаған ортаны ластау, антимонополистік заңның бұзылуы,
қауіпсіз еңбек жағдайларын орындамау, денсаулыққа зиян келтіретін өнім сату
сияқты іс-шаралары үшін жауапқа тартылады.
Жауапкершілікітің жалпы формасы “Шаруашылық қызмет және кәсіпкерлік
дамуының еркіндігі туралы” Заңда қарастырылады. Мұндай шараларға : ақшалай
штрафтар, лицензия немесе патенттен айыру, кәсіпкерлік қызметті тоқтату
жатады.
Салық төлеу республикада экономика және кәсіпкерліктің дамуын
қолдауда мемлекеттік басқару мен бақылаудың маңызды құралы болып табылады.
Мұнда мемлекеттік бақылау мен басқару және кәсіпкерлікті қолдау бір-
бірімен байланысты элементтерден тұратын кез-келген жүйе секілді жасалады.
Кәсіпкерлікті салықтық бақылау бұл жүйе де маңызды орын алады.
Кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуында салық төлеу мен байланысты мәселені
шешу күрделі де, маңызды болып табылады.
Республика дамуындағы бұл экономикалық механизм элементі сынға
ұшырауда, және дискуссиялар мен талқылаулардың негізі ретінде қызмет етеді.

1.2. Кәсіпкерліктің дамуы мен негізі

Қазақстанда кәсіпкерлік туралы 1990 жылдар басында, қайта құру
кезеңінде сөз етіле бастады. Бұл кезеңде жастардың ғылыми-техникалық
шығармашылық орталық негізінде комсомол белсенділерінің бастауымен
комсомолдық кәсіпорындар құрыла бастады. Неше алу шарттары жеңілдетілді.
Тіпті инфляцияның жоғарлауына қарамастан осы кәсіпкерліктің алғаш негізін
салушылар өз кәсіпорындарын сақтап қана қалмай, бірнеше жоғары пайызбен
беріліп, аз пайызбен қайтарылғандықтан олар алғаш қорларын жинап қалды.
Кәсіпкерлікті заңдастыру туралы алғашқы заң сонау 1917 жылы Кеңес
Үкіметі кезінде қабылданған. Ол 1987 жылы “СССР азаматтарының жеке еңбек
(кәсіпкерлікпен) айналысуы” туралы заң. 1988 жылы “Кооперация туралы заң”
қабылданды. Жаппай кооперативтер мен кәсіподақтар (бірлестіктер) құрыла
бастады. Алайда нарықтық инфрақұрылымның жоқтығынан санаулы ғана
кооперативтер сақталып қалды.
1988–1991 жылдары қабылданған жаңа заңдар жалға беру, ортақ
кәсіпорындар, банктік іс-әрекеттер туралы заңдар экономикалық жағдайларды
біршама жақсартты. Жалпылай алғанда, жеке меншіктің көбі мемлекеттік болып
қалды, тек жалға беру заңы ғана кәсіпкерлік белсенділікті біршама арттырды.
1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлікті қолдау
мақсатында бірсыпыра заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына
мынадай заңдар түрткі болды: “Қазақстанда шаруашылық іскерлік бостандығы
және кәсіпкерліктің дамуы” (1991). “Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау”
заңы (1992). 1994 жылы Жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңға жетті, ал
кәсіпорындағы жұмысшылар саны 164 мың адамды құрады. 1998 жылы 10
қазанындаа шағын кәсіпорындар саны 307 мыңды құраса, жұмысшылар саны 1,2
млн жетті.
Кәсіпорынды дамытушы, алға жылжытушы күш, кәсіпорынның негізін
қалаған, фирманың басшысы – кәсіпкер.
Есепке алуға тиіс тағы бір маңызды фактор, кәсіпкер тұрақсыз, қараша-
қайшылыққа толы, болашағы белгісіз әлемде өмір сүреді. Сондықтанда
кәсіпкерлік процесс-менеджмент, маркетинг, технология салаларында болатын
өзгеріс процесі, қателіктер мен сәтсіздіктерден кейін дұрыс инвестициялық
шешімдер іздеу процесі.
1999 жылы Қазақстан Республикасы бойынша тіркелген заңды тұлғалар
саны 111885 мыңды құрады.

кесте

1999 жылы жеке меншіктің көлемі мен формасына байланысты тіркелген
заңды тұлғалар саны

БарлығыЖеке меншік түріне байланысты
мемлекеттЖеке Олардың ішінде Шетелдік
ік меншік
Мемлекеттің Шет,кәсіп.
қатысуымен қатысуым.
Қазақстан 111885 20925 88867 1814 2486 2093
Республик.
Шағын 98053 14321 81709 826 2269 2023
Орта 11090 5700 5344 669 154 46

Қазақстан территориясында шағын кәсіпорындар тең дәрежеде
дамымағандығын байқаймыз. (1.2 кесте). Ең көп тіркелген шағын кәсіпорындар
Алматы қаласында байқалады, онда 2000 жылы тіркелген 28870-ден 22373 немесе
77,5% шағын бизнес субъектер жұмыс атқарады.

1.2 Кесте.

2001 жылғы 1 қаңтар Қазақстан Республикасы территориясындағы шағын
кәсіпкерліктер саны (заңды тұлғалар)

Аймақтар Тіркелгенсаны ТіркелгенЖеке Шағын
заңды дерден % кәсіпкерлбизнес
тұлғалар ер субъектер
і
1. Ақмола 4070 3073 75,5 10083 14153
2. Ақтөбе 4577 3569 78,0 17146 21726
3. Алматы 4743 2872 60,6 31905 36648
4. Атырау 2568 1675 65,2 8932 11503
5. Шығыс Қазақстан 14387 4660 32,4 75581 37968
6. Жамбыл 4550 1743 38,3 16780 21330
7. Батыс Қазақстан 3734 2240 60,0 10430 14214
8. Қарағанды 12897 3238 75,1 14698 27595
9. Қызылорда 1668 1456 87,0 7497 9807
10. Қостанай 3437 2782 78,6 17028 20465
11. Манғыстау 4059 2264 55,8 2651 6710
12. Павлодар 5121 4173 81,5 18852 23973
13. Солтүстік Қазақстан2636 1646 62,4 9842 12478
14. Оңтүстік Қазақстан 7679 5330 69,4 50571 58240
15. Алматы қаласы 28283 22373 77,5 16656 45526
16. Астана қаласы 4860 3664 71,3 5299 10159
Республика бойынша 109861 66478 60,5 262636 372497

2001 жылы 10 қазан күнгі санақ бойынша Алматы қаласында 36113
кәсіпкерлің тіркелген (нарықтық тауар өндірісі мен ақысыз қызмет көрсету),
ал жұмысшылар саны 50 адамнан аспайды, оның ішінде шағын бизнес
субъектілері 89,5% (32325 кәсіпорынды) құрайды.

Кесте

01.10.2001 жылғы аймақ бойынша шағын бизнес кәсіпорындар саны

Аймақ Тіркелген Есептік көрсеткіштер
заңды тұлғалар
Жұмысшылар зат өндіруден
саны (млн) түскен пайда
мөлшері (млн)
РК 98300 75925 40259 429,5
Ақмола 3289 2799 2330 15,1
Ақтөбе 3910 2527 1403 21,5
Алматы 4491 3972 1918 23,5
Атырау 2053 1650 585 11,3
Шығыс-Қазақста7190 5557 3597 39,2
н
Жамбыл 3437 2685 1025 16,7
Батыс 2082 1752 980 17,1
Қазақстан
Қарағанды 6955 5752 2930 37,6
Қостанай 4561 3193 1919 20,9
Қызылорда 2063 2009 1564 8,8
Маңғыстау 2496 2117 1028 12,7
Павлодар 5248 4220 2204 20,1
Солтүстік 2447 2073 1230 19,9
Қазақстан
Оңтүстік 9282 7385 2697 32,2
Қазақстан
Астана қ-сы 6471 5378 3090 26,2
Алматы қ-сы 32325 22856 11739 106,7

1.3. Кәсіпкерлік істі салықтық реттеу

Экономикадағы мемлекеттік реттеу басқарудың сәйкес рычагына келіп
тіреледі. Сондай рычагтардың бірі болып салықтық реттеу болып танылады. Бұл
дегеніміз экономикалық өмірге араласу кәсіпкерлік істі жүргізу ережелерін
анықтайтын мемлекеттік нормативтік актілердің басылымын ғана қажет
етпейді, сонымен қатар шаруашылық етуші субъектілерден салалар мен
әлеуметтік тұстарды ығыстыра отырып, шаруашылыққа қайтару мақсатында
қолында бар мүлік пен құралдарының бір бөлігін алумен түсіндіріледі.
Осылайша, салық ВВП-ны және ұлттық кірісті қайта бөлу үдерісінде маңызды
роль атқарады. ВВП-ны бөлу және қайта бөлу барысында салықтық фискальдық
және реттеуші функциялары жүзеге асырылады. Мемлекет өзінің кірісін
қалыптастырады және экономикаға тікелей бағытталған түрде ықпал етеді.
Ресурстармен қамтамасыз етуді басшылыққа ала отырып, мемлекет салық
құралы арқылы қаржылық мүмкіндігінше максималды көлемін мобилизациялауға
тырысады.
Салықтық реттеу шаруашылық етуден немесе жеке тұтынушылардан пайда
бөлігін алу жолымен, яғни олардың өндірістік және бейөндірістік тұтыну
мүмкіндіктерін азайту жолымен жүзеге асырылатын әрекет ретінде танылады.
Салықтық реттеуді екі тұрғыдан қарастыруға болады: көтермелеуші және
шектеуші. Салық төлеудің көтермелеуші жағы ең алдымен салықтық жеңілдік
механизмі арқылы төлеуші салық заңымен қарастырылған әрекеттерді атқара
отырып төлеуге тиісті затының өзіне алып қалу мүмкіндігіне ие болады.
Шектеулі жағы, керісінше, төлеушіге алдындағы әрекетті істейтін болса,
төлемнің бір бөлігін өзіне алып қалуға немесе мүлде төлемеуге жағдай
жасайды. Салықтық реттеудің бұл 2 жағы да өзара бір-бірін толықтырып
отырады. Мысалы, төленбейтін минимум мен төленбейтін кіріс механизмін
қолдану, бір жағынан шектеу болып табылса, екінші жағынан осы шектеудегі
сома салықпен төленбейтіндіктен белгілі бір дәрежеде көтермелеу болып
табылады.
Мемлекет салықтың фискальдық функциясын қолдануды көздеуі оның
құрылымдық өзгеруіне әкелетіндіктен салықтық реттеуді макродеңгейге
көтереді.
Салық саясатын шағын және орта бизнесті қолдау және дамыту аумағында
жетілдіру мақсатында кодексте айрықша салық тәртібі қарастырылған.
Шағын бизнестің арнайы салықтық тәртібі кіріс бойынша белгіленген
критерийлерге, жұмысшы санына, қызметтің түріне қарай заңды тұлғаларға және
жеке кәсіпкерлерге тарайды да, бюджетпен жеңілдетілген есептеудің үш түрін,
талап негізінде, патент және жеңілдетілген декларацияны қарастырады.
Салық төлеу тәртібін жеңілдету үш аспектіге қатысты: есепті, салықты
шығаруды және салықтық есеп беруді құруды жеңілдету.
Егер де, салық төлеу тәртібі жүзеге асып жатқанда салық төленетін
базаны анықтау үшін кәсіпкер кірістің де, шығыстың да есебін енгізу керек,
ал бұған сәйкес арнайы тәртіп бойынша салықты шығару үшін кірісті
қалыптастыру ғана қажет, ал кірісті шығарып алуға қатысты шығынды есептеуді
кәсіпкер өзіне қолайлы түрде енгізе алады.
Қазіргі кезде шағын бизнес субъектілердің салық төлеуден құтылу
мақсатында оларда қанша аудамның жұмыс істейтіндігін жасырып отырғаны құпия
емес. Жұмыспен қамтамасыз етуді легализациялауды көтеру және жұмыс
берушілердің жаңа жұмыс орнын ашуға қызығушылығын арттыру үшін берілген
тәртіпте жеңілдетілген декларация бойынша әрбір жұмысшыға 1,5%, жалданатын
жұмысшылар санын және олардың айлығының орташа мөлшерін есептемегендегі
шығарылған соманы азайтуға мүмкіндік беретін норма негізделген.
Кодекс бойынша мұндай өзгерту енгізу егерде орташа айлық ақы үш ең
төменгі айлық ақыны құрамайтын жағдайда болса ғана азайтуға жол беріледі.
Менің көзқарасым бойынша, берілген шара жаңа жұмыс орнын ашуды арттырып
қана қоймай, сонымен қатар белгілі бір дәрежеде жалданушы жұмысшылардың
еңбекақысын көтеру есебінен толықтай тұрғындардың тіршілік ету деңгейін
көтеруге мүмкіндік береді.
Салықтық реттеудің құрылымдық құралы болып мыналар табылады: салық
мөлшері, салықтық төлеушілер, салықтық ақылар және жеңілдіктер, тартып
алыну механизмі, салық бойынша есеп беру және салықтық әрі жинақтық
уақытылы және толық түрде бюджетке түсіп отыруын қадағалау.
Жүргізілген сараптау әрбір кәсіпкерлік салық пен жинақтың орта
есеппен 7-9 түрін төлейтінін көрсетеді. Бұған қоса әрқайсысына есептеудің
бөлек әдістемесі бар, салық төлеуші базасы, төлеудің тәртібі мен мерзімі,
реквизит пен есеп беру формасы бар.
Салық төлеу механизмдерінің негізгі салықтарын қарастырамыз (заңды
тұлғалардың кіріс салығы, қосылған баға салығы).
Заңды тұлғалардың салық салушы базасы қызметін салықтық жылда алынған
кірістің барлық түрін қосатын жылдық кіріс табысы атқарады.
Кіріс салығының салым объектісі болып жылдық кіріс арасындағы
айырмашылықты белгілейтін және заңдастырылған есептеулердің салықтық кірісі
табылады. СГД-дан көптеген кәсіпкерлік кірісті алумен байланысты шаруашылық
шығын да есептеуге рұқсат беріледі. Мұнда болашақтағы кіріс есебінен жабуға
кәсіпкерлік қызметтен алынған субъектілерді ауыстыру құқығы беріледі.
Корпоративті салықты бақылаудың негізгі құралы болып белгіленген ақы
тәртіп және салық төленетін мерзім, жеңілдіктер табылды.
Кіші және орта мекемелер үшін коммерциялық емес мекемелерге берілген
мүлік пен ақшаны СГД сомасының жеңілдік ретінде таратылуынан басқа ешқандай
жеңілдіктер берілмейді. Осыдан кіріс салығының механизмінде әлемдік
тәжірбиеде тараған жеңілдіктер, мысалы, салықтық демалыс, салықтық
жеңілдік, салақтық несие сияқты шаралар қарастырылмайды.
Салықты реттеу кезінде салықтық мөлшерлеме маңызды рөл атқарады.
Жалпы алғанда корпоративті салықтық мөлшерлемесі республикамызда жағдай
көтерерліктей. Салық мөлшерлемесінің жоғарлылығы жайында кәсіпкерлердің
айтылған ойы мынадай, сұралғандардың 30 пайызы қосылған құн салығының
мөлшері тым жоғары десе, 18,5 пайызы әлеуметтік, ал 17,5% корпоративті
салығының жоғары екенін айтады. Ары қарай тұлғалардан алынатын кіріс
салығы (93%), көлікке қатысты салық (9%), жер салығы (72%), мүлікке қатысты
салық (45%) және акцизалар (4%) кетеді 20. Осыған байланысты орта және
шағын бизнес кәсіпкерлеріне қатысты жеке экономистердің заңды тұлғалардың
белгілі бір уақыт аралығында кіріс салығының мөлшерлемесін азайту, сонымен
қатар салықтық тыныстамасы жеңілдігімен қамтамасыз ету ұсынысын қолдауға
болады .
Кіріс салығы төлемдерінің тәртібі мен мерзімі шағын және орта
кәсіпкерлердің қаржылық жағдайына әсер ететінін атап айта кету керек. 1997
жылдың қаңтарынан бастап республикамызда аванстық төлем енгізілді, ал осы
маусым айынан бастап жылдың кассалық әдістен ақша есептеу әдісіне көшу іске
қосылды.
Аванстық төлем механизмінің анализі мынандай қорытынды шығаруға
көмектеседі.
Біріншіден, бұл механизм шағын және орта кәсіпкерлердің айналымына
әсер етеді.
Екіншіден, салық салу принципі бұзылады қолға түспеген табысқа салық
салынады.
Үшіншіден, бұл механизм орта және шағын кәсіпкердің немесе несие
механизмімен келісілмейді.
Мұның барлығы шаруашылықтардың қаржылық жағдайының нашарлауына
әкеліп соқтырады. Сонымен аванстық төлем жүйесі, есептеу әдісі, мұндағы
салық төлемге нақты өнімге ақшаны аудару арқылы тиесілі болмайды, керісінше
өнімді жеткізу фактісіне, жұмыс пен ұсынысқа қатысты болады. Мұндай
жағдайда кәсіпкер айналасының тоқтап қалуына мүмкіндік береді. Осы салық
салудың құралдары қазыналық мүдделерді көздейді және бюджетті кәсіпкердің
атынан авансылау қамтамассыз етіледі. Сонымен табыс салығының негізгі
салықты реттеу құралы республикадағы кәсіпкерлік жұмысты айтарлықтай
ынталандырамайды.
Айта кететін жай, салық төлеудің белгіленген ақысының көмегімен
мемлекет қызметтің әр түріне келуді саралай алады, кірісті бизнес үшін аса
қажетті емес өндіріс айлықтары мен әлеуметтік орталарды игеруді күшейте
отырып, нарықтық өндірістердің еркін жүруін қадағалап отыра алады. Осының
бары – кәсіпкерлер ортасының моральдық теңдігін туғызып әртүрлі шаруашылық
етуші субъектілердің жағдайын теңдестірудің сәті түсуі мүмкін.
Салықтық функциялардың элементтері жүйесіндегі салықтық реттеудің
әрекетшіл құралдарының бірінен салықтық жеңілдіктер саналады. Жеңілдік
жайлы сөз ете отырып дщәл соның арқасында салықтық реттеудің икемділігі мен
жүргіштігі, оның әрбір төлеушіге дифференцияды түрде келу қабілеті іске
асырылатынын атап айтуға болады. Дәл осындай икемділігі салықтық реттеуді
басқа бағалық, ақшалық - несиелік, бюджеттік-қаржылық реттеуден ерекшелеп
тұрады және экономиканы мемлекеттік реттеудің жалпы механизмінде қолданудың
айрықша аумағын тудырады.
Өлшемнің экономикалық конъюктурасы мен салықтық жеңілдіктің құрамға
байланысты өзгеруі мемлекетте өндірістік айналымға қарқынды түрде ықпал
етуге мүмкіндік береді, жаңадан өндіру үдерісі кезіндегі диспропорцияларға
жол бермеу, капиталдың интенсивті түрде жиналуын реттеуге мүмкіндік береді.
Салық төлеудің мерзімі мен реті де салық төлеу жүйесіндегі маңызды
элемент болып табылады. Салық төлеудің қалаған мерзімін және оларды шығарып
тастаудың жеңілдетілген ретін бекіту қандай салық жүйесінде болмасын шешімі
оңай жұмыс емес. Кәсіпкерлерге салықты және қалай төлеу бәрібір емес, егер
де төлеу мерзімі мен реті шаруашылықтың нақты күйіне сәйкес келмесе, онда
төлеуші өзінің айналымындағы қаржысын төлейді. Осыдан барып артынша
өндірістің тоқтап қалуы, ақша төлемеу т.б. туындайды. Әрине, бұл
құбылыстардың себептері Қазақстанда және басқа да ТМД елдерінде тек қана
салық төлеу мерзімімен ғана алдын-ала анықталмаған, алайда салықтың
рететудің бұл құралы осы үдерістердің барысында жағымды, болмаса, жағымсыз
роль ойнай алады.
Өкінішке орай, Қазақстандық тәжірибе мемлекет салық төлемінің мерзімі
мен ретін анықтау және жинау қазыналық мүддені көздейтінін айғақтайды.
Қорытындылай келе, кәсіпкерлік қызметтің салығын реттеу сауалы,оның
барлық құралдары экономикалық реттеуді іске асыратын мемлекеттің қолдауымен
мәселені шешуге, бір ауыздан жұмыс жасауға шақырады.

1.4. Жеке мемлекеттердегі салық салу мәселесі

Жобалар мен салық жүйелерін жетілдірудің жеке ұсыныстарын бағалау
кезінде енгізілетін заң шығарушы органдардың, атқарушы өкімет органдардың,
еліміздегі және басқа да дамушы-өнеркәсіп тәжірибелерін ескеру қажет.
Батыстың дамыған мемлекеттерінің салық туралы заңдарын үйрену маңызды
мемлекеттік саясат тұтқасы болып табылатын қолданыстағы салықтар экономика
дамуының рыноктық талаптарына бағыт беретінін көрсетеді. Дамыған өнеркәсіп
мемлекеттерінің салықтары тек бюджет табыстарын қалыптастырудың құралы
болып табылмайды. Салық жүйесі мемлекетті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.