Салық салу жүйесінің бейтараптылығы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
І тарау. Салық жүйесінің қызмет ету тетігі 3
1.1. Салық салу жүйесінің негізгі элементтері мен салық салудың
түрлері 5
1.2. Салық жүйесін мемлекеттік үйлестіру 6
ІІ тарау. Қазақстандағы салық жүйесі 8
2.1. Салық түрлері 8
2.2. Салық түрлерінің жіктемелері 10
ІІІ тарау. Салық жүйесін жетілдіру жолдары 10
3.1. Салық жүйесін қайта құру және дамыту үрдісі 10
3.2. Қазақстанның салық жүйесін құрудың кезеңдері 11
Қорытынды 12
Әдебиеттер тізімі 13

Кіріспе

Бұл жұмыс Қазақстанға, оның салық жүйесіне, қалыптасқан салықтық
ахуал мен салық жүйесінің келелі мәселелері мен қиындықтарына, негізгі
салықтық көрсеткіштерге және салықтың елдегі экономикалық ықпалына
арналады.
Салық салу кез келген мемлекеттің қалыптасуының, қоғамның экономикалық
және әлеуметтік даму жолындағы бірден-бір негіздемесі. Салық – қоғамның
таптарға бөлінуіне және мемлекеттіліктің қалыптасуына байланысты,
Қоғам дамуының тарихында көз салар болсақ, ешқандай мемлекет салықсыз
өмір сүрмеген, себебі, ұжымдық сұранысты қанағаттандыру үшін белгілі
ақшалай сома қажет. Ал, бұл сома – салықтың көмегімен жиналады.
Бұл жұмыстың мақсаты - салық салу жүйесінің теориялық негізін саралап,
оның Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі арқылы жүзеге асырылу барысын
бақылау болып табылады.
Салық жүйесі – реформаланып жатқан экономиканың ең жанды жері десе
де болады. Ол Қазақстанның экономикалық дамуының маңызды құрамдас бөлшегі.
Бүгінде салық қоғам алдында тұрған келелі міндеттерді шешуге бағытталған
кешенді жүйелік реформалардың ажырамас бөлігі болуы керек. Салық саясатының
негізін жасақтай отырып, республика үкіметі төтенше күрделі мәселені шешу
қажеттілігіне кезікті. Оның негізі сол, бірденнен көптеген жағдайлар мен
факторларды ескеру қажет: салық саясаты мемлекеттік және жергілікті
бюджеттердің табыс бөлігін кепілді қамтамасыз етуі керек; экономика
дамуын ынталандыру үшін аударылатын қаржылардың ставкалары барынша төмен
болуы, ал салық салу тетігі барынша қарапайым болуы керек.
Салық жүйесінің кемшіліктері де жоқ емес, олар - салық санының
көптігі, ставканың шектен тыс болуы, тағысын-тағы. Осынау проблемаларды
шешу үшін, салық кодексі, нормативтік құжаттарына өзгертулер, толықтырулар
енгізіліп, салық салу жүйесіне қатысушылардың мүмкіндіктерін жеңілдетуге,
мемлекет қазынасына мол қаржы түсімін ұйымдастыруға жағдайлар жасалынуда
және реформаланып отырған экономиканың келелі мәселелерін шешуге салық
саясатының қосар үлесі арттырылуда.

І тарау. Салық жүйесінің қызмет ету тетігі

Жалпы алғанда, кез келген мемлекеттің бюджетін салық құрайтыны
баршамызға белгілі. Ал, осынау салықтың ролін бөліп-жарып жеке қарастырар
болсақ, салықтың көмегімен кәсіпорындар мен азаматтардың қалтасынан
мемлекет қазынасына қаржы аударылады және тауарлар мен қызметтер өндіру
және оларды сатудың ережелері үйлестіріледі екен. Салық ставкаларының
көлемі, салық төлеу ережесі, салық жөніндегі жеңілдіктер қаржылық салымдар
үшін, жылжымайтын мүліктер сатып алу үшін, негізгі өндірістік қорларға
салынатын инвестициялар үшін, құнды қағаздар сатып алу үшін және басқа
операциялар үшін дифференцияланған жағдай жасайды. Бұл саладағы салық төлеу
жүйесін бекітетін заңдар мен ережелер жиынтығы шаруашылық саласында немесе
аймақта өзіндік “салық климатын” жасап, бизнес саласын таңдауда және
істі жүзеге асыру барысында қандай мәселелерге назар аудару
қажеттігіне көмектеседі.
Мемлекеттің нарықтық экономикаға әсер ету тетіктерінің ішінде салық
маңызды орынға ие. Нарықтық қарым-қатынас жағдайында, әсіресе, өтпелі
нарықтық кезеңде салық жүйесі экономикалық үйлестірудің маңызды құралы,
экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі қаржылық-несиелік тетігі
болып табылады. Мемлекет салық саясатын нарықтың теріс құбылыстарына
әсер ететін белгілі бір реттеуші ретінде кеңінен қолданады. Салық пен
бүкіл салықтық жүйе рынок жағдайында экономиканы басқарудың қуатты құралы
болып отыр. Бүкіл халық шаруашылының қызметін салық жүйесінің қаншалықты
дұрыс жасалғанына тәуелді екені айтпаса да түсінікті.
Батыста салық мәселесі кез келген кәсіпорынның қаржылық жоспарында
беделді орынға ие. Жоғарғы салық ставкасы, салық факторын қате немесе
жеткіліксіз ескерілген жағдайдың салдарынан кәсіпорындар жайсыз жағдайға
ұшырауы, тіптен банкротқа душар болуы мүмкін. Екінші жағынан, салық
заңнамасында қарастырылған жеңілдіктерді дұрыс пайдалану - түскен табысты
сақтауға ғана емес, сонымен бірге, қызмет ауқымын кеңейтуді қаржыландыруға,
салықтарды үнемдеу немесе, тіптен, қазынадан салық төлемдерін қайтару
есебінен жаңа инвестициялар салуға мүмкіндік береді.
Салықты пайдалану жалпымемлекеттік мүдделер мен кәсіпорындардың
және кәсіпкерлердің коммерциялық мүддесі арасындағы өзара байланысты
қамтамасыз етудің және басқарудың экономикалық әдістерінің бірі болып
табылады. Салықтардың көмегімен барлық меншіктегі кәсіпкерлер мен
кәсіпорындардың мемлекеттік және жергілікті бюджеттермен, банктермен және
жоғарыдағы ұйымдармен ара-қатынастары анықталады. Салықтардың көмегімен
мұнымен қоса, шетелдік инвестициялар тарту сияқты сыртқы
экономикалық қызметтер үйлестіріліп, шаруашылық есеп табысы мен кәсіпорын
табысы құралады. Салықтың көмегімен мемлекет қарамағына қоғамдық
қызметтерді орындау үшін қажетті қорларды иеленеді. Сондай-ақ, салық
есебінен әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі шығыстар қаржыландырылып,
табыс бөлісіне өзгерістер енгізеді. Салық жүйесі сонымен бірге, адамдар
арасында табыстарды межелеп бөлуге үлес қосады.
Әкімшілік-директивті басқару әдісінен экономикалық басқару
әдісіне ауысу жағдайында нарықтық экономиканы, халық шаруашылығының
басымдықты салаларын ынталандыру мен дамытуды үйлестіруші ретінде
салықтың ролі мен маңызы арта түсіп, мемлекет салық арқылы ғылымды көп
қажет ететін өндірістерді дамыту және борышкер кәсіпорындарды жою
жөніндегі қарқынды саясат жүргізе алады. Дәл осы салық саясаты
бүгінгі күні реформалаудың әдіс-тәсілдері туралы пікірталастар мен
өткір сынның өтінде тұрған басты мәселе десе де болғандай. Бүгінде
салық туралы неше түрлі әдебиеттер бар және көпжылдық мол тәжірибелер
жиналған. Бірақ та, Қазақстанның салық жүйесі іс жүзінде қайтадан құрылып
отырғанына байланысты, қазақстандық салық жүйесін құру мәселесіне
арналып, терең талданып, ой тезіне салынған отандық авторлардың
зерттеулері мен монографиялары жоқтың қасы.
Жаңа Салық кодексі өз күшіне енгеніне де көп уақыт бола қойған
жоқ. Осынау кодекс негізінде Қазақстан аумағында салықтар, жиналымдар
мен баж салықтары алынып, олар өз кезегінде елдің салық жүйесін құрайды.
Тәжірибе жүзінде салықтарды үлестірудің жекелеген мәселелері сәйкес
органдардың өз құзыры ауқымында ғана қабылдануы мүмкін. Мысалы,
жергілікті өкімет органдарына салықтардың бір бөлігін ғана
пайдалануға, атап айтқанда, қосымша құнға салынатын салықты, табыс
салығын, жеке тұлғалардың табыс салығын ғана іске асыра алады.
Жергілікті жіктелімге жататын салықтардың келесі бір бөлігі,
атап айтқанда, жер салығы, жеке тұлғаның мүлік салығы, кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын тұлғаларды тіркеу жиналымы республиканың бүкіл
аумағында жұмсалуға міндетті болса, сату түскен салық, жарнама
салығы, тағысын тағылар жергілікті органдардың шешімін іске асырылады.
Әр мемлекет өзінің бюджеттік жүйе ұйымына ие. Осынау бюджеттің
құрылғыны бекітетін құқықтық нормалар ел аумағында жұмыс істейтін
қазыналарды белгілеп, олардың әрқайсысының ролі мен орнын, олардың
қызмет ету қағидасы мен өзара байланыстарын бекітеді.
Кез-келген елдің қазыналық жүйесі оның мемлекеттік құрылымы болып
табылады. Мысалы, унитарлық мемлекет болып табылатын Қазақстан
Республикасында қазыналық жүйе екі деңгейден - мемлекеттік қазынадан және
жергілікті қазынадан түседі.
Ал, федеративтік мемлекеттік бюджеттік жүйесі үш деңгейден -
мемлекеттік бюджет, федеральдық бюджет және жергілікті бюджетен тұрады.
Мысалы, АҚШ-ның қазыналық жүйесіне федералдық бюджет, штаттар бюджеті және
82 мыңдай жергілікті әкімшілік-аймақтық бірліктер: округтер мен
муниципалиттер бюджеті кіреді.

1.1. Салық салу жүйесінің негізгі элементтері мен салық салудың
түрлері

Бюджеттік немесе қазыналық үрдістің негізгі кезеңдері мыналар:
бюджетті талдап жасау;
бюджетті қарау;
бюджетті бекіту;
бюджетті бақылау;
бюджеттің орындалуын қадағалау;
бюджеттің орындалуы туралы есеп беруді бекіту
Бюджеттік жүйе туралы ҚР заңында республикалық қазынаға түсетін
түсімдердің тізімі бекітілген:
Республикалық бюджетке мыналар түседі:
1) республикалық бюджет табыстары, бұған қаржы қорларына, арнайы
экономикалық аймақтардың қорларына аударылатын сомалар кірмейді.
Республикалық бюджет табыстары мыналар:
а) салықтан, жиналымдардан және басқа да міндеттік төлемдерден түскен
түсімдер;
б) салықтық емес түсімдер;
в) капиталмен жасалған операциялар барысныда түскен табыстар;
2) заңды немесе жеке тұлғалардан, шетелдік мемлекеттерден түскен
ресми трансферттерден түскен сомалар;
3) республикалық бюджеттен бұрынырақ берілген несиелер бойныша
борыштарды өтеу;
Жергілікті бюджеттер Қазақстан Республикасының Бюджеттік жүйе
туралы заңымен және жылдық республикалық бюджет туралы Заңмен
үйлестіріледі. Осынау заңдармен сонымен бірге, бюджетке түсетін
салықтық, салықтық емес және өзге де түсімдер бекітіледі.
Республикадағы қолданыстағы салықтар мен басқа да міндетті түсімдер
Бюджеттік жүйе туралы ҚР Заңында белгілінген ереже бойынша түседі.
Салықтардың экономикалық мазмұны бір жағынан, шаруа ісін жүргізуші
субъектілер мен азаматтардың, екінші жағынан, мемлекет қаржысын
жасақтаумен айналысатын мемлекеттің өзара қарым-қатынасына негізделеді.
Салық - қаржылық ғылымның негізгі ұғым-түсініктерінің бірі.
Сондықтан да, оның мәні мен мазмұнын, халық шаруашылығы үшін берер
маңызын түсіну аса маңызды.
Салық - заңды және жеке тұлғаның бюджетке немесе бюджеттен
тыс қорға салатын міндетті жарнасы. Бұл тетік міндетті түрде ел
заңнамасымен анықталып, заң ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Жекелеген салықтар мемлекеттік экономикалық тетігіндегі салықтың
ролін анықтайтын типтік белгілермен, есептесудің және салық
жинаудың ережелерімен мазмұндалады. Салықтық типтік белгілерінің бүкіл
жиынтығы үш топқа бөліп қарастыруға болады: олар мақсатты белгілер,
ұйымдық және жүйелік типтік белгілер.
Мақсатты белгілерге - қолдау көрсетуші басқару органдары,
салықтың мақсатты жұмсалуы (салықпен жабылатын шығыстардың құрамы),
берілген жеңілдіктердің мақсаттылығы (салық төлеушінің таңдауына берілген
қаржы салу саласы) жатса, салықтың ұйымдастырушылық белгілеріне -
салық нысаны, яғни, салық салынып отырған табыс, мүлік және т.б.,
салық төлеудің көзі - қор немесе қаржы қоры, салықтың базасы - салық
салынатын сома, салық ставкасы, салық салу субъектісі - заңға сәйкес
салық төлейтін тұлға кіреді.
Әр салықтың өзіне төмендегі элементтер кіред:
Салық субъекті немесе салық төлеуші - салық төлеу міндеті заңмен
жүктелген заңды немесе жеке тұлға;
Салық тасымалдаушысы - салық төлеу жөніндегі шығасыны
тартатын заңды немесе жеке тұлға;
Салық нысаны - салық салынатын бұйым не зат: табыс, тауарлар,
мүліктер. Салықтың атауының өзі осынау нысаннан туындап жатады,
мысалы, табыс салығы, мүлік салығы, қосымша құнға салық, тағысын
тағы.
Салықтың көзі - салық төленетін субъектінің табысы (жалақы, пайыз
рента).
Салық салудың масштабы – салық өлшемінің негізіне қойылатын бірлік;
өнеркәсіптік салықта бұл кәсіпорынның айналымы немесе табысы,
жұмысшыларының немесе станоктардың саны, жұмысжайдың аумағы немесе ол
үшін төленетін ақы болуы мүмкін.
Салық салу бірлігіне - нысан өлшемінің бірлігі, яғни, табыс салығы
бойынша - елдің ақшалай бірлігі – теңгемен, жер салығы бойынша - гектар,
акр және т.б. өлшенеді.
Салық ставкасы салық салу бірлігінің көлемін көрсетіп, пайыз
түрінде есептеледі.

1.2. Салық жүйесін мемлекеттік үйлестіру

Салық тәжірибесінде салық салудың үш тәсілі бар:
Бірінші тәсіл - кадастрлық – кадастрдың падалануын қажет етеді.
Ал, кадастр дегеніміз - сыртқы белгілері бойынша жіктелетін: жер, табыстар
сияқты типтік нысандардың тізімі және ол нысанға салық салудың ортаға
табысын белгілейді.
Екінші тәсілге тоқталсақ, бұл салықты заңды тұлғаның
бухгалтериясы, яғни, салық субъектіне табыс төлеуші тұлғаның
есепшілері ұстап отырады. Бұл тәсіл бойынша, табыс салығы, яғни,
жалақысы салығы төленіп отырады. Салықты мемлекет мен субъектінің
арасындағы арағайын буын ұстап, салық төлеуден жалтару мүмкіндігін
азайтады.
Үшінші тәсіл – салық төлеушіні салық органдарын декларациялар төлеу
тәсілімен, яғни, көріп отырған табыстары туралы ресми мәлімдеме
құжаттарын беру жолымен жүргізіледі.
Салықтың басты қызметінің бірі - үйлестіру болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайындағы мемлекеттік үйлестіру екі бағыт бойынша
жүргізіледі:
Сауда-ақша қарым-қатынасын үйлестіру, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.