Фразеологизмдердің сөз табына қатысы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе4

І бөлім. Фразеологияның лексика-семантикалық құрылымы. 11

1. 1. Фразеологизмдердің мағыналық топтары. 11

1. 2 Фразеологизмдерге ұйытқы болған сөздер. 16

1. 3. Фразеологиялық синонимдер. 18

ІІ- бөлім. Фразеологизмдердің грамматикалық құрылымы23

2. 1. Фразеологизмдердің сөз табына қатысы. 23

ІІІ - бөлім. Ә. Нұрпейісовтың қолданысындағы авторлық фразеологизмдер. 36

ҚОРЫТЫНДЫ43

Кіріспе

Түркітануда фразеологизм туралы алғашқы еңбектер 40-жылдардан кейін жарық көрді. Түркі фразеологиясын (әзірбайжан, башқұрт, қазақ, қырғыз, өзбек, татар т. б) зерттеуде алғаш ат салысқан қазақ ғалымы І. Кеңесбаев болды (1)

Фразеологиялық орамдар талдап единица ретінде лексика-семантикалық жағынан сан қырлы. Бұл мәселелерді теориялық жағынан дамыту толық шешімін тапты деу қиын.

Кейбір зерттеулердің біразын, мәселен, академик Ә. Қайдаров фразеологиялық тұлғаларды әдеби тілдегі стильдік қолдану жүйесінде қарастырса, Б. Джумагельдиева, Е. Бектұрғанов, Х. Қожахметовалар жеке жазушылардың шығармаларындағы фразеологизмдерді қарастырады.

Қазақ тіл білімінде І. Кеңесбаев фразеологизмдерді танып білудің басты үш белгісін: 1) қолдану тиянақтылығын; 2) мағына тұтастығын; 3) тіркес тиянақтылығын қолдап,, осы үш критерийді бір-бірінен жырып алмай, тұтасымен басты арқау еткенде ғана Ф Е-нің ерекше белгілерін тани аламыз,, (2)

Қазақ тіліндегі фразеологизмдер де, өзге тілдердегідей фразеологиялық тұтастық, фразеологиялық бірлік, фразеологиялық тізбек болып негізінен үш топқа бөлінеді.

Фразеологиялық тұтастық-бөліп жаруға болмайтын, басқа тілге сөзбе-сөз аударуға келмейтін лексика-граматикалық тұрақты сөздер түйдегін идиомдар дейді. Идиом термині қазіргі қазақ тілінде фразеологиялық түйдектер (І. Кеңесбаев), фразеологиялық тұтастықтар (К. Аханов, Ә. Болғанбаев) деп те аталынып жүр.

Қазақ тіл білімінде, сол сияқты, басқа да түркі тілдерін де фразеологияның жеке объектісі ретінде қаралатын тұрақты сөз тіркестерінің түрлері туралы әр қилы пікірлер. Мәселен, фразеологизмдерге мақал-мәтелдердің қатысы бір алуан даулы жағдайды бастан кешіруде. Тұрақты сөз тіркестерін зерттеуде кең және тар ұғымда түсінуде ғалымдар пікірі әр қилы. Біраз зерттеушілердің І. Кеңесбаев, Г. Долбрашев (3), З. Ураксиндер (4) тұрақты сөз тіркестерін тар ұғымда түсінуді жақтайды. Кезінде акад. І. Кеңесбаев қос сөздерді фразеологизмдер қатарына енгізген (1) . Мәселен, “после глубокого и всестороннего изучение богатейшого фразеологического материала стало очевидной правильность узкого понимания объема фразеологии” десе, дәл осы ойды А. Р. Юлдашев та қолдап “что при узком понимание объекта фразеологии “более и менее” вырисовывается сам объект иследования, из которого справедливо исключается всё, кроме неделимых, лексических единиц, в том числе поговорки, пословицы, изречения и крылатых выражения, структурно организованные и бытующий как синтетические единицы,, деп қуаттайды.

Тұрақты сөз тіркестерін кең ұғымда түсінуді негізге алатын зерттеушілер С. Н. Муратов, Х. Ахунзяновтар терминдерді, күрделі сөздерді, қос сөздерді, нақыл сөздерді, газет айдарларын, мақал-мәтелдердің барлығын тұрақты сөз тіркестеріне жатқызады.

Орыс тіл білімінде бұл салада көп еңбек сіңірген академик В. В. Виноградов. Ол франц. ғалымы Ш. Бабкиннің фразеологиялық схемасын творчестволық түрде өңдеп, фразеологиялық орамдарды: 1. фразеологиялық тұтастық.

2. фразеологиялық бірлік(5)

3. фразеологиялық тіркес деп үшке бөлгенде, мақал, мәтел, термин сөздерді бұған кіргізбеген. Н. М. Шанский, В. В. Виноградовтың осылай бөлген жүйесіне төртінші етіп, фразеологиялық сөйлемше (выражение) дегенді қосып, бұған мәселен, орыс тіліндегі…. қасқырдан қорыққан орманға бармас, жылтырағанның бәрі алтын емес, темір жол, жоғарғы оқу орны… тәрізді тіркестерді жатқызады. Сөйтіп, Н. М. Шанский фразеологиялық орамға жататын тілдік тұлғалардың аясын кеңейте түсіп, оған кейбір термин сөздер, мақал-мәтелдерді енгізеді. (6) Ал А. М. Бабкин мұндай жүйеге, пікірге қосылмайтындығын айтады. Н. М Шанскийдің толықтырып, өңдеп 1985 ж шыққан, , Фразеология русского языка,, еңбегінде фразеологиялық сөйлемшені коммуникативті сипаттағылар: құрылысы жағынан сөйлемге ұқсас деп “Человек это звучит гордо”, , , суждены наши благие порывы, ал, , трудавые успехи,, , , , на данном этапе,, т. б номинативті сипаттағылар деп бөледі. (6)

Тіл мамандары мұны орыс тілінің түсіндірме сөздігінің авторлары идиома, фразалық сөздерге мәтелдерді қосып, мақалды есепке алмайды. Осы салада тың пікір-айтушылар Б. А. Ларин және Л. И Малатков. Бұлар фразеологиялық тұлғаларды идиом, фразамен ғана шектеп, мақал, мәтел, термемен, қанаты сөздерді одан тыс құбылыс деп қарастырады. (8, 9)

Ал қазақ тіл білімінде бұл мәселеге байланысты мынадай пікірлер бар. 1954 жылы шыққан Қазіргі қазақ тілі оқулығында фразеологиялық тізбектер өздерінің жасалуы, фразалық материялы, грамматикалық байланысы лексикалық мәні жөнінен мына төмендегідей ірі үш түрге бөлінеді:

Идиомдар 2) Мақалдар 3) Мәтелдер. (10)

Кеңесбаев. Ғ Мұсабаев оқулығының “Қазіргі қазақ тілі” 1975 жылғы басылымында,, Фразеологиялық тіркестер екі топқа идиомаға және фразаға бөлінеді деген,, (11) .

Профессор М Балақаев пен профессор Т Қордабаев тұрақты тіркестерді идиомалық тіркестер, фразалық тіркестер(12) . Профессор А . Ысқақов күрделі сөздердің топтастыру мәселесіне қатысты айтқандарына тұрақты тіркесті идиологиялық тіркес, фразалық тіркес деп екіге бөледі. Профессор К Аханов… мақал-мәтелдер мен қанатты сөздерді фразелогиялық единцалардың қай тобына жатқызу өте күрделі мәселе дейді.

Қазақ мақал-мәтелдерінің стилистикасы туралы еңбегінде Р. Сәрсенбаев фразеологиялық орамдар А Шанский, қатарына тілдегі мақал- мәтелдер мен нақыл сөздерді жатқызады. Мақал-мәтелдер мен нақыл сөздердің фразеологияға қатысы, бұлардың тұрақтылығымен эвфониялық құбылыста қолдану сипатына байланысты. Осы сипаттар арқылы бұларды фразеологиялық единцалар тобына қосып қараймыз дейді. (15)

М. М. Копыленко мақал-мәтелдердің жағдайға(ситуацияға) байланысты қолдалынып, коннативті (фразалық) мағынаға ие болатынына қарамастан, , в целом пословица и поговорки как жанр народного творчества не могут быть предметом фразеологии,, деп жазады. ( )

Сонымен, тіл мамандары, қай тілдегі болмасын, фразеологияны мейлі тар ұғымда, мейлі кең ұғымда түсінуде фразеологиялық тұлғаларды айқындау үшін фразеологиялардың қалыптасқан, дайын сөз тіркесі екендігін, оның мағына тұтастығын, құрамындағы компоненттердің тұрақтылығын, семантикалық бірлігін, жалпы беретін мағынадағы образдылық пен ауыспалылық, басқа тілге сөзбе-сөз аударуға келмейтіндігін айтады.

В. Виноградовтың классификациясына сүйене отырып, қазақ тіл білімі де қазақ тіліндегі фразеологизм түрлерін үш түрге: фразеологиялық тұтастық(идиом), фразеологиялық бірлік, фразеологиялық тізбектер деп бөлді. Осы ұғымдарға төртінші түрі етіп қосқан. Н. Шанскийдің фразеологиялық түсінік (К. Аханов) , , сөйлемше,, деп аударған. Кейде, , орамдар,, деп те атайды. (14) . , , Сөйлемше,, деген түріне қазақ зерттеушілерінің пікірі әр түрлі. І. Кеңесбаев фразеологияны тар үғымда түсінуде мақал-мәтелдерді фразеологизмдерге қоспайды. Ә. Болғанбаев пен Қалиұлының тұжырымы мақал-мәтелдерді фразеологизмдерге қоспайтын Р. Сәрсенбаев тоқтамымен ыңғайлас. Қазақ тіл біліміндегі фразеологизмдердің зерттелуі жайы ойымды түйіндесек: қазіргі қазақ фразеологиясы өз табиғатына сай, күрделі зерттеу, ғылыми еңбектермен молығуда.

Көркем шығармадағы тіл ерекшелігінің қазақ тіл біліміндегі шешімін табу жайына қатысты қазақ тіліндегі көркем проза тілін зерттеуші-маман профессор Б. Шалабай мынадай үш ерекшелікті атап көрсетеді.

көркем шығарманың тілін талдау тіл тарихының, соның ішінде әдеби тілдің де белгілі бір кезеңінің жалпы ахуалын білу мақсаты тұрғысынан жүзеге асады.
әдеби тілдің қызметтік, (функционалды) стильдерінің бір түрі ретінде, яғни ресми, публицистикалық, ғылыми стильдермен бір қатардағы көркем әдебиет стилі ыңғайындағы, дамытудағы ролін көрсетуге, көркем шығармалардағы жекелеген тілдік құралдардың стилистикалық бояуларын, көркемдік қызметтерін ашуға назар аударылады.
Тіл және әдебиеттану ғылымдарында көркем шығарманың тілі лингвистикалық және әдебиеттану ілімдерінің тұрғысынан жеке-жеке бөліп қарастырылады.

Осы ерекшеліктерді сараптай келіп, ғалым, көркем әдебиет тілі сияқты біртұтас дүниені жете түсіну және толық түсіндіру үшін,, қазақ филологиясында көркем әдебиет стилистикасының жүйелі ғылыми-теориялық тұжырымдамасын жасауды қажет етеді,, деген тұжырым жасайды. (17)

Осы орайда, зерттеушілер фразеологизмдердің көркем әдебиеттегі жұмсалуын қарастырғанда, ең алдымен экспрессивті-образды реңктері бар, поэтикалық сипаттағы түрлеріне назар аударады:, , В целях изучение творчества писателей, сказителей индивидуальных особенностей стиле, исследователь может ограничится образной фразеологий,, . Себебі, фразеологиялық тіркестер барлық стильдерде де қолданылғанымен бейнелілік пен экспрессивтілік, негізінен, көркем әдебиетке тән және көркемдік құрал автордың жан дүниесі, шығармашылық идеясымен астасып, көркемдік құралы ретінде қызмет етеді.

Фразеологияның көркем шығармадағы қолданысына қатысты осы мәселені зерттеуге арналған теориялық-әдістемелік еңбектерде:, , Фразеологический анализ художественного произведения преследует такие цели: определить состав фразеологических единиц используемых писателей; устоновить источники, из которых черпалась это фразеология; показать, как автор творчески использует этот материал, видоизменяя, обновление его и перемещая из одной стилистической сферы в другую. Не менее интересно и ценно изучать фразеологическое новаторство самого писателя, создавшего многие удачные образные выражения, часто которых затем тоже приобретала характер крылатых,, .

Фразеологизмдер (кең мағынасында - фразеологиялық тіркестер мен мақал-мәтелдер) көркем сөз өнерінің ең құнарлы саласына тән ойлау нәтижесі мен халық даналығының туындысы болып саналады. Тіліміздің бұл байлығы ғасырлар бойы қорланып, қалыптасқан, толассыз дамып, толығып отыратын, әрқашан да қолданысқа дайын тұратын көркем сөз құралы болып саналады. Яғни, көркем сөз шеберлерінің өз шығармаларында түрлендіріп, сан құбылтып, пайдалануына болатын әсем де әсерлі, көркем де бейнелі сөз өрнегі болып есептеледі. Жоғарыда айтып кеткендей, фразеологизмдерге тән ерекшеліктердің бірі ретінде олардың тұлғалық, құрамдық және ішкі орын тәртібінің тұрақтылығы. Бұл бірақ қатып қалған, ешбір өзгеріске түспейтін құбылыс емес, белгілі шарттылыққа бағынатын заңдылық. Проф. Р. Сыздықова, , сөз құдіретінің арқасында іске асатын құбылыс,, деп, ол ғалымның бейнелі түрде атаған, , сөз әрлеу,, тәсілі деп танимыз. (18)

Фразеологизмдерді сөз құдіретінің арқасында іске асатын құбылыс деп тани отырып, сол негізде, , Қан мен тер,, шығармасындағы фразеологизмдерді қарастырып отырмыз.

Жұмыстың тақырыбы : Ә. Нұрпейісовтың, , Қан мен тер,, романындағы фразеологизмдердің қолданысы.

Жұмыстың мақсаты : 1. Ә. Нұрпейісовтың, , Қан мен тер,, шығармасындағы фразеологиялық тіркестерді жүйелеу.

2. Ә, Нұрпейісовтың шығармасындағы фразеологиялық тіркестің қолданыс ерекшеліктерінің тілдік табиғатын анықтау.

Жұмыстың өзектілігі: Ұлттық дүниетаным мен ана тіліміздің сөз құдіретінен нәр алып, ұлттық қасиеттерді бойына сақтап, халықтың сан ғасырлық тәжірибесінде қорытылып қалыптасқан асыл қазына -көркем сөз үлгілерін қолдану, Ә. Нұрпейісов шығармасындағы тұрақты сөздердің қолданысын зерттеу.

Жұмыстың теориялық-мәні : Ә. Нұрпейісов шығармасын, фразеология мәселесін функционалдық тіл білімі тұрғысынан қарастыру.

І бөлім. Фразеологияның лексика-семантикалық құрылымы.

1. 1. Фразеологизмдердің мағыналық топтары.

Фразеологизмдердің семантикасына арналған зерттеулерде оларды мағыналық топтарға бөлудің, топтастырудың принциптері мен түрлі әдіс-тәсілдері арнайы қарастырылған. Осы мәселе жөнінде І. Г. Сайфуллин, , Фразеологиялық единицалар және олардың классификациясы,, деген зерттеуінде:, , Семантическая классификация вскрывающая внутреннюю сущность, природу ФЕ, имеет важное значения в деле их изучения с точки зрения лексико-семасиологической. Поэтому, разумеется, ни в каком языке раздел частного языкознания, именуемый фразеологий, не может претендовать на исчерпывающую полнату без подробного рассмотрения ФЕ путем их семантического анализа,, - деп, фразеологизмдерді семантикалық тұрғыдан зерттеудің мәні ерекше екендігін атап көрсетеді. (37)

Қазақ тіліндегі фразеологиялық тіркестер халықтың ғасырлар бойы көңілге түйіп, сұрыптап жеткізген образдар дүниесінің тілдік элементтері жай тілдік единицалар емес, ықшам, әсем өрілген, өңделген, бейнелі сөз оралымдары.

Фразеологизмдерді тілдегі қолданысына орай, семантикалық тұрғыдан: адамның ішкі жан дүниесін танытатын; мінез-құлқын бейнелейтін, іс-әрекет қимылын суреттейтін, діни ұғымды бейнелейтін фразеологизмдер деген бірнеше мағыналық топтарға жіктеледі.

Қарастырылып отырған шығармада фразеологизмдерді төмендегідей мағыналық топтарға жіктедік.

А) Адамды сипаттайтын фразеологиялық тіркестер

Қазақ халқы жалпы біреуді не бір нәрсені сипаттағанда көбіне теңей, ассоциативті түрде салыстыра не астарлап немесе бір шумақ өлең шығарып, ой-пікірін бейнелі түрде жеткізіп отырған. Жеке адамның мінез-құлқын, кескін-келбетін, жағымды-жағымсыз қасиеттерін бейнелеуде осындай ұлттық ерекшеліктерінің бір көрінісі байқалады.

Адамның жан дүниесін, мінезін бейнелейтін образды фразеологизмдерге Ә. Нұрпейісов шығармасынан мысал келтірсек :

Жаңа мыналар Есбол атасына тие берсінді шын көңілменағынан жарылыпайтты ма екен? (36. 426)

Ағынан жарылу-шын көңілден деген ұғымды білдіреді.

Жас Федоровтыңқолы ашықболатын (36. 98)

қолы ашық- сараң емес, сұрағанды беретін адам.

Тәңірберген есітпеген кісідей, бетінсырт салып отыр.

Сырт салып отыру-теріс бұрылып, қарамай отыру. (248 б)

Онан тағы да Теміркеніңалдын орап, осы Федоровтың бес жүз құлаштық пошымын, дербес өңірдегі ең тәжірбиелі балықшыларды жалдап алып еді. (36, 120 б)
Төлеу қаза тапқалы Қалау, , маған ти,, деп, жесір әйелгекүн көрсетпейжүрген көрінді.

Күн көрсетпеу-мазасын алу, қинау. (36, 129 б) .

Басқасын қайтейін, ең аяғысүйектің басын тістескенДостың істеп отырғаны анау. (36, 335 б) .

Бір сүйектің басын тістескен- аштық пен тоқтықты бірге көрген адам.

Және бұл өзі адам баласынакөңілінде құттай аласы жоқ, ағалық әділ сөзін айтып, әрдайым ағына тоқтайтын кісі. (36. 421 б)

көңілінде құттай аласы жоқ- таза, адал адам.

Со жақтантіл- жағына сүйенгенбіреудің саңқылдаған даусы құлақты жарып барады, (36. 338 б)

Тіл жағына сүйенген- өсекші, сөзшең адам

Екі қу қақбастыңотымен кіріп, күлімен шығыпжүрсің, -деп Қарақатын барған сайын қызын ширықтырып жібереді. (36. 326)

Отымен кіріп, күлімен шығу- үй шаруасының барлығын істеу.

Әншейіндегіқой аузынан шөп алмайтынжуас қалпынан күрт жадырап, тап бір арқасы бар айтулы жырауларша тақымының астына бір жастықты басып апты (36. 354)

қой аузынан шөп алмайтын-жуас, момын адам.

Қанша мақтасаң да, сол Қаратаздүние бағын пе?-деп ақырып тастады. (дүниеқор, сараң адам) (36. 34 б) .

Фразеологиялық тіркестер жүйесіндегі үлкен мағыналық топтарға, сондай-ақ, салт-дәстүрді және діни ұғымды бейнелейтін сөз орамдарын жатқызуға болады. Зерттеліп отырған шығармада мынандай түрлерін кездестіруге болады.

Қазір түріндеқұдай салды, мен көндімдеп неге болса да мойын ұсынып көнген кісінің кейпі бар. (36. 437 )
Бүгінгі күні арамыздан жетім шалдүние салыпысрат сапарына жол шеккенде…уа, мына артында қалған біздер оның аз ғана алапасына көз сүзетін сияқтымыз(36. 424)

Дүние салу-немесе, , , жан тапсыру,, яғни қайтыс болған адам.

Аштан өлсең де, аяқ серіппе, үнсіз өл дейсің бе?

Аяқ серпу- қарсылық көрсету. Бұл жерде автор қарама-қарсы ұғымда, , аяқ серіппе,, деп қолданған.

Кешегі соғыста жараланған бір жігіт сол түні таң алдындажан тапсырды. (36. 325б)

Жан тапсырды-қайтыс болды, дүниеден өтті.

Бірақ біздің қызымыз ер кісіге қарамай, иманы бетінеүзіліптұрып еді. (36. 454)

Иманы бетіне үзілу- бұл тәрбиелі, ұялшақ, бетіңе тік қарай алмайтын адам. Көбінесе қыз балаларға байланысты айтылады.

Қарт балықшыға құран оқыды. Әлі .

Басы қарайтылмаған-кісі қайтыс болғанда оны әлі жерлемеген деген мағына береді.

,, Құдай-ай жар бола көр. Шыбын жанынсақтай көр,, (36. 436)

Мұнда, , Құдай-ай жар бола көр,, деп құдайдан көмек сұрап, жалынып, жалбарынуы мақсатында айтылған сөз.

Бір күн ішінде із-түзін аңғартпайжер жұтқандайзым-зия жоқ болды(36. 321)

Жер жұту- тіркестен кейін оның мағынасы берілгенде, яғни жоқ болып кету, көзден таса болу.

Соққыға жығылғандай боп екі иығының басы салбырап, құр сүлдерінсүйреп кіріп келе жатты.

құр сүлдері-, , сүлдері,, адамның сүйегі яғни әбден азып-тозған, жаны қиналған адамның бейнесі көзге елестейді. Автор оқырманға көп қиыншылық көрген бейнесін дәл жеткізу үшін қолданған.

Келесі мағыналық топта қоғам, өтпелі кезеңдер, қарым-қатынас және әлеуметтік өмір сипатын бейнелейтін фразеологиялық тіркестер қарастырылады.

Әлеуметтік өмірмен, замана тынысымен астасып, сабақтасып жататын құбылыстар мен қарама-қайшылықтарға: молшылық-жоқшылық, бақ-дәулет, еңбек, уақыт тағы да осы тәрізді қоғамға тән табиғи процестер жатады. Тілімізде осы процестерді бейнелейтін образды тіркестер жиі кездеседі. Мысалы, , , басына бақ қонды,, ; дәулеті судай тасыды; дәулеті асты; деген ұғымды халық басында бағы, астында тағы бар; оң жақтан айы, сол жақтан күні туды; қағанағы қарқ, сағанағы сарқ; тағы да басқа осы тәріздес бейнелі сөз оралымдарын қолдана отырып, айтар ойын тұспалдап жеткізеді.

Осындай қоғам саяси мағыналас фразеологиялық тіркестердің шығармадан мынандай үлгілерін кездестіруге болады:

1. Үш төрт ауылдың малдары аузы-мұрнынан шығатын (36. 142б)

аузы-мұрнынан шығу- көп молшылық мағынасында жұмсалады, малдары сансыз көп, бай ауыл көзге елестейді.

2. -Әңгімеңді де айтпадың, - деп құйқасы көрінген сұйық қасын сайқалдана керіп, - бірақ ,, ел құлағы елу,, біз де естіп жатырмыз (36. 333б)

,, ел құлағы елу,, - елден ештеңені жасыра алмайсың, бір құлақ естігенде бәрі де естиді дегенді білдіреді.

Әсіресекөз көргенкісілер Еламанның құлаған шаңырағын қайта көтеріп, өз алдына үй боп жатқанына мәз(36. 434)

көз көрген - көпті көрген, оқыған, ақылды кісілерге байланысты айтылады.

4. Көкте құдай, жерде патша деуші едік(36. 233 б)

Көкте құдай, жерде патша -бұл фразеологиялық тіркес кекесін-сын ретінде бай-шонжарларға қатысты айтылып отыр. Яғни олардың өздерін құдыретті сезініп жерде патша болып қана қоймай, өздерін көкте құдай ретінде санайтындығын көрсетеді.

5. Еламан ақ жаулық тартқанның бәріне ұрынғысы келмеді. (36. 336б)

Жалпы тілде, ақ жаулық деген фразеологиялық тіркес қолданыста бар. Яғни ақ жаулық- әйел адам . Автор шығармада осы тіркесті нақтылай түсіп оған,, тартқан,, сөзін қосады. Сонда,, ақ жаулық тартқан,, формасында келген бұл фразеологиялық тіркес кез-келген оқушыға түсінікті.

6. Соған қарамастан бұның менімен сәлемі түзу(36, 638)

сәлемі түзу- адамдар арасындағы қарым-қатынасқа байланысты айтылады. Бұл тіркес тілдегі, , қырғи қабақ,, тіркесіне антоним болып келеді. Егер,, қырғи қабақ,, - араз болса, ал, , сәлемі түзу,, -сыйластық, достық мағынада жұмсалады.

Жалпы Ә. Нұрпейісов шығармасында осындай қоғамдық- саяси мағыналас сөздер ұшырасады.

Шығармадағы фразеологиялық тіркестердің мағыналық топтарын зерттей отырып, автор олардың адамның кескін-келбетін, тіршілігін, мінез-құлқын, жан-дүниесін, қарым-қатынасын және әлеуметтік өмір, оған тән заңды табиғи құбылыстарды бейнелі түрде сипаттағаны байқалады.

1. 2 Фразеологизмдерге ұйытқы болған сөздер .

Фразеологизмдердің бірінші сөзі көп жағдайда ұйытқы сөз деп аталады. Ұйтқы сөз фразеологизмдердің бірінші сөз болып келуі басты шарт болып табылмайды. Екі компонентті зат есімнен болған фразеологизмде ұйтқы сөз бірінші болып та, соңынан екінші болып та тұра береді. Дегенмен, ұйтқы сөз фразеологизмдердің бірінші, (басқы) компоненті болып қолданылуы өте жиі ұшырасатындығын жоққа шығаруға болмайды. Осындай фразеологиялық тірекстің бірінші компонентте жиі ұшырасуынан қарастырылып отырған Ә. Нұрпейісов шығармасының лексикасынан мынандай үлгілерін кездестіруге болады. Олар өзара іштей: а) дене мұшелерінің атаулары; ә) сан атаулары; б) ыдыс-аяқ, киім атаулары ұйытқы болған сөздермен тіркескен үлгілері бар. Олар Көз сөзіне қатысты фразеологизмдер:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.