Франция ауыл шаруашылық саласының жерді пайдаланудың құрылымы
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Бөлім 1. Францияның экономикалық - географиялық орны және саяси жүйесінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .8
1. Франция мемлекетінің экономикалық-географиялық жағдайы ... ... ..8
2. Франция мемлекетінің саяси
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
Бөлім 2. Францияның табиғи жағдайы және ресурстары ... ... ... ... ... .18
Бөлім 3. Францияның шаруашылығына
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... 23
3.1. Өнеркәсіп
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .23
3.2. Ауыл
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 28
3.3. Көлік және телекоммуникация
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..32
Бөлім 4. Францияның демографиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... 35
1. Француз халқының салт-дәстүрлері (әдет –ғұрпы, мәдениеті)...35
2. Франция халқының демографиялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ...36
3. Францияның әлеуметтік саласының даму деңгейі (медицина, білім беру
салалары) ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .46
Бөлім 5. Францияның рекреациялық ресурстары
(туризм) ... ... ... ... ... ...57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .73
Кіріспе
Қазіргі географияда, негізінен, белгілі бір елдерге арналған саяси-
географиялық елтанушылық бағыттағы зерттеулер басым. Мұнда осы
мемлекеттердің әлемдегі және аймақтағы алатын орны мен маңызы, ондағы
саяси күштер мен үрдістердің аумақтық байланыс ерекшеліктері, мемлекеттік
құрылысы мен оның саяси ұстанымындағы өзгерістері, сондай-ақ елдердің
сыртқы және ішкі саясат мазмұнын анықтау мәселелері басты орын алады. Ол
қоғам дамуының жалпы заңдалақтары туралы басқа да ғылымдардың мәліметтерін
негізге ала отырып, әрбір елдің өзіне тән әлеуметтік-экономикалық және
саяси даму ерекшеліктерін анықтайды.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты Франция мемлекетінің саяси және
әлеуметтік сипаттамасын беру және әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің
ерекшеліктерін анықтау. Қойылған мақсатқа сай келесі міндеттер шешілу тиіс:
- Францияның экономикалық-географиялық орнын анықтау;
- Мемлекеттің табиғи жағдайына және табиғи ресурстарына қысқаша
сипаттама беру;
- Францияның шаруашылық салаларын талдау: өнеркәсіп саласы, ауыл
шаруашылық саласы, көлік және телекоммуникация саласы;
- Францияның демографиялық ерекшеліктерін сипаттау, соның ішінде
француз халқының салт-дәстүрлері, бүгінгі күннің демографиялық
жағдайы және әлеуметтік саласының даму деңгейін (медицина, білім
беру салалары) қарастыру;
- Рекреациялық ресурстарына сипаттама беру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Франция мемлекетінің
әлеуметтік-экономикалық жағдайы, оның даму ерекшеліктері.
Дипломдық жұмыстың жазылу барысында келесі әдістер пайдаланылды: әдеби,
статистикалық талдау, салыстырмалы – географиялық, картографиялық.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы зерттеу негізінде пайда болған
Франция мемлекетінің өсу жолдарына баға беру.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы келесі: Елтану, Дүние жүзінің
саяси, экономикалық және әлеуметтік географиясы, Әлем географиясы,
Қазіргі заман географиясы пәндерін оқытқан кезде пайдаланған жөн.
Димпломдық жұмыс кіріспеден, бес бөлімнен қорытынды және пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың мазмұны 70 бет мәтіннен, 15
суреттен, 3 кестеден тұрады.
Бірінші бөлімде Францияның экономикалық-географиялық орны талданады,
екніші бөлімде мемлекеттің табиғи ресурстары және жағдайы қарастырылады.
Үшінші бөлімде Францияның шарауашылығы (өнеркәсіп саласы, ауыл шаруашылығы
және көлік саласы) талданады. Төртінші және бесінші бөлімде халқының
ерекшеліктері және рекреациялық ресурстары сипатталады.
Бөлім 1. Францияның экономикалық - географиялық орны және саяси жүйесінің
сипаттамасы.
1. Франция мемлекетінің экономикалық-географиялық жағдайы.
Франция – Батыс Европаның ең ірі мемлекеті. Солтүстіктен оңтүстікке
және бастыстан шығысқа дейін Франция шамамен 1000 км жерге созылып жатыр.
Шекарасының жартысының көбі Солтүстік теңізімен, Ла-Манш бұғазымен, Атлант
мұхитымен және Жерорта теңізімен шектелген. Ауданы бойынша Ұлыбритания,
Германия сияқты мемлекеттерден әлде қайда басым – 552 мың км2, ал халық
саны шамамен 59 млн адам. Франция астанасы – Париж қаласы. Францияға
Жерорта теңізінде Корсика аралы және басқа ұсақ аралдар тиесілі. Францияның
құрамына теңіз департаменттері жатады, олар: Гваделупа, Мартиника, Гвиана,
Реюньон, Сен-Пьер және Микелон; теңіз территориялары – Жаңа Каледония
аралдары, Француз Полинезиясы және т.б. Француз теңіз жерлері төрт
континентке таралып, төрт мұхитпен жуылып жатыр. Теңіз территорияларының
әр-қайсысы халқының көпшілігі талап еткен жағдайда Францияның құрамынан
шыға алады. Францияның Америка, Африка және Мұхит аралдарында өз меншіктері
бар. Олардың жалпы ауданы 127 мың км 2, ал халық саны 2 млн-ғы жуық.
Франция елі европалық материктің батыс бөлігін алып жатыр. Оны атланттық
және жерорта, рейнмаңылық және пиренеялық ел деп атауға толық мүмкіншілік
бар. Франция солтүстік-шығысында Бельгия, Люксембург және Германиямен,
шығысында – ГФР, Швейцариямен және Италиямен, оңтүстік-шығысында –
Монакомен, оңтүстігінде – Испания және Андоррамен шектесіп жатыр. Теңіз
шекарасы құрлық шекарасына қарағанда ұзын саналады. Теңіз шекарасы 3120 км
–ге созылып, үш жағалауға бөлінеді: Жерорта теңізінің жағасы, Бискай
шығанағымен Атлант мұхит жағалауы және Солтүстік теңіздегі Ла-Манш
бұғазының жағалауы. Жағасының көпшілік бөліктері, әсіресе Бретань және
Провансальда өте қатты тілімделген, кемелердің орналасуына ыңғайлы
бухталар да көп. Құрлық шекарасының ¼ бөлігі Испаниямен шекарадағы Пиреней
тауларынан, оңтүстік-шығысында Италия және Швейцариядағы Альпі және Юра
таулары бойынша өтеді. Теңіз және құрлық байланыстарының ыңғайлы болуы,
халықаралық жолдардың қиылысында орналасуы Францияның экономикалық жағдайын
күшейтеді, оның шаруашылығының дамуына, басқа елдермен сауда және мәдени
байланыстарының өсуіне зор әсерін тигізеді.
Францияның теңіз департаменттері және территориялары.
1. Гваделупа – Кариб теңізіндегі Антиль аралдарының ең ірілерінің
бірі. Гваделупаның территориясын екі арал алып жатыр.
2. Мартиника Антиль аралдарында орналасқан. Мартиниканың ғажап
табиғатының себебінен туристтер бұл аралда өте көп болады.
3. Гвиана – ең ірі франциялық департамент және Оңтүстік
Америкадағы жалғыз европалық меншік. Кайенна – департаменттің
басты қаласы.
4. Реюньон Үнді мұхитында Мадагаскар аралынан 800 км қашықтықта
орналасқан және Маскарен аралдар тобына жатады. Реюньон – ең
тығыз мекенделген - 590 мың адам құрайды.
5. Жаңа Каледония – Меланезияның таулы территориясы Тынық мұхитта
400 км жерге созылып жатыр. Ол Белепа архипелагы, Пен аралдары,
Луайоте аралы және т.б. ұсақ аралдардан тұрады. Қазіргі кезде
белсенді түрде туризм дамуда.
6. Француз Полинезиясы Тынық мұхиттың оңтүстігінде орналасқан және
төрт архипелагтан тұрады – Қоғам, Маркиз, Туамоту және Оңтүстік
аралдарынан тұрады. Туризмнан кейінгі табысты іс ретінде маржан
өңдіру саласы саналады.
7. Сен-Пьер және Микелон архипелагы Атлант мұхитының солтүстік-
батыс бөлігінде Ньюфаундленд аралынан 25 км қашықтықта
орналасқан. Ол үш аралдан тұрады: Сен-Пьер, Микелон және
Ланглад.
8. Оңтүстік және Антарктикалық жерлер Үнді мұхитының оңтүстік
бөлігінде және Антарктидада орналасқан. Олардың құрамына Адели
жері, Крозе және Амстердам аралы жатады.
9. Майотт – Үнді мұхитында орналасқан Мозамбик бұғазының
солтүстігіндегі Конф архипелагының төрт аралдарының бірі.
10. Валлис-э-Футуна – Тынық мұхитта орналасқан, 14 мың тұрғыны бар
екі архипелаг.
Францияның аудандары:
Париж және Париж аудандары –облыстың территориясы солтүстік француз
жазықтығымен сай келіп, құрамына Иль-де-Франс, Нормандия, Пикардия,
Шампань, Бургундия және Орлеан сияқты тарихи провинциялары жатады. Қазір
Париж – дүние жүзінің ең ірі және ең әдемі қалаларының бірі (сурет 1).
Париж және қаламаңы аудандары Үлкен Парижді құрайды (сурет 2), оның аумағы
1,7 мың км2, халық саны – 8,2 млн-нан астам.
Сурет 1. Париждің әкімшілік картасы.
Париждің тұрғындар саны 1,5 млн адам және оның құрамы алуан түрлі:
халықтың жартысы – француздар емес, шетелдіктер, олардың арасында 67 мың
алжирліктер, 100 мыңнан астам испандықтармен португалдықтар, мыңдаған
марокандықтар, югославиялықтар және орыстар. Париж – Францяның саяси
өмірінің орталығы болып саналады.
Сурет 2. Үлкен Париж картасы.
Өңдеу өнеркәсібінің басты саласы ретінде машина жасау саласы саналады,
ал Париждің өзі Францияның сауда айналымының тең жартысын беріп отыр.
Париж – мемлекеттің ғылыми және мәдени өмірінің де орталығы.
Солтүстік аудан – Францияның солтүстігінде Бельгиямен шекаралас жерде
орналасқа., ауданы бойынша үлкен емес және табиғатымен көзге түсе қоймайды.
Климаты жағымды емес, бойлай жаңбыр жауады, орман мүлдем жоқ. Бұл тығыз
қоныстанған аудан және өнеркәсіптік маңызы өте зор. Солтүстік аудан –
текстилді өнеркәсіп жақсы дамыған көне индустриалды аудан. Өнеркәсіп және
сауда орталығы ретінде Лилль-Рубе-Туркуэн агломерациясы саналады, осы
жерлерге Францияның жүн және зығыр өнеркәсібінің негізгі бөлігі тиесілі.
Экономикалық және мәдени орталық ретінде – Лилль қаласы, тұрғындар саны 200
мыңға жуық, көптеген текстиль және тігін фабрикалары, ірі машина жасау және
химиялық зауыттар орналасқан.
Шығыс аудан – бұл ауданның құрамына келесі тарихи провинциялар жатады:
Лотарингия, Эльзас және Франш-Конте. Осы үш провинция бір-бірінен ауыл
шаруашылығының мамандануымен, тұрындарының құрамымен ерекшеленеді.
Лотарингия аттас үстіртін үстінде орналасқан. Тау өңдіру
өнеркәсібінің және металлургияның ең маңызды ауданы. Осы жерде Батыс
Европадағы ең ірі темір рудалық бассейн, қара көмір және калиялық тұз кең
орындары орналасқан; ондаған металлургиялық зауыттар Мозель, Орн, Шьер
өзендерінің жағасында орналасқан. Кейбір жерлерде олар нағыз зауыттар
көшесін құрайды. Соған қарамастан Лотарингия депрессивті аудан саналады,
өйткені оған өнеркәсіп деңгейінің төмендеуі және жұмыссыздықтың жоғары
деңгейі тән болуда.
Эльзас Рейн өзенінің франциялық бөлігінде орналасқан. Жағымды
климаттық жағдай және құнарлы топырақ Эльзас экономикасының дамуын
анықтайды: бұл жерже ауыл шаруашылығы, тағам өнеркәсібібасым келеді,
сонымен қатар текстиль өнеркәсібі және машина жасау саласы да дамыған.
Молюз және оның маңы – Францияның мақта-қағаз ауданы саналады.
Сонымен қатар Эльзаста жүзім, бидай, секер қамысы, көкөніс өсіріледі. Мал
шаруашылығы дамыған. Аймақтың ірі орталығы ретінде Страсбург қаласы
саналады, тұрғындар саны 300 мыңнан астам, осы жерде Европалық парламент
орналасқан.
Франш-Конте Жоғары Сона және Юра тауларындағы аласа үстіртте
орналасқан және орман жабылған. Топырағы құнарсыз, сондықтан ауыл
шаруашылығы төмен дамыған. Бұл аймақта мал шаруашылығы, орман және қағаз
өнеркәсібі, сонымен қатар машина жасау саласы дамыған.
Франш-Конте – таза франциялық аудан, бұл жердің тұрғындары тек қана
француздар.
Лион ауданы - бұл ауданның бір бөлігін таулар алып жатыр: Савоя
Альпілері – шығыста және Орталық массив (Овернь) – батыста.
Жергілікті экономиканың басты саласы - өнеркәсіп. Лион ауданы ГЭС
қуаты бойынша, сапалы болат, алюминий, электрохимия бойынша бірінші
орында. Ауданның орталығы ретінде Лион – Сент-Этьенн өнеркәсіп торабы
саналады.
Ауыл шаруашылық салаларынан сүтті мал шаруашылығымен берілген.
Көптеген жүзімдіктер бар. Тауларда сөнген жанартаулардың маңында
халықаралық маңыздылығы бар курорттық жерлер өте көп – Виши, Ла –Барбуль,
Сан – Неибар.
Батыс аудан – ауданның территориясында Бретань, Анжу және Пуату сияқты
тарихи провинциялар орналасқан. Батыс ауданның жер бедері – төбелі, теңіз
климаты басым келеді. Топырағы құнарсыз және пайдалы қазбалары жоқ
болғандықтан, ауданның экономикалық шаруашылығы – мал шаруашылығы. Ұсақ
шаруашылықтар және хуторлық орналасу басым келеді. Ауыл тұрғындарының
тығыздығы жоғары және жұмыссыздық кең таралған, сонымен қатар орташа еңбек
ақысы орта француз ақысынан да төмен.
Оңтүстік-Батыс аудан – бұл аудан Аквитан жазықтығында орналасқан.
Климаттың ылғалды болуы ауыл шаруашылықтың дамуын анықтаған, соның ішінде
өсімдік және мал шаруашылығы, бидай, жүгері өсіру, жүзім және құс өсіру де
бар. Энергетикалық ресурстар өте жоғары, өнеркәсіп шикізаты да бар – екі
ірі индустриалды орталық бар: Бордо және Тулуза.
Бордоның халық саны 500 мыңнан астам – теңізден 100 км қашықтықта
орналасқан теңіз порты. Бордо Францияны Батыс Африка және Латын
Америкасымен байланыстырады. Сонымен қатар, Бордо дүние жүзіне әйгілі шарап
жасау орталығы.
Тулуза Гароннаның шығысында пайда болған. Бұл ғылым және өнеркәсіп
қаласы аталған. Тулузада авиациялық техника және космосты игеру
саласындағы ғылыми зерттеу орталықтары орналасқан, сонымен қатар химиялық
зауыттар және жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары да бар.
Жерорта теңіз оңтүстік – бұл аудан Лион бұғазының жағасында амфитеатр
түрі бойынша, екіге бөлініп орналасқан. Батыс бөлігі – Лангедок-Руссильон
жағалау территориялары, шығыс бөлігі – Прованс – Көкшіл жаға.
Француз жерорта теңізмаңының орталығы – Марсель қаласы. Қазіргі кезде
Марсельде шамамен 1 млн адам тұрады және бұл маңыздылығы жөнінен Париж және
Лионнан кейінгі Францияның үшінші қаласы. Марсель – ең басты теңіз
порттарының бірі.
Оның Алжир және Таяу Шығыспен байланысы өте маңызды (осы жерлерден
мұнай тасымалдайды), сондықтан қаладағы өнеркәсіп салалары мұнайға сай:
мұнай өңдеу, мұнайхимиясы, кеме жасау және тағам өнеркәсібі.
Марсель – Франциядағы ірі қалалардың ішіндегі ең көп ұлттысы саналады,
өйткені тұрғындарының ¼ бөлігі шетелдіктер – итальяндықтар, алжирліктер,
испандықтар және т.б.
Францияның ең оңтүстік бөлігінде - Корсика аралы орналасқан, ол
жағалаудан 170 км қашықтықта орналасқан. Корсиканың тұрғындары негізінен
қой және ешкі өсірумен айналысады, балық аулау және жай түрдегі жер
шаруашылығымен де айналысқан, жүзім, цитрус өсіреді.
Кесте 1
Францияның басты аудандарының негізгі көрсеткіштері
Аудандар ЭЖА Ауданы Халық саны Францияның Жұмыссыз
саны 1 тұрғынынадық, %
саналған
ВІӨ (=100)
Мың Франциия Млн Франциия
км2 ауданына %адам халқына %
алғанда алғанда
Париж 7 157,629,0 21,4 36,9 110 11,0
Иль-де-Франс 1 12,0 2,2 11,0 19,0 151 10,1
Солтүстік 1 12,4 2,3 4,0 6,9 80 15,4
(Нор-Па-де-Кале)
Шығыс 3 48,0 8,8 5,1 8,8 92 8,8
Лион 2 69,7 12,7 6,9 11,9 95 10,2
Батыс 3 85,1 15,6 7,6 13,1 84 10,5
Оңтүстік-Батыс 3 103,619,1 6,1 10,5 86 11,1
Жерортатеңізмаңы3 67,5 12,4 6,9 11,9 85 14,8
2. Франция мемлекетінің саяси жүйесі.
Францияның саяси жүйесі көптеген жылдар және ғасырлар бойы қалыптасып
келген. Франция республикалық ойлардың бесігі саналады. 1789 жылғы Ұлы
Француз көтерілісі дүние жүзінің барлық түкпір-түкпірінде көтерілістерге
бастама болды. Францияның өзі осы кезеңде республикалық, монархиялық және
империялық басқару түрлерінен өткен.
Франция бөлінбейтін, зиялы, демократиялық және әлеуметтік Республика
деп 1958 жылы Конституция белгілеген. Францияның қазіргі кезде басқару түрі
– республикалық, оны Бесінші Республика деп атайды, сонымен қатар басқару
жүйесінде президенттік республика ( мемлекет басшысы парламент қатысуысыз
сайланады, үкіметті президент тағайындайды) және парлементтік республика
қасиеттері байқалады (үкімет органы парламенттің төменгі палатасы алдында
жауапты).
Мемлекет президенті артынан Франциядағы әдеттетегі міндеттері де
сақталады – министрлер кеңесіндегі төрағалалық міндеті, осы кеңесте
қабылданған декреттер және ордонанстарға қол қою, жоғары әскери және
азаматтық лауазымдарға тағайындау, кешірім жасау міндеттері. Франция
президенті әскери күштердің басшысы, ұлттық қорғаныс комитеттерінің және
жоғары кеңестерде төраға саналады.
Француз президентінің қолында басқа бірде бір демократиялық
мемлекеттің президентінде жоқ билік шоғырланған. Басқа демократиялық
мемлекеттердің президенттері 4-5 жылға сайланған кезде, француз елінің
президенті 7 жылға сайланады. Президент парламент алдында ешқандай
жауапкершілік артпайды және олар президент билігінде күдіктенбеу керек.
Мысалы, АҚШ президенті конгресс алдында жауапты болмағанымен, оны таратуға
құқы жоқ, ал Франция президенті парламентті қажет деген уақытта таратуға
құқылы. Ал Ұлыбританияда премьер-министр парламентті тарата алады, бірақ
парламентте оны қалаған кезінде орнынан түсіріп тастауға құқылы. Франция
президенті оны осы билікке отырғызған партияға тәуелді емес, керісінше
партия президентке тәуелді.
Францияда болып жатқан әлеуметтік және саяси үрдістерді түсіну үшін
президенттік режим эффекті өте маңызды саналады. Билік құрылымында
президент лауазымы маңызды саналғаннан бастап саяси партиялардың барлығы
күресе бастады, соның нәтижесінде әр-бір паритияның көшбасшысы -
президент болуға дайын үміткер тұлға пайда болады.
Франция – унитарлы мемлекет. Ол территориалды ұжым саналатын және өзін-
өзі басқару сайлау органдары болатын аймақтарға, департаменттерге және
коммуналарға бөлінеді. Сонымен қатар, өзін-өзі басқару ұйымдары жоқ
әкімшілік аймақтар бар, оның басына жоғарыдан тағайындалған супрефект
отырғызылады. Францияда тарихи-географиялық бірліктер бар – кантон деп
аталады, олардың өздерінің өзін-өзі басқару және басқарма органдары жоқ,
бірақ депертамент кеңестеріне сайлау үшін сайлау аймақтары бар. Кей
кездері сол жердерде сот органдары – кіші инстанция трибуналдары құрылады.
Саяси автономиясының түрі болатын – Корсика (Жерорта теңізіндегі арал)
ерекше маңызды саналады (ол жерде шектелген компетенциялы жергілікті
парламент бар). Сонымен қатар, парламент жанынан: экономикалық,
әлеуметтік, мәдени.
Жаңа Каледония (бұрынғы колония) қазіргі кезде ассоциациялық
мемлекет атты статусына ие. Оның өзінің жергілікті парлементі бар.
Департаменттерде (Францияда олардың саны 96 және 3 теңіз
департаменттері бар) 6 жылға генералды (департаменттік) кеңес сайланады. Ол
коммуналды кеңес шешетін мәселелермен айналысады.
3-5 департаментті біріктіретін аймақтарда (метрополида 22 және теңіз
аймақтарында 4 – Гваделупа, Гвиана, Мартиника, Реюньон) да аймақтық кеңес
сайланады.
Франция мемлекетінің әкімшілік-территориялық бірліктерінде сайланған
органдардан басқа жоғарыдан тағайындалған шенеуніктер – мемлекет өкілдері.
Аймақта ол республика комиссары аймақтық префект, департаментте де
республика коммисары (префект), округте – су префект болады. Республика
коммисары Министрлер кеңесімен тағайындалады.
Францияның қазіргі ішкі саяси жағдайы 1980-шы жылдарға қарағанда өте
өзгерген жоқ. Мемлекеттің ішінде болып жатқан саяси үрдістерге Францияның
Европалық Одаққа кіруі, Францияның саяси партияларының әр түрлі
өкілдерінің Европарламенттке кіруі, Европалық Одактың басқа елдерімен
экономикалық елдерін тереңдету, сонымен қатар Шығыс Европа елдерінің
социалисттік жүйесінің ыдырауымен байланысты үрдістер де әсер етеді. Осы
факторлардың барлығы Франциядағы демократиялық принциптерінің әрмен қарай
дамуына әсер етеді.
Бөлім 2. Францияның табиғи жағдайы және табиғи ресурстары.
Франция түгелімен қоңыржай белдеуде орналасқан болса да, табиғи
жағдайы өте алуан түрлі. Оның себебі теңіз желдеріне ашық орналасқан және
солтістігінде және батысында жылы Гольфстрим ағысы әсер тигізеді.
Сондықтан қар жамылып жатқан Альпіден алыс емес жерде Көкшіл жағада
пальмаларды кездестіруге болады, ал қатал Бретань да - жерорта теңіз
өсімдігін кездестіруге болады.
Мемлекеттің тең жартысын алып жатқан тау массивтері Франция
территориясын шығысынан және оңтүстігінен қоршап жатыр. Ол ең алдымен,
мемлекетті Италиядан және Швейцариядан бөліп жатқан Альпі ( ең жоғары
нүктесі – Монблан тауы – 4807 м), және Пиренейлер (Франция
территориясындағы ең биік нүктесі – Посетс шыңы – 2371 м). Швейцариямен
шекарада төменірек - Юра жоталары (1718 м дейін) орналасқан, одан
солтүстікке қарай, Германия, Люксембург және Бельгиямен шекаралас жерде -
Вогездер (1423 м дейін) және биік емес Ардендер (694 м дейін). Францияның
ішкі аудандарында орналасқан жалғыз таулар – кең Орталық массив ( биіктігі
1886 м дейін). Севенна таулары Франция территориясын екі климаттық
облысқа: жерорта теңіз және атланттық, және төрт климаттық зонаға бөледі:
мұхиттық, қоңыржай континентті, жерорта теңіз және таулы.
Егер екі биік таулы массивтерді санамайтын болсақ, Франция төбелі ел,
өйткені жазықтықтар өте көп кездеседі. Францияның солтүстік және батыс
бөліктерінде жазықтар орналасқан, орталық және шығыс аудандарында
ыдыраған орта биікті массивтер және үстірттер, ал оңтүстік-шығыс және
оңтүстік-батыста биік таулар орналасқан. Жазықтар үзіліссіз бельгиялық
шекарасынан Пиреней таударына дейін созылып жатыр. Олардың ең үлкені –
Солтүстік-Француз немесе Париж бассейні. Бұл ауданның өсі ретінде Сена
өзенінің аңғары саналады. Екінші үлкен жазықтардың бірі – Гарон
мемлекеттің оңтүстік-батысында Орталық Француз массиві және пиреней
тауларының арасында орналасқан. Жазық
Сурет 3. Францияның физикалық-географиялық картасы.
үсті Гаронна өзенімен тілімделген, бұл жерде оңтүстік-батыс Францияның ең
құнарлы жерлері орналасқан (сурет 3).
Францияда төрт ірі өзен бар – Сена, Луара, Гаронна және Рона, олардың
ішіндегі ең ұзыны (10 00 км) – Луара. Гавр, Нант, Бордо және Марсель
сияқты ірі теңіз порттары осы өзендердің соңғы ағысында орналасқан. Сена
Атлант мұхитына құйылады. Оның жыл бойына ағысы бір келкі болған соң,
кемелердің жүзуіне жағымды жағда туады, канал арқылы бірнеше өзендермен
бірігіп жатыр. Луара өз бастауын Орталық массивтерден алады, Париж
бассейнінің оңтүстік бөлігін кесіп өтіп, Нант қасынан Атлант мұхитына
ағады. Бұл өзеннің деңгейі тым қобалжымалы , сондықтан су тасқындары жие
болып тұрады. Бұл Гароннаға да тән, ол Пиренеяда басталады, Гаронн жазығын
кесіп өтіп, Бордоның қасынан Атлант мұхитына ағады. Рона Женева көлінен
ағып, өз басын Швейцариядан бастайды. Ол Сонамен Лионның қасынан бірігіп,
Марсельдің қасынан Жерорта теңізіне ағады. Ронаның ағысы күшті және оның
гидроэнергетикалық потенциалы өте зор. Осы өзенде бір қатар
гидроэлектростансалар орнатылған.
Мұхиттық әсері жылы ылғалды ауа райын қалыптастырады. Батыс ауа
массалары Солтүстік-Атлант ағысының жылы суларының үстінен өтіп, ылғалмен
қанықтырады. Мұхит үстінен өткен кезде бұл ауа жазғы мезгілде салқындайды,
қыста жылынады. Нәтижесінде батыс ауа массалары тараған кезде сирек
жағдайда экстремалды температура байқалады. Мысалы, Брестте қаңтар айының
орта температурасы 70 С, ал шілде айында -170 С болады. Бұл жерде ылғалды,
жылына 185 күн жауын-шашын түседі, ал түскен жауын-шашынның жалпы соммасы
840 мм дейін жетеді. Жауын-шашынның үлкен бөлігі үзіксіз сіркіреген
жаңбыр болып келеді. Аспанды әдетте бұлт шалып тұрады, бірақ қар және аяз
өте сирек кездеседі.
Континенталды әсер өте шұғыл температуралық ерекшеліктері бар құрғақ
ауа райын қалыптастырады. Евразияның кең ішкі аудандарынан келетін ауа
массалары, ылғалды аз әкеледі. Сондықтан қы мезгілінде ауа райы салқын, ал
жазы –ыстық болады. Мысалы, Страсбургте қаңтар айының орта температурасы –
10С, қыс мезгілінде 00С температурасы бар күндер саны әдетте 80, соның
ішінде 20 күн қарлы. Бірақ жазда Страсбургте өте ыстық және тымырсық, қуйын
жаңбар да тән.
Жерорта теңіз әсері Францияның оңтүстігінде ені 160 км теңіз маңы
зонасына тарайды. Қыс мезгілдері жұмсақ және ылғалды, жауын-шашын қысқа
мерзімді құйын жаңбыр түрімен келеді, ал олардың арасында ауа райы ашық
болады. Мысалы, Марсельде қаңтардың орта температурасы 70 С, ал шілде
айында 220 С болады, кей-кездері температура 380 С дейін көтеріледі.
Жауын-шашынның орташа жылдық соммасы 580 мм құрайды, жылына 95 күн жауын-
шашыгды. Кейде солтүстіктен соғатын Мистраль атты суық жел, әсіресе қыс
мезгілінде, Францияның жерорта теңіз жағалауына өте суық ауа райын алып
келеді.
Вогеза, Юра, Орталық массив, Пиренея және Альпілер сияқты таулы
аймақтарда климат биіктік бойынша өзгереді. Жалпы биіктеген сайын
температура төмендейді, ал жауын-шашын мөлшері ұлғайады. Тауларда жаз
мезгілінде де төмен температуралар және күшті қар кездеседі. Қардың үлкен
үлесі көктем және жаз мезгілдерінде ериді, бірақ тым жоғары биіктіктерде
қар сақталып, мұздықтарға айналады. Монблан жыл бойына қар жамылып тұрады.
Жазықтарда және аласа таулы беткейлерінде топырағы өте құнарлы,
сондықтан оларды 2 мың жылдан астам өңдеу де. Жазықтардың көпшілігінде
орманды қоңыр топырақ, сонымен қатар карбонаты-қарашірікті топырақ да бар.
Солтүстік-Француз жазығының орманды қоңыр топырағы өзінің құнарлығымен
көзге түседі. Тауларда таулы-орманды топырақ басым келеді.
Франция орман алқаптары жөнінен Европада бірінші орында тұр. Олар
территорияның 29 % немесе 16 млн га жерді алып жатыр. Жүз жыл ішінде орман
алқаптары екі есе ұлғайды, оны себебі орман жолақтарын отырғызылуда және
оның себебінен ауыл шаруашылық жер алқаптары қысқарды. Күн шуағы мол жерде
еме ормандары, ал ылғалды және салқындау климаты бар жерде - бук ормандары
басым келеді. Қазіргі кезде ормандар Францияның ¼ бөлігінде орналасқан және
негізінен тек ормандар да ғана сақталған: тау маңында және жазықтарда бук,
емен және каштан ормандары (қарағайдың жасанды ағаштары да көп), ал биік
тауларда - шыршалар және пихта ормандары кездесседі.
Францияның жануарлар әлемі адам іс-әрекетінен өте қатты зардап шеккен,
бірақ сонда да ормандарда көптеген елік, қабан сияқты жануарлар кездеседі.
Францияның жабайы фаунасы Батыс Европаның басқа елдеріне қарағанда ажеп-
тәуір жақсы сақталған. Ірі жабайы жануарлар өте сирек кездеседі, оларды
тек ұлттық бақтар немесе қорықтардан көруге болады. Жыртқыштардан – түлкі,
борсық, тышқандарды кездестіруге болады.
Францияның жерінде пайдалы қазбалар өте аз, әсіресе мұнай және газ,
мыс және хром, никель және мырыш, сондықтан басқа шелелден сатып алады.
Энергетика өте жоғары деңгейде дамуда, бірақ өз шикізаты аз, сондықтан ½
энергоресурсты импорттайды. Мемлекетте тек қана 1 млн т мұнай өңдіріледі.
Оның негізгі бөлігін Таяу Шығыс елдерінен сатып алады. Францияның
оңтүстігіндегі бокситтің ірі қорлары және ГЭС арзан энергия алюминий
өнеркәсібінінің дамуына үлкен стимул саналады. Бокситті өңдіруден Франция
Европада екінші орынды алады.. Маңызды рудниктер Бриньольда орналасады.
Сонымен қатар, өз газы елге жетпесе де, газдың өнеркәсіппен және тұрмыстық
пайдалануы өсуде. Франция газды Нидерланды, Алжир әкеледі. АҚШ және ГФР
келетін бәсекелес мұнай, газ және сапалы көмірдің импорты үшін Францияның
өз көмір қорларын өңдеу үлесі қысқарды. Көмірдің негізгі аудандары –
Солтүстік аудан және Лотарингия және Орталық массивтің шығыс бөлігінде де
көмір қорлары кездеседі. Темір рудасы жөнінен Франция Европалық Одақ
арасында бірінші орында, ал дүние жүзінде бесінші орында.
Бөлім 3. Францияның шаруашылығына сипаттама.
3.1. Өнеркәсіп саласы.
ҒТР әсерінен Францияның шаруашылығының салалық құрылымында үлкен
өзгерістер болды. ВІӨ - 26,7 % құрайтын өнеркәсіптің маңызы төмендей
бастады. Өнеркәсіп саласында машина жасау саласының үлесі өсті (31 %),
ең алдымен электротехникалық және электронды салаларда, сонымен қатар жалпы
машина жасау саласында да бұл өзгерістер байқалды. осы өзгеріс дәстүрлі
салалардың да өзгеруіне әкеліп соқтырды. Сонда да Франция да ескі
өнеркәсіп салаларының үлесі жоғары саналды. Жоғары орындарды тағам
өнеркәсібі иеленіп тұр (12 %). Бұндай үлес көрсеткішін тек Ұлыбританиядан
ғана көруге болады.
Электроэнергетика. Францияның қазіргі өнеркәсіп салаларының
маңыздыларының ішінде – атом энергетикасы. АЭС-да барлық электроэнергияның
25 үлесі пайда болады. Атом қуатын пайдалануы бойынша Франция Батыс
Европада Ұлыбритания және Германиядан соң үшінші орынды иеленген. Атом
энергетикасының басты орталықтары – Пьер лат және Мар куль. Ядролық отынды
ең бастысы Орталық массивте, Вандада және Францияның басқа да аудандарында
орналасқан уран рудаларынан алынады. Жартылай уран рудалары Африка
елдерінен сатып алынады.
Жыл сайын Франция 220 млн тонна әр түрлі отын түрлерін пайдаланады.
Соның нәтижесінде жағымды жағдай да туындады – Франция басқа елдерден
энергетика саласынан тәуелді болып келеді. Оның деңгейі 1973 жылғы мұнай
дағдарысы кезінен 23-тен 50 % дейін көтерілді, ең алдымен атом энергиясын
пайдалану үшін.
Көмір өндірісі 11 млн тонна белгісінде тұрақтанды, бірақ мемлекеттін
пайдаланатын мөлшері 40 млн тоннаны құрайды. Көмірдің негізгі кең
орындарының аймақтары – Лотарингия (9 млн тонна) және Орталық массивтің
көмір бассейндері. 1973 жылдан бастап көмір импорты оны өңдіру мөлшерін
асып түсті. Қазіргі кезде осы отынның ірі тасымалдаушы елдері - АҚШ,
Австралия және Оңтүстік Америка. Айта кететін жағдайлардың бірі, ол көмір
импорты, соған қоса оны тасымалдау шығыны, өз көмірін өндеуге шығатын
шығыннан әлде қайда төмен.
Мұнайды өңдіру тек 3 млн-ға артық, оның жылдық тұтыну мөлшерінің 5 %
ғана қамтиды. Мұнайдың және мұнай өнімдерінің негізгі тұтынушылары көлік
саласы (42 %) және ЖЭС (21 %). Мұнай өңдеуші мекемелердің жартысы қысқарды
- 1973 жылғы 24 мекемеден 1995 жылы 12 мекеме қалды. Мұнай
өнімдерінің нарығы екі компаниямен бақыланады - ELF-Aquitane және
Total. Франция мұнайды Сауд Аравиясынан, Ираннан, Ұлыбританиядан,
Норвегия, Ресей, Алжир және т.б. бір қатар елдерден импорттайды.
Газдың өндіру мөлшері 3 млрд м3 аспайды, мемлекеттің сұранысын
қанағаттандырмайды. Франциядағы газдың ең ірі кең орындарының бірі болып –
Пиренеядағы Лак саналады, бірақ ол да біте келді. Газдың негізі
тасымалдаушылары – Ресей, Норвегия, Голландия және Алжир. Соның ішінде
Газпром өз позициясы бойынша Норвегиядан соң орналасқан. Gaz de France
компаниясы ЖЭК саласында монополист саналады.
Францияның барлық елді мекендері электр қуатымен жабдықталған.
Францияның бір тұрғынына орташа есеппен алғанда жылына 4 мың кВтсағ
электроқуат келеді. Бірақ Франция электроқуатты өндіру жөнінен АҚШ,
Жапония, Германия, Ұлабритания және Канададан соң орналасқан.
Электроқуаттың 13 бөлігі 1,5 мың ГЭС өнделеді. Олардың ең ірісі Рона және
Изер өзендерінде орналасқан. Бірақ бар су қуаттық ресурстар азайып, күшті
қуатты жылу электростансалары салынуда. Францияда құрылысы бойынша ерекше
электростансалар кездеседі. Мысалы, Бретаньдағы Рона өзенінде теңіз суының
қуатын пайдаланатын дүние жүзіндегі ең қуатты электростанса жұмыс жасайды.
Соңғы он жылдықта франциядағы электроэнергияны өндіру құрылымы
өзгерді. Атом электростансаларының өсуімен қоса ГЭС және ЖЭС үлесі қысқара
бастады. Электрожүйенің барлығы Electricite de France атты мемлекеттік
компанияға бағынышты.
Металлургия. Францияның қара металлургиясы өндіретін өнімі жөнінен
дүние жүзінде тоғызынша орынды иеленген. Қазіргі кезде бұл сала өте күшті
дағдарысқа ұшырады. Осы салада жұмыс жасайтындар саны 2,5 есе қысқарған.
Болат және шойын өндірісі соңғы жылдары 19 млн және 14 млн құрады. Қара
металлургия кәсіпорындары Лотаригияда (жалпы өндірістен 27 %), Францияның
солтүстігінде (41 %) және оңтүстік-шығыс амағында (Fos-sur-Mer - 26 %
зауыты) орналасқан. Осы саладағы ең ірі компаниялары – Sollas,
Unimetal, Ascometal.
1970-шы жылдардың ортасында Франциядағы түрлі-түсті металлдар
өндірісі өте жоғары болды. Бірақ, дүние жүзілік энергетикалық дағдарысқа
байланысты жағдай күрт өзгерді, оның себебі өндірістің көп мөлшердегі
энергияны қажет етуі болды. Францияның түсті металлургиясына бір қатар
қасиеттері тән. Біріншіден, шикізатпен қамтамасыз болуы төмен. Жылдан жылға
келесі металлдардың өндірісі қысқаруда – цинк, уран, алтын. 1991 жылы
Францияда боксит және қалайы өндірісі бойынша шахталарды амалсыз жаба
бастады. Осындай тенденция сыртқы тасымалдаушыларға Францияның тәуелді
болуын жоғарылата бастады. Екіншіден, өндірістік циклдің құрылымында соңғы
стадиялары басым келеді ( бірінші, әсіресе шикізатты балқыту жатады),
сонымен қатар олар мемлекет сыртына шығарылатын болды. Оның себебі
экологиялық фактор, өйткені бұл өндіріс тым лас болып саналады. Үшіншіден,
түсті металлургия орталықтары ең алдымен арзан электроэнергияға
бағытталады. Соған байланысты, өндірістің ең жоғары шоғырланған жері –
Рона – Альпы аймағы, оның осы салада жұмыс жасайтындардың 13 үлесі жатады.
Түсті металлды өндіретін ең ірі компаниялар – Cogema, Metaleurope,
Pechiney және басқалары (сурет 4)
Сурет 4. Францияның қара металлургия және аллюминийдің өндірісі.
Химия өнеркәсібі. Химия өнеркәсібі Францияда соңғы он жылдықта
энергетикалық дағдарыс әсерінен және химия индустриясының экспорттық
салаларын құра бастаған мұнай өндіруші елдер жағынан бәсекелестіктің
өсуінің әсерінен дами бастаған. Энергетикалық дағдарыс Францияның химия
өнеркәсібіне өте зор әсерін тигізді, бір жағынан бір қатар өндірістердің
қысқаруы, ең алдымен азот тыңайтқыштары және химия талшықтарын шығару,
екінші жағынан – ірі компаниялардағы өндірістің шоғырлануының күшейуі.
Франция үшін маңызды рөлді химия өнеркәсібінің ғылыми-зерттеу және
тәжірибелі – конструкторлық жұмыстар орталықтарына бағытталған. Соңғы
жылдары, Францияның жаңа ғылымды талап ететін химиялық өнімнің
специализациясы әлем нарығында тұрақтануға мүмкіншілік туғызды. Франция
өзінің химиялық өнімдерін экспорттау жөнінен АҚШ, Германия
Сурет 5. Францияның автомобиль өнеркәсібі.
және Нидерландыдан кейін төртінші орында орналасқан. Соңғы жылдары
Францяның үлесі әлем нарығында 8 % деңгейінде тұрақтанды.
Бірақ Францияда химиялық тыңайтқыштардың өндірісі төмен,
сондықтан шел елдерден амалсыз сатып алады. Химия өнеркәсібінің ең маңызды
және универсалды орталығы ретінде Париж қаласы саналады. Бұл жерде
пластмасса және автомобиль шиналары жасалады, сонымен қатар химияның тағы
бір саласы – фармацевтика және парфюмерия тән – бұл жерде өте білімді
кадрлар қызмет көрсетеді.
Машина жасау. Францияның өнеркәсіптік өндірісінде машина жасау
саласының өнімдер үлесі бойынша ол басты елдерден әлде-қайда артта. Артта
қалушылық ең алдымен ҒТП тасымалдаушы және жаңа техника негізінде
өндірістік аппараттың модернизациясын қамтамасыз ететін салаларда
байқаладаы. Ол ең алдымен, станок жасау, өнеркәсіп электроникасының бір
қатар салаларында және информатика құралдарында, микроэлектроннды техника.
Франция металлкесуші құралдар және ұсталық-пресстік құрылғылар өндірісінде
өте қатты артта қалып отыр.
Базалық салалардың үлкен маңыздылығына қарамастан, Францияның
өнеркәсібінің басты рөлі машина жасау саласына тиесілі. Соның ішінде, жалпы
машина жасау – 12 % және көліктік машина жасау – 10 %. Автомобиль
өнеркәсібі ұлттық өнеркәсіптік құрылымның негізін құрайды. Франция ұзақ
мерзім дүние жүзінің автомобиль өндірушілерінің ең ірісі саналады. Бірақ
саланың дамуы бір текті болған жоқ. Автомобиль жасау саласының ерекше
қасиеті - ол специализация және кооперацияның жоғары деңгейлі болуы. Әлем
нарығында Франция келесі белгілі компаниялармен танымал: Renault және PSA
(Peugeot, Citroen), олардың жыл сайынғы шығару мөлшері 2 млн
автомобильді құрайды. Франция автомобиль экспорты бойынша Жапония және
Германия елдеріннен кейін үшінші орында орналасқан. Автомобиль құрылысының
өнімдерінің экспорты осы кезде 49 % құрады, сондықтан автомобиль нарығында
Испания және Италия бәсекелестігінің төмендеуіне әсерін тигізді.
Қазіргі кезде француз құрастырушылары автомобильдің электроқуатты
және газды пайдаланатын жаңа түрлерін ойлап шығаруда.
Каравелла атты азаматтық реактивті ұшақ және француз
тікұшақтары дүние жүзіне танымал; Франция сонымен қатар, Мистер және
Мираж бомбардировщиктарында экспортқа шығарады. Авиациялық өнеркәсіпте
және өндіріс масштабтары бойынша Франция капиталисттік елдер арасында, АҚШ
және Ұлабританиядан соң үшінші орында тұр. Басты авиациялық зауыттар
Парижде және Тулузада орналасқан.
Жеңіл өнеркәсіп (текстиль, тігін). Бұл сала өзінің бұрыңғы
маңыздылығын жойса да, масштабы бойынша ол бұрыңғыдай дүние жүзінде
алдыңғы орындарды иеленіп тұр. Жіп, мата, киімдерді өндіру саласында 700
мың адам жұмыс жасайды. Тігін және текстиль өнімдері француз экспортының
110 үлесін құрайды.
Францияда маңызды өнеркәсіп саласының бірі – тігін, бұл салада 150
мың адам қызмет жасайды.
3.2. Ауыл шаруашылығы.
Франция – Батыс Европадағы ауыл шаруашылық өнімдерінің ең ірі
өңдірушісі. Ауыл шаруашылық үлесіне ВІӨ-нің шамамен 4 %, Европалық Одаққа
өнімнің 25 % беріп отырады. Әлеуметтік-экономикалық құрылымға тән қасиет
- шаруашылықтардың ұсақ көлемді болуы. Жерлерінің орташа ауданы – 28 га,
бұл ЕО елдерінің көрсеткішінен басым келеді. Жерді иеленуде өте үлкен
бытыранқылық бақалады. Шаруашылықтардың көпшілігі өз жекеменшік жерлерде
орналасқан. Өндірістің маңызды күші ретінде ірі шаруашылықтар саналады.
Ауыл шаруашылық жерлердің 52 % ауданы 50 га-н астам шаруашылықтар, бұл
олардың жалпы санынан 16,8 % құрайды.
Ауыл шаруашылығында шаруашылықты жүргізудің топтасқан түрлері кең
таралған. Олардың арасында өте маңызды орынды кооперативтер алады, ең
алдымен, ауыл шаруашылық техниканы пайдалану жөнінен. Кооперативтер
өндірістің барлық салаларында кездеседі. Шарап жасау саласында 50 % өніммен
қамтамасыз етеді, көкөніс консерваларының 30 %, ет саудасының 25 %-дан
астамы, сүт өнімдерінің 40 % астам өніммен қамтамасыз етеді.
Ауыл шаруашылығында жерді пайдалану құрылымы жөнінен жоғары үлес
шабындық және көп жылдық егістіктерге тән – 35 %, содан кейін ормандар
алқабы – 27 %, жайылымдар – 20 % және соңғы орында жерді пайдаланудың
басқа түрлеріне 18 % тиесілі (сурет 6).
Сурет 6. Франция ауыл шаруашылық саласының жерді пайдаланудың
құрылымы.
Ауыл шаруашылықты мемлекеттік арнайы органдар жүйесімен және
салалық қасиеті бар бір қатар аралас қоғамдармен басқарылады. Мемлекеттік
қадағалау ең алдымен экономикалық әсер берумен іске асады. Францияда
Креди Агриколь атты арнай банк, экономикалық және әлеуметтік дамыту фонды
жұмыс жасайды. Құрылымдық саясатты жасау үшін Ауыл шаруашылыққа
бағытталған Европалық Фонд үлкен әсерін тигізеді.
Ауыл шаруашылықтың басты саласы – мал шаруашылығы, оның үлесіне
аграрлық өнімнің 23 көрсеткіші тиесілі. Франция Батыс Европа елдерінің
арасында ірі қара мал саны бойынша бірінші орынды иеленген. Сонымен қатар,
Францияда шошқа, қой, құс малдарын да өсіреді. Сүт өнімдерінің экспорты әр-
дайым өсуде.
Франция қоңыржай белдеуінде өсетін барлық ауыл шаруашылық өнімдерді
өңдіреді; бидай, сұлы, жүгері, қант секері және картоп, батыс елдері
арасында ячмень және секер жөнінен бірінші орында, бидай, шарап эәне ет
жөнінен екінші орында, жүгері жөнінен жетінші орында және картоп өнімдері
жөнінен он бірінші орында байқалған. Бидай дәнді дақылдарын Францияның
солтүстігінде көруге болады. Жүзім өсіру, бақ, устрица өсіру салалары
дәстүрлі сала саналады. Париждің оңтүстігінде орналасқан Орталық массиві
жүзімдер алқабынан толы. Жүзім алқаптары мемлекетте 1,5 млн га жерді
иеленген, жүзім өсіру – француз жер шаруашылығының ең басты саласы
саналады. Шарап шығару жөнінен Италиядан кейін екінші орынды иеленіп тұр.
Жүзім бақтары Францияның барлық жерлерінде кездеседі. Жерорта теңізінің
жағалауында маслиндер, апельсин, лимон және т.б. жеміс –жидектерді өсіреді,
сонымен қатар гүлдерді, әсіресе раушан гүлдерін өсіреді. Франция ЕО
елдеріне өсімдік шаруашылығының өнімдерін экспорттаушы елдерінің ең бастысы
(сурет 7).
Сурет 7. Бидай және жүзім өндірісінң аудандары.
Ауыл шаруашылық өте жоғары индустрияланған. Жақсы техникасы
бойынша, химиялық тынайтқыштарды пайдалану жөнінен Нидерланды, Данияға ғана
өз орнын беріп отыр. Техникалық қамтамасыз болу, шаруашылықтардың
агроөнімдерінің өсуі Францияның ауыл шаруашылық өнімдермен өз-өзін қаму
деңгейінің өсуіне әкеліп соқтырады. Бидай, секер үлесінен ол 200 %, май,
жұмыртқа, ет өнімдерінің үлесі бойынша 100 % астам саналады.
Орман және балық шаруашылығы. 1990 жылы орман алқаптары 13,1 млн га
немесе 24 % жерді алып жатыр. Ең тығыз ормандалған аудандар тауларда
(Альпы, Юра, Вогездер), орталық Француз массивтерінде және Францияның
оңтүстік-батысындағы Ландыда кездеседі. Ормандардың кең таралымына
қарамастан және жыл сайынғы өнімі 44 млн м3 ағаш жасалсада, Франция ағашты
тыстан сатып алады. Ормандардың шаруышылықта пайдалану көптеген жеке меншік
жерлер кедергі келтіреді ( мемлекет үлесі тек 30 % ғана).
Алтант мұхиты және Ла-Манш жағалауындағы көптеген аудандардың
тұрғындары балық аулаумен айналысады. Негізгі балық аулау порттары – Булонь-
сюр – Мер, Лорьян, Ла-Рошель. Устрицаларды өсіру ең бастысы Бретаньда
байқалған.
3.3. Көлік және телекоммуникация саласы
Францияның шоссе жолдары өте тығыз және ұзындығы бойынша ол
Европалық Одақ елдерінің ішінде (Германиядан соң) екінші орынды иеленген.
Автобан жолдарының жалпы ұзындығы 7000 км-ден астам. 2005 жылы Франция
үкіметі тағы 4500 км жылдамдық магистральдарын салу жөнінен бағдарлама
қабылдады. Жақсы ынғайлы жол торабы болған соң, әр түрлі тауарларды
тасымалдау жөнінен автомобиль көлігінің рөлі өсе бастады. Егер 60-шы жж
жүк тасымалдауда темір жол көлігі басым болған болса, қазіргі кезде
көшбасшының сары майкасын жүк автокөлігі иеленген. автомобиль
тасымалдауында 350 мың адамға дейін қызмет жасайды, ал кәсіпорындар саны
32000 жетеді. Сонымен қатар, бұл әр қайсысында 5000 адам жұмыс жасайтын
ұсақ фирмалар. Сондықтан бұл салада жыл сайын бірнеше мың фирмалар құрып,
бірнеше мың фирмалар ашылып жатады. Франция автопаркінің жалпы саны
шамамен 29 млн автомобильді құрайды, олардың ішінде 25 млн жеңіл көлік
тіркелген. Автомобиль көлігі темір жол көлігімен бәсекелес саналады.
Франция тұрғындарының автомобильмен қамтамасыз болуы бойынша, ұзындығы,
тығыздығы және автомобиль жолдарының сапасы бойынша бірінші орында.
Бірінші транс француз автострадасы – Лилль – Париж – Лион – Марсель –
Ницца.
Франция темір жол торабының ұзындығы бойынша Европада бірінші
орында – 29,370 мың км. 50-ден астам қала өзара жоғары жылдамдықты темір
жол магистральдарымен байланысқан. Жылына 900 млн адам тасымалданады,
соның ішінде жылдамдық поездарының қызметімен шамамен 40 млн адам
пайдаланады. Темір жолдарының ұзындығы 35 мың км (25 % электрмен
жабдықталған) ұлттық маңыздылығы бар жолдар ұзындығы 80 мың км-ден астам
болған. Темір жол торабы әсіресе өнеркәсіп аудандарында өте тығыз. Экспорт:
көлік құралдары (әсіресе автомобиль), электротехникалық және текстиль-тігін
бұйымдары, болат, қорғасын, бидай, шарап.
Жыл сайын 60 мыңнан астам халық үш ең ірі француз
әуекомпанияларының қызметін пайдаланады – Air France, UTA, Air Inter.
Францияда 80 әуежай бар – бұл Европадағы ең жоғары көрсеткіш. Бірақ айта
кететін бір жайт, ол тек Париждің өзінде ғана пассажир тасымалдауының 58
% және барлық жүктен 85 % тиесілі. Франция мемлекетіндегі әуежайлар саны
2007 жылғы мәлімет бойынша 476 болған, ал тікұшақ порттары тек 3 ғана
тіркелген (сурет 8).
Сурет 8. Франция мемлекетінің әуе көлігінің порттары.
Францияның инфроқұрылымы дүние жүзіндегі ең күрделісі, ол алдыңғы
қатарлы технологиялардан және үкіметтің ерекше инвестицияларынан өте үлкен
пайда табуда. Басты әуежайлары – Орли және Шарль де Голль Парижде және
Лиондағы Сатолас.
Франция –теңіз елі. Жүктердің халықаралық тасымалдауында маңызды
рөлді теңіз көлігі иеленген. Теңіз порттарының жүк айналымының 90 % астамы
Гавр, Дюнкерк, Марсель, Нант, Руан және Бордопорттарына тиесілі. Марсель
портының жүк айналымы жыл сайын 90 млн тоннадан басым келеді. Францияда 12
негізгі теңіз порттары бар, олардың көпшілігі контейнертасымалдауға
арналған. Францияда ішкі су жолдарының торабы өор, олардың 7 мың км – теңіз
жүре алады. Маңызды су жолдары елдің солтүстігінде және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
Бөлім 1. Францияның экономикалық - географиялық орны және саяси жүйесінің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .8
1. Франция мемлекетінің экономикалық-географиялық жағдайы ... ... ..8
2. Франция мемлекетінің саяси
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...15
Бөлім 2. Францияның табиғи жағдайы және ресурстары ... ... ... ... ... .18
Бөлім 3. Францияның шаруашылығына
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... 23
3.1. Өнеркәсіп
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .23
3.2. Ауыл
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 28
3.3. Көлік және телекоммуникация
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..32
Бөлім 4. Францияның демографиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... 35
1. Француз халқының салт-дәстүрлері (әдет –ғұрпы, мәдениеті)...35
2. Франция халқының демографиялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ...36
3. Францияның әлеуметтік саласының даму деңгейі (медицина, білім беру
салалары) ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .46
Бөлім 5. Францияның рекреациялық ресурстары
(туризм) ... ... ... ... ... ...57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .73
Кіріспе
Қазіргі географияда, негізінен, белгілі бір елдерге арналған саяси-
географиялық елтанушылық бағыттағы зерттеулер басым. Мұнда осы
мемлекеттердің әлемдегі және аймақтағы алатын орны мен маңызы, ондағы
саяси күштер мен үрдістердің аумақтық байланыс ерекшеліктері, мемлекеттік
құрылысы мен оның саяси ұстанымындағы өзгерістері, сондай-ақ елдердің
сыртқы және ішкі саясат мазмұнын анықтау мәселелері басты орын алады. Ол
қоғам дамуының жалпы заңдалақтары туралы басқа да ғылымдардың мәліметтерін
негізге ала отырып, әрбір елдің өзіне тән әлеуметтік-экономикалық және
саяси даму ерекшеліктерін анықтайды.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты Франция мемлекетінің саяси және
әлеуметтік сипаттамасын беру және әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің
ерекшеліктерін анықтау. Қойылған мақсатқа сай келесі міндеттер шешілу тиіс:
- Францияның экономикалық-географиялық орнын анықтау;
- Мемлекеттің табиғи жағдайына және табиғи ресурстарына қысқаша
сипаттама беру;
- Францияның шаруашылық салаларын талдау: өнеркәсіп саласы, ауыл
шаруашылық саласы, көлік және телекоммуникация саласы;
- Францияның демографиялық ерекшеліктерін сипаттау, соның ішінде
француз халқының салт-дәстүрлері, бүгінгі күннің демографиялық
жағдайы және әлеуметтік саласының даму деңгейін (медицина, білім
беру салалары) қарастыру;
- Рекреациялық ресурстарына сипаттама беру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Франция мемлекетінің
әлеуметтік-экономикалық жағдайы, оның даму ерекшеліктері.
Дипломдық жұмыстың жазылу барысында келесі әдістер пайдаланылды: әдеби,
статистикалық талдау, салыстырмалы – географиялық, картографиялық.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы зерттеу негізінде пайда болған
Франция мемлекетінің өсу жолдарына баға беру.
Жұмыстың практикалық маңыздылығы келесі: Елтану, Дүние жүзінің
саяси, экономикалық және әлеуметтік географиясы, Әлем географиясы,
Қазіргі заман географиясы пәндерін оқытқан кезде пайдаланған жөн.
Димпломдық жұмыс кіріспеден, бес бөлімнен қорытынды және пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың мазмұны 70 бет мәтіннен, 15
суреттен, 3 кестеден тұрады.
Бірінші бөлімде Францияның экономикалық-географиялық орны талданады,
екніші бөлімде мемлекеттің табиғи ресурстары және жағдайы қарастырылады.
Үшінші бөлімде Францияның шарауашылығы (өнеркәсіп саласы, ауыл шаруашылығы
және көлік саласы) талданады. Төртінші және бесінші бөлімде халқының
ерекшеліктері және рекреациялық ресурстары сипатталады.
Бөлім 1. Францияның экономикалық - географиялық орны және саяси жүйесінің
сипаттамасы.
1. Франция мемлекетінің экономикалық-географиялық жағдайы.
Франция – Батыс Европаның ең ірі мемлекеті. Солтүстіктен оңтүстікке
және бастыстан шығысқа дейін Франция шамамен 1000 км жерге созылып жатыр.
Шекарасының жартысының көбі Солтүстік теңізімен, Ла-Манш бұғазымен, Атлант
мұхитымен және Жерорта теңізімен шектелген. Ауданы бойынша Ұлыбритания,
Германия сияқты мемлекеттерден әлде қайда басым – 552 мың км2, ал халық
саны шамамен 59 млн адам. Франция астанасы – Париж қаласы. Францияға
Жерорта теңізінде Корсика аралы және басқа ұсақ аралдар тиесілі. Францияның
құрамына теңіз департаменттері жатады, олар: Гваделупа, Мартиника, Гвиана,
Реюньон, Сен-Пьер және Микелон; теңіз территориялары – Жаңа Каледония
аралдары, Француз Полинезиясы және т.б. Француз теңіз жерлері төрт
континентке таралып, төрт мұхитпен жуылып жатыр. Теңіз территорияларының
әр-қайсысы халқының көпшілігі талап еткен жағдайда Францияның құрамынан
шыға алады. Францияның Америка, Африка және Мұхит аралдарында өз меншіктері
бар. Олардың жалпы ауданы 127 мың км 2, ал халық саны 2 млн-ғы жуық.
Франция елі европалық материктің батыс бөлігін алып жатыр. Оны атланттық
және жерорта, рейнмаңылық және пиренеялық ел деп атауға толық мүмкіншілік
бар. Франция солтүстік-шығысында Бельгия, Люксембург және Германиямен,
шығысында – ГФР, Швейцариямен және Италиямен, оңтүстік-шығысында –
Монакомен, оңтүстігінде – Испания және Андоррамен шектесіп жатыр. Теңіз
шекарасы құрлық шекарасына қарағанда ұзын саналады. Теңіз шекарасы 3120 км
–ге созылып, үш жағалауға бөлінеді: Жерорта теңізінің жағасы, Бискай
шығанағымен Атлант мұхит жағалауы және Солтүстік теңіздегі Ла-Манш
бұғазының жағалауы. Жағасының көпшілік бөліктері, әсіресе Бретань және
Провансальда өте қатты тілімделген, кемелердің орналасуына ыңғайлы
бухталар да көп. Құрлық шекарасының ¼ бөлігі Испаниямен шекарадағы Пиреней
тауларынан, оңтүстік-шығысында Италия және Швейцариядағы Альпі және Юра
таулары бойынша өтеді. Теңіз және құрлық байланыстарының ыңғайлы болуы,
халықаралық жолдардың қиылысында орналасуы Францияның экономикалық жағдайын
күшейтеді, оның шаруашылығының дамуына, басқа елдермен сауда және мәдени
байланыстарының өсуіне зор әсерін тигізеді.
Францияның теңіз департаменттері және территориялары.
1. Гваделупа – Кариб теңізіндегі Антиль аралдарының ең ірілерінің
бірі. Гваделупаның территориясын екі арал алып жатыр.
2. Мартиника Антиль аралдарында орналасқан. Мартиниканың ғажап
табиғатының себебінен туристтер бұл аралда өте көп болады.
3. Гвиана – ең ірі франциялық департамент және Оңтүстік
Америкадағы жалғыз европалық меншік. Кайенна – департаменттің
басты қаласы.
4. Реюньон Үнді мұхитында Мадагаскар аралынан 800 км қашықтықта
орналасқан және Маскарен аралдар тобына жатады. Реюньон – ең
тығыз мекенделген - 590 мың адам құрайды.
5. Жаңа Каледония – Меланезияның таулы территориясы Тынық мұхитта
400 км жерге созылып жатыр. Ол Белепа архипелагы, Пен аралдары,
Луайоте аралы және т.б. ұсақ аралдардан тұрады. Қазіргі кезде
белсенді түрде туризм дамуда.
6. Француз Полинезиясы Тынық мұхиттың оңтүстігінде орналасқан және
төрт архипелагтан тұрады – Қоғам, Маркиз, Туамоту және Оңтүстік
аралдарынан тұрады. Туризмнан кейінгі табысты іс ретінде маржан
өңдіру саласы саналады.
7. Сен-Пьер және Микелон архипелагы Атлант мұхитының солтүстік-
батыс бөлігінде Ньюфаундленд аралынан 25 км қашықтықта
орналасқан. Ол үш аралдан тұрады: Сен-Пьер, Микелон және
Ланглад.
8. Оңтүстік және Антарктикалық жерлер Үнді мұхитының оңтүстік
бөлігінде және Антарктидада орналасқан. Олардың құрамына Адели
жері, Крозе және Амстердам аралы жатады.
9. Майотт – Үнді мұхитында орналасқан Мозамбик бұғазының
солтүстігіндегі Конф архипелагының төрт аралдарының бірі.
10. Валлис-э-Футуна – Тынық мұхитта орналасқан, 14 мың тұрғыны бар
екі архипелаг.
Францияның аудандары:
Париж және Париж аудандары –облыстың территориясы солтүстік француз
жазықтығымен сай келіп, құрамына Иль-де-Франс, Нормандия, Пикардия,
Шампань, Бургундия және Орлеан сияқты тарихи провинциялары жатады. Қазір
Париж – дүние жүзінің ең ірі және ең әдемі қалаларының бірі (сурет 1).
Париж және қаламаңы аудандары Үлкен Парижді құрайды (сурет 2), оның аумағы
1,7 мың км2, халық саны – 8,2 млн-нан астам.
Сурет 1. Париждің әкімшілік картасы.
Париждің тұрғындар саны 1,5 млн адам және оның құрамы алуан түрлі:
халықтың жартысы – француздар емес, шетелдіктер, олардың арасында 67 мың
алжирліктер, 100 мыңнан астам испандықтармен португалдықтар, мыңдаған
марокандықтар, югославиялықтар және орыстар. Париж – Францяның саяси
өмірінің орталығы болып саналады.
Сурет 2. Үлкен Париж картасы.
Өңдеу өнеркәсібінің басты саласы ретінде машина жасау саласы саналады,
ал Париждің өзі Францияның сауда айналымының тең жартысын беріп отыр.
Париж – мемлекеттің ғылыми және мәдени өмірінің де орталығы.
Солтүстік аудан – Францияның солтүстігінде Бельгиямен шекаралас жерде
орналасқа., ауданы бойынша үлкен емес және табиғатымен көзге түсе қоймайды.
Климаты жағымды емес, бойлай жаңбыр жауады, орман мүлдем жоқ. Бұл тығыз
қоныстанған аудан және өнеркәсіптік маңызы өте зор. Солтүстік аудан –
текстилді өнеркәсіп жақсы дамыған көне индустриалды аудан. Өнеркәсіп және
сауда орталығы ретінде Лилль-Рубе-Туркуэн агломерациясы саналады, осы
жерлерге Францияның жүн және зығыр өнеркәсібінің негізгі бөлігі тиесілі.
Экономикалық және мәдени орталық ретінде – Лилль қаласы, тұрғындар саны 200
мыңға жуық, көптеген текстиль және тігін фабрикалары, ірі машина жасау және
химиялық зауыттар орналасқан.
Шығыс аудан – бұл ауданның құрамына келесі тарихи провинциялар жатады:
Лотарингия, Эльзас және Франш-Конте. Осы үш провинция бір-бірінен ауыл
шаруашылығының мамандануымен, тұрындарының құрамымен ерекшеленеді.
Лотарингия аттас үстіртін үстінде орналасқан. Тау өңдіру
өнеркәсібінің және металлургияның ең маңызды ауданы. Осы жерде Батыс
Европадағы ең ірі темір рудалық бассейн, қара көмір және калиялық тұз кең
орындары орналасқан; ондаған металлургиялық зауыттар Мозель, Орн, Шьер
өзендерінің жағасында орналасқан. Кейбір жерлерде олар нағыз зауыттар
көшесін құрайды. Соған қарамастан Лотарингия депрессивті аудан саналады,
өйткені оған өнеркәсіп деңгейінің төмендеуі және жұмыссыздықтың жоғары
деңгейі тән болуда.
Эльзас Рейн өзенінің франциялық бөлігінде орналасқан. Жағымды
климаттық жағдай және құнарлы топырақ Эльзас экономикасының дамуын
анықтайды: бұл жерже ауыл шаруашылығы, тағам өнеркәсібібасым келеді,
сонымен қатар текстиль өнеркәсібі және машина жасау саласы да дамыған.
Молюз және оның маңы – Францияның мақта-қағаз ауданы саналады.
Сонымен қатар Эльзаста жүзім, бидай, секер қамысы, көкөніс өсіріледі. Мал
шаруашылығы дамыған. Аймақтың ірі орталығы ретінде Страсбург қаласы
саналады, тұрғындар саны 300 мыңнан астам, осы жерде Европалық парламент
орналасқан.
Франш-Конте Жоғары Сона және Юра тауларындағы аласа үстіртте
орналасқан және орман жабылған. Топырағы құнарсыз, сондықтан ауыл
шаруашылығы төмен дамыған. Бұл аймақта мал шаруашылығы, орман және қағаз
өнеркәсібі, сонымен қатар машина жасау саласы дамыған.
Франш-Конте – таза франциялық аудан, бұл жердің тұрғындары тек қана
француздар.
Лион ауданы - бұл ауданның бір бөлігін таулар алып жатыр: Савоя
Альпілері – шығыста және Орталық массив (Овернь) – батыста.
Жергілікті экономиканың басты саласы - өнеркәсіп. Лион ауданы ГЭС
қуаты бойынша, сапалы болат, алюминий, электрохимия бойынша бірінші
орында. Ауданның орталығы ретінде Лион – Сент-Этьенн өнеркәсіп торабы
саналады.
Ауыл шаруашылық салаларынан сүтті мал шаруашылығымен берілген.
Көптеген жүзімдіктер бар. Тауларда сөнген жанартаулардың маңында
халықаралық маңыздылығы бар курорттық жерлер өте көп – Виши, Ла –Барбуль,
Сан – Неибар.
Батыс аудан – ауданның территориясында Бретань, Анжу және Пуату сияқты
тарихи провинциялар орналасқан. Батыс ауданның жер бедері – төбелі, теңіз
климаты басым келеді. Топырағы құнарсыз және пайдалы қазбалары жоқ
болғандықтан, ауданның экономикалық шаруашылығы – мал шаруашылығы. Ұсақ
шаруашылықтар және хуторлық орналасу басым келеді. Ауыл тұрғындарының
тығыздығы жоғары және жұмыссыздық кең таралған, сонымен қатар орташа еңбек
ақысы орта француз ақысынан да төмен.
Оңтүстік-Батыс аудан – бұл аудан Аквитан жазықтығында орналасқан.
Климаттың ылғалды болуы ауыл шаруашылықтың дамуын анықтаған, соның ішінде
өсімдік және мал шаруашылығы, бидай, жүгері өсіру, жүзім және құс өсіру де
бар. Энергетикалық ресурстар өте жоғары, өнеркәсіп шикізаты да бар – екі
ірі индустриалды орталық бар: Бордо және Тулуза.
Бордоның халық саны 500 мыңнан астам – теңізден 100 км қашықтықта
орналасқан теңіз порты. Бордо Францияны Батыс Африка және Латын
Америкасымен байланыстырады. Сонымен қатар, Бордо дүние жүзіне әйгілі шарап
жасау орталығы.
Тулуза Гароннаның шығысында пайда болған. Бұл ғылым және өнеркәсіп
қаласы аталған. Тулузада авиациялық техника және космосты игеру
саласындағы ғылыми зерттеу орталықтары орналасқан, сонымен қатар химиялық
зауыттар және жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары да бар.
Жерорта теңіз оңтүстік – бұл аудан Лион бұғазының жағасында амфитеатр
түрі бойынша, екіге бөлініп орналасқан. Батыс бөлігі – Лангедок-Руссильон
жағалау территориялары, шығыс бөлігі – Прованс – Көкшіл жаға.
Француз жерорта теңізмаңының орталығы – Марсель қаласы. Қазіргі кезде
Марсельде шамамен 1 млн адам тұрады және бұл маңыздылығы жөнінен Париж және
Лионнан кейінгі Францияның үшінші қаласы. Марсель – ең басты теңіз
порттарының бірі.
Оның Алжир және Таяу Шығыспен байланысы өте маңызды (осы жерлерден
мұнай тасымалдайды), сондықтан қаладағы өнеркәсіп салалары мұнайға сай:
мұнай өңдеу, мұнайхимиясы, кеме жасау және тағам өнеркәсібі.
Марсель – Франциядағы ірі қалалардың ішіндегі ең көп ұлттысы саналады,
өйткені тұрғындарының ¼ бөлігі шетелдіктер – итальяндықтар, алжирліктер,
испандықтар және т.б.
Францияның ең оңтүстік бөлігінде - Корсика аралы орналасқан, ол
жағалаудан 170 км қашықтықта орналасқан. Корсиканың тұрғындары негізінен
қой және ешкі өсірумен айналысады, балық аулау және жай түрдегі жер
шаруашылығымен де айналысқан, жүзім, цитрус өсіреді.
Кесте 1
Францияның басты аудандарының негізгі көрсеткіштері
Аудандар ЭЖА Ауданы Халық саны Францияның Жұмыссыз
саны 1 тұрғынынадық, %
саналған
ВІӨ (=100)
Мың Франциия Млн Франциия
км2 ауданына %адам халқына %
алғанда алғанда
Париж 7 157,629,0 21,4 36,9 110 11,0
Иль-де-Франс 1 12,0 2,2 11,0 19,0 151 10,1
Солтүстік 1 12,4 2,3 4,0 6,9 80 15,4
(Нор-Па-де-Кале)
Шығыс 3 48,0 8,8 5,1 8,8 92 8,8
Лион 2 69,7 12,7 6,9 11,9 95 10,2
Батыс 3 85,1 15,6 7,6 13,1 84 10,5
Оңтүстік-Батыс 3 103,619,1 6,1 10,5 86 11,1
Жерортатеңізмаңы3 67,5 12,4 6,9 11,9 85 14,8
2. Франция мемлекетінің саяси жүйесі.
Францияның саяси жүйесі көптеген жылдар және ғасырлар бойы қалыптасып
келген. Франция республикалық ойлардың бесігі саналады. 1789 жылғы Ұлы
Француз көтерілісі дүние жүзінің барлық түкпір-түкпірінде көтерілістерге
бастама болды. Францияның өзі осы кезеңде республикалық, монархиялық және
империялық басқару түрлерінен өткен.
Франция бөлінбейтін, зиялы, демократиялық және әлеуметтік Республика
деп 1958 жылы Конституция белгілеген. Францияның қазіргі кезде басқару түрі
– республикалық, оны Бесінші Республика деп атайды, сонымен қатар басқару
жүйесінде президенттік республика ( мемлекет басшысы парламент қатысуысыз
сайланады, үкіметті президент тағайындайды) және парлементтік республика
қасиеттері байқалады (үкімет органы парламенттің төменгі палатасы алдында
жауапты).
Мемлекет президенті артынан Франциядағы әдеттетегі міндеттері де
сақталады – министрлер кеңесіндегі төрағалалық міндеті, осы кеңесте
қабылданған декреттер және ордонанстарға қол қою, жоғары әскери және
азаматтық лауазымдарға тағайындау, кешірім жасау міндеттері. Франция
президенті әскери күштердің басшысы, ұлттық қорғаныс комитеттерінің және
жоғары кеңестерде төраға саналады.
Француз президентінің қолында басқа бірде бір демократиялық
мемлекеттің президентінде жоқ билік шоғырланған. Басқа демократиялық
мемлекеттердің президенттері 4-5 жылға сайланған кезде, француз елінің
президенті 7 жылға сайланады. Президент парламент алдында ешқандай
жауапкершілік артпайды және олар президент билігінде күдіктенбеу керек.
Мысалы, АҚШ президенті конгресс алдында жауапты болмағанымен, оны таратуға
құқы жоқ, ал Франция президенті парламентті қажет деген уақытта таратуға
құқылы. Ал Ұлыбританияда премьер-министр парламентті тарата алады, бірақ
парламентте оны қалаған кезінде орнынан түсіріп тастауға құқылы. Франция
президенті оны осы билікке отырғызған партияға тәуелді емес, керісінше
партия президентке тәуелді.
Францияда болып жатқан әлеуметтік және саяси үрдістерді түсіну үшін
президенттік режим эффекті өте маңызды саналады. Билік құрылымында
президент лауазымы маңызды саналғаннан бастап саяси партиялардың барлығы
күресе бастады, соның нәтижесінде әр-бір паритияның көшбасшысы -
президент болуға дайын үміткер тұлға пайда болады.
Франция – унитарлы мемлекет. Ол территориалды ұжым саналатын және өзін-
өзі басқару сайлау органдары болатын аймақтарға, департаменттерге және
коммуналарға бөлінеді. Сонымен қатар, өзін-өзі басқару ұйымдары жоқ
әкімшілік аймақтар бар, оның басына жоғарыдан тағайындалған супрефект
отырғызылады. Францияда тарихи-географиялық бірліктер бар – кантон деп
аталады, олардың өздерінің өзін-өзі басқару және басқарма органдары жоқ,
бірақ депертамент кеңестеріне сайлау үшін сайлау аймақтары бар. Кей
кездері сол жердерде сот органдары – кіші инстанция трибуналдары құрылады.
Саяси автономиясының түрі болатын – Корсика (Жерорта теңізіндегі арал)
ерекше маңызды саналады (ол жерде шектелген компетенциялы жергілікті
парламент бар). Сонымен қатар, парламент жанынан: экономикалық,
әлеуметтік, мәдени.
Жаңа Каледония (бұрынғы колония) қазіргі кезде ассоциациялық
мемлекет атты статусына ие. Оның өзінің жергілікті парлементі бар.
Департаменттерде (Францияда олардың саны 96 және 3 теңіз
департаменттері бар) 6 жылға генералды (департаменттік) кеңес сайланады. Ол
коммуналды кеңес шешетін мәселелермен айналысады.
3-5 департаментті біріктіретін аймақтарда (метрополида 22 және теңіз
аймақтарында 4 – Гваделупа, Гвиана, Мартиника, Реюньон) да аймақтық кеңес
сайланады.
Франция мемлекетінің әкімшілік-территориялық бірліктерінде сайланған
органдардан басқа жоғарыдан тағайындалған шенеуніктер – мемлекет өкілдері.
Аймақта ол республика комиссары аймақтық префект, департаментте де
республика коммисары (префект), округте – су префект болады. Республика
коммисары Министрлер кеңесімен тағайындалады.
Францияның қазіргі ішкі саяси жағдайы 1980-шы жылдарға қарағанда өте
өзгерген жоқ. Мемлекеттің ішінде болып жатқан саяси үрдістерге Францияның
Европалық Одаққа кіруі, Францияның саяси партияларының әр түрлі
өкілдерінің Европарламенттке кіруі, Европалық Одактың басқа елдерімен
экономикалық елдерін тереңдету, сонымен қатар Шығыс Европа елдерінің
социалисттік жүйесінің ыдырауымен байланысты үрдістер де әсер етеді. Осы
факторлардың барлығы Франциядағы демократиялық принциптерінің әрмен қарай
дамуына әсер етеді.
Бөлім 2. Францияның табиғи жағдайы және табиғи ресурстары.
Франция түгелімен қоңыржай белдеуде орналасқан болса да, табиғи
жағдайы өте алуан түрлі. Оның себебі теңіз желдеріне ашық орналасқан және
солтістігінде және батысында жылы Гольфстрим ағысы әсер тигізеді.
Сондықтан қар жамылып жатқан Альпіден алыс емес жерде Көкшіл жағада
пальмаларды кездестіруге болады, ал қатал Бретань да - жерорта теңіз
өсімдігін кездестіруге болады.
Мемлекеттің тең жартысын алып жатқан тау массивтері Франция
территориясын шығысынан және оңтүстігінен қоршап жатыр. Ол ең алдымен,
мемлекетті Италиядан және Швейцариядан бөліп жатқан Альпі ( ең жоғары
нүктесі – Монблан тауы – 4807 м), және Пиренейлер (Франция
территориясындағы ең биік нүктесі – Посетс шыңы – 2371 м). Швейцариямен
шекарада төменірек - Юра жоталары (1718 м дейін) орналасқан, одан
солтүстікке қарай, Германия, Люксембург және Бельгиямен шекаралас жерде -
Вогездер (1423 м дейін) және биік емес Ардендер (694 м дейін). Францияның
ішкі аудандарында орналасқан жалғыз таулар – кең Орталық массив ( биіктігі
1886 м дейін). Севенна таулары Франция территориясын екі климаттық
облысқа: жерорта теңіз және атланттық, және төрт климаттық зонаға бөледі:
мұхиттық, қоңыржай континентті, жерорта теңіз және таулы.
Егер екі биік таулы массивтерді санамайтын болсақ, Франция төбелі ел,
өйткені жазықтықтар өте көп кездеседі. Францияның солтүстік және батыс
бөліктерінде жазықтар орналасқан, орталық және шығыс аудандарында
ыдыраған орта биікті массивтер және үстірттер, ал оңтүстік-шығыс және
оңтүстік-батыста биік таулар орналасқан. Жазықтар үзіліссіз бельгиялық
шекарасынан Пиреней таударына дейін созылып жатыр. Олардың ең үлкені –
Солтүстік-Француз немесе Париж бассейні. Бұл ауданның өсі ретінде Сена
өзенінің аңғары саналады. Екінші үлкен жазықтардың бірі – Гарон
мемлекеттің оңтүстік-батысында Орталық Француз массиві және пиреней
тауларының арасында орналасқан. Жазық
Сурет 3. Францияның физикалық-географиялық картасы.
үсті Гаронна өзенімен тілімделген, бұл жерде оңтүстік-батыс Францияның ең
құнарлы жерлері орналасқан (сурет 3).
Францияда төрт ірі өзен бар – Сена, Луара, Гаронна және Рона, олардың
ішіндегі ең ұзыны (10 00 км) – Луара. Гавр, Нант, Бордо және Марсель
сияқты ірі теңіз порттары осы өзендердің соңғы ағысында орналасқан. Сена
Атлант мұхитына құйылады. Оның жыл бойына ағысы бір келкі болған соң,
кемелердің жүзуіне жағымды жағда туады, канал арқылы бірнеше өзендермен
бірігіп жатыр. Луара өз бастауын Орталық массивтерден алады, Париж
бассейнінің оңтүстік бөлігін кесіп өтіп, Нант қасынан Атлант мұхитына
ағады. Бұл өзеннің деңгейі тым қобалжымалы , сондықтан су тасқындары жие
болып тұрады. Бұл Гароннаға да тән, ол Пиренеяда басталады, Гаронн жазығын
кесіп өтіп, Бордоның қасынан Атлант мұхитына ағады. Рона Женева көлінен
ағып, өз басын Швейцариядан бастайды. Ол Сонамен Лионның қасынан бірігіп,
Марсельдің қасынан Жерорта теңізіне ағады. Ронаның ағысы күшті және оның
гидроэнергетикалық потенциалы өте зор. Осы өзенде бір қатар
гидроэлектростансалар орнатылған.
Мұхиттық әсері жылы ылғалды ауа райын қалыптастырады. Батыс ауа
массалары Солтүстік-Атлант ағысының жылы суларының үстінен өтіп, ылғалмен
қанықтырады. Мұхит үстінен өткен кезде бұл ауа жазғы мезгілде салқындайды,
қыста жылынады. Нәтижесінде батыс ауа массалары тараған кезде сирек
жағдайда экстремалды температура байқалады. Мысалы, Брестте қаңтар айының
орта температурасы 70 С, ал шілде айында -170 С болады. Бұл жерде ылғалды,
жылына 185 күн жауын-шашын түседі, ал түскен жауын-шашынның жалпы соммасы
840 мм дейін жетеді. Жауын-шашынның үлкен бөлігі үзіксіз сіркіреген
жаңбыр болып келеді. Аспанды әдетте бұлт шалып тұрады, бірақ қар және аяз
өте сирек кездеседі.
Континенталды әсер өте шұғыл температуралық ерекшеліктері бар құрғақ
ауа райын қалыптастырады. Евразияның кең ішкі аудандарынан келетін ауа
массалары, ылғалды аз әкеледі. Сондықтан қы мезгілінде ауа райы салқын, ал
жазы –ыстық болады. Мысалы, Страсбургте қаңтар айының орта температурасы –
10С, қыс мезгілінде 00С температурасы бар күндер саны әдетте 80, соның
ішінде 20 күн қарлы. Бірақ жазда Страсбургте өте ыстық және тымырсық, қуйын
жаңбар да тән.
Жерорта теңіз әсері Францияның оңтүстігінде ені 160 км теңіз маңы
зонасына тарайды. Қыс мезгілдері жұмсақ және ылғалды, жауын-шашын қысқа
мерзімді құйын жаңбыр түрімен келеді, ал олардың арасында ауа райы ашық
болады. Мысалы, Марсельде қаңтардың орта температурасы 70 С, ал шілде
айында 220 С болады, кей-кездері температура 380 С дейін көтеріледі.
Жауын-шашынның орташа жылдық соммасы 580 мм құрайды, жылына 95 күн жауын-
шашыгды. Кейде солтүстіктен соғатын Мистраль атты суық жел, әсіресе қыс
мезгілінде, Францияның жерорта теңіз жағалауына өте суық ауа райын алып
келеді.
Вогеза, Юра, Орталық массив, Пиренея және Альпілер сияқты таулы
аймақтарда климат биіктік бойынша өзгереді. Жалпы биіктеген сайын
температура төмендейді, ал жауын-шашын мөлшері ұлғайады. Тауларда жаз
мезгілінде де төмен температуралар және күшті қар кездеседі. Қардың үлкен
үлесі көктем және жаз мезгілдерінде ериді, бірақ тым жоғары биіктіктерде
қар сақталып, мұздықтарға айналады. Монблан жыл бойына қар жамылып тұрады.
Жазықтарда және аласа таулы беткейлерінде топырағы өте құнарлы,
сондықтан оларды 2 мың жылдан астам өңдеу де. Жазықтардың көпшілігінде
орманды қоңыр топырақ, сонымен қатар карбонаты-қарашірікті топырақ да бар.
Солтүстік-Француз жазығының орманды қоңыр топырағы өзінің құнарлығымен
көзге түседі. Тауларда таулы-орманды топырақ басым келеді.
Франция орман алқаптары жөнінен Европада бірінші орында тұр. Олар
территорияның 29 % немесе 16 млн га жерді алып жатыр. Жүз жыл ішінде орман
алқаптары екі есе ұлғайды, оны себебі орман жолақтарын отырғызылуда және
оның себебінен ауыл шаруашылық жер алқаптары қысқарды. Күн шуағы мол жерде
еме ормандары, ал ылғалды және салқындау климаты бар жерде - бук ормандары
басым келеді. Қазіргі кезде ормандар Францияның ¼ бөлігінде орналасқан және
негізінен тек ормандар да ғана сақталған: тау маңында және жазықтарда бук,
емен және каштан ормандары (қарағайдың жасанды ағаштары да көп), ал биік
тауларда - шыршалар және пихта ормандары кездесседі.
Францияның жануарлар әлемі адам іс-әрекетінен өте қатты зардап шеккен,
бірақ сонда да ормандарда көптеген елік, қабан сияқты жануарлар кездеседі.
Францияның жабайы фаунасы Батыс Европаның басқа елдеріне қарағанда ажеп-
тәуір жақсы сақталған. Ірі жабайы жануарлар өте сирек кездеседі, оларды
тек ұлттық бақтар немесе қорықтардан көруге болады. Жыртқыштардан – түлкі,
борсық, тышқандарды кездестіруге болады.
Францияның жерінде пайдалы қазбалар өте аз, әсіресе мұнай және газ,
мыс және хром, никель және мырыш, сондықтан басқа шелелден сатып алады.
Энергетика өте жоғары деңгейде дамуда, бірақ өз шикізаты аз, сондықтан ½
энергоресурсты импорттайды. Мемлекетте тек қана 1 млн т мұнай өңдіріледі.
Оның негізгі бөлігін Таяу Шығыс елдерінен сатып алады. Францияның
оңтүстігіндегі бокситтің ірі қорлары және ГЭС арзан энергия алюминий
өнеркәсібінінің дамуына үлкен стимул саналады. Бокситті өңдіруден Франция
Европада екінші орынды алады.. Маңызды рудниктер Бриньольда орналасады.
Сонымен қатар, өз газы елге жетпесе де, газдың өнеркәсіппен және тұрмыстық
пайдалануы өсуде. Франция газды Нидерланды, Алжир әкеледі. АҚШ және ГФР
келетін бәсекелес мұнай, газ және сапалы көмірдің импорты үшін Францияның
өз көмір қорларын өңдеу үлесі қысқарды. Көмірдің негізгі аудандары –
Солтүстік аудан және Лотарингия және Орталық массивтің шығыс бөлігінде де
көмір қорлары кездеседі. Темір рудасы жөнінен Франция Европалық Одақ
арасында бірінші орында, ал дүние жүзінде бесінші орында.
Бөлім 3. Францияның шаруашылығына сипаттама.
3.1. Өнеркәсіп саласы.
ҒТР әсерінен Францияның шаруашылығының салалық құрылымында үлкен
өзгерістер болды. ВІӨ - 26,7 % құрайтын өнеркәсіптің маңызы төмендей
бастады. Өнеркәсіп саласында машина жасау саласының үлесі өсті (31 %),
ең алдымен электротехникалық және электронды салаларда, сонымен қатар жалпы
машина жасау саласында да бұл өзгерістер байқалды. осы өзгеріс дәстүрлі
салалардың да өзгеруіне әкеліп соқтырды. Сонда да Франция да ескі
өнеркәсіп салаларының үлесі жоғары саналды. Жоғары орындарды тағам
өнеркәсібі иеленіп тұр (12 %). Бұндай үлес көрсеткішін тек Ұлыбританиядан
ғана көруге болады.
Электроэнергетика. Францияның қазіргі өнеркәсіп салаларының
маңыздыларының ішінде – атом энергетикасы. АЭС-да барлық электроэнергияның
25 үлесі пайда болады. Атом қуатын пайдалануы бойынша Франция Батыс
Европада Ұлыбритания және Германиядан соң үшінші орынды иеленген. Атом
энергетикасының басты орталықтары – Пьер лат және Мар куль. Ядролық отынды
ең бастысы Орталық массивте, Вандада және Францияның басқа да аудандарында
орналасқан уран рудаларынан алынады. Жартылай уран рудалары Африка
елдерінен сатып алынады.
Жыл сайын Франция 220 млн тонна әр түрлі отын түрлерін пайдаланады.
Соның нәтижесінде жағымды жағдай да туындады – Франция басқа елдерден
энергетика саласынан тәуелді болып келеді. Оның деңгейі 1973 жылғы мұнай
дағдарысы кезінен 23-тен 50 % дейін көтерілді, ең алдымен атом энергиясын
пайдалану үшін.
Көмір өндірісі 11 млн тонна белгісінде тұрақтанды, бірақ мемлекеттін
пайдаланатын мөлшері 40 млн тоннаны құрайды. Көмірдің негізгі кең
орындарының аймақтары – Лотарингия (9 млн тонна) және Орталық массивтің
көмір бассейндері. 1973 жылдан бастап көмір импорты оны өңдіру мөлшерін
асып түсті. Қазіргі кезде осы отынның ірі тасымалдаушы елдері - АҚШ,
Австралия және Оңтүстік Америка. Айта кететін жағдайлардың бірі, ол көмір
импорты, соған қоса оны тасымалдау шығыны, өз көмірін өндеуге шығатын
шығыннан әлде қайда төмен.
Мұнайды өңдіру тек 3 млн-ға артық, оның жылдық тұтыну мөлшерінің 5 %
ғана қамтиды. Мұнайдың және мұнай өнімдерінің негізгі тұтынушылары көлік
саласы (42 %) және ЖЭС (21 %). Мұнай өңдеуші мекемелердің жартысы қысқарды
- 1973 жылғы 24 мекемеден 1995 жылы 12 мекеме қалды. Мұнай
өнімдерінің нарығы екі компаниямен бақыланады - ELF-Aquitane және
Total. Франция мұнайды Сауд Аравиясынан, Ираннан, Ұлыбританиядан,
Норвегия, Ресей, Алжир және т.б. бір қатар елдерден импорттайды.
Газдың өндіру мөлшері 3 млрд м3 аспайды, мемлекеттің сұранысын
қанағаттандырмайды. Франциядағы газдың ең ірі кең орындарының бірі болып –
Пиренеядағы Лак саналады, бірақ ол да біте келді. Газдың негізі
тасымалдаушылары – Ресей, Норвегия, Голландия және Алжир. Соның ішінде
Газпром өз позициясы бойынша Норвегиядан соң орналасқан. Gaz de France
компаниясы ЖЭК саласында монополист саналады.
Францияның барлық елді мекендері электр қуатымен жабдықталған.
Францияның бір тұрғынына орташа есеппен алғанда жылына 4 мың кВтсағ
электроқуат келеді. Бірақ Франция электроқуатты өндіру жөнінен АҚШ,
Жапония, Германия, Ұлабритания және Канададан соң орналасқан.
Электроқуаттың 13 бөлігі 1,5 мың ГЭС өнделеді. Олардың ең ірісі Рона және
Изер өзендерінде орналасқан. Бірақ бар су қуаттық ресурстар азайып, күшті
қуатты жылу электростансалары салынуда. Францияда құрылысы бойынша ерекше
электростансалар кездеседі. Мысалы, Бретаньдағы Рона өзенінде теңіз суының
қуатын пайдаланатын дүние жүзіндегі ең қуатты электростанса жұмыс жасайды.
Соңғы он жылдықта франциядағы электроэнергияны өндіру құрылымы
өзгерді. Атом электростансаларының өсуімен қоса ГЭС және ЖЭС үлесі қысқара
бастады. Электрожүйенің барлығы Electricite de France атты мемлекеттік
компанияға бағынышты.
Металлургия. Францияның қара металлургиясы өндіретін өнімі жөнінен
дүние жүзінде тоғызынша орынды иеленген. Қазіргі кезде бұл сала өте күшті
дағдарысқа ұшырады. Осы салада жұмыс жасайтындар саны 2,5 есе қысқарған.
Болат және шойын өндірісі соңғы жылдары 19 млн және 14 млн құрады. Қара
металлургия кәсіпорындары Лотаригияда (жалпы өндірістен 27 %), Францияның
солтүстігінде (41 %) және оңтүстік-шығыс амағында (Fos-sur-Mer - 26 %
зауыты) орналасқан. Осы саладағы ең ірі компаниялары – Sollas,
Unimetal, Ascometal.
1970-шы жылдардың ортасында Франциядағы түрлі-түсті металлдар
өндірісі өте жоғары болды. Бірақ, дүние жүзілік энергетикалық дағдарысқа
байланысты жағдай күрт өзгерді, оның себебі өндірістің көп мөлшердегі
энергияны қажет етуі болды. Францияның түсті металлургиясына бір қатар
қасиеттері тән. Біріншіден, шикізатпен қамтамасыз болуы төмен. Жылдан жылға
келесі металлдардың өндірісі қысқаруда – цинк, уран, алтын. 1991 жылы
Францияда боксит және қалайы өндірісі бойынша шахталарды амалсыз жаба
бастады. Осындай тенденция сыртқы тасымалдаушыларға Францияның тәуелді
болуын жоғарылата бастады. Екіншіден, өндірістік циклдің құрылымында соңғы
стадиялары басым келеді ( бірінші, әсіресе шикізатты балқыту жатады),
сонымен қатар олар мемлекет сыртына шығарылатын болды. Оның себебі
экологиялық фактор, өйткені бұл өндіріс тым лас болып саналады. Үшіншіден,
түсті металлургия орталықтары ең алдымен арзан электроэнергияға
бағытталады. Соған байланысты, өндірістің ең жоғары шоғырланған жері –
Рона – Альпы аймағы, оның осы салада жұмыс жасайтындардың 13 үлесі жатады.
Түсті металлды өндіретін ең ірі компаниялар – Cogema, Metaleurope,
Pechiney және басқалары (сурет 4)
Сурет 4. Францияның қара металлургия және аллюминийдің өндірісі.
Химия өнеркәсібі. Химия өнеркәсібі Францияда соңғы он жылдықта
энергетикалық дағдарыс әсерінен және химия индустриясының экспорттық
салаларын құра бастаған мұнай өндіруші елдер жағынан бәсекелестіктің
өсуінің әсерінен дами бастаған. Энергетикалық дағдарыс Францияның химия
өнеркәсібіне өте зор әсерін тигізді, бір жағынан бір қатар өндірістердің
қысқаруы, ең алдымен азот тыңайтқыштары және химия талшықтарын шығару,
екінші жағынан – ірі компаниялардағы өндірістің шоғырлануының күшейуі.
Франция үшін маңызды рөлді химия өнеркәсібінің ғылыми-зерттеу және
тәжірибелі – конструкторлық жұмыстар орталықтарына бағытталған. Соңғы
жылдары, Францияның жаңа ғылымды талап ететін химиялық өнімнің
специализациясы әлем нарығында тұрақтануға мүмкіншілік туғызды. Франция
өзінің химиялық өнімдерін экспорттау жөнінен АҚШ, Германия
Сурет 5. Францияның автомобиль өнеркәсібі.
және Нидерландыдан кейін төртінші орында орналасқан. Соңғы жылдары
Францяның үлесі әлем нарығында 8 % деңгейінде тұрақтанды.
Бірақ Францияда химиялық тыңайтқыштардың өндірісі төмен,
сондықтан шел елдерден амалсыз сатып алады. Химия өнеркәсібінің ең маңызды
және универсалды орталығы ретінде Париж қаласы саналады. Бұл жерде
пластмасса және автомобиль шиналары жасалады, сонымен қатар химияның тағы
бір саласы – фармацевтика және парфюмерия тән – бұл жерде өте білімді
кадрлар қызмет көрсетеді.
Машина жасау. Францияның өнеркәсіптік өндірісінде машина жасау
саласының өнімдер үлесі бойынша ол басты елдерден әлде-қайда артта. Артта
қалушылық ең алдымен ҒТП тасымалдаушы және жаңа техника негізінде
өндірістік аппараттың модернизациясын қамтамасыз ететін салаларда
байқаладаы. Ол ең алдымен, станок жасау, өнеркәсіп электроникасының бір
қатар салаларында және информатика құралдарында, микроэлектроннды техника.
Франция металлкесуші құралдар және ұсталық-пресстік құрылғылар өндірісінде
өте қатты артта қалып отыр.
Базалық салалардың үлкен маңыздылығына қарамастан, Францияның
өнеркәсібінің басты рөлі машина жасау саласына тиесілі. Соның ішінде, жалпы
машина жасау – 12 % және көліктік машина жасау – 10 %. Автомобиль
өнеркәсібі ұлттық өнеркәсіптік құрылымның негізін құрайды. Франция ұзақ
мерзім дүние жүзінің автомобиль өндірушілерінің ең ірісі саналады. Бірақ
саланың дамуы бір текті болған жоқ. Автомобиль жасау саласының ерекше
қасиеті - ол специализация және кооперацияның жоғары деңгейлі болуы. Әлем
нарығында Франция келесі белгілі компаниялармен танымал: Renault және PSA
(Peugeot, Citroen), олардың жыл сайынғы шығару мөлшері 2 млн
автомобильді құрайды. Франция автомобиль экспорты бойынша Жапония және
Германия елдеріннен кейін үшінші орында орналасқан. Автомобиль құрылысының
өнімдерінің экспорты осы кезде 49 % құрады, сондықтан автомобиль нарығында
Испания және Италия бәсекелестігінің төмендеуіне әсерін тигізді.
Қазіргі кезде француз құрастырушылары автомобильдің электроқуатты
және газды пайдаланатын жаңа түрлерін ойлап шығаруда.
Каравелла атты азаматтық реактивті ұшақ және француз
тікұшақтары дүние жүзіне танымал; Франция сонымен қатар, Мистер және
Мираж бомбардировщиктарында экспортқа шығарады. Авиациялық өнеркәсіпте
және өндіріс масштабтары бойынша Франция капиталисттік елдер арасында, АҚШ
және Ұлабританиядан соң үшінші орында тұр. Басты авиациялық зауыттар
Парижде және Тулузада орналасқан.
Жеңіл өнеркәсіп (текстиль, тігін). Бұл сала өзінің бұрыңғы
маңыздылығын жойса да, масштабы бойынша ол бұрыңғыдай дүние жүзінде
алдыңғы орындарды иеленіп тұр. Жіп, мата, киімдерді өндіру саласында 700
мың адам жұмыс жасайды. Тігін және текстиль өнімдері француз экспортының
110 үлесін құрайды.
Францияда маңызды өнеркәсіп саласының бірі – тігін, бұл салада 150
мың адам қызмет жасайды.
3.2. Ауыл шаруашылығы.
Франция – Батыс Европадағы ауыл шаруашылық өнімдерінің ең ірі
өңдірушісі. Ауыл шаруашылық үлесіне ВІӨ-нің шамамен 4 %, Европалық Одаққа
өнімнің 25 % беріп отырады. Әлеуметтік-экономикалық құрылымға тән қасиет
- шаруашылықтардың ұсақ көлемді болуы. Жерлерінің орташа ауданы – 28 га,
бұл ЕО елдерінің көрсеткішінен басым келеді. Жерді иеленуде өте үлкен
бытыранқылық бақалады. Шаруашылықтардың көпшілігі өз жекеменшік жерлерде
орналасқан. Өндірістің маңызды күші ретінде ірі шаруашылықтар саналады.
Ауыл шаруашылық жерлердің 52 % ауданы 50 га-н астам шаруашылықтар, бұл
олардың жалпы санынан 16,8 % құрайды.
Ауыл шаруашылығында шаруашылықты жүргізудің топтасқан түрлері кең
таралған. Олардың арасында өте маңызды орынды кооперативтер алады, ең
алдымен, ауыл шаруашылық техниканы пайдалану жөнінен. Кооперативтер
өндірістің барлық салаларында кездеседі. Шарап жасау саласында 50 % өніммен
қамтамасыз етеді, көкөніс консерваларының 30 %, ет саудасының 25 %-дан
астамы, сүт өнімдерінің 40 % астам өніммен қамтамасыз етеді.
Ауыл шаруашылығында жерді пайдалану құрылымы жөнінен жоғары үлес
шабындық және көп жылдық егістіктерге тән – 35 %, содан кейін ормандар
алқабы – 27 %, жайылымдар – 20 % және соңғы орында жерді пайдаланудың
басқа түрлеріне 18 % тиесілі (сурет 6).
Сурет 6. Франция ауыл шаруашылық саласының жерді пайдаланудың
құрылымы.
Ауыл шаруашылықты мемлекеттік арнайы органдар жүйесімен және
салалық қасиеті бар бір қатар аралас қоғамдармен басқарылады. Мемлекеттік
қадағалау ең алдымен экономикалық әсер берумен іске асады. Францияда
Креди Агриколь атты арнай банк, экономикалық және әлеуметтік дамыту фонды
жұмыс жасайды. Құрылымдық саясатты жасау үшін Ауыл шаруашылыққа
бағытталған Европалық Фонд үлкен әсерін тигізеді.
Ауыл шаруашылықтың басты саласы – мал шаруашылығы, оның үлесіне
аграрлық өнімнің 23 көрсеткіші тиесілі. Франция Батыс Европа елдерінің
арасында ірі қара мал саны бойынша бірінші орынды иеленген. Сонымен қатар,
Францияда шошқа, қой, құс малдарын да өсіреді. Сүт өнімдерінің экспорты әр-
дайым өсуде.
Франция қоңыржай белдеуінде өсетін барлық ауыл шаруашылық өнімдерді
өңдіреді; бидай, сұлы, жүгері, қант секері және картоп, батыс елдері
арасында ячмень және секер жөнінен бірінші орында, бидай, шарап эәне ет
жөнінен екінші орында, жүгері жөнінен жетінші орында және картоп өнімдері
жөнінен он бірінші орында байқалған. Бидай дәнді дақылдарын Францияның
солтүстігінде көруге болады. Жүзім өсіру, бақ, устрица өсіру салалары
дәстүрлі сала саналады. Париждің оңтүстігінде орналасқан Орталық массиві
жүзімдер алқабынан толы. Жүзім алқаптары мемлекетте 1,5 млн га жерді
иеленген, жүзім өсіру – француз жер шаруашылығының ең басты саласы
саналады. Шарап шығару жөнінен Италиядан кейін екінші орынды иеленіп тұр.
Жүзім бақтары Францияның барлық жерлерінде кездеседі. Жерорта теңізінің
жағалауында маслиндер, апельсин, лимон және т.б. жеміс –жидектерді өсіреді,
сонымен қатар гүлдерді, әсіресе раушан гүлдерін өсіреді. Франция ЕО
елдеріне өсімдік шаруашылығының өнімдерін экспорттаушы елдерінің ең бастысы
(сурет 7).
Сурет 7. Бидай және жүзім өндірісінң аудандары.
Ауыл шаруашылық өте жоғары индустрияланған. Жақсы техникасы
бойынша, химиялық тынайтқыштарды пайдалану жөнінен Нидерланды, Данияға ғана
өз орнын беріп отыр. Техникалық қамтамасыз болу, шаруашылықтардың
агроөнімдерінің өсуі Францияның ауыл шаруашылық өнімдермен өз-өзін қаму
деңгейінің өсуіне әкеліп соқтырады. Бидай, секер үлесінен ол 200 %, май,
жұмыртқа, ет өнімдерінің үлесі бойынша 100 % астам саналады.
Орман және балық шаруашылығы. 1990 жылы орман алқаптары 13,1 млн га
немесе 24 % жерді алып жатыр. Ең тығыз ормандалған аудандар тауларда
(Альпы, Юра, Вогездер), орталық Француз массивтерінде және Францияның
оңтүстік-батысындағы Ландыда кездеседі. Ормандардың кең таралымына
қарамастан және жыл сайынғы өнімі 44 млн м3 ағаш жасалсада, Франция ағашты
тыстан сатып алады. Ормандардың шаруышылықта пайдалану көптеген жеке меншік
жерлер кедергі келтіреді ( мемлекет үлесі тек 30 % ғана).
Алтант мұхиты және Ла-Манш жағалауындағы көптеген аудандардың
тұрғындары балық аулаумен айналысады. Негізгі балық аулау порттары – Булонь-
сюр – Мер, Лорьян, Ла-Рошель. Устрицаларды өсіру ең бастысы Бретаньда
байқалған.
3.3. Көлік және телекоммуникация саласы
Францияның шоссе жолдары өте тығыз және ұзындығы бойынша ол
Европалық Одақ елдерінің ішінде (Германиядан соң) екінші орынды иеленген.
Автобан жолдарының жалпы ұзындығы 7000 км-ден астам. 2005 жылы Франция
үкіметі тағы 4500 км жылдамдық магистральдарын салу жөнінен бағдарлама
қабылдады. Жақсы ынғайлы жол торабы болған соң, әр түрлі тауарларды
тасымалдау жөнінен автомобиль көлігінің рөлі өсе бастады. Егер 60-шы жж
жүк тасымалдауда темір жол көлігі басым болған болса, қазіргі кезде
көшбасшының сары майкасын жүк автокөлігі иеленген. автомобиль
тасымалдауында 350 мың адамға дейін қызмет жасайды, ал кәсіпорындар саны
32000 жетеді. Сонымен қатар, бұл әр қайсысында 5000 адам жұмыс жасайтын
ұсақ фирмалар. Сондықтан бұл салада жыл сайын бірнеше мың фирмалар құрып,
бірнеше мың фирмалар ашылып жатады. Франция автопаркінің жалпы саны
шамамен 29 млн автомобильді құрайды, олардың ішінде 25 млн жеңіл көлік
тіркелген. Автомобиль көлігі темір жол көлігімен бәсекелес саналады.
Франция тұрғындарының автомобильмен қамтамасыз болуы бойынша, ұзындығы,
тығыздығы және автомобиль жолдарының сапасы бойынша бірінші орында.
Бірінші транс француз автострадасы – Лилль – Париж – Лион – Марсель –
Ницца.
Франция темір жол торабының ұзындығы бойынша Европада бірінші
орында – 29,370 мың км. 50-ден астам қала өзара жоғары жылдамдықты темір
жол магистральдарымен байланысқан. Жылына 900 млн адам тасымалданады,
соның ішінде жылдамдық поездарының қызметімен шамамен 40 млн адам
пайдаланады. Темір жолдарының ұзындығы 35 мың км (25 % электрмен
жабдықталған) ұлттық маңыздылығы бар жолдар ұзындығы 80 мың км-ден астам
болған. Темір жол торабы әсіресе өнеркәсіп аудандарында өте тығыз. Экспорт:
көлік құралдары (әсіресе автомобиль), электротехникалық және текстиль-тігін
бұйымдары, болат, қорғасын, бидай, шарап.
Жыл сайын 60 мыңнан астам халық үш ең ірі француз
әуекомпанияларының қызметін пайдаланады – Air France, UTA, Air Inter.
Францияда 80 әуежай бар – бұл Европадағы ең жоғары көрсеткіш. Бірақ айта
кететін бір жайт, ол тек Париждің өзінде ғана пассажир тасымалдауының 58
% және барлық жүктен 85 % тиесілі. Франция мемлекетіндегі әуежайлар саны
2007 жылғы мәлімет бойынша 476 болған, ал тікұшақ порттары тек 3 ғана
тіркелген (сурет 8).
Сурет 8. Франция мемлекетінің әуе көлігінің порттары.
Францияның инфроқұрылымы дүние жүзіндегі ең күрделісі, ол алдыңғы
қатарлы технологиялардан және үкіметтің ерекше инвестицияларынан өте үлкен
пайда табуда. Басты әуежайлары – Орли және Шарль де Голль Парижде және
Лиондағы Сатолас.
Франция –теңіз елі. Жүктердің халықаралық тасымалдауында маңызды
рөлді теңіз көлігі иеленген. Теңіз порттарының жүк айналымының 90 % астамы
Гавр, Дюнкерк, Марсель, Нант, Руан және Бордопорттарына тиесілі. Марсель
портының жүк айналымы жыл сайын 90 млн тоннадан басым келеді. Францияда 12
негізгі теңіз порттары бар, олардың көпшілігі контейнертасымалдауға
арналған. Францияда ішкі су жолдарының торабы өор, олардың 7 мың км – теңіз
жүре алады. Маңызды су жолдары елдің солтүстігінде және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz