Сарыағаш санаториясының қызмет көрсету сапасын бағалау
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасын реформалаудың басты мақсаты – салаларды
диверсификациялау және сервисті-технологиялық экономикаға ұзақмерзімді
кезеңге өту үшін шарттарын құру. Осы мақсатқа жетудің басты рөлін қызмет
сферасын дамыту табылады. Оның бөлігін санатория-курорттық мекемелер алады.
Осыған байланысты менің дипломдық жұмысымда Сарыағаш санаториясы
зерттеу объектісі ретінде алынып, жауапкершілігі шектеулі серіптестік
ретінде қаржылықэкономикалық талдау жасалған.
Санатория-курорттық мекемелерді бағыттау (СКМ) жалпы елдің
экономикасына тікелей әсер етеді, себебі жұмыс істеуші халықтың жұмысқа
қабілеттілігін қалпына келтірумен денсаулық қорғауға шығындарды, әлеуметтік
қамтамасыздандыруға шығындарды төмендетеді.
СКМ Қазақстан 2030 стратегиясында анықталған басты мәселені –
ауруларды болдырмау және сауық өмір түрін көрсетуді шешеді. Қойылған
стратегиялық мәселе қазіргі маркетинг концепциялары мен принциптері
негізінде мүмкін. Бұл дипломдық жұмыстың актуалдылығын көрсетеді.
Дипломдық жұмысымның атына сәйкес белгілі кәсіпорынның қаржылық
жағдайының мәнін ашып көрсету, қаржылық жағдайын жетілдірудің мүмкін
болатын жолдарын анықтау болып табылады.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді орындауды жөн көрдім:
- кәсіпорын ерекшеліктері мен мақсатын анықтау;
- Сарыағаш санаториясының қызмет көрсету сапасын бағалау;
- Сарыағаш ЖШС қаржылық жағдайын талдау;
- Сарыағаш санаториясында нарық шарттарында қызмет көрсету
үрдістерін басқару және қолдану әдістерін зерттеу және талдау.
Диплом жазу барысында ақпарат көзі ретінде Сарыағаш санаториясында
талданатын мерзімге статистикалық есеп берулері, соған қоса ресей және
отандық авторлардың кәсіпорын экономикасы бойынша оқулықтар алынды.
Кәсіпорынның еңбек ресурстары әрбір кәсіпорынның басты ресурсы болып
табылады. Таңдау сапасына және қолдану тиімділігіне кез келген кәсіпорынның
өнімділік нәтижелері байланысты.
Нарықтық экономика кәсіпорыннан ғылыми-техникалық прогресс
жетістіктерін, шаруашылықтың және өндірісті басқарудың тиімді формаларын
енгізу, қызмет көрсету жағдайын жандандыру, еңбекті және персоналды басқару
әдістерін ұйымдастыру, кәсіпорынды дамыту стратегияларын мен тактикаларын
өндіру, өндіріс тиімдігін жоғарлату резервтерін анықтау және кәсіпорын
қызметкерлік нәтижелерін бағалау негізінде өндіріс тиімділігін, өнім мен
қызмет бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды талап етеді.
Нарықтық шарттарда персоналды басқару әдістерін жандандыруға және
еңбек өнімділігін жоғарлатуға ерекше назар аудару керек. Кез келген өнім
өндірісінде тірі еңбек, яғни жұмысшылармен өнімді өндіру процесінде тікелей
шығындалатын еңбек және бұрыңғы, басқа жұмысшылармен шығындалған және еңбек
құралдарында, ғимараттарында, шикізат, материал, отын, энергияда
заттандырылған еңбек болады. Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін бірнеше
маңызды мәселелерді шешу қажет, соның ішінде:
- кәсіпорынның негізгі қызметкерлігін зерттеу;
- техникалы-экономикалық көрсеткіштер негізінде бүгінгі заманға сай
күйін бағалау;
- басқару құрылымын қарастыру;
- персонал еңбегінің негізгі элементтеріне талдау жасау, еңбек
өнімділігін жоғарлатудың резервтерін шығару;
- персоналды басқару әдістерін жақсарту бойынша ұйымдастыру-техникалық
шараларды құру.
І тарау. Қазақстан Республикасындағы санатория-курорттық кызмет
көрсетудің мәні мен ерекшеліктері
1.1 Санатория-курорттық іс дамуының тарихи аспектілері
Бірнеше жылдар бойы адамдар табиғи ресурстарды емдік мақсаттарда
қолданып келген. Сақ өзенінен алшақ емес жерде ежелгі скиф-грек
тұрғындарының өмір сүрген іздері табылған. Бұл жерде гректер тұз тауып, оны
Греция алып жүрген. Біздің заманымызға дейінгі 500-жылдары ғылымдары
дамымаған, саудасы көптеген елдермен жүзеге асырылған гректер Крым
түбегінің табиғи байлығын қолданып, өз қажеттіліктері үшін оларды кеңінен
қолдана бастаған. Ревматизммен ауырған адамдар осы көлге шомылып,
өздеріндерін жызлғандай сезінген. Осы кезден бастап тұзбен қатар минералды
көздер де медициналық мақсаттар үшін қолданылған.
А. Дерновой өз монографиясында жүргізілген тереңдетілген медициналы-
тарихи талдаулар негізінде Қазақстанда санатория-курорттық істің даму
тарихи кезеңділігін келтіреді (1.1-cурет).
1.1 – кесте
Қазақстан Республикасында санатория-курорттық қызметкерліктің даму
болжамы мен тарихи кезеңділігі
Қамтитын мерзімі Аталуы Даму кезеңі
XIV-ХУШ ғғ. Курорттық ресурстарды стихиялық І кезең
пайдалану
ІХ-10-жылдары мен XX ғ. Жазбаша куәліктердің пайда болуы, ІІ кезең
бағытталған қолданулар
тәжірибесінің жиналуы
ХХ ғ. 20-80-жылдары Санаторилер құрылысы, ІІІ кезең
санатория-курорттық емделудің
мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы,
курортологиялық ғылыми базасының
дамуы
ХХ ғ. 90-жылдары Санатория-курорттық орындарды ІV кезең
қаржыландырудың төмендеуі, меншік
көздері мен формалары
көптүрлілігінің пайда болуы
ХХІ ғ. 10-30-жылдары Санатория-курорттық орындарының V кезең
деректер банктерінің қалыптасуы,
отандық санатория-курорттық істің
дамуы
Біздің заманымыздың І ғасыр 70-жылдары Плиний Табиғат тарихы
шығармашылығында түрлі ауруларды емдейтін жерге ие Крым түбегінде Парасин
қаласы туралы (қазіргі Саки) айтады.
Минералды суларды ғылыми талдаудың бірінші еңбектері және Ресейдегі
бірінші курорттардың ашылуы І Петрмен байланысты. Осы кезде Мәскеу
шекарасының оң жағында Нащокин жерлерінде минералды сулар курорты құрылды.
ХІХ ғасыр басына минералды суларды Ресейдің басқа да аудандарында
табады, осы жерлерде қазір де жұмыс істеп жатқан бірнеше курорттар ашылады:
Псковск ауданындағы Хилово, Новгород ауданындағы Старая Русса. Сәл
кешірек оларға Кашин тверск курорты, самаралық Сергиевские минеральные
воды және Липецкідегі суменемдеу орталығы қосылады. Ақырындап минералды
суларды зерттеу географиясы кеңейе бастап Орал мен Сібір арқылы асады.
ХХ ғасыр басында Ресейде жалпы сиымдылығы 3000 орын, 60 санаторияны
біріктіретін 36 курорты, сонымен қатар қымызбен емдеу орталықтары да болды.
Бірінші әлемдік соғыс курорттар дамуына шек қойды және демалушылар
ағымын тез қысқартты. Дегенмен, осы жылдары да фронт маңайларында
жарақаттанғандарды реабилитациондық мақсатпен емдеу үшін екі курорт
ұйымдастырылған: Новгородтағы Солецтер және Варницалар
Бірінші санаторилер мен демалыс үйлері бұрынғы дворецтер (Ливадия)
және помещье усадьбалары (Узкое, Марфино, Архангельское), дачалар
(Болшево), монастырьлер (Звенигород) және көптеген жеке санаторилер,
пансионаттар және қонақ үйлер негізінде құрыла бастады.
1976 жылы КСРО Минкеңесінің Курорттар мен демалу зоналары аймағын
салу мен санатория-курорттық орталықтар және демалыс орталықтар құрылысын
реттеу бойынша шаралар туралы бұйрығы шықты. Осының нәтижесінде қоршаған
ортасының ластануы мен табиғи емдік ресурстар сапасының төмендеуіне алып
келген, курорттық аймақтарды ұйымдастыруда белгілі хаоспен есте қалған.
90-шы жылдар ортасында Ресейдің курорттық саласында жағымды даму
кезеңі байқала бастады. Өтпелі кезеңде қалған санаториялар, пансионаттар
мен демалыс үйлері жаңа жабдықтар ала бастады, жаңа қызмет түрлерін дамыта
бастады. Дегенмен демалыс құны әлемдік бағалардан төмен болған.
Негізінен шетел курорттарында 7-10 күндік демалыс құнын біздің ТМД
елдерінің 21-24 күнге саналған санатория-курорттық емделумен салыстырса
біріншінің пайдасына байқалмайды.
Керемет табиғи ресурстар, ресейлік курортология жетістіктерінің қызмет
спектрінің кеңеюімен, емделу орталықтарының ыңғайлылық жақсаруымен бірге
жеке санатория орталықтары мен жалпы саланыңы да дамуына алып келеді.
ХХ ғасырдың 90-жылдары басында болған саланы дүр сүркіндірген дағдарыс
нәтижесінде кәсіпорындар меншікке айнала бастады. Санатория-курорттық
кешендердің кәсіпорындары жекешендірілуі процесін, оларды жолдамаларды жеке
іске қосу бойынша, табыстарды жеке бөлу бойынша қосымша құзырет беруде
заңды тұлға құқықтарымен бөлген, қызметкерліктерінің коммерциализациялану
процесі жалғастырды. Санатория-курорттық орындардың меншік формасының
өзгеру басты мәселесі болып Республиканың ғылыми-зерттеу орындары мен
Денсаулық қорғау Министрлігі арасындағы байланыстың жоғалуы саналды. Осылай
санатория-курорттық орындар орталықтандырылған көзден әдістемелік
басқарманы, бұрықтарды және нормативтерді алу мүмкіндігінен айырылды.
Сонымен бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында 607 санатория-
курорттық орындар тіркелген. Олардың ішінде 304-і нақты іске қосылғандар
болып саналады. Алматы қаласында және оның маңайындағы аймақта санаторрия
профильді шамамен жиырма шақты орындар мен көптеген демалыс орталықтары
белгілі. Мұндай қамтулылық Алматының ел астанасы болғандығымен, осының
арқасында қаржылық және материалды ресурстардың тағайындалғандығымен және
осы ресурстарды халықтың, әлеуметтік бағытталған отандық саяси жүйе
шегінде, емдеу және демалу орталықтарына өспелі сұранысын қанағаттандыру
үшін қолданудың ерекше мүмкіндіктерімен қамтамасыз еткендігімен
түсіндіріледі.
Санатория-курорттық жүйенің осы даму кезеңінде заңнамалы-құқықтық
базаның жоқ болу мәселесін шешу үшін қадамдар қабылданады. Қазақстан
Республикасының денсаулық қорғау жүйесі туралы Заң жобасы жасалуда. Бұл
заңда Қазақстан Республикасының санатория-курорттық орындарын лицензиялауды
жүргізуді қарастырады. Бұл функция Қазақстан Республикасының Денсаулық
қорғау Министрлігіне міндеттелді. Лицензиялау көмегімен Денсаулық қорғау
Министрлігі келесіні орындайды:
санатория-курорттық орындарда емдеу-профилактикалық көмекті жандандыру
бойынша жасалатын әдістемелік ұсыныстарды тәжірибеге енгізу;
реабилитациялық кезеңде көрсетілетін медициналық көмек сапасын қамтамасыз
ету;
медициналық персоналды оқыту және оның квалификациясын жоғарлату;
ғылыми орындармен байланыс;
- санатория-курорттық орындарға қатысты бақылау-әдістемелік
функцияларды орындау.
Осы функцияларды Қазақстан Республикасының денсаулық қорғау жүйесі
туралы Заң жобасына заңнамалық бекіту үшін Алатау санаториясымен
санатория-курорттық орындар бөлімі құрылды. Келесі ұсыныстар енгізілді:
1. Негізгі түсініктер 2 бөліміне түсініктемелер енгізілді:
Осылай, Қазақстан Республикасында санатория-курорттық саланың болашақ
пайда болуына алдыңғы шарттар қалыптасуда. Курорттық шаруашылықта
экономикалық реформа барысы негізінен заңнамалық базаны құрғанға
байланысты. Курорттар, курорттық-туристтік шаруашылықты реттеу туралы,
сонымен қатар осы салада барлық мәселелер кешеніне жауап беретін
мемлекеттік құрылым туралы заңнамалық актілер болмаса, хаос пен оның
дамуындағы түсініксіздік туындатады. Заңнамалық базаны құру курорттарды
функциялау мен дамытуды қамтамасыз ететін мемлекеттік қолдау мен
кепілдіктер шектер жүйесінде қажетті звено болып табылады.
Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдар қызметкерліктерінің медика-
ұйымдастыру көрсеткіштерінің тенденция динамикасы қызмет көретілетін халық
санымен (үш жылда 2, 3 рет), экономикалық тұрақтылықты жоғарлатумен
(табыстар өсуімен), емдеу ұзақтығын қысқартумен (3 жылда 40%-ға)
бағаланады. Санатория-курорттық ұйымның табыстар өсуін Қазақстан
Республикасының Профкеңестер Федерациясына қарайтын санаторилердің табыстар
кестесі мысалында көруге болады.
1.2 Санатория-курорттық қызмет көрсетудің басты түсініктері мен
негізгі принциптері
Қызмет көрсету саласын кең және көлемді институттай көруге болады. Бұл
түсінік өндіріс саласын материалды да, материалды емес те игілік болып
табылады. Мұндай бөлу экономикалық болып саналады, дегенмен бұл сала
азаматтық-құқықтық реттеуге алынды.
а) Міндетті төлемсіз көрсетілетін қызмет. Бұндай қызметтер құны жеке
ұжымға қатысты және оған қатысты адамдармен құрастырылатын қормен, олар бұл
қызметпен қолданылатындығына қатыссыз, жабылады.
б) Тұтынушыларымен төленетін қызметтер
Қызметтің бұл атаутізімі курорттық қызмет көрсетудің барынша тиімдісі
болып табылады. Себебі жолдамаларды санатория-курорттық қымзет көрсету
орталықтарына бөлу сақтандырушымен әлеуметтік сақтандыру бюджетінен тыс қор
құралдары есебінен бөлінеді.
Бөлімде мамандандырылған орналастыру құралдары – санаторий-курорттық
мекемелердің қызметі туралы ақпараттар жарияланған.
Бұл ішкі сыныпқа кіреді:
- санаторийлердің, санаторий-профилакторийлердің, курорттық емдік
пансионаттардың, курорттық емханалардың, бальнеологиялық емхананың,
балшықпен емдеу орындарының қызметі;
- тәулік бойғы мамандандырылған санаторлық балалар лагерлерінің
қызметі.
Емдік санаторийлер мен пансионаттар – төсектермен жабдықталған және
табиғи емдік факторлардың (климат, минералды сулар, емдік балшық және т.б.)
шипалық қасиеттері негізінде нақты мерзім ішінде науқасты еңбекке жарамды
ету емімен қамтамасыз ететін емдеу - алдын алу ұйымдары. Олардың барлығы
мамандандырылған және бір немесе көп профильді, әдетте курорттар мен емдік
сауықтыру орындары шегінде орналасқан. Жинақта бірлік саны туралы,
науқастарды қабылдауға дайын, олардың саны ең көп айдағы, төсектер
(орындар) туралы және емделіп демалған адамдар саны туралы деректер
көрсетілген.
Санатория-профилакторийлер – төсектермен жабдықталған және
қызметкерлерді жұмыстан бос уақытында, өндірістен үзіліссіз, емдік-
сауықтыру шараларымен қамтамасыз ететін ұйымдар жанында қызмет атқарушы
емдеу – алдын алу ұйымдары.
Демалыс үйлері, пансионаттар, базалар мен басқа демалыс ұйымдары,
туристік базалар – демалыс үшін арналған, онда демалушыларға нақты мерзімге
орналастыру мен тамақтандыру немесе тек орналастыру ұсынылады, сонымен
қатар туристік-экскурсиялық қызмет көрсету, және, әдетте, курорттардың,
емдеу-сауықтыру орындарының, қала маңындағы аймақтар-дың шегінде
орналасқан. Мұндай ұйымдар жыл бойы (жылдық) немесе маусым бойы (маусымдық)
жұмыс істей алады.
Санатория-курорттық емдеу – бұл, табиғи емдеу факторлары,
преформирленген физикалық факторлар, сонымен қатар дәстүрлі және дәстүрлі
емес медицина құралдары мен әдістерін қолдану негізінде халық денсаулығын
нығайтуға бағытталған, медициналық профилактикалық, реабилитациялық және
емдеу-сауықтыру шараларының кешені. 55 бапқа қосымшадан кейін бірнеше
пункттер енгізілді:
Санатория-курорттық емдеу халыққа, жарақаттан кейін немесе басқа да
дене ауруларынан кейін медициналық реабилитациялау мақсатында, табиғи емдік
факторлар мен профилактикалық, реабилитациялық және емдеу-сауықтыру
шараларының кешені негізінде халыққа медициналық көсек көрсетудің бір
бөлігі болып келеді.
Денсаулық қорғау секторында атқарушы әкімшіліктің орталық
уәкілеттендірілген орган санатория-курорттық емдеуге негіз болатын
жарақаттар мен сырқаттар тізімін анықтайды.
Санатория-курорттық орталықтар медициналық көмек көрсететін
ұйымдастырушы-құқықтық формасы мен меншіктің формасына тәуелсіз денсаулық
қорғау ұйымы статусына ие болады және өз қызметкерлігін тек Қазақстан
Республикасының заңнамасымен сәйкес берілетін медициналық қызметке лицензия
негізінде ғана жүзеге асырады.
Санатория-курорттық ұйымды қайта ұйымдастыру оның Денсаулық қорғау
секторында атқарушы әкімшіліктің орталық уәкілеттендірілген органының
келісімімен ғана өз емдеу-сауықтандыру мамандандырылуын сақтаумен жүзеге
асырылады.
Емдеу мен жарақаттарды медициналық реабилитациялауды аяқтау үшін
азаматтарға, төлемі түрлі деңгейлі бюджет құралдарынан толығымен немесе
бөлшектеп жүзеге асырылатын санатория-курорттық емдеу үшін жолдамалар
берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының басшылығы денсаулық қорғау органының
азаматтарды санатория-курорттық емдеуді жүзеге асыратын ұйымдармен өзара
байланыс ретін, формасын және есептесулерін орнатады.
Курорттық қызмет көрсету санатория-курорттық ұйымның азаматтарға емдеу
мен жарақаттар профилактикасы аумағында, сонымен қатар табиғи емдік
ресурстарды қолдану негізінде демалыс қызметін көрсету бойынша ғылыми-
тәжірибелік қызметкерлігінің төленетін және жасалатын келісімдермен сәйкес
жүргізілетін жеке түрі болып саналады.
Осылай, көрініп тұрғандай, курорт – бұл, ең алдымен бойында курорттық
ұйымдардың қызметкерлігін қамтамасыз ететін объекттер орналасқан, емдеу
және демалу факторы үшін жағымды факторларына ие мекен.
Курорттық қызмет адамға, демалушыға немесе курортта өз денсаулығын
қалыптастырушыға пайда, көмек алып келетін әрекет.
Демалушыларға көрсетілетін курорттық қызметтер сәйкес деңгейлі болуы
керек. Олардың ішінде көп көлемін негізгі разрядқа жататын курорттың табиғи
факторларын қолданумен байланысты қымзеттер алу керек.
Курортқа сәйкес келетін климаттық факторға байланысты, бұл күн
радиациясы, теңіз суы, теңіз жағалауы ауасының химиялық құрамы болсын осы
факторлармен сәйкес жүргізеді. Оңтүстіктер ішінде бірінші класты климаттық
курорттарға Сочи, Анапа, Теберда, Кисловодск және т.б. жатады.
Курорттық санатория өз кемшіліктеріне, қиындықтарына қарамастан
денсаулық қорғау жүйесінде өз орны бар.
Кез келген қызмет көрсетуде және курорттық қызмет көрсетуде көбіне
көрсетілетін қызметтің сапасы туралы сұрақ көтеріледі. Курорттық қызмет
көрсету саласындағы қызметтердің негізінен медициналық жағы көбірек
болғандықтан медициналық қызметтер көрсету бойынша міндеткерліктерге назар
аударған дұрыс.
Бүгінгі таңда көрсетілетін қызмет сапасы туралы сұрақ барынша жоғарғы
шиеленісті және заңнамамен барынша төменгі реттелген болып келеді.
Қызмет сапасы оның затсыз құрамына байланысты Азаматтық Кодекспен
арнайы реттелмейді. Заңнама тұтынушыға көрсетілетін қымзет сапасын
Тұтынушы құқығын қорғау туралы Заң сияқты немесе олармен сәйкес
қолданылатын басқа да құқықтық актілер көмегімен қарастырады. Көрсетілген
заңның қызмет сапасының қасыбір критериін қарастырмайтындығын ескерген жөн.
1.3 Қазіргі жағдайдағы қоғамдық денсаулықты қалыптастыратын әлеуметтік
факторлар
Қазақстан Республикасы халқы денсаулығының жай-күйі, санитарлық-
эпидемиологиялық ахуал және денсаулық сақтау жүйесiнiң дамуы соңғы
онжылдықта оң үрдiстермен де, сол сияқты терiс үрдiстермен де сипатталды.
Соңғы жылдары негiзгi медициналық көрсеткiштердi – тууды, өлiм-
жiтiмдi, өмiр сүрудің орташа ұзақтығын тұрақтандыруға қол жеткiзiлдi.
Жұқпалы аурулармен ауыру төмендедi. Денсаулық сақтау саласында бiрқатар
реформалар жүргiзiлді, олардың бір бөлiгi табысты iске асырылды, басқалары
өзiнiң қисынды жалғасына жетпеді. Соңғыларына мiндеттi медициналық
сақтандыру жүйесiн құруды, отбасылық медицина моделiне көшуге әрекеттенудi
жатқызуға болады. Солардың арасынан саланың нормативтiк құқықтық базасын
құруды, денсаулық сақтауды қаржыландырудың елеулi ұлғаюын оң өзгерiстер
ретiнде атап өткен жөн, бұл бірқатар қазiргi заманғы клиникалардың
құрылысын жүзеге асыруға, медициналық ұйымдарға күрделi жөндеулер жүргiзуге
және материалдық-техникалық жарақтандырылуын жақсартуға, емдеу-
диагностикалық процесіне медициналық технологиялар енгiзуге мүмкiндiк
туғызды. Медициналық көмек көрсетудің сапасын жақсарту және оның
қолжетімділігін арттыру нәтижесiнде бiрқатар жұқпалы және басқа да
ауруларға қатысты халық денсаулығының жай-күйінде оң үрдiстерге қол
жеткізілді. Алайда республика халқының денсаулық жағдайы өлшемiнiң көптеген
бөлігі қанағаттанғысыз болып отыр.
Қазақстанда соңғы жылдары белгілi бiр медициналық-демографиялық
өзгерiстер болды. Республикада халықтың саны 2009 жылы 1999 жылмен
салыстырғанда 49,6 мың адамға өстi және 2004 жылдың басында 14 951,2 мың
адамды құрады.
2009 жылы бала туу көрсеткiшi халықтың 1000 адамына шаққанда 17,2-ні
құрады және 1999 жылмен салыстырғанда 1,2 есе өстi. Республикада бала
туудың өсу үрдiсi 1999 жылдан бастап байқалып отыр.
Соңғы 5 жыл iшiнде халықтың табиғи өсiмi 1000 адамға шаққанда 2009
жылы 6,7-ні құрай отырып, 1,6 есе өстi. 1999 жылдан бастап халықтың өлiм-
жiтiм коэффициентiнiң болмашы өсуi байқалады, ол 1000 адамға шаққанда 2009
жылы 1999 жылғы 9,7-ге қарағанда, 10,5-тi құрады. Соңғы 5 жыл iшiндегi
ерлер мен әйелдер өлiм-жiтiмiнiң неғұрлым үлкен жас мөлшерi коэффициентi 70
және одан да астам жасқа сәйкес келедi, ол жас мөлшерi тобын 1000 адамға
шаққанда 2002 жылы тиiсiнше 104,51-дi және 79,98-дi құрады. Халықтың өлiм-
жiтiм құрылымында жүрек-қан тамыры, онкологиялық аурулар, жарақаттану
жетекшi орын алады. Өлiм-жiтiм құрылымының көрсеткiштерiн бұрмалау
факторларының бiрi – өлiм себебiн тиiмдi сараптау жүйесiнiң жоқтығы болып
табылады.
Республика халқының болжамды орташа өмiр сүру ұзақтығы соңғы 5 жыл
iшiнде тұрақтанды және 2009 жылдың соңына қарай 65,9 жасты: ерлерде - 60,5
жасты, әйелдерде – 71,5 жасты құрады.
Қазақстан Республикасы халқының жалпы науқастанушылық көрсеткiшi
серпiндi өстi және 2009 жылы халықтың 100 мың адамына шаққанда 1999 жылғы
47972,8-гe қарағанда 56413,9-ды құрады.
Науқастану құрылымында халықтың 100 мың адамына шаққанда бiрiншi
орынды - тыныс алу ағзаларының аурулары (22160,6), екiншi орынды -
жарақаттар мен уланулар (4003,7), үшiншi орынды – несеп-жыныс жүйелерiнiң
аурулары (3948,6), төртiншi орынды – терi және терi асты клеткаларының
аурулары (3847,0), одан соң ас қорыту ағзаларының аурулары (3688,7), көз
және онымен байланысты аурулар (2748,2), жұқпалы және паразиттiк аурулар
(2482,1) алады. Әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың арасында 2009 жылы
бiрiншi орынды наркологиялық аурулар алды (халықтың 100 мың адамына
шаққанда 424,4), ол бұл тiзбеде өзге де аурулардың көрсеткiшiнен 4 есе және
одан да асып түстi.
Республикада сәби өлiм-жiтiмi көрсеткiшiнiң азаю үрдiсi бар, алайда,
тұтастай алғанда, Еуропа елдерiмен салыстырғанда айтарлықтай жоғары болып
отыр және 2009 жылы 1000 тiрi туғандарға шаққанда 15,3-тi құрады. Бұл
ретте, осы көрсеткiштiң ДДҰ-ның ұсынымдары ескерiлмей есептелгендiгiн атап
көрсеткен жөн.
Ана өлім-жiтiмi көрсеткiшiнiң 1999 жылмен салыстырғанда 2009 жылы 100
мың тірі туғандарға шаққанда 65,3-тен 42,1-ге дейiн азайғандығы байқалады.
Республикада ана өлiмi негізгi себептерiнiң бiрi - әйелдер денсаулығы
индексiнiң төмендiгi болып табылады, ол 20-30%-тi құрайды.
Балалар денсаулығының жай-күйі алаңдатушылық туғызады. Балаларды
жаппай алдын ала тексеру жүргiзу екi баланың бiрiнiң ауру екендiгiн
көрсеттi және ол сауықтыру терапиясына барабар алдын алу жұмыстарын,
бiрiншi кезекте амбулаториялық-емханалық деңгейде ұйымдастыруды талап
етедi. ДДҰ-ның ұсынымдарына сәйкес 5 жастағы балалар ауруының көбiсiн
амбулаториялық жағдайда тиiмдi емдеуге болады, соған қарамастан Қазақстанда
осы жастағы балалардың 60%-тен астамы стационарда емделедi. Ауруханаға
балаларды жатқызу себептерiнiң бiрi – дәрiлiк заттарға амбулаториялық
деңгейде қолжетiмділiктiң төмендiгi.
Әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың жоғары көрсеткiштерi сақталуда.
Психикалық және наркологиялық аурулар, қант диабеті, өңеш-өкпе аурулары,
жүрек-қан тамыры патологиясы, туберкулез, жыныстық жолмен берiлетiн жұқпалы
аурулар, қатерлi iсiктер елеулi проблема болып табылады. Өкiнiшке қарай,
бүгiнгi таңда денсаулық сақтау аурулардың алдын алуға емес, емдеу
сипатындағы шараларға көбірек бағдарланған, ал халықтың өзі денсаулығын
сақтауға жеткiлiктi дәрежеде бағдарланбаған. Бұл туралы, атап айтқанда,
асқынған нысандағы iсiк аурулары анықталуының өсуi, сондай-ақ халықтың
жүрек-қан тамыры ауруларынан қайтыс болуының жоғары көрсеткiшi айғақтайды.
ДДҰ деректерi бойынша туберкулез ауруының көрсеткiшi бойынша Қазақстан ТМД
елдерiнiң арасында жетекшi орын алып отыр: 1999 жылы 100 мың халыққа
шаққанда - 141,0, ал 2009 жылы - 160,4.
АҚТҚЖҚТБ-ның (ВИЧСПИД) пандемиясына байланысты Қазақстанда, соның
iшiнде пенитенциарлық мекемелер жүйесiнде таралуы өрши түсуде. Осыған
байланысты, республикада ЖҚТБ-ның iндетiне қарсы iс-әрекет жөнiндегi 2001-
2005 жылдарға арналған бағдарлама қабылданып, iске асырылуда. Алайда,
қабылданған шаралар әзiрше iндеттiң қарқынын бәсеңдетуге ғана мүмкiндiк
бердi.
Тұтастай алғанда қазақстандықтардың денсаулығы жай-күйiнiң
қанағаттанғысыз болуына денсаулық сақтау жүйесiнiң алдын алудағы
белсендiлiгiнiң әлсiздiгi, халық тарапынан өзiнiң денсаулығына
жауапкершiлiктiң жеткiлiксiздiгi, денсаулық сақтау мәселелерiнде
сектораралық өзара iс-қимылды тиiмсiз жүргiзу, сондай-ақ өтпелi кезеңнiң
әлеуметтiк-экономикалық проблемалары себеп болды.
1.4 Қазіргі Қазақстандағы санатория-курорттық ресурстар
Қазіргі кезде елімізде санатория-курорттық қызмет көрсету
орталықтарының даму барысы өте төмен. Оның бір себебі – денсаулық қорғау
санатория-курорттық қызмет көрсетуді бағаламайды. Мұндай төменгі баға
берудің негізгі белгілері:
санатория-куроттық қымзет көрсетудімемтапсырыс формасына жатқызудан бас
тарту;
Қазақстан Республикасында санатория-курорттық қызмет көрсетудің қарқынды
даму кешенді бағдарламасы ның, міндетті заңнамалық-құқықтық базаның
болмауы;
санатория-курорттық орындардың медициналық емес құрылымдарды жүргізуге
өтуі;
санатория-курорттық қызмет көрсету бойынша медициналық статистика бөлімінің
болмауы.
Мұндай бағаламаушылықтың себептері ретінде мыналарды айтуға болады:
санатория-курорттық қызмет көрсету туралы екінші кезең ретінде сөз айту;
халықтың басқа медициналық көмек көздерін салыстырмалы түрде көп таңдауы;
денсаулық қорғау бюджетінен құралдарды қызмет көрсетудің барынша шекті
кезеңдеріне – алғашқы медика-санитарлық көмек, стационарлық емдеуге көп
бөлу қажеттілігі.
Жоғарыда айтылғандай, бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында 607
санатория-курорттық орындар тіркелген. Олардың ішінде 304-і нақты іске
қосылғандар болып саналады. Алматы қаласында және оның маңайындағы аймақта
санаторрия профильді шамамен жиырма шақты орындар мен көптеген демалыс
орталықтары белгілі. Мұндай қамтулылық Алматының ел астанасы болғандығымен,
осының арқасында қаржылық және материалды ресурстардың тағайындалғандығымен
және осы ресурстарды халықтың, әлеуметтік бағытталған отандық саяси жүйе
шегінде, емдеу және демалу орталықтарына өспелі сұранысын қанағаттандыру
үшін қолданудың ерекше мүмкіндіктерімен қамтамасыз еткендігімен
түсіндіріледі. Санатория-курорттық жүйенің осы даму кезеңінде заңнамалы-
құқықтық базаның жоқ болу мәселесін шешу үшін қадамдар қабылданады.
Қазақстан Республикасының денсаулық қорғау жүйесі туралы Заң жобасы
жасалуда. Бұл заңда Қазақстан Республикасының санатория-курорттық орындарын
лицензиялауды жүргізуді қарастырады. Бұл функция Қазақстан Республикасының
Денсаулық қорғау Министрлігіне міндеттелді.
Осылай, Қазақстан Республикасында санатория-курорттық саланың болашақ
пайда болуына алдыңғы шарттар қалыптасуда. Курорттық шаруашылықта
экономикалық реформа барысы негізінен заңнамалық базаны құрғанға
байланысты. Курорттар, курорттық-туристтік шаруашылықты реттеу туралы,
сонымен қатар осы салада барлық мәселелер кешеніне жауап беретін
мемлекеттік құрылым туралы заңнамалық актілер болмаса, хаос пен оның
дамуындағы түсініксіздік туындатады. Заңнамалық базаны құру курорттарды
функциялау мен дамытуды қамтамасыз ететін мемлекеттік қолдау мен
кепілдіктер шектер жүйесінде қажетті звено болып табылады.
Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдар қызметкерліктерінің медика-
ұйымдастыру көрсеткіштерінің тенденция динамикасы қызмет көретілетін халық
санымен (үш жылда 2, 3 рет), экономикалық тұрақтылықты жоғарлатумен
(табыстар өсуімен), емдеу ұзақтығын қысқартумен (3 жылда 40%-ға)
бағаланады. Санатория-курорттық ұйымның табыстар өсуін Қазақстан
Республикасының Профкеңестер Федерациясына қарайтын санаторилердің табыстар
кестесі мысалында көруге болады
Дегенмен денсаулық қорғау жүйесінің приоритеті болып профилактикалық
амал саналады. Денсаулық-ауру мәселесіне жүйелік амал табу адам
организміне біртұтастай, организмнің кешендік жағдайына – басты медициналық
категорияға қазіргі заманда назар аударғандай назар көңіл бөлуді талап
етеді, дегенмен, профилактика шаралары мен реабилитацияға да- қазіргі
заманғы денсаулық қорғау базалық құралдарындай ескеру керектігін айтады.
1.2 – кесте
2007-2009жж санаторилердің ұзақтық көрсеткіштері
Санатория Орын Табыс, мың тг. 2007 ж-ға 2007 ж-ға
атауы саны 2009 %өсімі 2009 %өсімі
2007 2008 2009
Жаңақорған 393 165962 187407 198513 19,6 5,9
Манкент 400 253487 271962 424300 67,4 56,0
Мерке 420 123339 129932 330000 167,6 153,9
Көктем 330 345678 382337 425513 23,1 11,3
Щучинский 328 109430 112159 160000 46,2 42,7
Сосновый бор370 145643 170442 234207 60,8 37,4
Бұндай түсінікте санатория-курорттық емдеу сауытқы өмір сүруді енгізу
бойынша және жарақат профилактикасы бойынша басты мемлекет шараларымен
қатар қарастырылуы қажет. Мұндай көзқараста санатория-курорттық емдуедің
қаншалықты мәнді, арнайыландырулы және нәтижелі болатындығы көрінетін
болады.
Қазақстан Республикасының Профкеңестер Федерациясының деректері
негізінде құрастырылған.
Осылай, Қазақстан Республикасының Профкеңестер Федерациясы
санаторилерінің табыс өсімі 2007-2009жж кезеңінде 6-дан 153%-ға дейін
өскен. Орташа алғанда республикада мамандар бағалауы бойынша санатория-
курорттық орындарында табыс өсімі жылына 19,0% құрайды.
Жалпы алғанда Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдарының
функционалды сипаттамалар құрылымы 1.3 кестесінде көрсетілген.
1.3 – кесте
Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдарының функционалды сипаттамалар
құрылымы
Сипаттама Санаторилер саны (100 ұйымға)
Профильді патологиялар:
тыныс жолдары 39,3±3,2
тамақ қорыту органдары 44,46±3,3
жүйке жүйе аурулары 55,3±3,6
тіректі-қозғалтқышты жүйе 53,5±3,3
жүрек-сосудты жүйе 35,7±3,12
тері аурулары 17,8±1,99
Қолданылатын медициналық технологиялар:
физиотерапия 82,14±1,99
бальнеология 33,9±3,95
лайменемдеу 42,8±3,3
массаж 75,0±2,5
диета 80,2±1,8
фитотерапия 30,3±2,8
ІІ тарау. Сарыағаш ЖШС қызмет көрсетудің сипаттамасы және қаржылық-
экономикалық талдауы
2.1 Сарыағаш ЖШС жалпы мінездемесі және қызметкерлік аймағы
Сарыағаш санаториі Шымкент облысының, территориясында, Шымкенттен
130 километр, Өзбекстанның астанасы Ташкенттен 25 километр жерде Қазақстан
мен Өзбекстанның шекарасына орналасқан.
Сарыағаш ЖШС басқару аппаратының сызықты-функционалдық құрылымы
басшыны бірнеше функциялардан босатады. Оларды орындау үшін
квалификацияланған мамандар тағайындалған. Сызықты-функционалдық құрылым
сонымен қатар функционалды бөлімдер арасында әлсіз горизонталь
байланыстармен де сипатталады. Сондықтан көбіне кейбір ұқсас басқару
функциялары санаторияда біраз келісімсіз орындалады. Горизонтальды
байланыстың көптүрлілігінен жоғарғы деңгейде қабылданатын шешімдерді
келістірудің тұрақты қажеттілігі мақсаттарды іске асыру мерзімдерін біраз
кідіртуге, қабылданатын шешімдердің сапасы төмендеуіне, басқаруда
кідірістердің көбеюіне алып келеді. Сарыағаш ЖШС басқару құрылымы 1-
суретте келтірілген.
1-сурет. Сарыағаш ЖШС ұйымдастыру құрылымы
Персоналды басқару бойынша қызметкерлікті талдау
Сарыағаш ЖШС персоналды басқарудың келесі әдістері қолданылады:
әкәмшілік, экономикалық және әлеуметтік-психологиялық.
- әкімшілікті – бұйрықтарды, нұсқауларды басып шығару; кадрларды
таңдау және орналастыру; лауазымдық нұсқауларды дайындау;
әкімшілікті санкциялар мен қосымша ақшалай мадақтауды орнату;
- экономикалық – техника-экономикалық талдау; жоспарлау; бағақұру;
салықтөлеу;
- әлеуметтік-психологиялық – ұжымдағы әлеуметтік талдау; ұжымда
творчестволық атмосфера құру; қалыпты психологиялық климат құру;
жұмысшыларда инициативаны дамыту.
Ортаазмұнайбарлау тресінің геологтары 1946 жылы Келес өзенінің сол
жағындағы құмайт жоталарды барлап, бұрғылап, 1100 метр тереңдікке жеткен
кезде мөлдір су атқылап шықты. Бұл минералды су еді. Осындай су басқа
скважинадан да шықты.
Ағымы күшті мұндай ыстық су көздерінің ашылғаны жайындағы хабар жақын
маңдағы аудандарға тез тарап кетті. Жұрт мұны емдік қасиеті кереметтей
күшті екен деп аңыз етті. Сарыағаш бұлақтарының емдік қасиеттеріне
табынып, оны жергілікті халықтардың Қасиетті арасан деп тануынан, ел
арасына кең жайылып кеткендігі сонша, жаз айларында мұнда ағылып келіп-
кегіп жататын сырқатты адамдардың ұшы-қиыры болмай кетті.
Сарыағаш бұлағының минералды суына Өзбекстан ғалымдары көңіл бөле
бастады. Өзбек мемлекеттік ғылыми-зерттеу курортология институты мен Н. А.
Семашко атындағы физиотерапияның ғылыми қызметкерлері 1946 жылы бұл суды
зерттеуге кірісті.
Бас корпусы
Өзбек ССР Денсаулық сақтау министрлігінің сұрауы бойынша 1950 жылы
Ташкент облысының Калинин ауданындағы Победа Октября қолхозының
тсрриториясына осы бұлақтардың бірінен 3 километр жерге су кұбыры тартылды.
Бұл жерде минералды сумен емдейтін 50 орынды және ванна бөлімі бар
республикалық емдеу орны ашылды. Сарыағаш бұлақтарының минералды суларын әр
түрлі ауруларға см ретінде қолдану методикасын өзбек ғалымдары алдымен
жасады.
1952 жылы Ташкентте бұл суды бөтелкеге құйып шығару ісі
ұйымдастырылып, ол Ташкент минералды суы деп аталды.
Сарыағаш аудандық денсаулық сақтау бөлімі 1951 жылы № 7 скважинаға
таяу жерден терендігі 2,5 метр, көлемі 100 шаршы метрлік ашық бассейнді
цементтеп жасады. Бассейннің бір жағына еркектер, екінші жағына әйелдер
түсетін болып бөлінді. Бассейнге минералды ыстық су скважинадан тікелей
келіп түрды да, оған сырқатты адамдар медсестралардың бақылауымен шомылын
жүрді. Сөйтіп Сарыағаш бұлағындағы алғашқы бірден-бір емдеу орыны осы
болды.
Емдеу орындары салына бастады. Оңтүстік Қазақстан облыстық денсаулық
сақтау бөлімі 1953 жылы бұл жерден минералды сумен емдеу орнын ашты. Мұның
өзі минералды судың шипалы қасиеттерін зерттеуге кірісуге мүмкіндік
тудырды. Сарыағаш бұлақтарының минералды суларының әр түрлі ауруларға, атап
айтқанда, аяқ-қол, шеткі нерв жүйесі, ішек-қарын және кәсіптік улану
ауруларына тиімді оссрін зерттеп білу жөнінде Қазақ ССР Ғылым академиясының
Өлкелік патология ннсти-тутының курорт ресурстарын іздеу бөлімінің
қызметкерлері 1953 жылдан бастап 1958 жылдар аралығында бір-сыпыра ғылыми
жұмыстар істеді.
Сарыағаш бұлақтарының әр түрлі ауруларға емдік құндылығын зерттеу
жөнінде Қазақстаннын зерттеуші-интузиастары Е. А. Ключникова, А. С.
Соколова, Д. U. Добрыченко, М. К. Кайракбаев, Т. А. Мулагулова және т.б.
Сарыағаш ЖШС минералды сусын зауыты Оңтүстік Қазақстан облысы,
Сарыағаш қаласында 1993 жылы наурыз айында Әділет министірлігінде тіркелді.
Бір немесе бірнеше тұлғалармен құрылған серіктестік жауапкершілігі шектеулі
серіктестік болып табылады. Оның жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен
белгіленетін үлестерге бөледі. Серіктестік өз қызметін ірі бизнестің
субъектісі ретінде жүзеге асырады.
Сарыағаш жауапкершілігі шектеулі серіктестігі ірі бизнестің
субъектісі болып табылады, яғни кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы,
жұмыскерлердің орташа саны 250 адам, бір жылғы активтерінің құны айлық
есептік Көрсеткішінің 325 мың есесі болады.
Сарыағаш ЖШС түрінде, енді серіктестік деп аталатын, өзін-өзі
қаржыландыру толық шаруашылық есеп принципінде қызмет етеді және заңды
тұлға болыи табылады. Оның жеке балансы, Қазақстан банктерінде жеке шоты
өзінің атауы жазылған мөрі мен мөртабаны бар, ол банктерден қарыз алуға,
сондай-ақ Жарғыға сәйкес Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды
тұлғаларға рүқсат етілген баска да операцияларды жүзеге асыра
алады.серіктестік мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Оңтүстік Қазақстан
облысы, Сарыағаш ауданы, Құркелес ауылдық округі, Мичурин бөлімшесінде
орналасқан.
Сарыағаш ЖШС Қазақстанда пластикалық ыдыстарда минералды су
өндірушілердің алғашқылардың бірі болып табылады. Алғашқыда кәсіпорында 12
жұмысшы мен 1 цех жұмыс жасады, 6 жылдан кейін кәсіпорындағы штаттық
жұмысшылар саны 342 адамға жетті. Пайдалануға №2; 3 цехтар бсрілді,
мұздатқыштар-компрессорлар іске косылды. Бүгінгі таңда кәсіпорын екі
скважинаға иелік етеді, ол скважинаның біреуінің ерекшелігі құрамында
100мгк\дм3 йод бар, яғни адам организміне деген иод тапшылығын қамтамасыз
етуге көмектеседі.
Кәсіпорын неізгі қызметі минералды сусындар өндіру болып табылады.
Олардың кең тараған негізгі екі түрі: әр түрлі көлемді ыдыстағы газдалған
және газдалмаған Сарыағаш минералды сулары. Сарыағаш минералды сулары 1,5
; 1 л ; 0,5л пластик мөлдір ыдыстарда өндіріледі.
Кәсіпорында негізгі бір зауыт бар. Ол зауыттың құрылымы төмендегідей:
1 Негізгі технологиялық цехтар:
№1, 2, 3, 4 цехтар кешенді құн қондырғысы;
пластик ыдыстарды жасау бойынша цех;
минералды суды салқындататын цех;
2. Көмекші цехтар:
- тауарлы шикізаттық цех;
- электроцех;
- зауыттық лаборотория;
- ауамен камтамасыз ету үшін ауа компрессоры;
3 Жалпы зауыттық шаруашылықтар:
- әскериленген ведомстывалық күзет;
- тауарлы-көліктік басқару;
- өрттен құтқарушы топ;
- материалды ресурстарды басқару бөлімі;
Кәсіпорында қызметкерлер үшін толық және өнімді еңбек етуі үшін
жағдайлар жасалынған асхана жұмыс істейді, медпункт қалыпты қызмет етеді.
Құйылып жатқан минералды судың күнделікті санитарлық-химиялық және
микробиологиялық бақылауын ҚР стандарттау, метрология және сертификаттау
комитетімен аттестацияланған өндірістік лабаратория жүргізеді ҰлтЭкС ААҚ
ҚФ 3.09.2004 ж.
Кәсіпорын қызметтерімен сәйкес қолданатын заңдар
Қазақстан Республикасында жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерді
реттейтін негізгі зацдық актілер тізбесі:
- ҚР Агентігінің ЖШС-ті қолдау мәселелері жөніндегі ҚР Үкіметіпің
каулысы. 26.04.99 ж. № 475;
- Кәсіпорын мәселелері жөніндегі ҚР Үкіметінің қаулысы. 08.04.97 ж. №
499;
- Кәсіпорынды және кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасы.
ҚР Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы Жарлығы. Жүйені түрғызу
арысында құқықтық құжаттарға: тапсырушы мен атқарушының келісім-шарты,
жүйені түрғызушылар арасындағы құжаттар кіреді. Ал, жобаны енгізу кезінде
оған мынадай құжаттар жатады: жасалып жатқан жүйе децгейінің мінездемесі,
акдарат жүйесі бөлімдерінің құқығы, ақпартты өңдеудегі жеке құжаттардың
күқыктық орындамасы, техникалық құралдарды қолдану кезіндегі
қолданушылардың күқықтық қатынасы. Осы қызметті жүзеге асырушы ұйымдық
құрылымдар кәсіпорын қызметтерін жүзеге асырушы экономиканың әр түрлі
секторында қызмет ететін көп қызметті мекемелер, корпорациялар,
акционерлік компаниялар, орталық үкіметтің, жергілікті үкімет органдарының
қаржылық мекемелері, коммерциялық емес ұйымдар, сондай-ақ басқа да
үкіметтік ұйымдар болып табылады.
Кәсіпорынның маркетингтік қызметі. Сарыағаш Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігінде маркетинг бөлімі қызмет етеді. Маркетингтік бөлімге барлық
маркетингтік зерттеулер, жарнама, өткізу, жабдықтау, жаңа тауарлар түрлерін
ойлап табу жұмыстары жүреді. Кәсіпорынның негізгі қызметі – минералды сусын
өндіру болғандықтан пайдалылық құрамын арттыру, қорап өндіру сияқты
мәселеге ерекше көңіл беледі.
Маркетинг бөлімінде мамандар маркетинг қызметінің барлық түрімен
айналысады. Олар: маркетинг қызметін басқарушы, өткізу ынталандыру және
жаңа тауарлар бойынша басқарушылар.
Нарық өндірушіге қатаң талап қоятыны белгілі. Сондықтан кәсіпорын
маркетологтары дайын өнімнің сыртын қораптауды жақсарту бойынша үлкен
жұмыстар жүргізуі керек. Қораптау материалдарының жаңа түрлері
қарастырылуда.
1930 жылы парықты зерттеушілердің бірі Луис Ческин зерттеу жүргізген.
Осы зерттеу нәтижесінде мынадай қорытындыға келді, тұтынушы ойында орама
және өнім бір мағынада қарастырылады. Керіксіз орамадағы жоғары сапалы өнім
дәмімен де басқаша сезінеді, ал темен сапалы өнім бірақ көзге анық
көрінетін орамада жоғары сапалы өнімге ұксайды.
Қазіргі уакытта орамаға үлкен көңіл бөлінеді. Олар өнімді сыртқы
ортадан қорғау, оның сапасын сақтау керек, және тұтынушыға өнім жайлы
мәліметтерді жеткізуі міндетті. Ал ең бастысы тұтынушы көңілін өзіне аудару
керек және тұтынушы талғамын дәл осы тауарға аударуға тырысу қажет.
Өнімді маркілеу қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Тұтынушыларға
шығарылған өнім қасиеттері туралы қажетті ақпарат тура және ашық
көрсетіледі. Сапасын көтеруге экономикалық ошақтар да жұмыс істейді. Еңбек
ақы мөлшері тек технико-экономикалық көрсеткіштермен ғана емес, сонымен
бірге өнім сапасы көрсеткіштері және жұмыс орнының санитарлы жағдайымен де
апықталады.
Сарыағаш ЖШС өз өнімінің 99% ұлттық нарықта өткізеді. Негізгі
бәсекелестері:
- Әсем-ай;
- Курорт-Барыс;
- Тассай;
- Вита.
Кәсіпорын өнімінің қорабы, тұтынушыға көрсететін қызметі, өнімнің
сапасы бәсекелестері деңгейіне сәйкес. Ал құн жағына келетін болсақ
артықшылыққа ие, өнім бағасы өте төмен.
Қазақстан облыстарында Сарыағаш ЖШС -гі өнімі аймақтық нарықтың 1%-
дан 90%-ға дейін алады. Оларды игеру Қазақстанның әр түрлі облыстарында
орналасқан жеткізу бөлімшелерінің қызметі арқылы қол жеткізіліп отыр.
Өнімді өткізу негізінен көтерме сату және бөлшектік сату арқылы жүзге
асрылады.
Облыстар бойынша ең көп үлес: Оңтүстік Қазақстан облысы 21,4%, Алматы
12,2% , Ақмола 8,4%, Жамбыл 6,2%.
Сарыағаш ЖШС кәсіпорыны өнімінің соңғы тұтынушылары болып
республиканың барлық тұрғылықты халқы саналады. Әлеуметтік-демографиялық
белгілерімен келісілген нарық сегменттерін талдау тұтынушылардың сипаты мен
көлеміне ең көп әсерді әр түрлі тұрғын топтарының сатып алу қабілеттілігі
жататындығын көрсетті. Сарыағаш серіктестігі барлық жоғарыда
айтылғандарды орындайды.
Емдеу-сауықтыру орталығы Жапония, Германия, Франция. Ресей, Оңтүстік
Корея сияқты әлемнің озат өндірушілерінің қазіргі заманғы медициналық
жабдықтарымен жарақталған. Сарыағаш шипажайы емдік минералдық су қорымен
кеңінен танылған өңірде орналасқан. Дәрігерлер соның емдік қасиетіне көп
үміт артып отыр. Шипажайда бір және екі орындық бөлмелер бар. Бір тәуліктің
құны 11 мың теңге тұрады. Бөлмелер мен қызмет көрсету бес жұлдызды
қонақүйге теңестірілген. Арнайы оқытылған аспаздар тамақты науқастардың
диагноздарын ескере отырып дайындайды.
Ерекше микроклимат және Сарыағаш минералды суларының көздері, сонымен
қатар, физиотерапевттік процедуралардың орасан зор кешенінің көмегімен
сауығып кету, прафилактика және қайта калпына келу үшін барынша мол
мүмкіндіктер, соңғы медициналық талаптарға сай келеді.
Диагностика
- Клиникалық зертхана (Арман санаториімен ынтымақтастық туралы
шарт);
- Эзофагогастродуоденоскопия – ФГДС;
- Ультрадыбысты диагностика – УЗИ;
- Электрокардиография.
Емдеу түрлері
Бальнеотерапия Диетотерапия Физиотерапия Озокерит-парафинды емдеу
Оттегімеп емдеу Терренкур
Емдік денешыныктыру
Сарыағаш бұлақтарының минералды суларын әр түрлі ауруларға см ретінде
қолдану методикасын өзбек ғалымдары алдымен жасады.
Санаторияның қызмет көрсету мен орналастыру ерекшеліктері
Сарыағаш санаториі өзінің ыңғайлылығымен, жайлы бөлмелерімен және
жағымды қызметімен міндетті түрде ерекшеленеді.
Бағалар теңгемен көрсетілген. Жолдама құнына ыңғайлы бөлмелерде тұру,
тізімге сай тиімді емделу, бес мерзім тамактану кіреді.
Бірегей Сарыағаш курортының аумағында, бастау мен курорттық
саябақтың жанында орналасқан. Бұл кәміл тыныштық пен тепе-теңдік жағдайында
ем қабылдауды қамтамасыз етеді.
Сарыағаш шипажай-профилакториі 2007 жылдан бастап жұмыс істейді және
атақты, қазіргі таңда жұмыс істеп тұрған, бірегей Сарыағаш курортының
орталық кіріберісінде орналаскан.
Сарыағаштың минералды қайнар көздері 1949 жылы мұнай іздеу барысында
ашылған. 1100 метр тереңдікке казылған ұңғымалардың бірінен атқылап ағатын
ыстық минералды су шыға бастады. Шөлді жерде осындай зор ыстық бастаулардың
ашылуы түрлі ауруларды емдеу үшін адамдар легін әп-сәтте тарта бастады.
Сарыағаш шипажайы кәміл тыныштық пен тепе-теңдік жағдайында ем
қабылдауды қамтамасыз етеді (ауруларды процедураларға шақыру әрбір бөлмеде
ортанылған ішкі телефон арқылы жүзеге асады). Бір мезетте 40 адамға дейін
қабылдауға есептелген.
Орналастыру
Сарыағаш шипажайы – бұл екі қабатты, бір мезетте 40-қа дейін қонақ
қабылдай алатын тұрғын корпус. Ол емдік корпусқа, асханаға, жүзу
бассейніне, бильярд және киноконцерт залдарына өтетін жылы қосылулармен
біріктірілген. Сарыағаш санаториіне келген қонақтар барлық ыңғайлылықтары
(душ немесе ванна, туалет), теледидары, тоңазытқышы мен телефоны бар
бөлмелерге жайғастырылады.
2.1 ( кесте
СКО 2004-тен 2009 ж-ға дейін кезеңде қызметкерлігінің негізгі
көрсеткіштер динамикасы
Көрсеткіш Год 2009 к
2004,
в %
2004 2005 2006 2007 2008 2009
1 2 3 4 5 6 7 8
1Төсек-орын, дана 105 105 105 105 105 ( (
2 Жолдамаларды іске 177 178 230 190 236 ( (
қосу, дана
3 1 күнге жолдама құны,978 953 1360 2117 2400 ( (
теңге
4 Іске асырудың жалпы 16869 21140 32175 36686 43686 ( (
құны, мың тг.
5 Қызмет көрсеткенге 16020 20038 30240 34512 41252 ( (
шығындар, мың тг.
6 Табыс, мың тг. 849 1102 1935 2174 2434 ( (
Мұнда демалушылар мен емделушілер өз қалауына карай жайлы бөлмелерді
таңдай алады:
1-орынды жартылай люкс
Бөлмеде: жерсеріктік телевидение, тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет,
қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз кондиционер
1-орынды екі бөлмелі люкс
Бөлмеде: жерсеріктік телевидение, тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет,
қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз кондиционер, электр шәйнегі, сейф, фен,
шай жинағы бар
2-орынды екі бөлмелі люкс
Бөлмеде: қонақ бөлмесі, жатын бөлме, жерсеріктік телевидение,
тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет, қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз
кондиционер, электр шәйнегі сейф, фен, шай жинағы бар
Жоғары ыңғайлықты 2-орынды екі бөлмелі люкс (VIP)
Бөлмеде: жерсеріктік телевидение, тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет,
қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз кондиционер, электр шәйнегі, сейф, фен,
шай жинағы, DVD бар
Еуропалық стандарттарға сай ыңғайлы бір-екі орынды люкстер мен
жартылай люкстер заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған және сізді өзінің
жайлылығымен және ыңғайлылығымен куантады.
Сарыағаш шипажайында емдеу минералды судың адам ағзасына ете күшті
әсер етуіне бейімделігі жасалады. Біздің санаторийда жоғары білімді,
білікті дәрігерлер жұмыс істейді: терапевт, гастроэнтеролог, уролог,
гинеқолог, окулист, медбикелердің орта медициналық білімі бар.
2.2 – кесте
Сарыағаш шипажайының бағалар прейскуранты 1адамға бір күн үшін
есебімен
Бөлме түрі 1 күндік баға,тгЖолдаманың құны,тг
2-орынды балконсыз; 6000 60000
жартылай люкс
2-орынды балконды; 7000 70000
жартылай люкс
1-орынды люкс 9000 90000
2-орынды люкс 8000 80000
2-орынды люкс – жоғары 12000 120000
ыңғайлылықты
2.2 Санаториядағы медициналық қызмет түрлері
Медициналық қызмет
Қазақстан Республикасындағы медициналық қызметтiң түрлерi
Қазақстан Республикасында медициналық қызметтiң мынадай түрлерi жүзеге
асырылады:
1) медициналық көмек;
2) санитарлық авиация;
3) санитарлық-гигиеналық және эпидемияға қарсы қызмет;
4) салауатты өмiр салтын насихаттау;
5) санаторий-курорттық қызмет;
6) халықтық медицина (емшiлiк);
7) қан қызметi;
8) сот медицинасы;
9) дәрiлiк заттардың айналысы саласындағы қызмет;
10) денсаулық сақтау саласындағы ғылыми қызмет;
11) денсаулық сақтау саласындағы бiлiм беру;
12) Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған өзге де
қызмет түрлерi.
Қазақстанда және одан тыс жерлерде жақсы танымал Сарыағаш санаториі
– бальнеологиялық курорт Шымкент қаласынан 130 шақырым жерде, Ташкент
қаласынан 15 км жерде Келес өзенінің сол жақ жағалауында, бау-бақша
массивінде орналасқан.
Гидрокарбонатты-натрилі, әлсізминералдандырылған (0,7-0,9 гл)
жоғарғыматериалданған Сарыағаш минералды суы, сонымен қатар ыстық, құрғақ
климат, жарқын күн, таза ауа және басқа да ыңғайлы факторлар асқорыту
органдарының, өкпе ұзақ мерзімді, асқынған аурулары үшін, ұзақ мерзімді
гломерулонефрит нефротикалық синдроммен ауыратын адамдар үшін жоғарғы
тиімділікпен қолданылады.
Емдеу кешенінде қолданылады: су процедуралары, емдік тамақтандыру мен
дене шынықтыру, климаттық емдеу, емдік массаж, клиникалық, биохимиялық,
бактериологиялық зертхана, функицоналды диагностика кабинеттері,
фиброгастероскопия, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан экономикасын реформалаудың басты мақсаты – салаларды
диверсификациялау және сервисті-технологиялық экономикаға ұзақмерзімді
кезеңге өту үшін шарттарын құру. Осы мақсатқа жетудің басты рөлін қызмет
сферасын дамыту табылады. Оның бөлігін санатория-курорттық мекемелер алады.
Осыған байланысты менің дипломдық жұмысымда Сарыағаш санаториясы
зерттеу объектісі ретінде алынып, жауапкершілігі шектеулі серіптестік
ретінде қаржылықэкономикалық талдау жасалған.
Санатория-курорттық мекемелерді бағыттау (СКМ) жалпы елдің
экономикасына тікелей әсер етеді, себебі жұмыс істеуші халықтың жұмысқа
қабілеттілігін қалпына келтірумен денсаулық қорғауға шығындарды, әлеуметтік
қамтамасыздандыруға шығындарды төмендетеді.
СКМ Қазақстан 2030 стратегиясында анықталған басты мәселені –
ауруларды болдырмау және сауық өмір түрін көрсетуді шешеді. Қойылған
стратегиялық мәселе қазіргі маркетинг концепциялары мен принциптері
негізінде мүмкін. Бұл дипломдық жұмыстың актуалдылығын көрсетеді.
Дипломдық жұмысымның атына сәйкес белгілі кәсіпорынның қаржылық
жағдайының мәнін ашып көрсету, қаржылық жағдайын жетілдірудің мүмкін
болатын жолдарын анықтау болып табылады.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді орындауды жөн көрдім:
- кәсіпорын ерекшеліктері мен мақсатын анықтау;
- Сарыағаш санаториясының қызмет көрсету сапасын бағалау;
- Сарыағаш ЖШС қаржылық жағдайын талдау;
- Сарыағаш санаториясында нарық шарттарында қызмет көрсету
үрдістерін басқару және қолдану әдістерін зерттеу және талдау.
Диплом жазу барысында ақпарат көзі ретінде Сарыағаш санаториясында
талданатын мерзімге статистикалық есеп берулері, соған қоса ресей және
отандық авторлардың кәсіпорын экономикасы бойынша оқулықтар алынды.
Кәсіпорынның еңбек ресурстары әрбір кәсіпорынның басты ресурсы болып
табылады. Таңдау сапасына және қолдану тиімділігіне кез келген кәсіпорынның
өнімділік нәтижелері байланысты.
Нарықтық экономика кәсіпорыннан ғылыми-техникалық прогресс
жетістіктерін, шаруашылықтың және өндірісті басқарудың тиімді формаларын
енгізу, қызмет көрсету жағдайын жандандыру, еңбекті және персоналды басқару
әдістерін ұйымдастыру, кәсіпорынды дамыту стратегияларын мен тактикаларын
өндіру, өндіріс тиімдігін жоғарлату резервтерін анықтау және кәсіпорын
қызметкерлік нәтижелерін бағалау негізінде өндіріс тиімділігін, өнім мен
қызмет бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды талап етеді.
Нарықтық шарттарда персоналды басқару әдістерін жандандыруға және
еңбек өнімділігін жоғарлатуға ерекше назар аудару керек. Кез келген өнім
өндірісінде тірі еңбек, яғни жұмысшылармен өнімді өндіру процесінде тікелей
шығындалатын еңбек және бұрыңғы, басқа жұмысшылармен шығындалған және еңбек
құралдарында, ғимараттарында, шикізат, материал, отын, энергияда
заттандырылған еңбек болады. Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін бірнеше
маңызды мәселелерді шешу қажет, соның ішінде:
- кәсіпорынның негізгі қызметкерлігін зерттеу;
- техникалы-экономикалық көрсеткіштер негізінде бүгінгі заманға сай
күйін бағалау;
- басқару құрылымын қарастыру;
- персонал еңбегінің негізгі элементтеріне талдау жасау, еңбек
өнімділігін жоғарлатудың резервтерін шығару;
- персоналды басқару әдістерін жақсарту бойынша ұйымдастыру-техникалық
шараларды құру.
І тарау. Қазақстан Республикасындағы санатория-курорттық кызмет
көрсетудің мәні мен ерекшеліктері
1.1 Санатория-курорттық іс дамуының тарихи аспектілері
Бірнеше жылдар бойы адамдар табиғи ресурстарды емдік мақсаттарда
қолданып келген. Сақ өзенінен алшақ емес жерде ежелгі скиф-грек
тұрғындарының өмір сүрген іздері табылған. Бұл жерде гректер тұз тауып, оны
Греция алып жүрген. Біздің заманымызға дейінгі 500-жылдары ғылымдары
дамымаған, саудасы көптеген елдермен жүзеге асырылған гректер Крым
түбегінің табиғи байлығын қолданып, өз қажеттіліктері үшін оларды кеңінен
қолдана бастаған. Ревматизммен ауырған адамдар осы көлге шомылып,
өздеріндерін жызлғандай сезінген. Осы кезден бастап тұзбен қатар минералды
көздер де медициналық мақсаттар үшін қолданылған.
А. Дерновой өз монографиясында жүргізілген тереңдетілген медициналы-
тарихи талдаулар негізінде Қазақстанда санатория-курорттық істің даму
тарихи кезеңділігін келтіреді (1.1-cурет).
1.1 – кесте
Қазақстан Республикасында санатория-курорттық қызметкерліктің даму
болжамы мен тарихи кезеңділігі
Қамтитын мерзімі Аталуы Даму кезеңі
XIV-ХУШ ғғ. Курорттық ресурстарды стихиялық І кезең
пайдалану
ІХ-10-жылдары мен XX ғ. Жазбаша куәліктердің пайда болуы, ІІ кезең
бағытталған қолданулар
тәжірибесінің жиналуы
ХХ ғ. 20-80-жылдары Санаторилер құрылысы, ІІІ кезең
санатория-курорттық емделудің
мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы,
курортологиялық ғылыми базасының
дамуы
ХХ ғ. 90-жылдары Санатория-курорттық орындарды ІV кезең
қаржыландырудың төмендеуі, меншік
көздері мен формалары
көптүрлілігінің пайда болуы
ХХІ ғ. 10-30-жылдары Санатория-курорттық орындарының V кезең
деректер банктерінің қалыптасуы,
отандық санатория-курорттық істің
дамуы
Біздің заманымыздың І ғасыр 70-жылдары Плиний Табиғат тарихы
шығармашылығында түрлі ауруларды емдейтін жерге ие Крым түбегінде Парасин
қаласы туралы (қазіргі Саки) айтады.
Минералды суларды ғылыми талдаудың бірінші еңбектері және Ресейдегі
бірінші курорттардың ашылуы І Петрмен байланысты. Осы кезде Мәскеу
шекарасының оң жағында Нащокин жерлерінде минералды сулар курорты құрылды.
ХІХ ғасыр басына минералды суларды Ресейдің басқа да аудандарында
табады, осы жерлерде қазір де жұмыс істеп жатқан бірнеше курорттар ашылады:
Псковск ауданындағы Хилово, Новгород ауданындағы Старая Русса. Сәл
кешірек оларға Кашин тверск курорты, самаралық Сергиевские минеральные
воды және Липецкідегі суменемдеу орталығы қосылады. Ақырындап минералды
суларды зерттеу географиясы кеңейе бастап Орал мен Сібір арқылы асады.
ХХ ғасыр басында Ресейде жалпы сиымдылығы 3000 орын, 60 санаторияны
біріктіретін 36 курорты, сонымен қатар қымызбен емдеу орталықтары да болды.
Бірінші әлемдік соғыс курорттар дамуына шек қойды және демалушылар
ағымын тез қысқартты. Дегенмен, осы жылдары да фронт маңайларында
жарақаттанғандарды реабилитациондық мақсатпен емдеу үшін екі курорт
ұйымдастырылған: Новгородтағы Солецтер және Варницалар
Бірінші санаторилер мен демалыс үйлері бұрынғы дворецтер (Ливадия)
және помещье усадьбалары (Узкое, Марфино, Архангельское), дачалар
(Болшево), монастырьлер (Звенигород) және көптеген жеке санаторилер,
пансионаттар және қонақ үйлер негізінде құрыла бастады.
1976 жылы КСРО Минкеңесінің Курорттар мен демалу зоналары аймағын
салу мен санатория-курорттық орталықтар және демалыс орталықтар құрылысын
реттеу бойынша шаралар туралы бұйрығы шықты. Осының нәтижесінде қоршаған
ортасының ластануы мен табиғи емдік ресурстар сапасының төмендеуіне алып
келген, курорттық аймақтарды ұйымдастыруда белгілі хаоспен есте қалған.
90-шы жылдар ортасында Ресейдің курорттық саласында жағымды даму
кезеңі байқала бастады. Өтпелі кезеңде қалған санаториялар, пансионаттар
мен демалыс үйлері жаңа жабдықтар ала бастады, жаңа қызмет түрлерін дамыта
бастады. Дегенмен демалыс құны әлемдік бағалардан төмен болған.
Негізінен шетел курорттарында 7-10 күндік демалыс құнын біздің ТМД
елдерінің 21-24 күнге саналған санатория-курорттық емделумен салыстырса
біріншінің пайдасына байқалмайды.
Керемет табиғи ресурстар, ресейлік курортология жетістіктерінің қызмет
спектрінің кеңеюімен, емделу орталықтарының ыңғайлылық жақсаруымен бірге
жеке санатория орталықтары мен жалпы саланыңы да дамуына алып келеді.
ХХ ғасырдың 90-жылдары басында болған саланы дүр сүркіндірген дағдарыс
нәтижесінде кәсіпорындар меншікке айнала бастады. Санатория-курорттық
кешендердің кәсіпорындары жекешендірілуі процесін, оларды жолдамаларды жеке
іске қосу бойынша, табыстарды жеке бөлу бойынша қосымша құзырет беруде
заңды тұлға құқықтарымен бөлген, қызметкерліктерінің коммерциализациялану
процесі жалғастырды. Санатория-курорттық орындардың меншік формасының
өзгеру басты мәселесі болып Республиканың ғылыми-зерттеу орындары мен
Денсаулық қорғау Министрлігі арасындағы байланыстың жоғалуы саналды. Осылай
санатория-курорттық орындар орталықтандырылған көзден әдістемелік
басқарманы, бұрықтарды және нормативтерді алу мүмкіндігінен айырылды.
Сонымен бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында 607 санатория-
курорттық орындар тіркелген. Олардың ішінде 304-і нақты іске қосылғандар
болып саналады. Алматы қаласында және оның маңайындағы аймақта санаторрия
профильді шамамен жиырма шақты орындар мен көптеген демалыс орталықтары
белгілі. Мұндай қамтулылық Алматының ел астанасы болғандығымен, осының
арқасында қаржылық және материалды ресурстардың тағайындалғандығымен және
осы ресурстарды халықтың, әлеуметтік бағытталған отандық саяси жүйе
шегінде, емдеу және демалу орталықтарына өспелі сұранысын қанағаттандыру
үшін қолданудың ерекше мүмкіндіктерімен қамтамасыз еткендігімен
түсіндіріледі.
Санатория-курорттық жүйенің осы даму кезеңінде заңнамалы-құқықтық
базаның жоқ болу мәселесін шешу үшін қадамдар қабылданады. Қазақстан
Республикасының денсаулық қорғау жүйесі туралы Заң жобасы жасалуда. Бұл
заңда Қазақстан Республикасының санатория-курорттық орындарын лицензиялауды
жүргізуді қарастырады. Бұл функция Қазақстан Республикасының Денсаулық
қорғау Министрлігіне міндеттелді. Лицензиялау көмегімен Денсаулық қорғау
Министрлігі келесіні орындайды:
санатория-курорттық орындарда емдеу-профилактикалық көмекті жандандыру
бойынша жасалатын әдістемелік ұсыныстарды тәжірибеге енгізу;
реабилитациялық кезеңде көрсетілетін медициналық көмек сапасын қамтамасыз
ету;
медициналық персоналды оқыту және оның квалификациясын жоғарлату;
ғылыми орындармен байланыс;
- санатория-курорттық орындарға қатысты бақылау-әдістемелік
функцияларды орындау.
Осы функцияларды Қазақстан Республикасының денсаулық қорғау жүйесі
туралы Заң жобасына заңнамалық бекіту үшін Алатау санаториясымен
санатория-курорттық орындар бөлімі құрылды. Келесі ұсыныстар енгізілді:
1. Негізгі түсініктер 2 бөліміне түсініктемелер енгізілді:
Осылай, Қазақстан Республикасында санатория-курорттық саланың болашақ
пайда болуына алдыңғы шарттар қалыптасуда. Курорттық шаруашылықта
экономикалық реформа барысы негізінен заңнамалық базаны құрғанға
байланысты. Курорттар, курорттық-туристтік шаруашылықты реттеу туралы,
сонымен қатар осы салада барлық мәселелер кешеніне жауап беретін
мемлекеттік құрылым туралы заңнамалық актілер болмаса, хаос пен оның
дамуындағы түсініксіздік туындатады. Заңнамалық базаны құру курорттарды
функциялау мен дамытуды қамтамасыз ететін мемлекеттік қолдау мен
кепілдіктер шектер жүйесінде қажетті звено болып табылады.
Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдар қызметкерліктерінің медика-
ұйымдастыру көрсеткіштерінің тенденция динамикасы қызмет көретілетін халық
санымен (үш жылда 2, 3 рет), экономикалық тұрақтылықты жоғарлатумен
(табыстар өсуімен), емдеу ұзақтығын қысқартумен (3 жылда 40%-ға)
бағаланады. Санатория-курорттық ұйымның табыстар өсуін Қазақстан
Республикасының Профкеңестер Федерациясына қарайтын санаторилердің табыстар
кестесі мысалында көруге болады.
1.2 Санатория-курорттық қызмет көрсетудің басты түсініктері мен
негізгі принциптері
Қызмет көрсету саласын кең және көлемді институттай көруге болады. Бұл
түсінік өндіріс саласын материалды да, материалды емес те игілік болып
табылады. Мұндай бөлу экономикалық болып саналады, дегенмен бұл сала
азаматтық-құқықтық реттеуге алынды.
а) Міндетті төлемсіз көрсетілетін қызмет. Бұндай қызметтер құны жеке
ұжымға қатысты және оған қатысты адамдармен құрастырылатын қормен, олар бұл
қызметпен қолданылатындығына қатыссыз, жабылады.
б) Тұтынушыларымен төленетін қызметтер
Қызметтің бұл атаутізімі курорттық қызмет көрсетудің барынша тиімдісі
болып табылады. Себебі жолдамаларды санатория-курорттық қымзет көрсету
орталықтарына бөлу сақтандырушымен әлеуметтік сақтандыру бюджетінен тыс қор
құралдары есебінен бөлінеді.
Бөлімде мамандандырылған орналастыру құралдары – санаторий-курорттық
мекемелердің қызметі туралы ақпараттар жарияланған.
Бұл ішкі сыныпқа кіреді:
- санаторийлердің, санаторий-профилакторийлердің, курорттық емдік
пансионаттардың, курорттық емханалардың, бальнеологиялық емхананың,
балшықпен емдеу орындарының қызметі;
- тәулік бойғы мамандандырылған санаторлық балалар лагерлерінің
қызметі.
Емдік санаторийлер мен пансионаттар – төсектермен жабдықталған және
табиғи емдік факторлардың (климат, минералды сулар, емдік балшық және т.б.)
шипалық қасиеттері негізінде нақты мерзім ішінде науқасты еңбекке жарамды
ету емімен қамтамасыз ететін емдеу - алдын алу ұйымдары. Олардың барлығы
мамандандырылған және бір немесе көп профильді, әдетте курорттар мен емдік
сауықтыру орындары шегінде орналасқан. Жинақта бірлік саны туралы,
науқастарды қабылдауға дайын, олардың саны ең көп айдағы, төсектер
(орындар) туралы және емделіп демалған адамдар саны туралы деректер
көрсетілген.
Санатория-профилакторийлер – төсектермен жабдықталған және
қызметкерлерді жұмыстан бос уақытында, өндірістен үзіліссіз, емдік-
сауықтыру шараларымен қамтамасыз ететін ұйымдар жанында қызмет атқарушы
емдеу – алдын алу ұйымдары.
Демалыс үйлері, пансионаттар, базалар мен басқа демалыс ұйымдары,
туристік базалар – демалыс үшін арналған, онда демалушыларға нақты мерзімге
орналастыру мен тамақтандыру немесе тек орналастыру ұсынылады, сонымен
қатар туристік-экскурсиялық қызмет көрсету, және, әдетте, курорттардың,
емдеу-сауықтыру орындарының, қала маңындағы аймақтар-дың шегінде
орналасқан. Мұндай ұйымдар жыл бойы (жылдық) немесе маусым бойы (маусымдық)
жұмыс істей алады.
Санатория-курорттық емдеу – бұл, табиғи емдеу факторлары,
преформирленген физикалық факторлар, сонымен қатар дәстүрлі және дәстүрлі
емес медицина құралдары мен әдістерін қолдану негізінде халық денсаулығын
нығайтуға бағытталған, медициналық профилактикалық, реабилитациялық және
емдеу-сауықтыру шараларының кешені. 55 бапқа қосымшадан кейін бірнеше
пункттер енгізілді:
Санатория-курорттық емдеу халыққа, жарақаттан кейін немесе басқа да
дене ауруларынан кейін медициналық реабилитациялау мақсатында, табиғи емдік
факторлар мен профилактикалық, реабилитациялық және емдеу-сауықтыру
шараларының кешені негізінде халыққа медициналық көсек көрсетудің бір
бөлігі болып келеді.
Денсаулық қорғау секторында атқарушы әкімшіліктің орталық
уәкілеттендірілген орган санатория-курорттық емдеуге негіз болатын
жарақаттар мен сырқаттар тізімін анықтайды.
Санатория-курорттық орталықтар медициналық көмек көрсететін
ұйымдастырушы-құқықтық формасы мен меншіктің формасына тәуелсіз денсаулық
қорғау ұйымы статусына ие болады және өз қызметкерлігін тек Қазақстан
Республикасының заңнамасымен сәйкес берілетін медициналық қызметке лицензия
негізінде ғана жүзеге асырады.
Санатория-курорттық ұйымды қайта ұйымдастыру оның Денсаулық қорғау
секторында атқарушы әкімшіліктің орталық уәкілеттендірілген органының
келісімімен ғана өз емдеу-сауықтандыру мамандандырылуын сақтаумен жүзеге
асырылады.
Емдеу мен жарақаттарды медициналық реабилитациялауды аяқтау үшін
азаматтарға, төлемі түрлі деңгейлі бюджет құралдарынан толығымен немесе
бөлшектеп жүзеге асырылатын санатория-курорттық емдеу үшін жолдамалар
берілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының басшылығы денсаулық қорғау органының
азаматтарды санатория-курорттық емдеуді жүзеге асыратын ұйымдармен өзара
байланыс ретін, формасын және есептесулерін орнатады.
Курорттық қызмет көрсету санатория-курорттық ұйымның азаматтарға емдеу
мен жарақаттар профилактикасы аумағында, сонымен қатар табиғи емдік
ресурстарды қолдану негізінде демалыс қызметін көрсету бойынша ғылыми-
тәжірибелік қызметкерлігінің төленетін және жасалатын келісімдермен сәйкес
жүргізілетін жеке түрі болып саналады.
Осылай, көрініп тұрғандай, курорт – бұл, ең алдымен бойында курорттық
ұйымдардың қызметкерлігін қамтамасыз ететін объекттер орналасқан, емдеу
және демалу факторы үшін жағымды факторларына ие мекен.
Курорттық қызмет адамға, демалушыға немесе курортта өз денсаулығын
қалыптастырушыға пайда, көмек алып келетін әрекет.
Демалушыларға көрсетілетін курорттық қызметтер сәйкес деңгейлі болуы
керек. Олардың ішінде көп көлемін негізгі разрядқа жататын курорттың табиғи
факторларын қолданумен байланысты қымзеттер алу керек.
Курортқа сәйкес келетін климаттық факторға байланысты, бұл күн
радиациясы, теңіз суы, теңіз жағалауы ауасының химиялық құрамы болсын осы
факторлармен сәйкес жүргізеді. Оңтүстіктер ішінде бірінші класты климаттық
курорттарға Сочи, Анапа, Теберда, Кисловодск және т.б. жатады.
Курорттық санатория өз кемшіліктеріне, қиындықтарына қарамастан
денсаулық қорғау жүйесінде өз орны бар.
Кез келген қызмет көрсетуде және курорттық қызмет көрсетуде көбіне
көрсетілетін қызметтің сапасы туралы сұрақ көтеріледі. Курорттық қызмет
көрсету саласындағы қызметтердің негізінен медициналық жағы көбірек
болғандықтан медициналық қызметтер көрсету бойынша міндеткерліктерге назар
аударған дұрыс.
Бүгінгі таңда көрсетілетін қызмет сапасы туралы сұрақ барынша жоғарғы
шиеленісті және заңнамамен барынша төменгі реттелген болып келеді.
Қызмет сапасы оның затсыз құрамына байланысты Азаматтық Кодекспен
арнайы реттелмейді. Заңнама тұтынушыға көрсетілетін қымзет сапасын
Тұтынушы құқығын қорғау туралы Заң сияқты немесе олармен сәйкес
қолданылатын басқа да құқықтық актілер көмегімен қарастырады. Көрсетілген
заңның қызмет сапасының қасыбір критериін қарастырмайтындығын ескерген жөн.
1.3 Қазіргі жағдайдағы қоғамдық денсаулықты қалыптастыратын әлеуметтік
факторлар
Қазақстан Республикасы халқы денсаулығының жай-күйі, санитарлық-
эпидемиологиялық ахуал және денсаулық сақтау жүйесiнiң дамуы соңғы
онжылдықта оң үрдiстермен де, сол сияқты терiс үрдiстермен де сипатталды.
Соңғы жылдары негiзгi медициналық көрсеткiштердi – тууды, өлiм-
жiтiмдi, өмiр сүрудің орташа ұзақтығын тұрақтандыруға қол жеткiзiлдi.
Жұқпалы аурулармен ауыру төмендедi. Денсаулық сақтау саласында бiрқатар
реформалар жүргiзiлді, олардың бір бөлiгi табысты iске асырылды, басқалары
өзiнiң қисынды жалғасына жетпеді. Соңғыларына мiндеттi медициналық
сақтандыру жүйесiн құруды, отбасылық медицина моделiне көшуге әрекеттенудi
жатқызуға болады. Солардың арасынан саланың нормативтiк құқықтық базасын
құруды, денсаулық сақтауды қаржыландырудың елеулi ұлғаюын оң өзгерiстер
ретiнде атап өткен жөн, бұл бірқатар қазiргi заманғы клиникалардың
құрылысын жүзеге асыруға, медициналық ұйымдарға күрделi жөндеулер жүргiзуге
және материалдық-техникалық жарақтандырылуын жақсартуға, емдеу-
диагностикалық процесіне медициналық технологиялар енгiзуге мүмкiндiк
туғызды. Медициналық көмек көрсетудің сапасын жақсарту және оның
қолжетімділігін арттыру нәтижесiнде бiрқатар жұқпалы және басқа да
ауруларға қатысты халық денсаулығының жай-күйінде оң үрдiстерге қол
жеткізілді. Алайда республика халқының денсаулық жағдайы өлшемiнiң көптеген
бөлігі қанағаттанғысыз болып отыр.
Қазақстанда соңғы жылдары белгілi бiр медициналық-демографиялық
өзгерiстер болды. Республикада халықтың саны 2009 жылы 1999 жылмен
салыстырғанда 49,6 мың адамға өстi және 2004 жылдың басында 14 951,2 мың
адамды құрады.
2009 жылы бала туу көрсеткiшi халықтың 1000 адамына шаққанда 17,2-ні
құрады және 1999 жылмен салыстырғанда 1,2 есе өстi. Республикада бала
туудың өсу үрдiсi 1999 жылдан бастап байқалып отыр.
Соңғы 5 жыл iшiнде халықтың табиғи өсiмi 1000 адамға шаққанда 2009
жылы 6,7-ні құрай отырып, 1,6 есе өстi. 1999 жылдан бастап халықтың өлiм-
жiтiм коэффициентiнiң болмашы өсуi байқалады, ол 1000 адамға шаққанда 2009
жылы 1999 жылғы 9,7-ге қарағанда, 10,5-тi құрады. Соңғы 5 жыл iшiндегi
ерлер мен әйелдер өлiм-жiтiмiнiң неғұрлым үлкен жас мөлшерi коэффициентi 70
және одан да астам жасқа сәйкес келедi, ол жас мөлшерi тобын 1000 адамға
шаққанда 2002 жылы тиiсiнше 104,51-дi және 79,98-дi құрады. Халықтың өлiм-
жiтiм құрылымында жүрек-қан тамыры, онкологиялық аурулар, жарақаттану
жетекшi орын алады. Өлiм-жiтiм құрылымының көрсеткiштерiн бұрмалау
факторларының бiрi – өлiм себебiн тиiмдi сараптау жүйесiнiң жоқтығы болып
табылады.
Республика халқының болжамды орташа өмiр сүру ұзақтығы соңғы 5 жыл
iшiнде тұрақтанды және 2009 жылдың соңына қарай 65,9 жасты: ерлерде - 60,5
жасты, әйелдерде – 71,5 жасты құрады.
Қазақстан Республикасы халқының жалпы науқастанушылық көрсеткiшi
серпiндi өстi және 2009 жылы халықтың 100 мың адамына шаққанда 1999 жылғы
47972,8-гe қарағанда 56413,9-ды құрады.
Науқастану құрылымында халықтың 100 мың адамына шаққанда бiрiншi
орынды - тыныс алу ағзаларының аурулары (22160,6), екiншi орынды -
жарақаттар мен уланулар (4003,7), үшiншi орынды – несеп-жыныс жүйелерiнiң
аурулары (3948,6), төртiншi орынды – терi және терi асты клеткаларының
аурулары (3847,0), одан соң ас қорыту ағзаларының аурулары (3688,7), көз
және онымен байланысты аурулар (2748,2), жұқпалы және паразиттiк аурулар
(2482,1) алады. Әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың арасында 2009 жылы
бiрiншi орынды наркологиялық аурулар алды (халықтың 100 мың адамына
шаққанда 424,4), ол бұл тiзбеде өзге де аурулардың көрсеткiшiнен 4 есе және
одан да асып түстi.
Республикада сәби өлiм-жiтiмi көрсеткiшiнiң азаю үрдiсi бар, алайда,
тұтастай алғанда, Еуропа елдерiмен салыстырғанда айтарлықтай жоғары болып
отыр және 2009 жылы 1000 тiрi туғандарға шаққанда 15,3-тi құрады. Бұл
ретте, осы көрсеткiштiң ДДҰ-ның ұсынымдары ескерiлмей есептелгендiгiн атап
көрсеткен жөн.
Ана өлім-жiтiмi көрсеткiшiнiң 1999 жылмен салыстырғанда 2009 жылы 100
мың тірі туғандарға шаққанда 65,3-тен 42,1-ге дейiн азайғандығы байқалады.
Республикада ана өлiмi негізгi себептерiнiң бiрi - әйелдер денсаулығы
индексiнiң төмендiгi болып табылады, ол 20-30%-тi құрайды.
Балалар денсаулығының жай-күйі алаңдатушылық туғызады. Балаларды
жаппай алдын ала тексеру жүргiзу екi баланың бiрiнiң ауру екендiгiн
көрсеттi және ол сауықтыру терапиясына барабар алдын алу жұмыстарын,
бiрiншi кезекте амбулаториялық-емханалық деңгейде ұйымдастыруды талап
етедi. ДДҰ-ның ұсынымдарына сәйкес 5 жастағы балалар ауруының көбiсiн
амбулаториялық жағдайда тиiмдi емдеуге болады, соған қарамастан Қазақстанда
осы жастағы балалардың 60%-тен астамы стационарда емделедi. Ауруханаға
балаларды жатқызу себептерiнiң бiрi – дәрiлiк заттарға амбулаториялық
деңгейде қолжетiмділiктiң төмендiгi.
Әлеуметтiк жағынан елеулi аурулардың жоғары көрсеткiштерi сақталуда.
Психикалық және наркологиялық аурулар, қант диабеті, өңеш-өкпе аурулары,
жүрек-қан тамыры патологиясы, туберкулез, жыныстық жолмен берiлетiн жұқпалы
аурулар, қатерлi iсiктер елеулi проблема болып табылады. Өкiнiшке қарай,
бүгiнгi таңда денсаулық сақтау аурулардың алдын алуға емес, емдеу
сипатындағы шараларға көбірек бағдарланған, ал халықтың өзі денсаулығын
сақтауға жеткiлiктi дәрежеде бағдарланбаған. Бұл туралы, атап айтқанда,
асқынған нысандағы iсiк аурулары анықталуының өсуi, сондай-ақ халықтың
жүрек-қан тамыры ауруларынан қайтыс болуының жоғары көрсеткiшi айғақтайды.
ДДҰ деректерi бойынша туберкулез ауруының көрсеткiшi бойынша Қазақстан ТМД
елдерiнiң арасында жетекшi орын алып отыр: 1999 жылы 100 мың халыққа
шаққанда - 141,0, ал 2009 жылы - 160,4.
АҚТҚЖҚТБ-ның (ВИЧСПИД) пандемиясына байланысты Қазақстанда, соның
iшiнде пенитенциарлық мекемелер жүйесiнде таралуы өрши түсуде. Осыған
байланысты, республикада ЖҚТБ-ның iндетiне қарсы iс-әрекет жөнiндегi 2001-
2005 жылдарға арналған бағдарлама қабылданып, iске асырылуда. Алайда,
қабылданған шаралар әзiрше iндеттiң қарқынын бәсеңдетуге ғана мүмкiндiк
бердi.
Тұтастай алғанда қазақстандықтардың денсаулығы жай-күйiнiң
қанағаттанғысыз болуына денсаулық сақтау жүйесiнiң алдын алудағы
белсендiлiгiнiң әлсiздiгi, халық тарапынан өзiнiң денсаулығына
жауапкершiлiктiң жеткiлiксiздiгi, денсаулық сақтау мәселелерiнде
сектораралық өзара iс-қимылды тиiмсiз жүргiзу, сондай-ақ өтпелi кезеңнiң
әлеуметтiк-экономикалық проблемалары себеп болды.
1.4 Қазіргі Қазақстандағы санатория-курорттық ресурстар
Қазіргі кезде елімізде санатория-курорттық қызмет көрсету
орталықтарының даму барысы өте төмен. Оның бір себебі – денсаулық қорғау
санатория-курорттық қызмет көрсетуді бағаламайды. Мұндай төменгі баға
берудің негізгі белгілері:
санатория-куроттық қымзет көрсетудімемтапсырыс формасына жатқызудан бас
тарту;
Қазақстан Республикасында санатория-курорттық қызмет көрсетудің қарқынды
даму кешенді бағдарламасы ның, міндетті заңнамалық-құқықтық базаның
болмауы;
санатория-курорттық орындардың медициналық емес құрылымдарды жүргізуге
өтуі;
санатория-курорттық қызмет көрсету бойынша медициналық статистика бөлімінің
болмауы.
Мұндай бағаламаушылықтың себептері ретінде мыналарды айтуға болады:
санатория-курорттық қызмет көрсету туралы екінші кезең ретінде сөз айту;
халықтың басқа медициналық көмек көздерін салыстырмалы түрде көп таңдауы;
денсаулық қорғау бюджетінен құралдарды қызмет көрсетудің барынша шекті
кезеңдеріне – алғашқы медика-санитарлық көмек, стационарлық емдеуге көп
бөлу қажеттілігі.
Жоғарыда айтылғандай, бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында 607
санатория-курорттық орындар тіркелген. Олардың ішінде 304-і нақты іске
қосылғандар болып саналады. Алматы қаласында және оның маңайындағы аймақта
санаторрия профильді шамамен жиырма шақты орындар мен көптеген демалыс
орталықтары белгілі. Мұндай қамтулылық Алматының ел астанасы болғандығымен,
осының арқасында қаржылық және материалды ресурстардың тағайындалғандығымен
және осы ресурстарды халықтың, әлеуметтік бағытталған отандық саяси жүйе
шегінде, емдеу және демалу орталықтарына өспелі сұранысын қанағаттандыру
үшін қолданудың ерекше мүмкіндіктерімен қамтамасыз еткендігімен
түсіндіріледі. Санатория-курорттық жүйенің осы даму кезеңінде заңнамалы-
құқықтық базаның жоқ болу мәселесін шешу үшін қадамдар қабылданады.
Қазақстан Республикасының денсаулық қорғау жүйесі туралы Заң жобасы
жасалуда. Бұл заңда Қазақстан Республикасының санатория-курорттық орындарын
лицензиялауды жүргізуді қарастырады. Бұл функция Қазақстан Республикасының
Денсаулық қорғау Министрлігіне міндеттелді.
Осылай, Қазақстан Республикасында санатория-курорттық саланың болашақ
пайда болуына алдыңғы шарттар қалыптасуда. Курорттық шаруашылықта
экономикалық реформа барысы негізінен заңнамалық базаны құрғанға
байланысты. Курорттар, курорттық-туристтік шаруашылықты реттеу туралы,
сонымен қатар осы салада барлық мәселелер кешеніне жауап беретін
мемлекеттік құрылым туралы заңнамалық актілер болмаса, хаос пен оның
дамуындағы түсініксіздік туындатады. Заңнамалық базаны құру курорттарды
функциялау мен дамытуды қамтамасыз ететін мемлекеттік қолдау мен
кепілдіктер шектер жүйесінде қажетті звено болып табылады.
Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдар қызметкерліктерінің медика-
ұйымдастыру көрсеткіштерінің тенденция динамикасы қызмет көретілетін халық
санымен (үш жылда 2, 3 рет), экономикалық тұрақтылықты жоғарлатумен
(табыстар өсуімен), емдеу ұзақтығын қысқартумен (3 жылда 40%-ға)
бағаланады. Санатория-курорттық ұйымның табыстар өсуін Қазақстан
Республикасының Профкеңестер Федерациясына қарайтын санаторилердің табыстар
кестесі мысалында көруге болады
Дегенмен денсаулық қорғау жүйесінің приоритеті болып профилактикалық
амал саналады. Денсаулық-ауру мәселесіне жүйелік амал табу адам
организміне біртұтастай, организмнің кешендік жағдайына – басты медициналық
категорияға қазіргі заманда назар аударғандай назар көңіл бөлуді талап
етеді, дегенмен, профилактика шаралары мен реабилитацияға да- қазіргі
заманғы денсаулық қорғау базалық құралдарындай ескеру керектігін айтады.
1.2 – кесте
2007-2009жж санаторилердің ұзақтық көрсеткіштері
Санатория Орын Табыс, мың тг. 2007 ж-ға 2007 ж-ға
атауы саны 2009 %өсімі 2009 %өсімі
2007 2008 2009
Жаңақорған 393 165962 187407 198513 19,6 5,9
Манкент 400 253487 271962 424300 67,4 56,0
Мерке 420 123339 129932 330000 167,6 153,9
Көктем 330 345678 382337 425513 23,1 11,3
Щучинский 328 109430 112159 160000 46,2 42,7
Сосновый бор370 145643 170442 234207 60,8 37,4
Бұндай түсінікте санатория-курорттық емдеу сауытқы өмір сүруді енгізу
бойынша және жарақат профилактикасы бойынша басты мемлекет шараларымен
қатар қарастырылуы қажет. Мұндай көзқараста санатория-курорттық емдуедің
қаншалықты мәнді, арнайыландырулы және нәтижелі болатындығы көрінетін
болады.
Қазақстан Республикасының Профкеңестер Федерациясының деректері
негізінде құрастырылған.
Осылай, Қазақстан Республикасының Профкеңестер Федерациясы
санаторилерінің табыс өсімі 2007-2009жж кезеңінде 6-дан 153%-ға дейін
өскен. Орташа алғанда республикада мамандар бағалауы бойынша санатория-
курорттық орындарында табыс өсімі жылына 19,0% құрайды.
Жалпы алғанда Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдарының
функционалды сипаттамалар құрылымы 1.3 кестесінде көрсетілген.
1.3 – кесте
Қазақстанның санатория-курорттық ұйымдарының функционалды сипаттамалар
құрылымы
Сипаттама Санаторилер саны (100 ұйымға)
Профильді патологиялар:
тыныс жолдары 39,3±3,2
тамақ қорыту органдары 44,46±3,3
жүйке жүйе аурулары 55,3±3,6
тіректі-қозғалтқышты жүйе 53,5±3,3
жүрек-сосудты жүйе 35,7±3,12
тері аурулары 17,8±1,99
Қолданылатын медициналық технологиялар:
физиотерапия 82,14±1,99
бальнеология 33,9±3,95
лайменемдеу 42,8±3,3
массаж 75,0±2,5
диета 80,2±1,8
фитотерапия 30,3±2,8
ІІ тарау. Сарыағаш ЖШС қызмет көрсетудің сипаттамасы және қаржылық-
экономикалық талдауы
2.1 Сарыағаш ЖШС жалпы мінездемесі және қызметкерлік аймағы
Сарыағаш санаториі Шымкент облысының, территориясында, Шымкенттен
130 километр, Өзбекстанның астанасы Ташкенттен 25 километр жерде Қазақстан
мен Өзбекстанның шекарасына орналасқан.
Сарыағаш ЖШС басқару аппаратының сызықты-функционалдық құрылымы
басшыны бірнеше функциялардан босатады. Оларды орындау үшін
квалификацияланған мамандар тағайындалған. Сызықты-функционалдық құрылым
сонымен қатар функционалды бөлімдер арасында әлсіз горизонталь
байланыстармен де сипатталады. Сондықтан көбіне кейбір ұқсас басқару
функциялары санаторияда біраз келісімсіз орындалады. Горизонтальды
байланыстың көптүрлілігінен жоғарғы деңгейде қабылданатын шешімдерді
келістірудің тұрақты қажеттілігі мақсаттарды іске асыру мерзімдерін біраз
кідіртуге, қабылданатын шешімдердің сапасы төмендеуіне, басқаруда
кідірістердің көбеюіне алып келеді. Сарыағаш ЖШС басқару құрылымы 1-
суретте келтірілген.
1-сурет. Сарыағаш ЖШС ұйымдастыру құрылымы
Персоналды басқару бойынша қызметкерлікті талдау
Сарыағаш ЖШС персоналды басқарудың келесі әдістері қолданылады:
әкәмшілік, экономикалық және әлеуметтік-психологиялық.
- әкімшілікті – бұйрықтарды, нұсқауларды басып шығару; кадрларды
таңдау және орналастыру; лауазымдық нұсқауларды дайындау;
әкімшілікті санкциялар мен қосымша ақшалай мадақтауды орнату;
- экономикалық – техника-экономикалық талдау; жоспарлау; бағақұру;
салықтөлеу;
- әлеуметтік-психологиялық – ұжымдағы әлеуметтік талдау; ұжымда
творчестволық атмосфера құру; қалыпты психологиялық климат құру;
жұмысшыларда инициативаны дамыту.
Ортаазмұнайбарлау тресінің геологтары 1946 жылы Келес өзенінің сол
жағындағы құмайт жоталарды барлап, бұрғылап, 1100 метр тереңдікке жеткен
кезде мөлдір су атқылап шықты. Бұл минералды су еді. Осындай су басқа
скважинадан да шықты.
Ағымы күшті мұндай ыстық су көздерінің ашылғаны жайындағы хабар жақын
маңдағы аудандарға тез тарап кетті. Жұрт мұны емдік қасиеті кереметтей
күшті екен деп аңыз етті. Сарыағаш бұлақтарының емдік қасиеттеріне
табынып, оны жергілікті халықтардың Қасиетті арасан деп тануынан, ел
арасына кең жайылып кеткендігі сонша, жаз айларында мұнда ағылып келіп-
кегіп жататын сырқатты адамдардың ұшы-қиыры болмай кетті.
Сарыағаш бұлағының минералды суына Өзбекстан ғалымдары көңіл бөле
бастады. Өзбек мемлекеттік ғылыми-зерттеу курортология институты мен Н. А.
Семашко атындағы физиотерапияның ғылыми қызметкерлері 1946 жылы бұл суды
зерттеуге кірісті.
Бас корпусы
Өзбек ССР Денсаулық сақтау министрлігінің сұрауы бойынша 1950 жылы
Ташкент облысының Калинин ауданындағы Победа Октября қолхозының
тсрриториясына осы бұлақтардың бірінен 3 километр жерге су кұбыры тартылды.
Бұл жерде минералды сумен емдейтін 50 орынды және ванна бөлімі бар
республикалық емдеу орны ашылды. Сарыағаш бұлақтарының минералды суларын әр
түрлі ауруларға см ретінде қолдану методикасын өзбек ғалымдары алдымен
жасады.
1952 жылы Ташкентте бұл суды бөтелкеге құйып шығару ісі
ұйымдастырылып, ол Ташкент минералды суы деп аталды.
Сарыағаш аудандық денсаулық сақтау бөлімі 1951 жылы № 7 скважинаға
таяу жерден терендігі 2,5 метр, көлемі 100 шаршы метрлік ашық бассейнді
цементтеп жасады. Бассейннің бір жағына еркектер, екінші жағына әйелдер
түсетін болып бөлінді. Бассейнге минералды ыстық су скважинадан тікелей
келіп түрды да, оған сырқатты адамдар медсестралардың бақылауымен шомылын
жүрді. Сөйтіп Сарыағаш бұлағындағы алғашқы бірден-бір емдеу орыны осы
болды.
Емдеу орындары салына бастады. Оңтүстік Қазақстан облыстық денсаулық
сақтау бөлімі 1953 жылы бұл жерден минералды сумен емдеу орнын ашты. Мұның
өзі минералды судың шипалы қасиеттерін зерттеуге кірісуге мүмкіндік
тудырды. Сарыағаш бұлақтарының минералды суларының әр түрлі ауруларға, атап
айтқанда, аяқ-қол, шеткі нерв жүйесі, ішек-қарын және кәсіптік улану
ауруларына тиімді оссрін зерттеп білу жөнінде Қазақ ССР Ғылым академиясының
Өлкелік патология ннсти-тутының курорт ресурстарын іздеу бөлімінің
қызметкерлері 1953 жылдан бастап 1958 жылдар аралығында бір-сыпыра ғылыми
жұмыстар істеді.
Сарыағаш бұлақтарының әр түрлі ауруларға емдік құндылығын зерттеу
жөнінде Қазақстаннын зерттеуші-интузиастары Е. А. Ключникова, А. С.
Соколова, Д. U. Добрыченко, М. К. Кайракбаев, Т. А. Мулагулова және т.б.
Сарыағаш ЖШС минералды сусын зауыты Оңтүстік Қазақстан облысы,
Сарыағаш қаласында 1993 жылы наурыз айында Әділет министірлігінде тіркелді.
Бір немесе бірнеше тұлғалармен құрылған серіктестік жауапкершілігі шектеулі
серіктестік болып табылады. Оның жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен
белгіленетін үлестерге бөледі. Серіктестік өз қызметін ірі бизнестің
субъектісі ретінде жүзеге асырады.
Сарыағаш жауапкершілігі шектеулі серіктестігі ірі бизнестің
субъектісі болып табылады, яғни кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы,
жұмыскерлердің орташа саны 250 адам, бір жылғы активтерінің құны айлық
есептік Көрсеткішінің 325 мың есесі болады.
Сарыағаш ЖШС түрінде, енді серіктестік деп аталатын, өзін-өзі
қаржыландыру толық шаруашылық есеп принципінде қызмет етеді және заңды
тұлға болыи табылады. Оның жеке балансы, Қазақстан банктерінде жеке шоты
өзінің атауы жазылған мөрі мен мөртабаны бар, ол банктерден қарыз алуға,
сондай-ақ Жарғыға сәйкес Қазақстан Республикасының заңдары бойынша заңды
тұлғаларға рүқсат етілген баска да операцияларды жүзеге асыра
алады.серіктестік мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Оңтүстік Қазақстан
облысы, Сарыағаш ауданы, Құркелес ауылдық округі, Мичурин бөлімшесінде
орналасқан.
Сарыағаш ЖШС Қазақстанда пластикалық ыдыстарда минералды су
өндірушілердің алғашқылардың бірі болып табылады. Алғашқыда кәсіпорында 12
жұмысшы мен 1 цех жұмыс жасады, 6 жылдан кейін кәсіпорындағы штаттық
жұмысшылар саны 342 адамға жетті. Пайдалануға №2; 3 цехтар бсрілді,
мұздатқыштар-компрессорлар іске косылды. Бүгінгі таңда кәсіпорын екі
скважинаға иелік етеді, ол скважинаның біреуінің ерекшелігі құрамында
100мгк\дм3 йод бар, яғни адам организміне деген иод тапшылығын қамтамасыз
етуге көмектеседі.
Кәсіпорын неізгі қызметі минералды сусындар өндіру болып табылады.
Олардың кең тараған негізгі екі түрі: әр түрлі көлемді ыдыстағы газдалған
және газдалмаған Сарыағаш минералды сулары. Сарыағаш минералды сулары 1,5
; 1 л ; 0,5л пластик мөлдір ыдыстарда өндіріледі.
Кәсіпорында негізгі бір зауыт бар. Ол зауыттың құрылымы төмендегідей:
1 Негізгі технологиялық цехтар:
№1, 2, 3, 4 цехтар кешенді құн қондырғысы;
пластик ыдыстарды жасау бойынша цех;
минералды суды салқындататын цех;
2. Көмекші цехтар:
- тауарлы шикізаттық цех;
- электроцех;
- зауыттық лаборотория;
- ауамен камтамасыз ету үшін ауа компрессоры;
3 Жалпы зауыттық шаруашылықтар:
- әскериленген ведомстывалық күзет;
- тауарлы-көліктік басқару;
- өрттен құтқарушы топ;
- материалды ресурстарды басқару бөлімі;
Кәсіпорында қызметкерлер үшін толық және өнімді еңбек етуі үшін
жағдайлар жасалынған асхана жұмыс істейді, медпункт қалыпты қызмет етеді.
Құйылып жатқан минералды судың күнделікті санитарлық-химиялық және
микробиологиялық бақылауын ҚР стандарттау, метрология және сертификаттау
комитетімен аттестацияланған өндірістік лабаратория жүргізеді ҰлтЭкС ААҚ
ҚФ 3.09.2004 ж.
Кәсіпорын қызметтерімен сәйкес қолданатын заңдар
Қазақстан Республикасында жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерді
реттейтін негізгі зацдық актілер тізбесі:
- ҚР Агентігінің ЖШС-ті қолдау мәселелері жөніндегі ҚР Үкіметіпің
каулысы. 26.04.99 ж. № 475;
- Кәсіпорын мәселелері жөніндегі ҚР Үкіметінің қаулысы. 08.04.97 ж. №
499;
- Кәсіпорынды және кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасы.
ҚР Президентінің 2001 жылғы 7 мамырдағы Жарлығы. Жүйені түрғызу
арысында құқықтық құжаттарға: тапсырушы мен атқарушының келісім-шарты,
жүйені түрғызушылар арасындағы құжаттар кіреді. Ал, жобаны енгізу кезінде
оған мынадай құжаттар жатады: жасалып жатқан жүйе децгейінің мінездемесі,
акдарат жүйесі бөлімдерінің құқығы, ақпартты өңдеудегі жеке құжаттардың
күқыктық орындамасы, техникалық құралдарды қолдану кезіндегі
қолданушылардың күқықтық қатынасы. Осы қызметті жүзеге асырушы ұйымдық
құрылымдар кәсіпорын қызметтерін жүзеге асырушы экономиканың әр түрлі
секторында қызмет ететін көп қызметті мекемелер, корпорациялар,
акционерлік компаниялар, орталық үкіметтің, жергілікті үкімет органдарының
қаржылық мекемелері, коммерциялық емес ұйымдар, сондай-ақ басқа да
үкіметтік ұйымдар болып табылады.
Кәсіпорынның маркетингтік қызметі. Сарыағаш Жауапкершілігі Шектеулі
Серіктестігінде маркетинг бөлімі қызмет етеді. Маркетингтік бөлімге барлық
маркетингтік зерттеулер, жарнама, өткізу, жабдықтау, жаңа тауарлар түрлерін
ойлап табу жұмыстары жүреді. Кәсіпорынның негізгі қызметі – минералды сусын
өндіру болғандықтан пайдалылық құрамын арттыру, қорап өндіру сияқты
мәселеге ерекше көңіл беледі.
Маркетинг бөлімінде мамандар маркетинг қызметінің барлық түрімен
айналысады. Олар: маркетинг қызметін басқарушы, өткізу ынталандыру және
жаңа тауарлар бойынша басқарушылар.
Нарық өндірушіге қатаң талап қоятыны белгілі. Сондықтан кәсіпорын
маркетологтары дайын өнімнің сыртын қораптауды жақсарту бойынша үлкен
жұмыстар жүргізуі керек. Қораптау материалдарының жаңа түрлері
қарастырылуда.
1930 жылы парықты зерттеушілердің бірі Луис Ческин зерттеу жүргізген.
Осы зерттеу нәтижесінде мынадай қорытындыға келді, тұтынушы ойында орама
және өнім бір мағынада қарастырылады. Керіксіз орамадағы жоғары сапалы өнім
дәмімен де басқаша сезінеді, ал темен сапалы өнім бірақ көзге анық
көрінетін орамада жоғары сапалы өнімге ұксайды.
Қазіргі уакытта орамаға үлкен көңіл бөлінеді. Олар өнімді сыртқы
ортадан қорғау, оның сапасын сақтау керек, және тұтынушыға өнім жайлы
мәліметтерді жеткізуі міндетті. Ал ең бастысы тұтынушы көңілін өзіне аудару
керек және тұтынушы талғамын дәл осы тауарға аударуға тырысу қажет.
Өнімді маркілеу қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Тұтынушыларға
шығарылған өнім қасиеттері туралы қажетті ақпарат тура және ашық
көрсетіледі. Сапасын көтеруге экономикалық ошақтар да жұмыс істейді. Еңбек
ақы мөлшері тек технико-экономикалық көрсеткіштермен ғана емес, сонымен
бірге өнім сапасы көрсеткіштері және жұмыс орнының санитарлы жағдайымен де
апықталады.
Сарыағаш ЖШС өз өнімінің 99% ұлттық нарықта өткізеді. Негізгі
бәсекелестері:
- Әсем-ай;
- Курорт-Барыс;
- Тассай;
- Вита.
Кәсіпорын өнімінің қорабы, тұтынушыға көрсететін қызметі, өнімнің
сапасы бәсекелестері деңгейіне сәйкес. Ал құн жағына келетін болсақ
артықшылыққа ие, өнім бағасы өте төмен.
Қазақстан облыстарында Сарыағаш ЖШС -гі өнімі аймақтық нарықтың 1%-
дан 90%-ға дейін алады. Оларды игеру Қазақстанның әр түрлі облыстарында
орналасқан жеткізу бөлімшелерінің қызметі арқылы қол жеткізіліп отыр.
Өнімді өткізу негізінен көтерме сату және бөлшектік сату арқылы жүзге
асрылады.
Облыстар бойынша ең көп үлес: Оңтүстік Қазақстан облысы 21,4%, Алматы
12,2% , Ақмола 8,4%, Жамбыл 6,2%.
Сарыағаш ЖШС кәсіпорыны өнімінің соңғы тұтынушылары болып
республиканың барлық тұрғылықты халқы саналады. Әлеуметтік-демографиялық
белгілерімен келісілген нарық сегменттерін талдау тұтынушылардың сипаты мен
көлеміне ең көп әсерді әр түрлі тұрғын топтарының сатып алу қабілеттілігі
жататындығын көрсетті. Сарыағаш серіктестігі барлық жоғарыда
айтылғандарды орындайды.
Емдеу-сауықтыру орталығы Жапония, Германия, Франция. Ресей, Оңтүстік
Корея сияқты әлемнің озат өндірушілерінің қазіргі заманғы медициналық
жабдықтарымен жарақталған. Сарыағаш шипажайы емдік минералдық су қорымен
кеңінен танылған өңірде орналасқан. Дәрігерлер соның емдік қасиетіне көп
үміт артып отыр. Шипажайда бір және екі орындық бөлмелер бар. Бір тәуліктің
құны 11 мың теңге тұрады. Бөлмелер мен қызмет көрсету бес жұлдызды
қонақүйге теңестірілген. Арнайы оқытылған аспаздар тамақты науқастардың
диагноздарын ескере отырып дайындайды.
Ерекше микроклимат және Сарыағаш минералды суларының көздері, сонымен
қатар, физиотерапевттік процедуралардың орасан зор кешенінің көмегімен
сауығып кету, прафилактика және қайта калпына келу үшін барынша мол
мүмкіндіктер, соңғы медициналық талаптарға сай келеді.
Диагностика
- Клиникалық зертхана (Арман санаториімен ынтымақтастық туралы
шарт);
- Эзофагогастродуоденоскопия – ФГДС;
- Ультрадыбысты диагностика – УЗИ;
- Электрокардиография.
Емдеу түрлері
Бальнеотерапия Диетотерапия Физиотерапия Озокерит-парафинды емдеу
Оттегімеп емдеу Терренкур
Емдік денешыныктыру
Сарыағаш бұлақтарының минералды суларын әр түрлі ауруларға см ретінде
қолдану методикасын өзбек ғалымдары алдымен жасады.
Санаторияның қызмет көрсету мен орналастыру ерекшеліктері
Сарыағаш санаториі өзінің ыңғайлылығымен, жайлы бөлмелерімен және
жағымды қызметімен міндетті түрде ерекшеленеді.
Бағалар теңгемен көрсетілген. Жолдама құнына ыңғайлы бөлмелерде тұру,
тізімге сай тиімді емделу, бес мерзім тамактану кіреді.
Бірегей Сарыағаш курортының аумағында, бастау мен курорттық
саябақтың жанында орналасқан. Бұл кәміл тыныштық пен тепе-теңдік жағдайында
ем қабылдауды қамтамасыз етеді.
Сарыағаш шипажай-профилакториі 2007 жылдан бастап жұмыс істейді және
атақты, қазіргі таңда жұмыс істеп тұрған, бірегей Сарыағаш курортының
орталық кіріберісінде орналаскан.
Сарыағаштың минералды қайнар көздері 1949 жылы мұнай іздеу барысында
ашылған. 1100 метр тереңдікке казылған ұңғымалардың бірінен атқылап ағатын
ыстық минералды су шыға бастады. Шөлді жерде осындай зор ыстық бастаулардың
ашылуы түрлі ауруларды емдеу үшін адамдар легін әп-сәтте тарта бастады.
Сарыағаш шипажайы кәміл тыныштық пен тепе-теңдік жағдайында ем
қабылдауды қамтамасыз етеді (ауруларды процедураларға шақыру әрбір бөлмеде
ортанылған ішкі телефон арқылы жүзеге асады). Бір мезетте 40 адамға дейін
қабылдауға есептелген.
Орналастыру
Сарыағаш шипажайы – бұл екі қабатты, бір мезетте 40-қа дейін қонақ
қабылдай алатын тұрғын корпус. Ол емдік корпусқа, асханаға, жүзу
бассейніне, бильярд және киноконцерт залдарына өтетін жылы қосылулармен
біріктірілген. Сарыағаш санаториіне келген қонақтар барлық ыңғайлылықтары
(душ немесе ванна, туалет), теледидары, тоңазытқышы мен телефоны бар
бөлмелерге жайғастырылады.
2.1 ( кесте
СКО 2004-тен 2009 ж-ға дейін кезеңде қызметкерлігінің негізгі
көрсеткіштер динамикасы
Көрсеткіш Год 2009 к
2004,
в %
2004 2005 2006 2007 2008 2009
1 2 3 4 5 6 7 8
1Төсек-орын, дана 105 105 105 105 105 ( (
2 Жолдамаларды іске 177 178 230 190 236 ( (
қосу, дана
3 1 күнге жолдама құны,978 953 1360 2117 2400 ( (
теңге
4 Іске асырудың жалпы 16869 21140 32175 36686 43686 ( (
құны, мың тг.
5 Қызмет көрсеткенге 16020 20038 30240 34512 41252 ( (
шығындар, мың тг.
6 Табыс, мың тг. 849 1102 1935 2174 2434 ( (
Мұнда демалушылар мен емделушілер өз қалауына карай жайлы бөлмелерді
таңдай алады:
1-орынды жартылай люкс
Бөлмеде: жерсеріктік телевидение, тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет,
қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз кондиционер
1-орынды екі бөлмелі люкс
Бөлмеде: жерсеріктік телевидение, тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет,
қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз кондиционер, электр шәйнегі, сейф, фен,
шай жинағы бар
2-орынды екі бөлмелі люкс
Бөлмеде: қонақ бөлмесі, жатын бөлме, жерсеріктік телевидение,
тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет, қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз
кондиционер, электр шәйнегі сейф, фен, шай жинағы бар
Жоғары ыңғайлықты 2-орынды екі бөлмелі люкс (VIP)
Бөлмеде: жерсеріктік телевидение, тоңазытқыш, душ кабинасы, туалет,
қолжуғыш, телефон, қыс-жаз шусыз кондиционер, электр шәйнегі, сейф, фен,
шай жинағы, DVD бар
Еуропалық стандарттарға сай ыңғайлы бір-екі орынды люкстер мен
жартылай люкстер заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған және сізді өзінің
жайлылығымен және ыңғайлылығымен куантады.
Сарыағаш шипажайында емдеу минералды судың адам ағзасына ете күшті
әсер етуіне бейімделігі жасалады. Біздің санаторийда жоғары білімді,
білікті дәрігерлер жұмыс істейді: терапевт, гастроэнтеролог, уролог,
гинеқолог, окулист, медбикелердің орта медициналық білімі бар.
2.2 – кесте
Сарыағаш шипажайының бағалар прейскуранты 1адамға бір күн үшін
есебімен
Бөлме түрі 1 күндік баға,тгЖолдаманың құны,тг
2-орынды балконсыз; 6000 60000
жартылай люкс
2-орынды балконды; 7000 70000
жартылай люкс
1-орынды люкс 9000 90000
2-орынды люкс 8000 80000
2-орынды люкс – жоғары 12000 120000
ыңғайлылықты
2.2 Санаториядағы медициналық қызмет түрлері
Медициналық қызмет
Қазақстан Республикасындағы медициналық қызметтiң түрлерi
Қазақстан Республикасында медициналық қызметтiң мынадай түрлерi жүзеге
асырылады:
1) медициналық көмек;
2) санитарлық авиация;
3) санитарлық-гигиеналық және эпидемияға қарсы қызмет;
4) салауатты өмiр салтын насихаттау;
5) санаторий-курорттық қызмет;
6) халықтық медицина (емшiлiк);
7) қан қызметi;
8) сот медицинасы;
9) дәрiлiк заттардың айналысы саласындағы қызмет;
10) денсаулық сақтау саласындағы ғылыми қызмет;
11) денсаулық сақтау саласындағы бiлiм беру;
12) Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған өзге де
қызмет түрлерi.
Қазақстанда және одан тыс жерлерде жақсы танымал Сарыағаш санаториі
– бальнеологиялық курорт Шымкент қаласынан 130 шақырым жерде, Ташкент
қаласынан 15 км жерде Келес өзенінің сол жақ жағалауында, бау-бақша
массивінде орналасқан.
Гидрокарбонатты-натрилі, әлсізминералдандырылған (0,7-0,9 гл)
жоғарғыматериалданған Сарыағаш минералды суы, сонымен қатар ыстық, құрғақ
климат, жарқын күн, таза ауа және басқа да ыңғайлы факторлар асқорыту
органдарының, өкпе ұзақ мерзімді, асқынған аурулары үшін, ұзақ мерзімді
гломерулонефрит нефротикалық синдроммен ауыратын адамдар үшін жоғарғы
тиімділікпен қолданылады.
Емдеу кешенінде қолданылады: су процедуралары, емдік тамақтандыру мен
дене шынықтыру, климаттық емдеу, емдік массаж, клиникалық, биохимиялық,
бактериологиялық зертхана, функицоналды диагностика кабинеттері,
фиброгастероскопия, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz