Ақша қаражаттары
Жоспар
Кiрiспе
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы, ғалымдар мен тәжiрибешiлердiң ой . пiкiрлерi
1.1 Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерiнiң жалпы
сипаттамасы
1.2 Fалымдар мен тәжiрибешiлердiң пiкiрлерiндегi ақша қаражаттарының есебi жөнiндегi көзқарастары
2 Бөлім. «Қазпошта» акционерлік қоғамының экономикалық сипаттамасы және есеп . қаржы жұмысын ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның ұйымдық . экономикалық сипаттамасы
2. 2. «Қазпошта» акционерлік қоғамның есеп . қаржы жұмысын ұйымдастыру.
3. Бөлім. Қазіргі жағдайдағы ақша қаражаттар есебін ұйымдастыру.
3.1 Ақша қаражатының дұрыс ұйымдастырылуының мәні және маңыздылығы.
3.2. Ақша қаражаттары қозғалысының есебін ұйымдастыру мiндеттерi мен есептеудiң мaқcaты
3.3. Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерiнiң
қозғалысы туралы есеп беру.
3.4 Ақша құралдарының қозғалысы туралы есептің негізгі көздері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кiрiспе
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы, ғалымдар мен тәжiрибешiлердiң ой . пiкiрлерi
1.1 Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерiнiң жалпы
сипаттамасы
1.2 Fалымдар мен тәжiрибешiлердiң пiкiрлерiндегi ақша қаражаттарының есебi жөнiндегi көзқарастары
2 Бөлім. «Қазпошта» акционерлік қоғамының экономикалық сипаттамасы және есеп . қаржы жұмысын ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның ұйымдық . экономикалық сипаттамасы
2. 2. «Қазпошта» акционерлік қоғамның есеп . қаржы жұмысын ұйымдастыру.
3. Бөлім. Қазіргі жағдайдағы ақша қаражаттар есебін ұйымдастыру.
3.1 Ақша қаражатының дұрыс ұйымдастырылуының мәні және маңыздылығы.
3.2. Ақша қаражаттары қозғалысының есебін ұйымдастыру мiндеттерi мен есептеудiң мaқcaты
3.3. Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерiнiң
қозғалысы туралы есеп беру.
3.4 Ақша құралдарының қозғалысы туралы есептің негізгі көздері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру– бұл тұтынушылардың заңды тұлғаның операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің өзгеруін бағалауына мүмкіндік беретін және есептік кезеңде ақша қаражаттарының түсуі мен шығуы туралы ақпарат беріп отыратын есеп беру формасы. Есепте негізгі (немесе операциялық), инвестициялық және қаржы жөніндегі қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған ақшалай қаражат ағымы (тасқыны) туралы барлық деректері, сондай – ақ қаржы қызметінде пайдаланатын таза ақшалай қаражаты, ақшалай қаражаттың және олардың эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.
Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерiнiң есебiнiң негізгі мiндетi болып олардың дұpыc сақталуы және сметалар мен лимиттерге сәйкес қозғалысын қадағалау, ақша қаражаттарының қозғалысымен байланысты барлық операцияларды толық және уақтылы қаражаттандыру, есептік және қаржылық тәртіпті caқтay, ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің уақтылы және дұpыc аналитикалық eceбін жүргiзу, ақша қаражаттарының толықтай жүргiзу, банк арқылы қолма - қолсыз есеп айырысуларды жүзеге асыру табылады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметiнiң тұрғыыснан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшiн керек, мұның өзi заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерiнiң ықпалын бағалауға мүмкiндiк бередi.
Ақша қозғалысы туралы есеп бір есептік кезеңнен екіншіге өзгергендегі бухгалтерлік баланстың баптары бойынша болған өзгерістерді көрсетеді, есептік кезең ішінде субъектінің ақшалай құралдарының келуі мен кетуі туралы ақпарат береді.
Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерiнiң есебiнiң негізгі мiндетi болып олардың дұpыc сақталуы және сметалар мен лимиттерге сәйкес қозғалысын қадағалау, ақша қаражаттарының қозғалысымен байланысты барлық операцияларды толық және уақтылы қаражаттандыру, есептік және қаржылық тәртіпті caқтay, ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің уақтылы және дұpыc аналитикалық eceбін жүргiзу, ақша қаражаттарының толықтай жүргiзу, банк арқылы қолма - қолсыз есеп айырысуларды жүзеге асыру табылады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметiнiң тұрғыыснан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшiн керек, мұның өзi заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерiнiң ықпалын бағалауға мүмкiндiк бередi.
Ақша қозғалысы туралы есеп бір есептік кезеңнен екіншіге өзгергендегі бухгалтерлік баланстың баптары бойынша болған өзгерістерді көрсетеді, есептік кезең ішінде субъектінің ақшалай құралдарының келуі мен кетуі туралы ақпарат береді.
1. ҚР «Бухгалтерлік және қаржылық есеп туралы» заңы 28.02.2007ж
2. ҚР «Бюджетке төленетін салықтар және басқада міндеттемелер туралы» Кодекс 12.06.2005ж , 13.02.2006ж.
3. Халықаралық Қаржылық Есеп Стандарттары 17, 2005 жыл,(№ 9, 2-12 бет)
4. Жаңа жұмыс шот жоспары 26.12.2006ж.
5. Дюсенбаев К.Ш. «Қаржы басқару жүйесіндегі аудит және талдау», Алматы, 2006ж
6. Келімжаев К.К., Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. «Субъектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шотының корреспонденциясы», Алматы: Экономика, 2004ж
7. Михалева Е.В., Хорина Л.И. Учетная политика предприятия (в условиях работы по МСФО).Часть2//Библиотека бухгалтера и предпринимателя.-2004г.№2-С1-36.
8. Назарова В. Учет денежных средств//Бухгалтерский и налоговый учет в Казахстане.-2005г.-№3-С4-42.
9. Нургазина Ж.К. Бухгалтерские счета их назначение //Бухгалтер.-2006г.№4.-С59-71.
10. Нурсеитов Э. МСФО7 «Отчет о движении денежных средств»/Файл бухгалтера.-2006г.№41.-С8-10.
11. Попова С. Учет наличных денежных средств в конфигурации «Бухгалтерия 8.0 для Казахстана»/С.Попова//Бухгалтер плюс компьютер.-2006г.№3.-С3-6.
12. Радостовец В.К., Радостовец В.В., ШмидтИ.О. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы, 2005ж
13. Радостовец В.К., Радостовец В.В.«Бухгалтерлік есеп және оның ерекшеліктері», Алматы ,2006ж
14. Салина А.П. статья Валюта - контроль и регулирования. //Бюл. бухгалтера.-2005г.-№7.-С.12-16.
15. Седйхметов Ф. Особенности ведения бухгалтерского учета в Франции. Деньги - основа оборотных средств предприятия.
16. Салина А. статья “Порядок ведения кассовых операций”//Бюл. бухгалтера.-2005г.-№7.-С.11-15.
17. Тулешова Г.К. МСФО 7 «Отчет о движении денежных средств»/Бизнес класс.2005г.№1.С2-5.
18. Хорина Л., Михалева Е. Учетная политика: Порядок формирования и особенности раскрытия//Б-ка бухгалтера и предпринимателя.-2005г.№3.-С1.
19. Черемицына М. Приложение №41,42 «Отчет о движение денег»: форма 100.41, 100.42/М Черемицыны// Бюллетень бухгалтера.-2006г.№4-5.-С112.
2. ҚР «Бюджетке төленетін салықтар және басқада міндеттемелер туралы» Кодекс 12.06.2005ж , 13.02.2006ж.
3. Халықаралық Қаржылық Есеп Стандарттары 17, 2005 жыл,(№ 9, 2-12 бет)
4. Жаңа жұмыс шот жоспары 26.12.2006ж.
5. Дюсенбаев К.Ш. «Қаржы басқару жүйесіндегі аудит және талдау», Алматы, 2006ж
6. Келімжаев К.К., Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. «Субъектінің қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шотының корреспонденциясы», Алматы: Экономика, 2004ж
7. Михалева Е.В., Хорина Л.И. Учетная политика предприятия (в условиях работы по МСФО).Часть2//Библиотека бухгалтера и предпринимателя.-2004г.№2-С1-36.
8. Назарова В. Учет денежных средств//Бухгалтерский и налоговый учет в Казахстане.-2005г.-№3-С4-42.
9. Нургазина Ж.К. Бухгалтерские счета их назначение //Бухгалтер.-2006г.№4.-С59-71.
10. Нурсеитов Э. МСФО7 «Отчет о движении денежных средств»/Файл бухгалтера.-2006г.№41.-С8-10.
11. Попова С. Учет наличных денежных средств в конфигурации «Бухгалтерия 8.0 для Казахстана»/С.Попова//Бухгалтер плюс компьютер.-2006г.№3.-С3-6.
12. Радостовец В.К., Радостовец В.В., ШмидтИ.О. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы, 2005ж
13. Радостовец В.К., Радостовец В.В.«Бухгалтерлік есеп және оның ерекшеліктері», Алматы ,2006ж
14. Салина А.П. статья Валюта - контроль и регулирования. //Бюл. бухгалтера.-2005г.-№7.-С.12-16.
15. Седйхметов Ф. Особенности ведения бухгалтерского учета в Франции. Деньги - основа оборотных средств предприятия.
16. Салина А. статья “Порядок ведения кассовых операций”//Бюл. бухгалтера.-2005г.-№7.-С.11-15.
17. Тулешова Г.К. МСФО 7 «Отчет о движении денежных средств»/Бизнес класс.2005г.№1.С2-5.
18. Хорина Л., Михалева Е. Учетная политика: Порядок формирования и особенности раскрытия//Б-ка бухгалтера и предпринимателя.-2005г.№3.-С1.
19. Черемицына М. Приложение №41,42 «Отчет о движение денег»: форма 100.41, 100.42/М Черемицыны// Бюллетень бухгалтера.-2006г.№4-5.-С112.
Кiрiспе
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру– бұл тұтынушылардың
заңды тұлғаның операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің
өзгеруін бағалауына мүмкіндік беретін және есептік кезеңде ақша
қаражаттарының түсуі мен шығуы туралы ақпарат беріп отыратын есеп беру
формасы. Есепте негізгі (немесе операциялық), инвестициялық және қаржы
жөніндегі қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған ақшалай қаражат ағымы
(тасқыны) туралы барлық деректері, сондай – ақ қаржы қызметінде
пайдаланатын таза ақшалай қаражаты, ақшалай қаражаттың және олардың
эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы
ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.
Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерiнiң есебiнiң негізгі
мiндетi болып олардың дұpыc сақталуы және сметалар мен лимиттерге сәйкес
қозғалысын қадағалау, ақша қаражаттарының қозғалысымен байланысты
барлық операцияларды толық және уақтылы қаражаттандыру, есептік
және қаржылық тәртіпті caқтay, ақша қаражаттарының және
олардың эквиваленттерінің уақтылы және дұpыc аналитикалық eceбін
жүргiзу, ақша қаражаттарының толықтай жүргiзу, банк арқылы қолма -
қолсыз есеп айырысуларды жүзеге асыру табылады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциялық, инвестициялық және
қаржылық қызметiнiң тұрғыыснан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшiн
керек, мұның өзi заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет
түрлерiнiң ықпалын бағалауға мүмкiндiк бередi.
Ақша қозғалысы туралы есеп бір есептік кезеңнен екіншіге өзгергендегі
бухгалтерлік баланстың баптары бойынша болған өзгерістерді көрсетеді,
есептік кезең ішінде субъектінің ақшалай құралдарының келуі мен кетуі
туралы ақпарат береді.
Бiздiң елiмiзде есеп айырысулар көбiне қолма – қолсыз банктегi
шоттар арқылы жүзеге асырылады. Ал қолма - қол есеп айырысулар
қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма - қол есеп айырысу үшiн, қолма
- қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшiн есеп беретiн адамдармен есеп
айырысу үшiн қолданылады.
Барлық шаруашылық жүргiзушi субъектiлерде өндірілген өнімді
сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке
немесе бюджеттен тыс бacқa да мекемелерге әртүрлi төлемдердi төлеуге
байланысты түрлi операциялар пайда болады. Сондықтан заңды тұлғалар өзара
есеп айырысу үшiн Қазақстан Республикасының банк мекемелерiнде банк
шоттарын ашады. Есеп айырысу шоттарындағы қаражаттар заңда көрсетiлген
белгiлi тәртiп бойынша шот иесiнiң жазбаша бұйрықтар негiзiнде ғана
пайдаланылады. Субъектiнiң, заңды ұйымның басқа кәсiпорындар мен
ұйымдарға қарызы, олардан сатып aлынғaн тауарлардың,
материалдық құндылықтардың және тағы да басқалардың құны мен
олардың көрсеткен қызметтеріне төленетін төлем шот иесінің
келісімімен ғана төленеді.
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы, ғалымдар
мен тәжiрибешiлердiң ой - пiкiрлерi
1. Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерiнiң жалпы
сипаттамасы
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектiлер өз ақша қаражаттарының
банк мекемелерiнiң тиiстi шоттарына сақтап және мiндеттемелерi
бойынша төлемдерiн, әдeттe, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда,
ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiсiнiң
нормативтiк құжаттарымен белгiленген шегiнде нaқты ақшамен
есептесудi жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы
төлем сомасы 4000 мың айлық есептiк көрсеткiштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртібі айырысуларды жүзеге
асырады. Бұл келтiрiлген мәлiмет заңды тұлғалардың, арасындағы
әрбiр мәмiле (контракт, келiсiм шарт) бойынша шартты түрде
пайдаланады. Егер де контракт сомасы көрсетiлген лимиттен асатын
болса, онда төлем ақшасыз тәртiпте орындалуы керек, тiптен олар
жартылай орындалса да, әрбiр төлемнiң, сомасы 4000 АЕК –тен
аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында
есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерiнде
банк шоттарын ашады.
Банк шоттары - бұл банк пен клиенттер арасындағы келiсiм
шарттың қаатынастарын көрсететiн әдіс. Банк шоттары теңгемен де,
шетелдік валюта мен де жүргізіледі және ол ағымдық,
жинақтық, және корреспонденттiк болып бөлiнедi.
Корреспонденттiк шоттар - банк шоттары банктер мен
ұйымдардың кейбiр операция түрлерiн жүзеге асырады.
Ағымдағы және жинақ шоттары – бұл да банктiк шоттар, бiрақ
олар жеке және заңды тұлғалар үшiн, сондай - ақ заңды тұлғаның
оқшауланған бөлiмшелерi үшiн де ашылады.
Шетелдiк валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есептеу үшiн субъектiге арнап ағымдағы (есеп айырысу)
шоттар ашылуы мүмкiн. Ол сыртқы экономикалық қызметiн жүзеге
асыратын және өнімнің валютаға сататын субъект үшiн ашылады.
Аккредитивтер, чек кітапшалaрының шоттарын және басқаларын
субъектiлер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтay үшін және тиісті
операциялар жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерiнiң әмipi
бойынша есептен шығарылады. Субъектiнiң рұқсатынсыз шоттағы қаражатты
есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсаты мен
және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда
ғанa жол берiлуi мүмкін. Субъектілердің шоттарынан төлем жасау,
егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектiнiң басшысы белгiлеген
кезектiлiкпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен
аударуды жүзеге асыруда келесі әдіcтepді қолма - қол ақшаны
аударуды, төлем тапсырманы ұсынуды, чектердi берудi, вексельдердi
немесе олардың индоссаменттерi арқылы берудi, төлем карточкасын
пайдалануды, тiкелей дебеттiк банкi шоттарына аударуды, тапсырма -
талап төлемдерiн ұсынуды, инкассалық жарлығын ұсынуды, республиканың
заң актілерімен белгiленген басқа да әдiстерiн пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негiзгi нысандары: төлем тапсырма,
вексель, чек, тапсырма - талап төлемдері, кеден мен салық қызметінің
органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады. Төлеушiлер
мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келiсiм – шарт
негiзiнде анықтайды, сондай – ақ олардың арасында болатын талаптары
мен міндеттемелерді шегерімге де жатқыза алaды.
1.2 Fалымдар мен тәжiрибешiлердiң пiкiрлерiндегi ақша
қаражаттарының есебi жөнiндегi көзқарастары
"Қазақстан теміp жолы" РМК Бухгалтерлiк есеп, экономика
және қаржы жұмысы әдіснамалық орталығы бастығының орынбасары
К.К.Кинхузова өзiнiң 2000 жылғы №7 Бухгалтер бюллетенiндегi Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруде тiкелей әдiстi
қолданайық атты мақаласында мынадай мәселе қозғады:(25)
Қаржылық есеп берудiң негiзгi нысандарының бiрi
кәсiпорынның ақша қаражатының келіп түсуі мен шығуы туралы ақпарат
көрсетілген ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп болып табылады. Егер
бухгалтерлiк баланс кәсiпорынның белгiлi бiр уақыт кезеңi iшiндегi
қаржы жағдайын көpceтeтін болса, ақша қаражатының қозғалысы туралы
есеп қаржылық есеп беру компоненттерiнiң бiрiмен, ақша қаражатымен
баланстық есептiң бiр датасынан екiншiсiне дейiн болған езгерiстердi
түcіндіреді. Кәсiпорынның ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпараттың
қаржылық есеп берудi пайдаланушыларға кәсiпорынның ақша
қаражатын тарту және пайдалану қабiлетiн бағалау үшiн негiз
жасайды.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп соңғы он
жылдықта әлемдiк практикада қаржылық есеп берудiң негiзгi
элементтерiнiң бiрiне айналды. Арнаулы кәсiпкерлер үшiн бұл есептiң
бухгалтерлiк баланс пен қаржы – шаруашылық қызметтің нәтижелері
туралы есепке қарағанда маңыздырақ болғаны жиi атап
көрсетiледi.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беруде қабылданған
жiктеу.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру ақшалай
түсiмдер мен төлемдердi негiзгi үш caнатқa бөледi:
- операциялық қызмет;
- инвестициялық қызмет;
- қаржы қызметi;
Осы санаттар бойынша ақша қаражаты ағынының топтамасы
кәсіпорын қызметінің негізгі үш бағытының әрқайсысының ақша қаражатына
ықпалын көрсетуге мүмкiндiк бередi. Барлық үш санаттың ақша
қаражатына құрамдасып ықпал eтyi ақша қаражатының бастапқы және
ақырғы сальдосымен тексеріледі. Қызмет түрлері бойынша ақша ағындарын
бөлу пайдаланушылардың есеп беру ақпаратына қоятын талаптарындағы
өзгешелiктерге байланысты.
Операциялық қызметтің ақша ағындарын ашу әдiстерi.
Операциялық қызметтiң ақша ағындары туралы ақпарат eкi әдiспен
берiлуi мүмкін:
- түсiмдер мен төлемдердiң барлық негiзгi топтары бойынша ақша
ағындарын тікелей ашуды көздейтiн тiкелей әдiспен;
- есептi кезең ішінде таза табыстың мөлшерін түзетуге негізделген
жанама әдіспен.
Есеп айырысудың тiкелей әдiсi операциялық қызмет бойынша
ақшалай түсiмдер мен төлемдердiң негiзгi санаттарын ескередi және,
сайын келгенде, ол кассалық әдiс негiзiнде жасалған қаржы - шаруашылық
қызметiнiң нәтижелерi туралы есептi бiлдiредi. Халықаралық есептеу
практикасына сәйкес тiкелей әдiстi пайдалану кезiнде ақша қаражатының
түсімі мен шығуының негізгі түрлері туралы ақпарат мыналардан
алынуы мүмкін:
- кәсiпорынның бухгалтерлiк шоттарынан;
- қаржы - шаруашылық қызметтiң нәтежелерi туралы есепте
өнімді сатуға, сатылған өнімнің өзіндік құнына (проценттер және
проценттер төлеу жөнiндегi шығындар) және басқа баптарға
түзету енгiзу арқылы.
Тап осы тармақ бойынша жанама әдiстi пайдалана отырып ақша
қаражатының қозғалысы туралы есепті толтыру көзделеді. Қаржы
есептемесін жасау жөніндегі әдістемелік ұсыныстapдa жанама әдісті
пайдаланудың нақты мысалы қарастырылады. Сондықтан тiкелей әдicтi
қолданып, атап айтқанда - өнімді сатуға, сатылған өнімнің өзіндiк
құнына және қаржы - шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы
есептеменің басқа баптарына түзету енгiзу арқылы ақша қаражатының
қозғалысы туралы есептеме жасауды қарастырайық.
Ақшалай емес операциялар. Ақша қаражатының қозғалысы
туралы есеп беру Миржақыпова С.Т. пікірінде (14), ақша қаражатын
пайдалануды талап етпейтiн инвестициялық және қаржы операциялары
түсiндiрме жазба жеке ашылады және ақша қаражатының қозғалысы туралы
есепке кiрмейдi.
Қызметтiң көптеген түрлерi ақша қаражатына ықпал етеді
және, демек олардың қозғалысы туралы есептiң тиiстi бөлiмдерiне
енедi.
Ақшалай емес операциялар туралы ақпарат ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепке қосымша ретінде берілуі тиіс.
Тұтас алғанда ақшалай емес инвестициялық және қаржы операциялары
ақша қаражаттарының болашақ ағынына ықпал етеді. Облигациялар шығару
негізгі борыштың ақшалай төлемін және алдағы уақытта мұндай
облигациялар бойынша проценттерді талап етеді.
Тіпті табысты кәсіпорынның өзі кредиторлық борышты өтеу
кезінде қиындықтарға және одан әрі кеңеюі үшін ақша қаражатының
жетіспеушілігіне ұшырауы мүмкін екендігі әбден айқын. Өткізу көлемін
ойдағыдай кеңейтіп отырған кәсіпорынның сонымен бірге нашарлаған өтімділігі
және активтерде мерзімдік міндеттемелерді өтеу кезінде тартыла
алмайтын ақша қаражатының байланысы болуы мүмкін.
Іс жүзінде ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беруге
арналған қажетті деректер тікелей бухгалтерлік жазбадан да алынуы
мүмкін.
2 Бөлім. Қазпошта акционерлік қоғамының экономикалық сипаттамасы
және есеп – қаржы жұмысын ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның ұйымдық - экономикалық сипаттамасы
Қазпошта акционерлік қоғамы Батыс Қазақстан облысы қарасты.
Қазпошта акционерлік қоғамы 1997 жылдың 8 ақпанында регистрация
куәлігі негізінде тіркеліп, содан бері өз қызметін істеп отыр.
Кәсіпорын Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, заңды
тұлға болып табылады және болашаққа бағытталып, ұзақ мерзімге
құрылған.
Кәсіпорынның өзінің балансы, қазақ тілінде атауы көрсетілген
мөрі, банкте есеп айырысу және басқалай шоттары бар.
Қазпошта акционерлік қоғамының қызметінің негізгі мақсаты
газет басылымдары мен аудан орталығы ішіндегі хаттар және
посылкаларды тарату, қабылдау мен жасау арқылы пайда табу.
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрлері болып:
- газет басылымдарын жасауда мемлекеттік бюджеттен
бөліген құралдарды пайдалану;
- хаттар және посылкаларды тарату, қабылдау;
- ауданның бюджеттік ұйымдарына басылымдарды жеткізу;
- Қазақстан Республикасы заңдарына қатысуы келмейтін басқа
да қызмет түрлерін көрсету.
Кәсіпорынның мүлігі құрылтайшы салымынан, көрсетілген қызмет
нәтижесінен алынған кірістен және тағы басқа заңмен рұқсат етілген
негізде алған мүліктерден қалыптасады.
Кәсіпорынның іс - әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші
кестеден көруге болады.
Кесте 1.
Қазпошта акционерлік қоғамының көлемі.
рсКөрсеткіштер Өлшем 2004 2005 2006
бірлігі жылы жылы жылы
1 Жарғылық қор мың тг. 20365 12875 61753
2 Негізгі қорлар құны мың тг. 280217 431782 521378
3 Жұмысшылар саны адам 268 246 238
4 Дебиторлық бережақ мың тг. 79084 36458 65746
5 Кредиторлық бережақ мың тг. 477293 693326 1077310
6 Таза табыс мың тг. 37084 12875 61753
Жоғарыда келтірілген кестеден қорытынды шығаратын
болсақ, онда мынадай тұжырымға келуге болады, яғни
Қазпошта акционерлік қоғамының жарғылық қоры 2006 жылы
2004 жылмен салыстырғанда 41388 мың теңгеге көбейген.
2006 жылдың көрсеткіші – 61753 мың теңге болып күрт
жоғарлаған, яғни құрылташылардың салымды жоғары көлемде салуына
байланысты болар деп ойлаймын. Негізгі құралдардың көлемі
жаңа көлік құралдарын, машиналар мен құрылғыларды сатып
алу салдарынан 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 241161
мың теңгеге көбейіп отыр. Ал жұмысшылар саны керісінше
жылдан – жылға кеміп отыр, яғни 2004 жылы 268 адам
болса, 2006 жылы 238 адамға дейін кеміген.
Оның себебі кәсіпорынның қызмет көлемінің жалпы өндірістің
кемуі себептерінен, жаңа жұмыс орындарының жоқтығынан деп
түсіндіруге болады.
Дебиторлық бережақтар 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 13338
мың теңгеге азайған, себебі кәсіпорын қызмет көрсететін
тапсырыс берушілер, яғни заңды ұйымдар, жеке тұлғалар
өздерінің бережақтарын уақытында өтеп отырған, яғни
кәсіпорынның дебиторлық бережағы жылдан – жылға азайып
отырған.
Кредиторлық бережақтарының көлемі 2006 жылы 2004 жылмен
салыстырғанда 600017 мың теңгеге көбейген, жалпы кәсіпорын
басқа кәсіпорындар алдында бережақ болып отыр. Оның
салықтық төлемдер бойынша, зейнетақы қорлары бойынша да
бережақтары бар екенін айтып кеткен жөн.
Қазпошта акционерлік қоғамы 2004 – 2006 жылдары
өзінің шаруашылық қызметін пайдамен аяқтаған, ал таза табыс
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда көлемі азайып, бірақта
2006 жылы таза табыс көлемі 24669 мың теңгеге қайтадан
өте жақсы жоғарлап отыр. Бұл жерде айта кететін жағдай
кәсіпорын көрсететін қызметтеріне, сұраныстың жоғары болуынан деп
айтуға болады.
Ендігі жерде тұрған мәселе, кәсіпорынның қызмет
көлемін ұлғайтып, ол экономикалық - өндірістік қатынастарда
болатын партнерлар санын көбейту, сөйтіп ішкі нарықта өз
қызметтеріне сұранысты ұлғайтып, ұзақ шаруашылық қызмет
атқару болып табылады.
Қазпошта акционерлік қоғамының негізгі қызметі
хаттарды жіберу, қарапайым және бағалы посылоктарды жіберу
жұмыстары, кезекті басылымдарды шығару, басқалай қызметтермен
айналысу болғандықтан, оның негізгі құралдарының көлемі
мен құрылымына сипаттама беріп өту қажет.
Кесте 2.
Кәсіпорынның негізгі құралдар
көлемі мен құрылымы.
рсНегізгі құралдар 2004 ж 2005 ж 2006 ж
түрлері
мың % мың % мың %
тг тг тг
1 Жер 108 0,04 2046 0,5 3448 0,7
2 Ғимараттар мен 191194 68,2 304934 70,6 337967 64,8
құрылыс - жайлар
3 Машиналар мен 47901 17,1 75835 17,6 19,3
құрылғылар 100751
4 Көлік құралдары 34336 12,3 32985 7,6 10,1
5 Басқалай негізгі 6678 2,4 15982 3,7 52376 5,1
құралдар 26836
Барлығы 280217 100 431782 100 100
521378
Кестеде көріп отырғанымыздай, Қазпошта акционерлік
қоғамының негізгі құралдар көлемі мен құрылымы берілген.
Кестені талдай келе кәсіпорын бойынша негізгі
құралдардың жалпы көлемі 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
241161 мың теңгеге көбейіп отыр. Оның себебін атап
өтетін болсақ, жаңа көлік құралдарын, машиналар мен
құрылғыларды сатып алу салдарынан болып тұр.
Қазпошта акционерлік қоғамының жері 2006 жылы 2004
жылмен салыстырғанда 3340 мың теңгеге, ғимараттар мен
құрылыс – жайлары 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
146773 мың теңгеге, көлік құралдары 18040 мың теңгеге,
басқалай негізгі құралдар 20158 мың теңгеге, яғни барлық
көрсеткіштер бойынша жылдан – жылға өсіп отырған. Оның
себебі Қазпошта акционерлік қоғамы жер алып, онда
ғимараттар салынып, құрылыс жүруіне, және осыған көлік
құралдары мен басқалай негізгі құралдарын сатып алуына
байланысты өсіп отыр деп ойлаймын.
Кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын
экономикалық субьектілердің негізгі мақсаты - ол пайда
табу болып табылады. Сондықтан олар өз қызметтері барысында
шығынды неғұрлым аз жұмсап, соғұрлым табыс деңгейін
жоғарылатуға тырысады. Қазпошта акционерлік қоғамының
мамандану деңгейін білу үшін оның тауарлы өнім
көлемі мен құрылымына талдау жасап өтейік.
Кесте 3.
Қазпошта акционерлік қоғамының тауарлы
өнім көлемі мен құрылымы
Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж.
мың тг % мың тг % мың тг %
Көрсетілген қызмет
барлығы. 129645 100 132146 100 155725 100
Соның ішінде :
а)хаттарды жіберу
жұмыстары 23422 18,1 23565 17,8 29749 19,1
б)қарапайым посылок
жіберу жұмыстары 2425 1,9 27 0,02 2435 1,6
в) бағалы посылок
жіберу жұмыстары 5248 4,0 5305 4,0 5487 3,5
г) кезекті басылымдар 53185 41,0 52691 39,9 50052 32,1
д) басқалай қызметтер 45365 35,0 50558 38,2 68002 43,7
Жоғарыдағы кестеден қорытынды шығарсақ, онда мынадай
тұжырымға келуге болады, яғни кәсіпорынның тауарлы өнім
көлемі 2005, 2006 жылдары 2004 жылмен салыстырғанда
анағұрлым жоғарылаған. Көрсетілген қызмет көлемі мен
құрылымын зерттей отырып кәсіпорынның хаттарды жіберу, қарапайым
және бағалы посылоктарды жіберу жұмыстары, кезекті басылымдарды
шығару, басқалай қызметтермен айналысатынын анықтауға болады.
Егер 2005 жылы жалпы тауарлы өнім көлемі 132146 мың
теңге болса, ал 2006 жылы оның көлемі 155725 мың
теңгеге жетіп отыр. Хаттарды жіберу жұмыстары қызметтерінің
құрылымы 23422 мың теңгеден 29749 мың теңгеге, қарапайым
посылок жіберу жұмыстары 2435 мың теңгеге, бағалы посылок
жіберу жұмыстары 5487 мың теңгеге дейін жоғарылап
отырған. Ал кезекті басылымдар 50052 мың теңгеге дейін
төмендеп, оның құрылымы ішінен 2005 жылы 39,9 пайыз болса,
2006 жылы 32,1 пайызға төмендеген. Ал басқалай жұмыстарының
көлемі 2005 жылы 38,3 пайызды құраған болса, 2006 жылы
оның үлес салмағы 43,7 пайызға жетіп отыр, яғни жылдан –
жылға жоғарылап отырған.
Жалпы алғанда Қазпошта акционерлік қоғамының негізгі
шаруашылық қызметі бұл хаттарды жіберу, қарапайым және
бағалы посылоктарды жіберу жұмыстары, кезекті басылымдарды
шығару, басқалай қызметтермен айналысу болып табылады.
Кәсіпорынның атқаратын немесе жүзеге асыратын барлық
жұмыстары мен қызмет түрлері, оның тауарлы өнімі болып
саналады, яғни деген сөз.
Енді кәсіпорынның шаруашылық іс - әрекетіне, оның
қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін төмендегі кестені
талдап өтейік:
Кесте 4.
Қазпошта акционерлік қоғамының
қаржылық іс - әрекет нәтижесі
рс Көрсеткіштер 2004ж. 2005ж. 2006ж. ауытқуы
1. Көрсетілген қызмет,өнім
өндіруден кіріс, мың тенге 257379 264893 379518 - 122139
2. Сатылған өнімнің өзіндік
құны, мың тенге 210567 211871 262689 - 52122
3. Жалпы табыс, мың тенге 46812 53022 116829 - 70017
4. Негізгі қызметтен кіріс
немесе зиян, мың тенге 129645 132146 155725 - 26080
5. Корпоративтік табыс салығы,
мың тенге 92561 119271 93972 - 1411
6. Таза табыс, мың теңге 37084 12875 61753 - 24669
Кәсіпорынның қаржылық іс - әрекет нәтижесі кестесінен
көріп отырғанымыздай, соңғы жылдары 2004 – 2006 жылдары
пайда екенін анықтадық. Пайданың немесе таза табыстың көлемі
2006 жылы алдыңғы жылдармен салыстырғанда өте жоғары
деңгейде қалыптасып отыр. Оның себебі сатылған өнімнің
өзіндік құны бірқалыпты деңгейде болуына байланысты. Үш
жылдың көрсеткіштерін салыстыра отырып, біздің байқағанымыз
кәсіпорын 2006 жылы шаруашылық іс - әрекетін 61753 мың
теңге таза табыспен аяқтаған, бұл өте жақсы көрсеткіш
болып есептеледі, яғни кәсіпорынның қаржылық жағдайының
жақсарғанын көреміз. 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
тауарлы өнім деңгейі 122139 мың теңгеге, сатылған
өнімдердің өзіндік құны 52122 мың теңгеге, жалпы табыс
- 70017 мың теңгеге азайып отыр. Кәсіпорынның таза
табыс көлемі 2004 жылмен салыстырғанда 24669 мың теңгеге,
ал 2005 жылмен салыстырғанда 48878 мың теңгеге
жоғарылағанын көреміз. Бұл кәсіпорын үшін өте жақсы
көрсеткіш, яғни өте жоғары деңгей деуге болады.
Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың деңгейін
неғұрлым төменгі деңгейге дейін жеткізе отырып, қызмет
көлемін өсіріп, ішкі нарықта сұраныс пен ұсыныс деңгейін
жоғарлату, өндіріс көлемін өсіру болып табылады. Ол үшін
өндіріс шаруашылық процесін нарық талаптарына сай етіп
жоспарлау, ұйымдастырып, бар ресурстарды тиімді, ұтымды
пайдалану қажет деп ойлаймыз.
2. 2. Қазпошта акционерлік қоғамның есеп – қаржы жұмысын
ұйымдастыру.
Қазпошта акционерлік қоғамының өзінің есеп
жұмысын Қазақстан Республикасы президентінің заң күші
бар Бухгалтерлік есеп туралы жарлығына сәйкес
жүргізіледі. Сонымен бірге негізгі нормативтік құжаттар
ретінде бухгалтерлік есеп стандарттары және оларға
методикалық нұсқаулар, сонымен қоса кәсіпорынның жұмыс
шоттары жасалған негізгі шоттар жоспары пайдаланылады.
Сонымен бірге Қазпошта акционерлік қоғамы мен қабылданған
есеп саясаты қолданылады. Кәсіпорында журнал – ордерлі
форма қолданылады. Оларға жазу алғашқы құжаттар, есеп
регистрлерінен түсіріледі.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері
болып:
- субьектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды
кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық ақпараттарымен
қамтамасыз ету;
- субьектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының
заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау үшін мемлекеттік
органдарды қажетті ақпараттарымен қамтамасыз ету.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп – есептеу, үздіксіздік,
түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық, шындық, күмәнсіз
жеткіліктілік, тәуелсіздік, жан – жақтылық, толықтылық,
салыстырымдылық, кезектілік ұстамдарына негізделе отырып
жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру өткізілетін шаруашылық
операцияларға ішкі және алдын – ала бақылауды бас
бухгалтердің міндетіне алудан басталады.
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу
мақсатында бухгалтерлік қызметшілердің міндеттері бөлінген. Бас
бухгалтердің міндеттеріне жалпы бухгалтерлік қызметтерді
ұйымдастыру, қаржылық және статистикалық есептемелерді құру
регистрлердегі жазуды салыстыра отыра аванстық есеп берулерді
тексеру, бас кітапты жүргізу, салықтардың бюджетке уақытылы
төлеуін бақылау және қаржылық қызметке талдау жасау
кіреді.
Кәсіпорынның қаржы жұмысының негізгі бөлімдері мыналар:
1. Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық
жоспары, кіріс және шығыс жоспары, ақша қозғалысы
жоспары сияқты құжаттары жасақталады.
2. Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бұл жерде жабдықтаушылармен
келісім шарт жасалып, олармен есеп айырысуды жүргізу
барысындағы қажетті құжаттар толтырылады.
3. Қаржы органдарымен есептесу. Бұл жерде бюджетпен
есеп айырысу бойынша, сақтандыру операциялары бойынша мәмілелер
жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
4. Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатын
пайдалану тиімділігі мен айналымдылығын үдейтуді көтеру
бойынша шаралар жасақталып жүргізіледі.
5. Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға
байланысты есептеулер жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
6. Кассалық операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының
дұрыс ұйымдастырылуына, оның қаржылық жағдайына байланысты
болады.
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі іс – әрекетінің
ағымдағы топтастырылуы мен жалпылама қызметін жүргізу,
құндық өлшеммен жүргізу тәсілдері кәсіпорынның есеп
саясатында көрінуі керек.
Есеп саясатын қалыптастыру - бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір тәсілін нақты бір шаруашылық жағдайында
пайдаланудың тәртібін белгілеу.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдарын кәсіпорынның
есеп саясатында іске асырған кезде мыналарды есепке
алады:
- кәсіпорынның мүліктік жағдайы;
- кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
- есеп саясатын жүргізген кезде шаруашылық операциясын
көрсетудің қабылданған әдісінің мүлік бағасының және
міндеттемелердің есепті жыл ішінде өзгермеуі.
Есеп саясатынының басты тапсырмалары - шаруашылық қызметінің
жоғары деңгейін көтеру, бұл әрекетті тиімді реттеу мақсаты үшін
шаруашылық жөніндегі толық обьективті ақпаратты
қалыптастыру.
Қазпошта акционерлік қоғамының қаржылық қызметінің алдында
тұрған басты тапсырмалары болып төмендегілер саналады:
- кірісті өсірумен рентабельділікті көтерудің жолдарын
іздестіру;
- кәсіпорын қызметін қаржы ресурстармен қамтамасыз ету;
- қаржы органдары мен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді
толық және уақытында орындау;
- қаржыландыру, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды
мақсатты пайдалану;
- айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;
- қаржылық және кассалық операцияларды құжаттандырудың
белгіленген тәртібін сақтау.
3. Бөлім. Қазіргі жағдайдағы ақша қаражаттар есебін ұйымдастыру.
3.1 Ақша қаражатының дұрыс ұйымдастырылуының мәні және маңыздылығы.
Жалпы мемелекеттік заңдар мен реттелінген елдегі ақша қаражатын
ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Әрбір мемелекеттің өзінің ұлттық
ақша жүйесі бар.
Қазақстан республикасының ақша жүйесі 1995 жылы 30-шы наурыздағы
"Қазақстан республикасындағы ұлттық банк" туралы Қазақстан республикасы
президентінің заң күші бар жарлығына сәйкес ұйымдастырылған. Жарғы ақша
айналысын ұйымдастыру негізін және формаларын белгілейді, онда ресми ақша
бірлігі, ақша белгілерінің эмиссиясы сонымен қатар монеталарды жасау
тәртібі, ақша айналысын ұйымдастыру және реттеу тәртіптері қамтылады.
Ақша қаражатының ұйымдастырылуының негізгі элементтері:
Елдің ақша бірлігінің аты. Бұл элемент, әр елдің өмір сүре бастаған
кезінде пайда болатын мемлекеттік атрибут және оның сыртқы түрі, не ішкі
мазмұны өзгертседе аты өзгермейді.
Қазақстанда, егемендік алғаннан кейін 1993 жылдың 15 қазанында
шығарылған ақша "теңге" ұлттық ақша бірлігі болып, сол жылдың 13
жетоқсанында қабылданған "Қазақстан республикасының ақша жүйесі" деген
заңмен бекітіледі. Ол еліміздің жалғыз төлем құралы болып табылады.
Ақша белгілерін қамтамасыз етудің тәртібі. Қазақстанда жоғарыда
айтылған заңның 9-шы бабында көрсетілгендей банкноттар мен монеттер Ұлттық
банктің сөзсіз міндеттемелері болып табылады.
Сондықтан, олар осы банктың барлық активтерімен қаматамасыз
етіледі.
Эмиссия тетігі. Ақшаны айналымға шығару және оны айналымнан шығарып
алудың тәртібі. Қазақстанда ол тәртіп мыныдай:
а) қолма-қол емес ақшаның айналымға шығару және айналымнан шығару
екінші дәрежелі банктерге жүктелген. Олар несие берген кезде айналымда
қолма-қол емес ақша пайда болады да, ал несиені қайтарып алғанда ақша
айналымынан шығарылған болып есептеледі;
б) қолма-қол ақшаны айналымға шығару және оны айналымнан шығарып алу
Ұлттық банкке және оның бөлімшелеріне жүктелген.
Айналымдағы ақша жинағының құрлысы. Бұл ұғым 2 түсініктен тұрады. Бір
жағынан, қолма-қол ақша мен қолма-қол емес ақшаның арақатынасы қаралады.
Дүние жүзілік экономикада бұл көрсеткіш 13 болып, қолма-қол емес ақшаның
пайдасына шешілген. Екінші жағынан, банктік билеттермен қазына билеттерінің
ара қатынасы қаралады.
Касса тәртібін ретке келтіру. Кассалық оперцияларды жүргізу тәтіптерін
ұлттық банкісі 1992 жылдың ақпан айының 27 жұлдызындағы қаулысымен
бекіткен.
Нарық экономикасындағы ақша қаражатын дұрыс ұйымдастырудың негізгі
ерекшліктері:
- ақша айналымын әртүрлі банктер арасында орталық сыздандыру ақша
белгілерін айналысқа шығаруды банк жүйесінің әртүрлі буындары арасына
бөлу,
- қолма-қол ақша және қолма- қол ақшасыз шек қою заңы жоқ,
- салық оргындарының ақша операцияларын белсенді бақылау,
- ақша айналымын болжамдау.
Ақша-несие операцияларын реттейтін мемлекеттік тетіктер жасау және оны
өрнектеу.
Қолма-қол ақшамен қолма-қол ақшасыз айналысудың өзара тығыз
байланыстылығы, қолма-қол ақшасыз айналымның маңызының артықшылығы. Қазіргі
кезде ақшалай айырысу қолма-қол ақшамен немесе қолма-қол ақшасыз
жүргізіледі. Соңғы жағдайда есеп айырысу банкідегі есеп шоттарға тиісті
жазу жасаумен бітіреді.
Қазіргі ақша айналымының ерекшелігі - айналымның құнсыздық түрі болып
есптеледі. Айналымның құндылық түрі - бұрынғы, алтын мен күміс ақшаларының
қолданылған күндерінде болған. Олай болатын себебі, жоғарыда талай
қайталанып айтылғандай, алтын және күміс ақшалардың өзіндік құны болады.
(оларды шығарумен байланысты шығындар). Ақшаның өзінде көрсетілген құны,
оның өзіндік құнымен тең. Сондықтан алып-сату кезінде екі құн бір-біріне
баламалы болғандықтан, біріне-бірі қарсы қозғалады.
Қазіргі жағдайда айналымның ең басты аспабы болып, өзіндік құны жоқ,
ақшаның, қағаз белгілері істейді (қағаз ақшаның кұны жоқ дейтініміз, оны
шығару үшін тым азғантай шығын шығады, ол шығынды есепке алмауға болады).
Сондықтан қағаз ақша тауар сатушыға қарай қозғалғанда, өзінің құны
болмай тұрып, құнды ақшаға еліктейді.
Ақша айналыммының құрылысы бірнеше белгілермен (нышандар) сипатталынады.
Оның ішінде ең маңыздысы осы айналымның қызмет көрсететін қарым-
қатынастардың түрі.
Осы белгімен ақша айналымы үшке бөлінеді:
Ақшаның есеп айырысудағы айналымы. Бұл айналым заңды және жеке
тұлғалардың тауар немесе әр түрлі қызметтері үшін есеп айырысуға
көмекткседі;
Ақшаның несиелік айналымы. Бұл айналым заңды және жеке тұлғаларға несие
беру, оны қайтару процесстеріне қызмет көрсетеді;
Ақшаның қаржылық айналымы. Бұл айналым шаруашылықтардың қаржылық
қарама-қатынастарына қызмет көрсетеді.
Осы айналымға қатынасатын субъектерге байланысты оны тағы бес түрге
бөлуге болады:
- банкаралық айналым;
- банктер мен заңды және жеке тұлғалардың арасындағы айналым;
- тек заңды тұлғалардың арасындағы айналым;
- заңды тұлғалармен жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру– бұл тұтынушылардың
заңды тұлғаның операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметінің
өзгеруін бағалауына мүмкіндік беретін және есептік кезеңде ақша
қаражаттарының түсуі мен шығуы туралы ақпарат беріп отыратын есеп беру
формасы. Есепте негізгі (немесе операциялық), инвестициялық және қаржы
жөніндегі қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған ақшалай қаражат ағымы
(тасқыны) туралы барлық деректері, сондай – ақ қаржы қызметінде
пайдаланатын таза ақшалай қаражаты, ақшалай қаражаттың және олардың
эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы
ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.
Ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерiнiң есебiнiң негізгі
мiндетi болып олардың дұpыc сақталуы және сметалар мен лимиттерге сәйкес
қозғалысын қадағалау, ақша қаражаттарының қозғалысымен байланысты
барлық операцияларды толық және уақтылы қаражаттандыру, есептік
және қаржылық тәртіпті caқтay, ақша қаражаттарының және
олардың эквиваленттерінің уақтылы және дұpыc аналитикалық eceбін
жүргiзу, ақша қаражаттарының толықтай жүргiзу, банк арқылы қолма -
қолсыз есеп айырысуларды жүзеге асыру табылады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы операциялық, инвестициялық және
қаржылық қызметiнiң тұрғыыснан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшiн
керек, мұның өзi заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет
түрлерiнiң ықпалын бағалауға мүмкiндiк бередi.
Ақша қозғалысы туралы есеп бір есептік кезеңнен екіншіге өзгергендегі
бухгалтерлік баланстың баптары бойынша болған өзгерістерді көрсетеді,
есептік кезең ішінде субъектінің ақшалай құралдарының келуі мен кетуі
туралы ақпарат береді.
Бiздiң елiмiзде есеп айырысулар көбiне қолма – қолсыз банктегi
шоттар арқылы жүзеге асырылады. Ал қолма - қол есеп айырысулар
қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма - қол есеп айырысу үшiн, қолма
- қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшiн есеп беретiн адамдармен есеп
айырысу үшiн қолданылады.
Барлық шаруашылық жүргiзушi субъектiлерде өндірілген өнімді
сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе көрсетілген қызметке және бюджетке
немесе бюджеттен тыс бacқa да мекемелерге әртүрлi төлемдердi төлеуге
байланысты түрлi операциялар пайда болады. Сондықтан заңды тұлғалар өзара
есеп айырысу үшiн Қазақстан Республикасының банк мекемелерiнде банк
шоттарын ашады. Есеп айырысу шоттарындағы қаражаттар заңда көрсетiлген
белгiлi тәртiп бойынша шот иесiнiң жазбаша бұйрықтар негiзiнде ғана
пайдаланылады. Субъектiнiң, заңды ұйымның басқа кәсiпорындар мен
ұйымдарға қарызы, олардан сатып aлынғaн тауарлардың,
материалдық құндылықтардың және тағы да басқалардың құны мен
олардың көрсеткен қызметтеріне төленетін төлем шот иесінің
келісімімен ғана төленеді.
1 Бөлім. Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы, ғалымдар
мен тәжiрибешiлердiң ой - пiкiрлерi
1. Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерiнiң жалпы
сипаттамасы
Барлық шаруашылық жүргізуші субъектiлер өз ақша қаражаттарының
банк мекемелерiнiң тиiстi шоттарына сақтап және мiндеттемелерi
бойынша төлемдерiн, әдeттe, осы мекемелер арқылы ақшасыз нысанда,
ал қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiсiнiң
нормативтiк құжаттарымен белгiленген шегiнде нaқты ақшамен
есептесудi жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы
төлем сомасы 4000 мың айлық есептiк көрсеткiштен (АЕК)
асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртібі айырысуларды жүзеге
асырады. Бұл келтiрiлген мәлiмет заңды тұлғалардың, арасындағы
әрбiр мәмiле (контракт, келiсiм шарт) бойынша шартты түрде
пайдаланады. Егер де контракт сомасы көрсетiлген лимиттен асатын
болса, онда төлем ақшасыз тәртiпте орындалуы керек, тiптен олар
жартылай орындалса да, әрбiр төлемнiң, сомасы 4000 АЕК –тен
аспауы керек.
Ақша қаражаттарын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасында
есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерiнде
банк шоттарын ашады.
Банк шоттары - бұл банк пен клиенттер арасындағы келiсiм
шарттың қаатынастарын көрсететiн әдіс. Банк шоттары теңгемен де,
шетелдік валюта мен де жүргізіледі және ол ағымдық,
жинақтық, және корреспонденттiк болып бөлiнедi.
Корреспонденттiк шоттар - банк шоттары банктер мен
ұйымдардың кейбiр операция түрлерiн жүзеге асырады.
Ағымдағы және жинақ шоттары – бұл да банктiк шоттар, бiрақ
олар жеке және заңды тұлғалар үшiн, сондай - ақ заңды тұлғаның
оқшауланған бөлiмшелерi үшiн де ашылады.
Шетелдiк валютадағы қаражаттардың қолда бары мен
қозғалысын есептеу үшiн субъектiге арнап ағымдағы (есеп айырысу)
шоттар ашылуы мүмкiн. Ол сыртқы экономикалық қызметiн жүзеге
асыратын және өнімнің валютаға сататын субъект үшiн ашылады.
Аккредитивтер, чек кітапшалaрының шоттарын және басқаларын
субъектiлер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтay үшін және тиісті
операциялар жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы қаражат олардың иелерiнiң әмipi
бойынша есептен шығарылады. Субъектiнiң рұқсатынсыз шоттағы қаражатты
есептен шығаруға соттың, мемлекеттік салық қызметінің рұқсаты мен
және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда
ғанa жол берiлуi мүмкін. Субъектілердің шоттарынан төлем жасау,
егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектiнiң басшысы белгiлеген
кезектiлiкпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында ақшаны төлеу мен
аударуды жүзеге асыруда келесі әдіcтepді қолма - қол ақшаны
аударуды, төлем тапсырманы ұсынуды, чектердi берудi, вексельдердi
немесе олардың индоссаменттерi арқылы берудi, төлем карточкасын
пайдалануды, тiкелей дебеттiк банкi шоттарына аударуды, тапсырма -
талап төлемдерiн ұсынуды, инкассалық жарлығын ұсынуды, республиканың
заң актілерімен белгiленген басқа да әдiстерiн пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негiзгi нысандары: төлем тапсырма,
вексель, чек, тапсырма - талап төлемдері, кеден мен салық қызметінің
органдарының инкассалық жарлықтары болып табылады. Төлеушiлер
мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келiсiм – шарт
негiзiнде анықтайды, сондай – ақ олардың арасында болатын талаптары
мен міндеттемелерді шегерімге де жатқыза алaды.
1.2 Fалымдар мен тәжiрибешiлердiң пiкiрлерiндегi ақша
қаражаттарының есебi жөнiндегi көзқарастары
"Қазақстан теміp жолы" РМК Бухгалтерлiк есеп, экономика
және қаржы жұмысы әдіснамалық орталығы бастығының орынбасары
К.К.Кинхузова өзiнiң 2000 жылғы №7 Бухгалтер бюллетенiндегi Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруде тiкелей әдiстi
қолданайық атты мақаласында мынадай мәселе қозғады:(25)
Қаржылық есеп берудiң негiзгi нысандарының бiрi
кәсiпорынның ақша қаражатының келіп түсуі мен шығуы туралы ақпарат
көрсетілген ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп болып табылады. Егер
бухгалтерлiк баланс кәсiпорынның белгiлi бiр уақыт кезеңi iшiндегi
қаржы жағдайын көpceтeтін болса, ақша қаражатының қозғалысы туралы
есеп қаржылық есеп беру компоненттерiнiң бiрiмен, ақша қаражатымен
баланстық есептiң бiр датасынан екiншiсiне дейiн болған езгерiстердi
түcіндіреді. Кәсiпорынның ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпараттың
қаржылық есеп берудi пайдаланушыларға кәсiпорынның ақша
қаражатын тарту және пайдалану қабiлетiн бағалау үшiн негiз
жасайды.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп соңғы он
жылдықта әлемдiк практикада қаржылық есеп берудiң негiзгi
элементтерiнiң бiрiне айналды. Арнаулы кәсiпкерлер үшiн бұл есептiң
бухгалтерлiк баланс пен қаржы – шаруашылық қызметтің нәтижелері
туралы есепке қарағанда маңыздырақ болғаны жиi атап
көрсетiледi.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беруде қабылданған
жiктеу.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру ақшалай
түсiмдер мен төлемдердi негiзгi үш caнатқa бөледi:
- операциялық қызмет;
- инвестициялық қызмет;
- қаржы қызметi;
Осы санаттар бойынша ақша қаражаты ағынының топтамасы
кәсіпорын қызметінің негізгі үш бағытының әрқайсысының ақша қаражатына
ықпалын көрсетуге мүмкiндiк бередi. Барлық үш санаттың ақша
қаражатына құрамдасып ықпал eтyi ақша қаражатының бастапқы және
ақырғы сальдосымен тексеріледі. Қызмет түрлері бойынша ақша ағындарын
бөлу пайдаланушылардың есеп беру ақпаратына қоятын талаптарындағы
өзгешелiктерге байланысты.
Операциялық қызметтің ақша ағындарын ашу әдiстерi.
Операциялық қызметтiң ақша ағындары туралы ақпарат eкi әдiспен
берiлуi мүмкін:
- түсiмдер мен төлемдердiң барлық негiзгi топтары бойынша ақша
ағындарын тікелей ашуды көздейтiн тiкелей әдiспен;
- есептi кезең ішінде таза табыстың мөлшерін түзетуге негізделген
жанама әдіспен.
Есеп айырысудың тiкелей әдiсi операциялық қызмет бойынша
ақшалай түсiмдер мен төлемдердiң негiзгi санаттарын ескередi және,
сайын келгенде, ол кассалық әдiс негiзiнде жасалған қаржы - шаруашылық
қызметiнiң нәтижелерi туралы есептi бiлдiредi. Халықаралық есептеу
практикасына сәйкес тiкелей әдiстi пайдалану кезiнде ақша қаражатының
түсімі мен шығуының негізгі түрлері туралы ақпарат мыналардан
алынуы мүмкін:
- кәсiпорынның бухгалтерлiк шоттарынан;
- қаржы - шаруашылық қызметтiң нәтежелерi туралы есепте
өнімді сатуға, сатылған өнімнің өзіндік құнына (проценттер және
проценттер төлеу жөнiндегi шығындар) және басқа баптарға
түзету енгiзу арқылы.
Тап осы тармақ бойынша жанама әдiстi пайдалана отырып ақша
қаражатының қозғалысы туралы есепті толтыру көзделеді. Қаржы
есептемесін жасау жөніндегі әдістемелік ұсыныстapдa жанама әдісті
пайдаланудың нақты мысалы қарастырылады. Сондықтан тiкелей әдicтi
қолданып, атап айтқанда - өнімді сатуға, сатылған өнімнің өзіндiк
құнына және қаржы - шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы
есептеменің басқа баптарына түзету енгiзу арқылы ақша қаражатының
қозғалысы туралы есептеме жасауды қарастырайық.
Ақшалай емес операциялар. Ақша қаражатының қозғалысы
туралы есеп беру Миржақыпова С.Т. пікірінде (14), ақша қаражатын
пайдалануды талап етпейтiн инвестициялық және қаржы операциялары
түсiндiрме жазба жеке ашылады және ақша қаражатының қозғалысы туралы
есепке кiрмейдi.
Қызметтiң көптеген түрлерi ақша қаражатына ықпал етеді
және, демек олардың қозғалысы туралы есептiң тиiстi бөлiмдерiне
енедi.
Ақшалай емес операциялар туралы ақпарат ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есепке қосымша ретінде берілуі тиіс.
Тұтас алғанда ақшалай емес инвестициялық және қаржы операциялары
ақша қаражаттарының болашақ ағынына ықпал етеді. Облигациялар шығару
негізгі борыштың ақшалай төлемін және алдағы уақытта мұндай
облигациялар бойынша проценттерді талап етеді.
Тіпті табысты кәсіпорынның өзі кредиторлық борышты өтеу
кезінде қиындықтарға және одан әрі кеңеюі үшін ақша қаражатының
жетіспеушілігіне ұшырауы мүмкін екендігі әбден айқын. Өткізу көлемін
ойдағыдай кеңейтіп отырған кәсіпорынның сонымен бірге нашарлаған өтімділігі
және активтерде мерзімдік міндеттемелерді өтеу кезінде тартыла
алмайтын ақша қаражатының байланысы болуы мүмкін.
Іс жүзінде ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беруге
арналған қажетті деректер тікелей бухгалтерлік жазбадан да алынуы
мүмкін.
2 Бөлім. Қазпошта акционерлік қоғамының экономикалық сипаттамасы
және есеп – қаржы жұмысын ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорынның ұйымдық - экономикалық сипаттамасы
Қазпошта акционерлік қоғамы Батыс Қазақстан облысы қарасты.
Қазпошта акционерлік қоғамы 1997 жылдың 8 ақпанында регистрация
куәлігі негізінде тіркеліп, содан бері өз қызметін істеп отыр.
Кәсіпорын Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, заңды
тұлға болып табылады және болашаққа бағытталып, ұзақ мерзімге
құрылған.
Кәсіпорынның өзінің балансы, қазақ тілінде атауы көрсетілген
мөрі, банкте есеп айырысу және басқалай шоттары бар.
Қазпошта акционерлік қоғамының қызметінің негізгі мақсаты
газет басылымдары мен аудан орталығы ішіндегі хаттар және
посылкаларды тарату, қабылдау мен жасау арқылы пайда табу.
Кәсіпорынның негізгі қызмет түрлері болып:
- газет басылымдарын жасауда мемлекеттік бюджеттен
бөліген құралдарды пайдалану;
- хаттар және посылкаларды тарату, қабылдау;
- ауданның бюджеттік ұйымдарына басылымдарды жеткізу;
- Қазақстан Республикасы заңдарына қатысуы келмейтін басқа
да қызмет түрлерін көрсету.
Кәсіпорынның мүлігі құрылтайшы салымынан, көрсетілген қызмет
нәтижесінен алынған кірістен және тағы басқа заңмен рұқсат етілген
негізде алған мүліктерден қалыптасады.
Кәсіпорынның іс - әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші
кестеден көруге болады.
Кесте 1.
Қазпошта акционерлік қоғамының көлемі.
рсКөрсеткіштер Өлшем 2004 2005 2006
бірлігі жылы жылы жылы
1 Жарғылық қор мың тг. 20365 12875 61753
2 Негізгі қорлар құны мың тг. 280217 431782 521378
3 Жұмысшылар саны адам 268 246 238
4 Дебиторлық бережақ мың тг. 79084 36458 65746
5 Кредиторлық бережақ мың тг. 477293 693326 1077310
6 Таза табыс мың тг. 37084 12875 61753
Жоғарыда келтірілген кестеден қорытынды шығаратын
болсақ, онда мынадай тұжырымға келуге болады, яғни
Қазпошта акционерлік қоғамының жарғылық қоры 2006 жылы
2004 жылмен салыстырғанда 41388 мың теңгеге көбейген.
2006 жылдың көрсеткіші – 61753 мың теңге болып күрт
жоғарлаған, яғни құрылташылардың салымды жоғары көлемде салуына
байланысты болар деп ойлаймын. Негізгі құралдардың көлемі
жаңа көлік құралдарын, машиналар мен құрылғыларды сатып
алу салдарынан 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 241161
мың теңгеге көбейіп отыр. Ал жұмысшылар саны керісінше
жылдан – жылға кеміп отыр, яғни 2004 жылы 268 адам
болса, 2006 жылы 238 адамға дейін кеміген.
Оның себебі кәсіпорынның қызмет көлемінің жалпы өндірістің
кемуі себептерінен, жаңа жұмыс орындарының жоқтығынан деп
түсіндіруге болады.
Дебиторлық бережақтар 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 13338
мың теңгеге азайған, себебі кәсіпорын қызмет көрсететін
тапсырыс берушілер, яғни заңды ұйымдар, жеке тұлғалар
өздерінің бережақтарын уақытында өтеп отырған, яғни
кәсіпорынның дебиторлық бережағы жылдан – жылға азайып
отырған.
Кредиторлық бережақтарының көлемі 2006 жылы 2004 жылмен
салыстырғанда 600017 мың теңгеге көбейген, жалпы кәсіпорын
басқа кәсіпорындар алдында бережақ болып отыр. Оның
салықтық төлемдер бойынша, зейнетақы қорлары бойынша да
бережақтары бар екенін айтып кеткен жөн.
Қазпошта акционерлік қоғамы 2004 – 2006 жылдары
өзінің шаруашылық қызметін пайдамен аяқтаған, ал таза табыс
2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда көлемі азайып, бірақта
2006 жылы таза табыс көлемі 24669 мың теңгеге қайтадан
өте жақсы жоғарлап отыр. Бұл жерде айта кететін жағдай
кәсіпорын көрсететін қызметтеріне, сұраныстың жоғары болуынан деп
айтуға болады.
Ендігі жерде тұрған мәселе, кәсіпорынның қызмет
көлемін ұлғайтып, ол экономикалық - өндірістік қатынастарда
болатын партнерлар санын көбейту, сөйтіп ішкі нарықта өз
қызметтеріне сұранысты ұлғайтып, ұзақ шаруашылық қызмет
атқару болып табылады.
Қазпошта акционерлік қоғамының негізгі қызметі
хаттарды жіберу, қарапайым және бағалы посылоктарды жіберу
жұмыстары, кезекті басылымдарды шығару, басқалай қызметтермен
айналысу болғандықтан, оның негізгі құралдарының көлемі
мен құрылымына сипаттама беріп өту қажет.
Кесте 2.
Кәсіпорынның негізгі құралдар
көлемі мен құрылымы.
рсНегізгі құралдар 2004 ж 2005 ж 2006 ж
түрлері
мың % мың % мың %
тг тг тг
1 Жер 108 0,04 2046 0,5 3448 0,7
2 Ғимараттар мен 191194 68,2 304934 70,6 337967 64,8
құрылыс - жайлар
3 Машиналар мен 47901 17,1 75835 17,6 19,3
құрылғылар 100751
4 Көлік құралдары 34336 12,3 32985 7,6 10,1
5 Басқалай негізгі 6678 2,4 15982 3,7 52376 5,1
құралдар 26836
Барлығы 280217 100 431782 100 100
521378
Кестеде көріп отырғанымыздай, Қазпошта акционерлік
қоғамының негізгі құралдар көлемі мен құрылымы берілген.
Кестені талдай келе кәсіпорын бойынша негізгі
құралдардың жалпы көлемі 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
241161 мың теңгеге көбейіп отыр. Оның себебін атап
өтетін болсақ, жаңа көлік құралдарын, машиналар мен
құрылғыларды сатып алу салдарынан болып тұр.
Қазпошта акционерлік қоғамының жері 2006 жылы 2004
жылмен салыстырғанда 3340 мың теңгеге, ғимараттар мен
құрылыс – жайлары 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
146773 мың теңгеге, көлік құралдары 18040 мың теңгеге,
басқалай негізгі құралдар 20158 мың теңгеге, яғни барлық
көрсеткіштер бойынша жылдан – жылға өсіп отырған. Оның
себебі Қазпошта акционерлік қоғамы жер алып, онда
ғимараттар салынып, құрылыс жүруіне, және осыған көлік
құралдары мен басқалай негізгі құралдарын сатып алуына
байланысты өсіп отыр деп ойлаймын.
Кез келген шаруашылық қызметпен айналысатын
экономикалық субьектілердің негізгі мақсаты - ол пайда
табу болып табылады. Сондықтан олар өз қызметтері барысында
шығынды неғұрлым аз жұмсап, соғұрлым табыс деңгейін
жоғарылатуға тырысады. Қазпошта акционерлік қоғамының
мамандану деңгейін білу үшін оның тауарлы өнім
көлемі мен құрылымына талдау жасап өтейік.
Кесте 3.
Қазпошта акционерлік қоғамының тауарлы
өнім көлемі мен құрылымы
Көрсеткіштер 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж.
мың тг % мың тг % мың тг %
Көрсетілген қызмет
барлығы. 129645 100 132146 100 155725 100
Соның ішінде :
а)хаттарды жіберу
жұмыстары 23422 18,1 23565 17,8 29749 19,1
б)қарапайым посылок
жіберу жұмыстары 2425 1,9 27 0,02 2435 1,6
в) бағалы посылок
жіберу жұмыстары 5248 4,0 5305 4,0 5487 3,5
г) кезекті басылымдар 53185 41,0 52691 39,9 50052 32,1
д) басқалай қызметтер 45365 35,0 50558 38,2 68002 43,7
Жоғарыдағы кестеден қорытынды шығарсақ, онда мынадай
тұжырымға келуге болады, яғни кәсіпорынның тауарлы өнім
көлемі 2005, 2006 жылдары 2004 жылмен салыстырғанда
анағұрлым жоғарылаған. Көрсетілген қызмет көлемі мен
құрылымын зерттей отырып кәсіпорынның хаттарды жіберу, қарапайым
және бағалы посылоктарды жіберу жұмыстары, кезекті басылымдарды
шығару, басқалай қызметтермен айналысатынын анықтауға болады.
Егер 2005 жылы жалпы тауарлы өнім көлемі 132146 мың
теңге болса, ал 2006 жылы оның көлемі 155725 мың
теңгеге жетіп отыр. Хаттарды жіберу жұмыстары қызметтерінің
құрылымы 23422 мың теңгеден 29749 мың теңгеге, қарапайым
посылок жіберу жұмыстары 2435 мың теңгеге, бағалы посылок
жіберу жұмыстары 5487 мың теңгеге дейін жоғарылап
отырған. Ал кезекті басылымдар 50052 мың теңгеге дейін
төмендеп, оның құрылымы ішінен 2005 жылы 39,9 пайыз болса,
2006 жылы 32,1 пайызға төмендеген. Ал басқалай жұмыстарының
көлемі 2005 жылы 38,3 пайызды құраған болса, 2006 жылы
оның үлес салмағы 43,7 пайызға жетіп отыр, яғни жылдан –
жылға жоғарылап отырған.
Жалпы алғанда Қазпошта акционерлік қоғамының негізгі
шаруашылық қызметі бұл хаттарды жіберу, қарапайым және
бағалы посылоктарды жіберу жұмыстары, кезекті басылымдарды
шығару, басқалай қызметтермен айналысу болып табылады.
Кәсіпорынның атқаратын немесе жүзеге асыратын барлық
жұмыстары мен қызмет түрлері, оның тауарлы өнімі болып
саналады, яғни деген сөз.
Енді кәсіпорынның шаруашылық іс - әрекетіне, оның
қаржылық жағдайына сипаттама беру үшін төмендегі кестені
талдап өтейік:
Кесте 4.
Қазпошта акционерлік қоғамының
қаржылық іс - әрекет нәтижесі
рс Көрсеткіштер 2004ж. 2005ж. 2006ж. ауытқуы
1. Көрсетілген қызмет,өнім
өндіруден кіріс, мың тенге 257379 264893 379518 - 122139
2. Сатылған өнімнің өзіндік
құны, мың тенге 210567 211871 262689 - 52122
3. Жалпы табыс, мың тенге 46812 53022 116829 - 70017
4. Негізгі қызметтен кіріс
немесе зиян, мың тенге 129645 132146 155725 - 26080
5. Корпоративтік табыс салығы,
мың тенге 92561 119271 93972 - 1411
6. Таза табыс, мың теңге 37084 12875 61753 - 24669
Кәсіпорынның қаржылық іс - әрекет нәтижесі кестесінен
көріп отырғанымыздай, соңғы жылдары 2004 – 2006 жылдары
пайда екенін анықтадық. Пайданың немесе таза табыстың көлемі
2006 жылы алдыңғы жылдармен салыстырғанда өте жоғары
деңгейде қалыптасып отыр. Оның себебі сатылған өнімнің
өзіндік құны бірқалыпты деңгейде болуына байланысты. Үш
жылдың көрсеткіштерін салыстыра отырып, біздің байқағанымыз
кәсіпорын 2006 жылы шаруашылық іс - әрекетін 61753 мың
теңге таза табыспен аяқтаған, бұл өте жақсы көрсеткіш
болып есептеледі, яғни кәсіпорынның қаржылық жағдайының
жақсарғанын көреміз. 2006 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
тауарлы өнім деңгейі 122139 мың теңгеге, сатылған
өнімдердің өзіндік құны 52122 мың теңгеге, жалпы табыс
- 70017 мың теңгеге азайып отыр. Кәсіпорынның таза
табыс көлемі 2004 жылмен салыстырғанда 24669 мың теңгеге,
ал 2005 жылмен салыстырғанда 48878 мың теңгеге
жоғарылағанын көреміз. Бұл кәсіпорын үшін өте жақсы
көрсеткіш, яғни өте жоғары деңгей деуге болады.
Ендігі жерде тұрған мәселе шығындардың деңгейін
неғұрлым төменгі деңгейге дейін жеткізе отырып, қызмет
көлемін өсіріп, ішкі нарықта сұраныс пен ұсыныс деңгейін
жоғарлату, өндіріс көлемін өсіру болып табылады. Ол үшін
өндіріс шаруашылық процесін нарық талаптарына сай етіп
жоспарлау, ұйымдастырып, бар ресурстарды тиімді, ұтымды
пайдалану қажет деп ойлаймыз.
2. 2. Қазпошта акционерлік қоғамның есеп – қаржы жұмысын
ұйымдастыру.
Қазпошта акционерлік қоғамының өзінің есеп
жұмысын Қазақстан Республикасы президентінің заң күші
бар Бухгалтерлік есеп туралы жарлығына сәйкес
жүргізіледі. Сонымен бірге негізгі нормативтік құжаттар
ретінде бухгалтерлік есеп стандарттары және оларға
методикалық нұсқаулар, сонымен қоса кәсіпорынның жұмыс
шоттары жасалған негізгі шоттар жоспары пайдаланылады.
Сонымен бірге Қазпошта акционерлік қоғамы мен қабылданған
есеп саясаты қолданылады. Кәсіпорында журнал – ордерлі
форма қолданылады. Оларға жазу алғашқы құжаттар, есеп
регистрлерінен түсіріледі.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері
болып:
- субьектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды
кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық ақпараттарымен
қамтамасыз ету;
- субьектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының
заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау үшін мемлекеттік
органдарды қажетті ақпараттарымен қамтамасыз ету.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп – есептеу, үздіксіздік,
түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық, шындық, күмәнсіз
жеткіліктілік, тәуелсіздік, жан – жақтылық, толықтылық,
салыстырымдылық, кезектілік ұстамдарына негізделе отырып
жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру өткізілетін шаруашылық
операцияларға ішкі және алдын – ала бақылауды бас
бухгалтердің міндетіне алудан басталады.
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу
мақсатында бухгалтерлік қызметшілердің міндеттері бөлінген. Бас
бухгалтердің міндеттеріне жалпы бухгалтерлік қызметтерді
ұйымдастыру, қаржылық және статистикалық есептемелерді құру
регистрлердегі жазуды салыстыра отыра аванстық есеп берулерді
тексеру, бас кітапты жүргізу, салықтардың бюджетке уақытылы
төлеуін бақылау және қаржылық қызметке талдау жасау
кіреді.
Кәсіпорынның қаржы жұмысының негізгі бөлімдері мыналар:
1. Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық
жоспары, кіріс және шығыс жоспары, ақша қозғалысы
жоспары сияқты құжаттары жасақталады.
2. Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бұл жерде жабдықтаушылармен
келісім шарт жасалып, олармен есеп айырысуды жүргізу
барысындағы қажетті құжаттар толтырылады.
3. Қаржы органдарымен есептесу. Бұл жерде бюджетпен
есеп айырысу бойынша, сақтандыру операциялары бойынша мәмілелер
жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
4. Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатын
пайдалану тиімділігі мен айналымдылығын үдейтуді көтеру
бойынша шаралар жасақталып жүргізіледі.
5. Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға
байланысты есептеулер жүргізіліп, құжаттар толтырылады.
6. Кассалық операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының
дұрыс ұйымдастырылуына, оның қаржылық жағдайына байланысты
болады.
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі іс – әрекетінің
ағымдағы топтастырылуы мен жалпылама қызметін жүргізу,
құндық өлшеммен жүргізу тәсілдері кәсіпорынның есеп
саясатында көрінуі керек.
Есеп саясатын қалыптастыру - бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір тәсілін нақты бір шаруашылық жағдайында
пайдаланудың тәртібін белгілеу.
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдарын кәсіпорынның
есеп саясатында іске асырған кезде мыналарды есепке
алады:
- кәсіпорынның мүліктік жағдайы;
- кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;
- есеп саясатын жүргізген кезде шаруашылық операциясын
көрсетудің қабылданған әдісінің мүлік бағасының және
міндеттемелердің есепті жыл ішінде өзгермеуі.
Есеп саясатынының басты тапсырмалары - шаруашылық қызметінің
жоғары деңгейін көтеру, бұл әрекетті тиімді реттеу мақсаты үшін
шаруашылық жөніндегі толық обьективті ақпаратты
қалыптастыру.
Қазпошта акционерлік қоғамының қаржылық қызметінің алдында
тұрған басты тапсырмалары болып төмендегілер саналады:
- кірісті өсірумен рентабельділікті көтерудің жолдарын
іздестіру;
- кәсіпорын қызметін қаржы ресурстармен қамтамасыз ету;
- қаржы органдары мен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді
толық және уақытында орындау;
- қаржыландыру, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды
мақсатты пайдалану;
- айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;
- қаржылық және кассалық операцияларды құжаттандырудың
белгіленген тәртібін сақтау.
3. Бөлім. Қазіргі жағдайдағы ақша қаражаттар есебін ұйымдастыру.
3.1 Ақша қаражатының дұрыс ұйымдастырылуының мәні және маңыздылығы.
Жалпы мемелекеттік заңдар мен реттелінген елдегі ақша қаражатын
ұйымдастыру ақша жүйесі болып табылады. Әрбір мемелекеттің өзінің ұлттық
ақша жүйесі бар.
Қазақстан республикасының ақша жүйесі 1995 жылы 30-шы наурыздағы
"Қазақстан республикасындағы ұлттық банк" туралы Қазақстан республикасы
президентінің заң күші бар жарлығына сәйкес ұйымдастырылған. Жарғы ақша
айналысын ұйымдастыру негізін және формаларын белгілейді, онда ресми ақша
бірлігі, ақша белгілерінің эмиссиясы сонымен қатар монеталарды жасау
тәртібі, ақша айналысын ұйымдастыру және реттеу тәртіптері қамтылады.
Ақша қаражатының ұйымдастырылуының негізгі элементтері:
Елдің ақша бірлігінің аты. Бұл элемент, әр елдің өмір сүре бастаған
кезінде пайда болатын мемлекеттік атрибут және оның сыртқы түрі, не ішкі
мазмұны өзгертседе аты өзгермейді.
Қазақстанда, егемендік алғаннан кейін 1993 жылдың 15 қазанында
шығарылған ақша "теңге" ұлттық ақша бірлігі болып, сол жылдың 13
жетоқсанында қабылданған "Қазақстан республикасының ақша жүйесі" деген
заңмен бекітіледі. Ол еліміздің жалғыз төлем құралы болып табылады.
Ақша белгілерін қамтамасыз етудің тәртібі. Қазақстанда жоғарыда
айтылған заңның 9-шы бабында көрсетілгендей банкноттар мен монеттер Ұлттық
банктің сөзсіз міндеттемелері болып табылады.
Сондықтан, олар осы банктың барлық активтерімен қаматамасыз
етіледі.
Эмиссия тетігі. Ақшаны айналымға шығару және оны айналымнан шығарып
алудың тәртібі. Қазақстанда ол тәртіп мыныдай:
а) қолма-қол емес ақшаның айналымға шығару және айналымнан шығару
екінші дәрежелі банктерге жүктелген. Олар несие берген кезде айналымда
қолма-қол емес ақша пайда болады да, ал несиені қайтарып алғанда ақша
айналымынан шығарылған болып есептеледі;
б) қолма-қол ақшаны айналымға шығару және оны айналымнан шығарып алу
Ұлттық банкке және оның бөлімшелеріне жүктелген.
Айналымдағы ақша жинағының құрлысы. Бұл ұғым 2 түсініктен тұрады. Бір
жағынан, қолма-қол ақша мен қолма-қол емес ақшаның арақатынасы қаралады.
Дүние жүзілік экономикада бұл көрсеткіш 13 болып, қолма-қол емес ақшаның
пайдасына шешілген. Екінші жағынан, банктік билеттермен қазына билеттерінің
ара қатынасы қаралады.
Касса тәртібін ретке келтіру. Кассалық оперцияларды жүргізу тәтіптерін
ұлттық банкісі 1992 жылдың ақпан айының 27 жұлдызындағы қаулысымен
бекіткен.
Нарық экономикасындағы ақша қаражатын дұрыс ұйымдастырудың негізгі
ерекшліктері:
- ақша айналымын әртүрлі банктер арасында орталық сыздандыру ақша
белгілерін айналысқа шығаруды банк жүйесінің әртүрлі буындары арасына
бөлу,
- қолма-қол ақша және қолма- қол ақшасыз шек қою заңы жоқ,
- салық оргындарының ақша операцияларын белсенді бақылау,
- ақша айналымын болжамдау.
Ақша-несие операцияларын реттейтін мемлекеттік тетіктер жасау және оны
өрнектеу.
Қолма-қол ақшамен қолма-қол ақшасыз айналысудың өзара тығыз
байланыстылығы, қолма-қол ақшасыз айналымның маңызының артықшылығы. Қазіргі
кезде ақшалай айырысу қолма-қол ақшамен немесе қолма-қол ақшасыз
жүргізіледі. Соңғы жағдайда есеп айырысу банкідегі есеп шоттарға тиісті
жазу жасаумен бітіреді.
Қазіргі ақша айналымының ерекшелігі - айналымның құнсыздық түрі болып
есптеледі. Айналымның құндылық түрі - бұрынғы, алтын мен күміс ақшаларының
қолданылған күндерінде болған. Олай болатын себебі, жоғарыда талай
қайталанып айтылғандай, алтын және күміс ақшалардың өзіндік құны болады.
(оларды шығарумен байланысты шығындар). Ақшаның өзінде көрсетілген құны,
оның өзіндік құнымен тең. Сондықтан алып-сату кезінде екі құн бір-біріне
баламалы болғандықтан, біріне-бірі қарсы қозғалады.
Қазіргі жағдайда айналымның ең басты аспабы болып, өзіндік құны жоқ,
ақшаның, қағаз белгілері істейді (қағаз ақшаның кұны жоқ дейтініміз, оны
шығару үшін тым азғантай шығын шығады, ол шығынды есепке алмауға болады).
Сондықтан қағаз ақша тауар сатушыға қарай қозғалғанда, өзінің құны
болмай тұрып, құнды ақшаға еліктейді.
Ақша айналыммының құрылысы бірнеше белгілермен (нышандар) сипатталынады.
Оның ішінде ең маңыздысы осы айналымның қызмет көрсететін қарым-
қатынастардың түрі.
Осы белгімен ақша айналымы үшке бөлінеді:
Ақшаның есеп айырысудағы айналымы. Бұл айналым заңды және жеке
тұлғалардың тауар немесе әр түрлі қызметтері үшін есеп айырысуға
көмекткседі;
Ақшаның несиелік айналымы. Бұл айналым заңды және жеке тұлғаларға несие
беру, оны қайтару процесстеріне қызмет көрсетеді;
Ақшаның қаржылық айналымы. Бұл айналым шаруашылықтардың қаржылық
қарама-қатынастарына қызмет көрсетеді.
Осы айналымға қатынасатын субъектерге байланысты оны тағы бес түрге
бөлуге болады:
- банкаралық айналым;
- банктер мен заңды және жеке тұлғалардың арасындағы айналым;
- тек заңды тұлғалардың арасындағы айналым;
- заңды тұлғалармен жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz