Абайдың Атадан алтау, анадан төртеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Реферат

Абай

Орындаған

Тексерген

Алматы 2004

Абай Құнанабаев

Абай / ИбраҺим / Құнанбаев 29. 07. 1845, қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы Қасқабұлақ жайлауы - 23 . 06. 1904, сонда, Балшақпақ жайлауы, бейіті Жидебайда - ұлы ақын, философ, ағартушы, композитор. Ақынның арғы бабасы - Олжай батыр. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. Айдостың Айпара деген әйелінен Ырғызбай, Көтібақ, Топай, Торғай туады. Бұлардың әкесі момын, шаруа адамы, ал шешесі өткір тілді, өр мінезді әйел болған. Сол Айпара ана балаларына «Шынжыр балақ, шұбар төс Ырғызбайым, Тоқпақ жалды торайғыр Көтібағым, Әрі де кетпес, бері де кетпес Топайым, Сірә да оңбас Торғайым" деген сипаттама берген ( Әуезов М. Жиырма томдық шығармалар жинағы ) . Анасы айтқанындай, Ырғызбай ортасынан оза шауып, ел басқарған. Ырғызбайдан Үркер, Мырзатай, Жортар, Өскенбай тарайды. Өскенбайдың әйелі - Зереден Құнанбай туады. Зереден Құнанбай төрт әйел алған. Оның бәйбішесі Күңкеден - Құдайберді, інісі Құттымұхамбетке айтырылып, қалындық кезінде жесір қалған соң, өзі алған екінші әйелі Ұлжаннан - Тәңіберді ( Тәкежан ), Ибрахим (Абай), Ысқақ, Оспан, үшінші әйелі Айғыздан Халиулла, Ысмағұл туады. Қартайған шағында үйленген кіші әйелі Нұрғанымнан Ұрпақ жоқ. Абайдың « Атадан алтау, анадан төртеу . . . » едім дейтіні осыдан. Болашақ ақын сабырлы мінезіне, кең пейіліне сай ел анасы атанған « кәрі әжесі» Зеренің мол қазынадай аңыз ертегілерін естіп, абысын - ажыға жайлы, әзіл - қалжынға шебер, жөн - жобаға жетік өз анасы Ұлжанның тәрбиесінде өсті. Абай бала кезінде ширақ, пысық болмағанымен, елдегі шешен, ақын, ертегішілер әңгімесін тез ұғып алатын зеректігімен, ынталылығымен ерекшелінеді. Шортанбай, Дулат, Бұқар жырау, Марабай, Шөжелерді тыңдап өскен. Анасы Ұлжан да шешен болған, сөз қадірін білетін ортадан өскен кісі. Оның ағасы ( әкесі Тұрпанның інісі) Тонтайдың өлерінде қожа - молдаларға қарап «Жазыла - жазыла қожа - молдадан да үят болды, енді өлмесек болмас» - деген халық аузында мәтел болып кеткен. Құнанбай қажының да кеңінен толғап сөйлер тереңдігі, өз тұстастарының ғана емес, шетелдік саясатшылардың да назарына іліккен.

Құнанбай қажы «Ескітам» деген қоныстан медресе салдырып, өзінің және туыстарының балаларын оқытқан. Абай сегіз жасында әуелі сол «Ескітам» медресесінде дәріс алып, ауыл молдасы Ғабитханнан оқыған. Әкесі оның зеректігін байқағаннан кейін, он жасқа толған соң Семейдегі Ахмет Риза медресесінде береді. Онда үш жыл оқыған. Медресенің үшінші жылында ол осы қаладағы «Приходская школаға» да қосымша түсіп, онда үш ай орысша оқиды. Бұл тұста М. О. Әуезовтің «Өзі тұстас үлкен - кіші балалардың барлығынан сонағұрлым зейінді, ұғымтал ерекше ықыласты болған. Дәрісте арабша кітапты молдасының бір оқып, бір - ақ рет түрікшеге аударып берген сөздерін кітапқа қарамай жатқа айтып шыға алатындай зерек болады. Сонымен дәрәс үстінде оқылатын сабақтарды ұғып білу Абайға өзге балалардан анағұрлым оңай тиген. Көп уақытын алмаған. Сондықтан барлық артылығын уақытын Абай өз бетімен өз сүйген кітаптарын оқуға жұмсап, көп ізденуге салынады. Оқуға кірген соң - ақ тез есейіп, ілім қуған кісінің қалпына оңай түсіп кеткен. Оқыған кітаптың көбіне сынман қарай білетін, сезімді оқушы бола бастаған. Сол бала күнінде жаттаған кейбір өлеңдері ұлғайып, кәрілікке жеткен уақытына шейін есінен шықпаған, ұмытылмаған» өз бетімен өз сүйген кітаптарын оқуға жұмсап, көп ізденуге салынады. Оқуға кірген соң - ақ тез есейіп, ілім қуған кісінің қалпына оңай түсіп кеткен. Оқыған кітаптың көбіне сынман қарай білетін, сезімді оқушы бола бастаған. Сол бала күнінде жаттаған кейбір өлеңдері ұлғайып, кәрілікке жеткен уақытына шейін есінен шықпаған, ұмытылмаған» деген тұжырымы болашақ ұлы ақынның қалыптасу кезеңін ағақтайды. Абай бір жағынан шығыс классиктері Низами, Сағди, Қожа Хафиз, Науаи, Физули, Жәми, тағы басқаларды оқыса, екінші жағынан А. С. Пушкин, А. И. Герцен, М. Е. Салтыков - Щедрин, Н. А. Некрасов, М. Ю. Лермантов, Л. Н. Толстой, И. А. Крылов, Ф. М. Достоевский, И. С. Тургенев, Н. Г. Чернышевский мұраларын оқып, терең таныс болған, Батыс әдебиетінен Гете, Дж. Байрон сияқты ақындарды оқып, түрлі ғылым салалары бойынша зерттеулер жүргізді. Есейген шағында, осы өзі оқыған философ, ақын ғалымдармен тең дәрежеде пікір таластырып, олардың ішінен ірі ақындардың өзіне әсері болған кесек туындыларын қазақ тіліне аударған. Аударған өлеңдері көркемдік жағынан негізгі нүсқасымен тең түсіп, кейде асып та жатады.

Құнанабай Абайдың өзге балаларынан ерекше зеректігін ерте сезіп, оны әрі қарай оқытпай қайтарып алып, ел ісіне араласуға баулиды. Сөйтіп он үш жастағы Абай әке ықпалымен әкімшілік - билік жұмыстарына араласады. Ол әке қасында болған жылдарда қазақ даласындағы әлеуметтік өмір қайшылықтарын жан - жақты тани түседі. Патша үкіметінің отаршылдық саясаты мен парақор орыс әкімдерінің, жергілікті жарамсақ болыстар әрекеттерінің халық тағдырына кеселді, зияндылығын айқын түсініп, соған қарсы батыл қимылдар жасаған. Алтайда оның тамыры тереңде жатқанын, отарлау жүйесінің бел алып, елдің құрсауда қалғанын сезіп күйзелген. Патша үкіметінің отаршылдық саясаты мен оның аярлығын түсінбей өзара қым - қиғаш айтыс - тартысқа түскен, танымы таяз болыстар мен ел билеушілеріне қарсы күресуге бел буған Абай кейіннен, Семей облыстық статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланды. Абай И. Долгополов, А. А. Леонтьевпен танысып, олармен тығыз қарым - қатынаста болған. Абай ел ісіне араласқан жылдарында әділеттілігімен, білімділігімен көрініп, халық арасында беделі өседі. «Шар өзеннің бойындағы Қарамола деген жерде Семей генерал - губернатор Цеклинскийдің басқаруымен Семей губернаторына қарайтын бес уездің жүзден астам би - болыстары бас қосқан төтенше сьезде төбе би болып сайланған Абайға «Семей қазақтары үшін қылмысты істерге қарсы заң ережесін» әзірлеу тапсырылды. Абай бастаған комиисия барлығы тоқсан үш баптан тұратын ережені үш күн, үш түнде әзір етті. Бұл қазақ қауымындағы әдет заңдарына да, патша өкіметінің халықты қанаушылыққа, зорлық - зомбылыққа негізделген заңына да ұқсамайтын, өзгеше құжат еді. Оның, әсіресе, ұрлық, қылмыс пен әйел мәселелеріне арналған баптары ерекше құнды. Бірақ Абайдың беделін өсірген Қарамола съезінен кейін оның қарсылыстары көбейе кетеді. Байғұлақ, Күнту деген кісілер бастаған он алты атқамінер Жиренше Қыстауының шетіндегі Ши деген жерде Абайға қарсы дұшпандық әрекетке сөз байласады. Абай өміріне қастандық жасауға әкеп соқтырады. Ақын бұл жанжалдың барша жиренішті сырын, өзінің ақ екендігін Сенатқа жазған хатында айғақты деректермен дәлеледеп береді». Ел басқару қызметінде барынша әділ болып, халық қамын ойлаған, «тура биде туған жоқ» принципін ұстанған. Ғұмырының соңына қарай пенделік шаруалардан бойын аулақ салып, уақытының көбісін шығармашылыққа арнаған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.