Орыс достары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:

Ыбырай Алтынсарин

Орындаған: _______________

Тексерген: _______________

Алматы 2005

Ыбырай Алтынсаринның өмiрбаяны.

Ыбырай 1941 жылдың қазан айында қазiргi Қостанай облысының Затобол
ауданында туған. Әкесi Алтынсары ерте қайтыс болып, ол атасы Балғожаның
тәрбиесiнде өседi. 1860 ж. Орынборда орыс-қазақ мектебi ашылып, Ыбырай сол
жылы оған оқуға қабылданады. Жасынан зерек, зейiндi бала бар ынтасын салып
берiле оқиды. Көп ұзамай үздiк оқушылардың бiрi болып, оған “аға шәкiрт”
атағы берiледi. Мектептi 1857 жылы өте жақсы деген бағамен бiтiредi. Ол
Орынбордағы кездерiнде белгiлi ғалым В.Григорьевпен жақын таныс болады.
Оның бай кiтапханасынан орыс және дүниежүзi жазушылары мен ағартушыларының
шығармаларын, ұлы адамдардың өмiрi жайлы кiтаптарды көп оқиды. Осылайша
бiлiмi тереңдеп, ой-санасы өскен Ыбырай халыққа пайдалы қызмет iстеудiң
жолын iздейдi.
Ол кезде қазақ жерiнде аздаған орысша оқытатын мектептерiн мен дiни
мектептер ғана бар болатын. Ал қазақ тiлiнде бiлiм беретiн мектеп деген
атымен жоқ едi. Осындай жағдайда Ыбырай қазақша мектеп ашып, бала оқытуды
арман етедi. Осы мақсатпен Орынбордан Торғайға ауысып, мектеп ашылғанға
дейiн бiраз баланы өзiнiң үйiне жинап оқытып жүредi. Сонымен, 1864 жылы 8
қантар күнi Торғайда Ыбырайдың арман еткен мектебi ашылып, өзi оның
мұғалiмi болады. Оған алғаш 14-ақ бала кiредi, бiрақ ол қазақ мектептерiнiң
инспекторы қызметiне тағайындалып, облыстың төрт уезiнде бiр-бiрден екi
кластық орыс-қазақ мектептерiн ашады, олардың жанынан кiтапхана
ұйымдастырады. Болыстық бастауыш мектептер ашуға кiрiседi. Бiрнеше жерден
қолөнер, техникалық және өндiрiстiк училищелер аштырады. Мұғалiмдер
даярлайтын мектеп ашады. Тұңғыш рет қыздар мектебiн ұйымдастырады.
Қазiр сендер мектепке бiрнеше оқулық көтерiп барасыңдар. Қосымша
оқитын кiтаптарың да аз емес. Ал Ыбырай аталарың қазақ мектебiн ашқан
кезде қазақша бiрде- бiр оқулық болмады. Сонымен, қазақ тiлiндегi тұңғыш
оқулықты да Алтынсарин жазды. Ол- әйгiлi “Қазақ хрестоматиясы” мен
“Қазақтарға орыс тiлiн үйретудiң бастауыш құралы” атты кiтаптар. “Қазақ
хрестоматиясы” 1879 жылы Орынборда басылып шықты. Автор оны балаларға
арналған өлеңдер мен шағын әңгiмелерден құрастырды. Олардың бiрқатарын өзi
жазды, бiразын сол кездегi орыс оқулықтарынан еркiн аударып алды. Сонымен
қатар қазақ ауыз әдебиетiнiң кейбiр үлгiлерiн де iрiктеп енгiздi. Бiр
ғажабы – бұл екi кiтаптың екеуi де Алтынсариннiң орыс графикасы негiзiнде
өзi жасаған алфавитiмен қазақ тiлiнде басылды. Сөйтiп, Алтынсарин қазiр
өздерiң қолданып жүрген алфавитке көшуге бұдан сүрлеу салды.
Бүкiл өмiрiн халық ағарту iсiне арнаған Алтынсарин өзiнiң көркем
шығарма жазу жұмысын да сол ағарту ойына бағындырады. Көркем шығармалар
арқылы балаларды жақсы мiнез- құлыққа, адамгершiлiкке баулуды көздейдi.
Осыц мақсатта жазған әдеби мұрасы арқылы ол қазақтың жазба әдебиетi мен
әдеби тiлiнiң негiзiн салушылардың бiрi, қазақ балалар әдебиетiнiң атасы
болады. Ыбырай аталарың ақын болған. Өзiнiң “Өнер- бiлiм бар жұрттар
” деген өлеңiнде дамыған, мәдениеттi елдердiң үлгi- өнегесiн, өнерiн
көрсетедi. Оқып, бiлiм алудағы мақсат халықтың қажетiне жарау, өз елiңде
өнердiң биiгiне жеткiзу деп бiледi. Ал ендi “Өзен”, “Жаз” атты өлеңдерiнде
табиғаттың тамаша бiр көрiнiстерiн суреттеп бередi. Ондағы мақсаты
балалардың сұлулықты, табиғатты, Отанды сүю сезiмiн тәрбиелеу едi.
Алтынсарин – қазақ жазба әдебиетiнiң тарихында тұңғыш рет балаларға
арнап әңгiме жазған жазушы. “Бай баласы мен жарлы баласы” деп аталатын
әңгiмесi былай басталады: “Асан деген – бай баласы, Үсен деген жарлы
баласы, екеуi құрдас екен. Бiр күнi ел көшкенде, қыр астында ойнап жүрiп,
ескерiлмей, екеуi жұртан қалыпты.”Бұл әңгiмеде екi баланың бiр тәулiк
iшiндегi бастарынан кешкен оқиғалары суреттеледi. Үсен - әкесi сияқты өз
күшi, өз еңбегiмен күн көруге дағдыланған, өмiрден көрген- бiлгенi көп,
ақылды, тапқыр бала. Ал басқаның еңбегiмен күн көрiп жаман үйренген Асан
өмiрге икемсiз, ьбасына күн түскенде дәрменсiздiк көрсетедi. Ол бiресе
“Ендi қайдан табамыз”,- деп, бiресе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.