Стресті тудыратын факторлар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І. Кіріспе 2
ІІ. ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІК. 4
Денсаулыққа залал келтіретін негізгі факторлар 4
2.2. Денсаулық және эмоция 4
2.3. Денсаулық, күйзеліс және ерік 5
2.4. Стресті болдырмаудың жолдары 6
ІІІ. Стресспен күрес 6
3.1. Стресстің жүрек патологиясындағы ролі және қалай күресу керек 6
3.2. Стресті тудыратын факторлар 7
3.3. Стрестің себептері 8
3.4. Стрестен арылу 10
ІІІ. Қорытынды 12
Пайдаланылған әдебиеттер: 13

І. Кіріспе

Денсаулық-физикалық, соматикалық, әлеуметтік және рухани болып, төртке
бөлінеді. Ағзада денсаулықтың осы аталған түрлері бір-бірімен өте тығыз
байланыста болады.
"Салауатты өмір сүру салты" деген түсінік тек үстірт көзқарасқа ғана
жарайтын жан дүние болып көрінетіні сөзсіз.
Психологиясы сау адам ауруды болдырмауы ауырған күнде қайтсе де одан
сауығудың тәсілдерін пайдаланып, одан қандайда болмасын құтылады. Адамның
ақыл-ойы, оның істеген ісіне, жұмыс жасау қабілеттілігіне әсер ететіні,
керісінше адамның бір жері сырқаттанған болса, жоқ сырқаттарды өзі ойлап
тауып білгір бола кетсе, онда оның психикасының тепе-теңдігі бұзылғаны дей
бер. Мұндай сырқаттар мен сырқаттанғаңдарды ядрогендік (өзін-өзі сендіруден
болатын сырқат деп түсіндіреді. Кейбір жағдайларда ауыр күйзеліс жағдайды
басынан өткізген немесе қатты ренжіген адамның сырқаттанатыны да кездеседі.
Осы айтылғандардың бәрі дене (ағза) саулығын және әлеуметтік саулықты
сақтау үшін психикалық саулықтың керек екенін аңғартады.
Сырқаттанған адамның көңіл-күйін көтеру, оның көңіліне (психикасына)
жазылып кетемін деген психикалық ой-пікір тудыр бұл дәрі-дермектерден артық
баға жетпес дүние. Сонымен бірге сырқаттан жазылуына рухани сенім тудырып,
көңіл-күйді көтере түседі. Ағзада ерекше қарсылық күші пайда болады, Яғни,
ерекше түрде дамыған жасырынып жатқан ағза күш ояна түседі. Иммунитет дами
түседі.
Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ғылыми деректеріне
қарағанда, барлық сырқаттардың 45% күйзелістен туындайтыны байқалады.
Сондықтан күйзелістің тетік-тегершігін анықтау, оның мүмкіндіктерін және
күйзеліс қақтығыстарының алдын алу, оның зиянды әрекеттерінен аулақ болу
керек. Күйзеліс ағзаның қорғаныс функциясында атқарған Г. Сельенің айтуына
қарағанда "күйзеліссіз өмір өлі". Ол эксперимент жүргізу үшін
егеуқұйрықтарды алып, оларды үш топқа бөлген. І-топтағы егеуқұйрықтарды
үнемі күйзеліссіз жерде, тыныштықта ұстаған, ал екінші топтағы
егеуқұйрықтарға қысқа мерізімді күйзеліс тудырып отырған.
Үшінші топтағы егеуқұйрықтарға үздіксіз күйзеліс тудырған. Осының
нәтижесінде: екінші топтағы жануарлар ұзақ жылдар бойы өлместен тіршілік
ете берген. Осыдан келіп үлкен қорытынды жасаған. Қандайда болмасын
күйзеліс қажет екендігін дәлелдеген. Күйзеліс кезінде ағза көптеген
гормондарды адреналин мен норадреналинды бөліп шығарады екен. Адамның
қобалжуы денедегі адреналиннің көп мөлшерде бөлініп шығуына байланысты.
Г. Селье күйзелісті үш кезеңге бөледі.
1) абыржу кезеңі; 2) төзімділік (резистенттік); 3) әлсірету кезеңі.
Бұл биологиялық жағдайлардың барлығын жеңу үшін айналаны қоршаған
ортаның жаңа жағдайларына ағзаның бейімделу қабілетінің деңгейін
(резистенттігін) жоғары деңгейге жеткізу керек. Күйзелістік (стрестік) әсер
алдымен орталық нерв жүйесін мазалайды, сипатикалық нерв жүйесінің
мөлшерден тыс жұмыс істейтіндігін арттырады. Бұлардың неше түрлі үрдістерін
туғызатын гормондар бар. Олар адреналин мен норадреналин. Бұған ағзадағы
(мидағы) гипофиз қосылады да өте үлкен физиологиялық-биохимиялық
үрдістердің жүруіне әкеп соғады. Бүйрек бездерінің глюкокортикоидты
гормондарының бөлінуін арттырып ағзаға күйзеліс (стресс) тудырады. Жанды
әсер созылып кетсе, ағза әлсіреп кетеді. Адреналиннің концентрациясы
мөлшерден тыс көбейе түседі. Бұл ағзаны әбден әлсіретеді. Ұзақ уақытқа
стресс созылса ағзаға тіпті жаман өзгерістер әкеледі. Адамның көңіл-күйі
тым төмендеп кетіп денсаулық нашарлап ұйқы қашады. Бұл жақсы биологиялық
көрсеткіш емес. Егер күйзеліс жиі-жиі болып тұрса, онда ағзада бұрынғы
қалпына келмейтін физиологиялық-биохимиялық үрдістер жүріп, дәрменсіздік
пайда болады. Психикалық дерттер ағзада орын ала бастайды.
1950 – 1970 жылдары өсімдіктер физиологиясын да стресс, жануар
физиологиясында психиологиялық стресс деген биологиялық терминдер пайда
бола бастады. Өмірге, тұрмыс игілігіне, стресс әлеуметтік қоғамдағы орнына,
адамгершілігіне, өзіне деген биологиялық ерекшелігіне күмәндік сезім
тудыратын оқиғалар пеихологиялық стрестің себепкері болып саналады. Адамзат
баласы өзін-өзі тәрбиелеудің, танымдық сезімін күшейтудің нәтижесінде
танымдық қызығушылығы артып, ауыр стресс тудыратын факторларды болдырмай,
ал ол бола қалған жағдайларда олардан тез арада шығып кетіп отырады.

ІІ. ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХИКАЛЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІК.

Денсаулыққа залал келтіретін негізгі факторлар

Денсаулыққа залал келтіретін факторларға жалпы мәдениеттің төмендігі,
денсаулықты сақтау, салауатты өмір сүрудің негізін құрайтын санитарлық-
гигиена туралы мәліметтерді көпшіліктің жете білмеуі, гиподинамия (қимыл
жеткіліксіздігі), дене салмағының қалыптан көп жоғарылауы, тиімсіз және жөн-
жосықсыз тамақтану, қоршаған айналаның (ауаның, жердің, судың) көптеген
химиялық заттармен ластануы, үйде және жұмыста кездесетін күйзелістер
(стресс) тудыратын жағдайлардың болуы, залалды әдеттерге әуесқойлық (арақ-
шараптарға, шылым тарту, есірткі заттарды қолдануы, т.т.) жатады. Ас тұзын
артық қолдану қан қысымының кетерілуіне себепкер болуы мүмкін. Кардиология
институты Ұйғыр ауданы тұрғындарының арасында гипертония ауруының жиі
кездесетіні жөніндегі мәліметтер келтіреді.

2.2. Денсаулық және эмоция

Эмоция – латын сөзі – emovera – қозу, толқу - деген мағына береді.
Қуаныш сезімі. И.П. Павлов, эмоция ми қыртысында болатын жасушалардың күш-
қуаты. Сондықтан да эмоцияның белгілі түрде биологиялық және әлеуметтік
мәні бар. Эмоция ағзаның ішкі эндокриңді бездеріне байланысты болады.
Адреналин эмоцияны реттеуші фактордың бірі болып есептеледі. Ол бауырдағы
гликогеннің ыдырауына әсерін тигізеді. Адам эмоциялық жағдайда болған да,
қандағы қанттардың мөлшері азайып кететінін медиктер анықтаған болатын.
Эмоция тудыратын стрестің пайда болу ағымында биологиялық танымдықтың
3 буыны болатыны белгілі болды.
1) Күйзеліс тудыратын бағалар; күйзелістің анық қаталдылығы, онша үлкен
мөлшерде болмағанымен проблема оны адамның өз әліне, біліміне және
түсінігіне қарай бағалануыңда. Бағасына қарай азғада физиологиялық-
биохимиялық үрдістер өтіп, бірнеше пайдалы және пайдасыз өзгерістер
туады.
2) Оқиғаның өзіне немесе оның бағасына деген физиологиялық-биохимиялық,
биологиялық жауабы. Адреналогиялық-биохимиялық әсер етеді.
3) Алдағы уақыттарда күйзелісті болдырмайтын, оның неше түрлі себептерін
жоюға арналған іс-әрекет (мінез-құлық). Жұмсалатын биологиялық күш өлшемі
оқиғаның салдары әрқашанда есепке алынуы тиіс. Осының нәтижесіне ағзада
тізбекті күйзеліс пайда болады.

2.3. Денсаулық, күйзеліс және ерік

Адамның басына түскен қиыңдықтарды жеңу үшін оның еркі болуы керек.
Еркі күшті адам өзінше тіршілік етеді, ешкімнің кеңесін қажет етпейді.
Әрқашанда өзінің алдына қойған мақсаттарына жетіп отырады.
Адамдардын алға қойған мақсаттары ішкі және сыртқы қиындықтарға
байланысты біркелкі орындалмай қалады. Еркі күшті адам мұның бәріне төтеп
беріп, өзінің мақсаттарын түгелдей орындап отырады. Ерік адамдардың нерв
жүйелерін де қарқынды дамиды. "Үлкен ерік деп жазды ұлы педагог А. С.
Макаренко - тек өзінің алдына қойған мақсаттарын ғана орындап шығу емес,
сонымен бірге өзіне жағымсыз, залалды заттардан бірден тастап кетуі (темекі
шегу, алкогольмен әурелену, есірткі заттармен айланысу, улармен
әуестенуі)". Ерік өзінен-өзі туындайды. Еріктің физкологиялық механизмін
ұлы физиолог И. Т. Павлов толығымен анықтап шыққан. Еріктің дамуы екінші
сигналды жүйеге байланысты деп И. П. Павлов қорытыңдыны бірден жасаған.
Қиын жағдайларда адамдардың қиыңдықты жеңуге деген өзіне тілек және
мүмкіндігі (дайындығы) болуы керек. Қандай жағдайлар болмасын адамда
қажірлі үміт және үлкен тіршілік сезімі болуы керек. Егер жас балаларды
"Сен түк білмейсін"- деп желкелей берсең, онда белгілі бір теріс сезім
пайда болады да, ол дами түседі. Ондай тәрбиеден аулақ болуымыз керек.
Біздер еврейлердің жас балаларын қалай тәрбиелейтініне үлкен көңіл
аударуымыз керек. Олар өз балаларын сен көп білесің, сен батырсың деп сезім
бостандығын күшейтеді. Біреу үйіне қонаққа келсе, балаларын үстелдің
үстінде отырғызып, ол кісі не айтады екен деп, одан ол тәрбие және білім
алсын, деген ниетпен балаларын жақындатады. Ал біздің қазақтарда,
жасыратыны жоқ, ондай тәрбие болмаған. Қазіргі кезде қалай екенін мен
білмеймін жас өспірімдерде күйзеліс әрекетіне деген психологиялық дайындық-
күйзеліске төтеп берер дайындық ерік болуы қажет, яғни күйзеліске төтеп
беретін еріктің болатынына сенім тудырудың аутогендік жаттығулардың
қажеттігіне сендірудің маңызы орасан зор. Сондай-ақ қимыл белсенділігінің
психикалық-физикалық жаттығудың, "Шипагер" емі терапиясының "Цигун емінің"
белсенді нүктелерді бармақпен басудың, тыныс алу гимнастикасының (оның 1-
ші, 2-ші, 3-ші, 4-ші амалдарының) маңызы орасан зор.
Адам өміріне қауіп-қатер төнген шақта адам қайратты болуы жән қалай
болғанда да өзін еркін ұстап, жақсылыққа бағыттауы керек. Оған бір мысал.
Ұшқыш-сынаушы Марина (Попович ұшақтарды сынап жүріп), бір күні әуеде ұшақты
басқару жүйесі бұзылған болатын. Ұшқыштар қаншама тырысқанымен ұшақтың
басқару жүйесі түзелмей қойды, ұшқыштар сасқан кезде Марина сумкасынан ерін
бояғышты суырып алып ернін бояй бастаған. Кейіннен ұшақтың басқару жүйесі
орнына келіп аман-есен жерге оралған еді. Олар көңілді болған. Бірақ түн
ортасында Маринаның нерв жүйееі бұзылып селкілдей бастаған. Бұдан шығатын
қорытынды: қандай жағдай болса да адам қорықпауы керек. Ер жүрек болуы
керек. Өмірді сақтап қалу - әркімнің өзіне, психологиялық күйіне,
психологиялық саулығына байланысты. Өзін-өзі сыйлау және ұстай білу
күнделікті іс әсеріне қарсы тұра білу, қабілетін күшейтеді. Психологиялық
саулығын қалыпты ұстайды. Күйзеліс болмау үшін адам нағыз қажетті іетермен
айланысу керек. Салауатты өмір сүру салтын сақтау, мұңаймау, жағымсыз
жерлерден бойды алыс ұстау арқылы жеңудің жолдарын іздеу керек. Осы
айтылғандардың бәрі — психопрофилактика болып есептеледі.
Психопрофилактиканың бір түрі релаксация (босаңсу) дене мен психиканы
керексіз жабырқаудан, бос ойдан адам тез арылтады да, абыржудан сақтайды.
Музыка терапия адамды абыржудан босатып тез сергітіп, жібереді. Ал
вакалотерапия көңілді бірден кетереді. Психопрофилактиканың екінші түрі —
өзін-өзі сендіру. Оған аугогенді жаттығулар көмектеседі.
Әр адам психологиялық реттеуіш әдістерін үйреніп, оларды белгілі бір
тәртіппен қолданып, стресс кездеріндегі өз жағдайының тұрақтылық деңгейін
көтере, ұстамдылықты дамыта білсе, онда адамның енбекке деген қабілеті
жақсара түседі.
Адам өзінің жағдайын бағалауы, жақсартуы, өзінің-өзіне деген сенімін
тудыруы үшін бірнеше жаттығуларды жасау керек.

2.4. Стресті болдырмаудың жолдары

1. Денсаулық психологиясы көпшіліктің қалаған арманына ілігіп отыр.
Өйткені әлеуметтік жағдай, нарықтық экономика денсаулыққа ерекше әсер
етіп, халықтың денсаулығы айтарлықтай төмендеп кетті. Не көп ауру көп.
Дәрі-дәрмек өте қымбат. Оларды сатып алуға халықтың шамасы келе бермейді.
2. Денсаулық адам психикасына байланысты. Экономикалық жағдайларға
байланысты мінез-құлық өзгереді.

ІІІ. Стресспен күрес

3.1. Стресстің жүрек патологиясындағы ролі және қалай күресу керек

Г.В.ШОКАРЕВА,
Кардиология және ішкі аурулар
ғылыми-зерттеу институты
Қазіргі кезде стресс жөнінде естімеген адам жоқ. Оның үстіне стресс,
зиянды, онымен күресу керек деген пікір қалыптасты. Стресс деген үғымды
адамдар ағзаға түсетін салмақ, одан кұтылу керек деп түсінеді. Ал
шындығында стресс - физиологиялық құбылыс, ол адам мен жануарлардың
ағзасында түрлі факторлардың (стрессорлардың) әсеріне жауап ретінде
туындайтын физиологиялық корғаныш реакцияларының жиынтығы.
Стресс – адамның ширығуын талап ететін күрделі, күтпеген, аса
жауапты, манызды немесе қауіпті жардайларда пайда болатын көңіл-күй ахуалы.
Ол сондай-ақ денеге және ақыл-ойға тез және жауапты шешімді талап ететін
көп салмақ түскенде, дау-жанжал кезінде туындайды. Стресс кезінде орын
алатын денедегі өзгерістер мен уайым диапазоны өте үлкен. Әлсіз стресс
немесе оның бастапқы көрінісі кезінде адам жинақыланады, оның психикалық
процестері жумылып, денгейі жоғарылайды. Ұзақ немесе қатты стресс ағза
жұмысын камтамасыз ететін кызметтердің ұйымдасуын бұзады немесе олар азып-
тозып, қызмет етуден қалады.
Ағзаның кез келген реакциясы секілді стресс пайдалы да зиянды.
Проблеманы шешуге күшті дене белсенділігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.