ЕКШШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЖАПОНИЯНЫҢ ЖАҒДАЙЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 2
1 ЕКШШІДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЖАПОНИЯНЫҢ 7
ЖАҒДАЙЫ 7
1.1 Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапонияны АҚШ-тың оккупациялауы 7
1.2 Жапониядағы саяси қайта құрулар 9
2 ЖАПОНИЯДАҒЫӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЪІҚ ЖӘНЕ 14
САЯСИ ҚАЙТА ҚҰРУЛАР 14
2.1 Жапон экономикасын қалпына келтіру шаралары 14
2.2 әлеуметтік-экономикалық дамулар 20
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 26

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Азия құрлығындағы сан ғасырлар көлемінде ең
күшті мемлекет ретінде дамып, өркениеттілік дәрежесі жетіп келе жатқан
Жапония тарихының қазіргі кезендегі сипаты сан-алуан. Міне, сондықтан да
бүгінгі таңда өзекті мәселе ретінде де қарастырылып отырған тақырыптың
бірі, екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапония мемлекетінің құрылуына
арналған.
Дамыған елдер қатарындағы Жапонияның екінші дүниежүзілік соғыстан
кейінгі әлеуметтік-экономикалық, саяси, сонымен қатар ғылыми-техникалық
өрлеумен қатар дамыған білім және ғылым жүйесінің өркендеуі біздің еліміз
тәрізді дамушы елдер үшін өзекті мәселе болып табылады.
Екінші дүниежүзілік соғыста Жапонияның жеңілуі секілді саясат, бұл
елдің экономикалық позициясын мүлдем өзгертіп жібергені мәлім. Алайда
Американың көмегімен антигитлерлік коалицияның күшін әлсіретті және өзінің
экономикасын қайта құруға жол ашты. Соғыстан кейінгі Жапонияның бүгінгі
күнде қызығып, оқып, үлгі алатын жерлеріміз көп. Екінші дүниежүзілік
соғыста елдің экономикасы да, саяси билігі де ірі державалардың қолында
қалған, енді ешқашан бас көтермейді деген Жапония көп ұзамай-ақ ірі
державалардың бәсекелестеріне айналды. Осындай табысқа қалай, қандай
жолдармен жүріп өтіп жетті, осының барлығы Жапонияның екінші дүниежүзілік
соғыстан кейінгі тарихымен жақынырақ танысуға итермелейді. Жапонияның
соғыстан кейінгі жеткен жетістігін қазіргі кезде капитализмнің максимумы
деп атай аламыз.
1945-1951 жылдардағы Жапонияның мемлекеттік қайта құру кезінде ірі
державалардың жүргізген саясаты Қиыр Шығыс Комиссиясының (ДВК) құрылды.
Оған он бір мемлекет қатысқан бұл комиссия Жапонияны капитуляция бойынша
талаптарын орындауды қадағалау болды. Көп дауыстың шешімімен бұл саясатты
АҚШ мемлекеті жүргізді. АҚШ Жапонияда тек комиссия талаптарын ғана
орындамай, жеке өз мақсатын іске асыруда да тиімді жақтарын пайдалана
білді.
Американың жеке мақсатын іске асыруда Жапонияның экономикасы
көрсетілді. Кореяға соғыс ашу барысында Жапонияны негізгі әскери базасы
ретінде пайдаланды. Жапония мен Америка өздерінің жеке мүдделері үшін
жақындаса түсті. Ал бұндай жақындасу Жапония үшін әте тиімді болды десе де
болады. Кейіннен екі мемлекет бейбіт келісімге отырады. Осының барлығы курс
жұмысымыздың өзекті мәселелерінің бірі болмақ.
Сонымен екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапония мемлекетіндегі
мемлекеттік қайта құрулардағы ерекшеліктер мен байланыстарды жан-жақты
ғылыми тұрғыда сараптай келе, осы елге ортақ әр түрлі мәселелерді тарихи
негізде анықтау арқылы және қазіргі Жапонияның жалпы жай-күйін өркениетті
әлемдік көрсеткіштер деңгейінде танып білу негізгі мақсат болып отыр.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жапонияның тап осы аталып отырған кезеңін
жазу барысында көптеген зерттеушілердің ғылыми еңбектеріне тоқталдық.
Алайда екінші дүниежүзІлік соғыстан кейінгі Жапонияның мемлекеттік қайта
құрулары жөнінде зерттеушілер еңбектерінде өте әлсіз орын алған. Сонда
біраз тарихшылар еңбегіне сүйенуге болады, олардың бірі Ю.Д.Кузнецов
"История Японии" еңбегінің орны ерекше 1. Бұл еңбекте автор Жапония
тарихының ерте орта ғасырдан бүгінге дейінгі тарихы, ондағы феодалдық
қатынастары, жаңа және қазіргі заман тарихы төңірегін толық қамтып өткен.
Әр бөлімде сол кезеңге сай мемлекеттік құрылымның барлық саласына қатысты
мәселелерге ерекше тоқталып өткен.
Тағы бір құжаттық материалдармен жазылған зерттеудің бірі "История
Японии 1945-1975" 2 атты еңбекте екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
Жапонияның саяси, экономикалық, мөдени, ағартушылық жағдайы толық
қарастырьшған. Әсіресе, соңғы мемлекеттік қайта құрулар мен сыртқы
саясаттың ықпалы туралы ерекше тоқталып өткен. Профессор Л.Н.Кутаков ірі
капиталистік елдің бірі-Жапония туралы көптеген еңбектер жазған, соның бірі
"Очерки новейшей истории Японии" деп аталады 3. Мүнда автор қызықты
факторлар мен бай мүрағат материалдарын пайдалана отырып, Жапонияның саяси,
әлеуметтік, экономикалық, ғылыми-техникалық өрлеу жағдайын жан-жақты
қарастырған.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапония мемлекетінің қайта
құрылуына байланысты, яғни бұл тақырып бойынша кеңестік тарихнамадан біраз
мөліметтер алуға болады. Әсіресе онда АҚШ үкіметінің Жапонияға қатысты
саясаты, мұндағы демилитаризация, демобилизация, демократизация саясаты,
елдің ішкі әлеуметтік жағдайы туралы ғылыми зерттеулер баршылық. Сондай-ақ
Жапонияның халықаралық аренадағы орны, сыртқы саясаты, және АҚШ жүргізіп
отырған Сан-Франциско бейбіт келісім шартының да қыр-сыры курс жұмысын жазу
барысында үлкен басшылыққа алынды.
Сондай еңбектердің бірқатарына тоқталып өтетін болсақ, Жапониядағы
ғылыми-техникалық өрлеуге байланысты бірқатар зерттеулер 4 арналып, онда
жапон халқының үлкен жетістіктерге қол жеткізгендігі туралы баяндалады. Ал,
Д.И.Гольдберг 5 өз еңбегінде соғыстан кейінгі Жапониядағы жұмысшылар
ұйымы, социалистік қозғалыстар мен елдегі коммунистік партияның саясатына
да үлкен мән бере отырып қарастырған. И.А.Латышев зерттеуі екінші
дүниежүзілік соғыстан кейінгі оккупациялық үкіметтің жобасы арқылы жазылып,
қабылданған Жапония Конституциясына үлкен мән берген, ондағы Конституция
мазмұнында, Жапонияға әскер ұстауға және қайта қарулануға мүлдем тыйым
салынғандығы, ал кейін көп ұзамай-ақ бұл қайта өзгертілгендігі т.б. мәселер
қаралған.
Тарихшы ғалым А.С.Савин 6 еңбегінде соғыстан кейінгі Жапониядағы
милитаризация кезіндегі Америка саясатына тоқталған. Онда соғыстан кейінгі
елдегі ауыр, қысылтаяң кезбен, саясат жүйесінің бастапқы кездегі тұрақсыз
құбылып тұруы да, елдің экономика жүйесінің тоқырауға түсуі туралы өз
еңбегінде көптеген құжаттық материалдармен жазған.
Сонымен көріп отырғанымыздай екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
Жапониядағы мемлекеттік қайта құруларға байланысты көптеген кеңестік
тарихшылар қалам тартты. Бірақ, мұнда көптеген ақтаңдақ мәселелерді осы
күні қайта қарап, әділ бағалауға да мүмкіндік туып отыр. Өйткені жапон
үкіметіне қарсы жүргізген Вашингтон саясаты кеңестік тарихнама негіздерінің
көбінің мазмұнынан өлдеқайда алшақ жатыр. Онда кеңестік көзқарас бойынша
капиталистік жүйеге қарсы саясат пен "қырғи-қабақ соғыстың" өршіп тұрған
тұсында бұл мүмкін де болмады.
Міне, сондықтан да соғыстан кейін жапон саясаткерлері тіпті император
Хиротимо, қаржыгерлер мен ауқатты әулеттердің бәрі үкіметтің тұтастығы мен
экономиканың қайта гүлденуіне зор үлес қосты, бұл туралы біз
Л.С.Васильевтің еңбегінен көреміз, онда "...жапондықтар үкімет саясаты
экономиканы сақтап, қайта дамыту үшін бәріне де барды, тіпті қас жауы
американдықтармен де одақтасты",-деп жазды III. Сондықтан ел ішіндегі
"сөмкелі самурайлар" саясатын бағаламауға болмайды.
Соңғы жылдары жарық көрген "История Востока в новейшее время" 8
деген еңбекте де соғыстан кейінгі жапон үкіметінің тарихи даму үрдісі мен
оған қатысты шетелдіктердің саясаты, оның пайдасы мен салдарлары жөнінде
толығымен мағлұматтар алуға болады.

Курс жұмысының хронологиясы
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі, яғни 1945-1951 жылдар аралығында
Жапония мемлекетінің ішіндегі өзгерістерді қамтиды. Мүнда Жапонияның
американдық оккупациялық үкіметімен бірге жүргізген ішкі және сыртқы
саясаты, әсіресе соғыстан кейінгі елдің ішкі өмірінде болып жатқан
өзгерістер жағына көбірек тоғанды жөн көрдік.
Курс жұмысының мақсаты мен міндеттері. Тақырыпты зерттеу мақсатымыз -
екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның қайта құруын тарихи
тәжірибелерін ғылыми түрде ашып көрсету. Ол міндеттер бъективті мәселенің
негізін ашу барысында туындалып отыр. Жұмысты жазу барысындағы мақсатымыз
Жапонияны қайта құру кезінде Американың ықпалын зерттеуден туған міндеттер:
- Жапонияны қайта құру кезіндегі елдегі бірқатар
жүргізілген реформаларға талдау жасау;
- Американың Жапонияға қатысты өзінің жеке мақсаттағы саясатына анализ
жасау;
- Жапония экономикасының қайта көтерудегі ішкі-сыртқы фактілерді
қарастыру. Қорытынды бөлімде осы жоғарыда келтірілген барлық мәселелер мен
фактілерді қорытындылап, түйіндеп шығардық.

1 ЕКШШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЖАПОНИЯНЫҢ

ЖАҒДАЙЫ

1.1 Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапонияны АҚШ-тың оккупациялауы

1945 жылы көктемде Жапония үкіметі бірден үш фактіге келіп тірелді.
Елдің экономикалық қоры толығымен күйреп бітті, бейбіт халықты аштық жайлау
қаупі туды; жапон аралдары Окинавтағы американдықтардың жеңісінен кейін
Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азия арасындағы қарым-қатынастан толығымен бөлініп
қалды. Соғыстың соңғы қорытындысы өбден түсінікті болды, яғни мүндай
күйреуден Жапония қашып құтыла алмайтынына көзі жетті. Осы кезде елдегі
министрлер кеңесі кабинеті ары қарай не істейміз деп бастарын қатырып
жатқанда, яролық бомбалау да басталып кетті. Енді біршама алысты болжай
білетін саясаткерлер мен бизнисмендер капитуляцияға дайындықтың соншалықты
маңызды екенін де түсінді. Кейін бұл дзайбацулар-елдің ірі өнеркөсіп иелері
мен қаржы жүйесін бақылап отырған беделді холдинг компанияларыньщ да
мүддесІне сай келді. Өйткені олар үкіметпен тығыз байланыста, сонымен
бірге, жапон элитасының билігі мен ең бай көздерІн иемденген болатын. Тіпті
император өулеті де өзінІң байлық қорының көп бөлігін дзайбацу өндірісін
дамытуға беріп отырды. Тап осы жеке меншік иелері өздерінің талап-
тілектері, билІк-үстемдіктерін, тіпті табыстарын сақтап қалу үшін елдегі
саяси элитаны өздерінің қас жаулары Америка Құрама Шататтарымен бірге жұмыс
жүргізуге бел буды.
Жапонияны оккупациялау негізінен екі кезеңге бөлінді:
1. 1945-1948 жылдар аралығы;
2. 1948-1952 жылдар аралығы.
Бірінші кезеңнің ерекшелігі АҚШ өзінің жеке қызығушы-лығымен аса
қарқынмен Жапонияның ішкі саясатына кірісті. Бірақ АҚШ өзін 1945 жылы шілде
айында қабылданған Потсдам декларациясынан аса алмады.
Милитаристік Жапонияны жеңуі ірі державалардың гитлерлік коалицияны
жеңуі еді.
Сондықтан, осы уақытта үкімет өзінің капитуляцияға дайын екенедігін
Вашингтонға хабарлауды қолға алып жатқанда (1945 жылдың 10 тамызы)
Жапонияның арнайы тобы осы істі қалай іске асыру керектігі туралы идеяны
талқыға алды. Император Хирохита өзінің көп ғасырлық дөстүрін бүзып, елдегі
саяси жағдаймен белсенді түрде араласып кетті, яғни бұл жағдайда байланысты
тағы бір айғақ, оның американдықтарға жариялаған үндеуі болды. Онда:
"Жапония АКДІ үкіметімен бірге қызмет істеуге дайын"-деп көрсетілдІ. Ол
радиодан да сөйледі, ондағы мақсаты Вашингтонмен арадағы жағдайды жеңілдету
үшін, сондай-ақ өз халқын бас жаулары болып отырған американдықтарға
қарсылық көрсетпеудің, ондай жағдай болмаған күнде істің аяғы жақсылыққа
апармайтынын атап көрсетті 1,148.
Сонымен, император еулеті соғыс қимылы болып жатқан жаққа қарай жол
тартты, өйткені ол жерде капитуляцияға дайындық болып жатқандықтан істің
басы-қасында болуды өз міндетіне алды. Осы кезде Жапонияда жаңа үкімет
құрылды, яғни олар елдегі саяси билікті оккупациялық үкіметке тапсырулары
керек болатын. Тарихта бірінші рет император отбасы министрлер кабинетін
басқарды, мүның да мақсаты сол, айтып өткендей бөрі көздеген мақсатқа сай
жүру керек болды. Қайта құрылған үкіметке 10 млрд. доллар көлемінде құнды
қағаз берілді, яғни ол бойынша дзайбацу және басқа ірі фирмаларды
дағдарысқа түсірмей үстап түру үшін жаңа жүйе саясатына көну болатын. Бұл
қадамның ең басты мақсаты ірі фирмалар мен саяси және экономикалық
биліктегі элитаға көмектесе отырып оларды ең қысаң таяу кезде елдегі бизнес
пен саясатты жаңа калыпты жағдайға қарай апару көзделді. Жапония үкіметіне
тек осылай ғана өз беделін сақтап қалу мүмкіндіғі болды, өйткені Хиросима
мен Нагасакидегі қасірет соғыстың аяқталуын одан өрі жылдамдата түсті,
тіпті американдықтар өз экспедициялық корпустарын түсіріп те үлгере алмай
қалды. Сол үшін капитуляция тек формальді түрде 2 қыркүйек күні болды,
жапондықтар бұл күнді "жоғары эффектпен" қарсы алды.
Жапония үкіметінің қарулы күші майданда толықтай капитуляцияға түсті,
сонымен бірге өзінің ішкі мүддесін толықтай сақтап қалуға қол жеткізді. Өз
кезегінде, американдықтар да олармен бірге қызмет жасауға қызығушы-лық
танытты, сондай-ақ шексіз капитуляцияны да көздеді. Бұл жерде біріншіден,
ең басты елдің экономикасы мен саясатына белсене араласып кететіндей АҚШ
жағында жапон тілін еркін меңгеретін мамандарға зөру болатын. Ал тап осы
кездегі жағдайда АҚШ өзінің ақыл-ойына сүйеніп қана жапон билігінің
құрылымы мен меңгеруіне тура келді. Екіншіден, американдықтар жапон
қоғамына дезинтеграцияға ешқандай да жол бермеуге кірісті, өйткені мүнда
солшыл партиялардың беделінің өсуінен қауіптенді. Елдегі дзайбацудың ең
басты табыс көзі арзан жұмыс қолы болды, сол үшін пайдаланғысы келді.
Бұл АҚШ-тың Азия елдерін өзініңотарына айналдырам деген мақсатына
қарсы болды. Осыдан Азия және басқа империалистік державалар үлттық
революцияларды тоқтатып, Тьгаық Мүхитқа және Азияның басқа елдеріне Кеңес
Одағының ықпалын күшейтпеуге тырысты. АҚШ оңтүстік-шығыс Азиядағы, Қытай,
Үндістан, индонезия елдеріндегі шикізат пен сыртқы нарыққа бүрынғы отар
елдерді державалар Үлыбритания, Франция, Голландияны шетке итеріп барлығын
жалғыз өзі иеленгісі келді 2,213.
АҚШ көздеген мақсатын іске асыру үшін бірнеше көзқарастар қарастырыла
бастады. Соғыстың соңғы кезеңінде "Қытай тобы" үлкен ықпал етті. Топқа
атақты экономистер Корван Эдвардс, Т.Биссон, Джеймс Аллен, Латтимор,
журналист А.Рут және басқалары кірді. бұл топқа монополия-лық топтар көмек
көрсетіп отырды. Монополистердің негізгі себебі олар Жапония
монополистерімен бөсекелес АҚШ билігінің айналасында "Жапония тобы" деген
тағы бір топ өмір сүрді, топты Жапониядағы бүрынгы елші Грю басқарды. Бұл
топта да ірі монополиялар қолдады, бұл монополиялық топтар жапон
монополистерімен қарым-қатынаста болған болатын. Бұлар императорлық билікті
сақтай отырьш, Жапонияны АҚШ-тың негізгі саяси ортасына айналдырғысы келді
17,136.
1948 жылы "Қытай тобы" Грю тобынан өлдеқайда алда болды. Бірақ
екі топтың АҚШ және Жапония мәселесі ешқандай елдің көмегінсіз өзі
шешеді деген позицияны үстанды.
Екінші кезең 1948 жылы басталды. Осы жылдың соңында халықаралық
аренада үлкен өзгеріс болды. Кеңес Одағы өзінің атом бомбасын жасап
шығарьга, осыған дейін атом бомбасын шығарған АҚШ мемлекетіне ірі бөсекелес
болды.
1949 жылы қазанда Қытайдағы халық революциясының жеңіске жетіп,
Қытай Халық Республикасының құрылуы, социализм жүйесін тағы да
күшейте түсті.
Америка үкіметі сыртқы саясаттағы өз позициясын сақтап қалу үшін
әскери базалар құрып, социалистік бағытқа қарсы, 1949 жылы сәуір айында
Вашингтон қаласында ірі державалармен бірге келісімге келе отырып, НАТО-ны
құрды.

1.2 Жапониядағы саяси қайта құрулар

Сонымен, американдық үкімет жапон экономикасын да қайта құруды өз
қолдарына алды. Бұл экономикалық жүйедегі өзгеріс бастапқы кезде эффективті
бола қойған жоқ. Ең басты "мүндай мақсаттағы дзайбацу көздегені Үлкен
Төрттік-Мицуи, Мицубиси, Сумитомо және Ясуда болды. Америка реформаторлары
дзайбацумен арадағы кикілжіңді өршітіп жібермеу жағына да аса мөн берілді
және есептері бойынша, яғни оларды құртып та жіберу керек деп тапты.
Қаржьшық қатынастағы ең күшті, алып өнеркөсіптер, мүндағы басқыншылық
салдарынан болған бақылаудың құрбанына айналды. Алайда, жаңа нарық пен
пайдалы табыскөздеріне апарар жол да осылар екенін назардан тыс қалдыруға
болмайды.
Сонымен қатар, олардың адам күшін, еңбегін қанау саясаты да көздеген
мақсатқа сай болып отырды. Алайда, бұл ел ішінде өртүрлі топтар арасында
өлеуметтік шиеленістерге өкеп соқты. Ең төмен еңбек ақы Жапонияның ішкі
экономикасы мен нарық жүйесінІң дамуына еш өзгеріс енгізе алмады, экспорт
тауары мен үнемі сыртқы нарық жүйесін іздеу үстінде болды. Сол
үшін, ішкі экономиканы қайта құру мен соғыс салдарынан болған жағдайға
байланысты ортақ байланыс туындады (дзайбацу ролін түсіндіру мақсатында).
Сонда да, Америкадаш көптеген саясаткерлер жапон экономикасын түбегейлі
қайта құрудан қауіптенді.
Өйткені бұл қадамның нөтижесі экономикалық хаосқа өкеп соқтыруы мүмкін
еді, яғни ол одақтастық күш-жігерін төмендетіп, "оккупация құны" өсіп
кетері сөзсіз болды. Сондықтан, Америка Құрама Штаттары өзінің 80 пайыз
инвестициясын Жапонияның экономикасын қайта дамытуға салды, сол үшін
көптеген американдықтар қаржьшық мүддеге сай жүргізілген "бағдарламаға"
қарсы болды. Мысалы, американдық ірі компаниялар "Дженерал электрик" өз
ақшасын Тошибуға салды, "Вестинхаус" компания-сы Мицубисиге салды, "Оуэн"
Сумитомоға, "Американ Кэн" компаниясы Мицуиге және "Гурдич" компаниясы өз
ақшаларын Рурукаваға салған болатын. Түптеп жапон экономикасын келгенде
қайта "орталықтандыру" бағдарламасына түскен 1200 компаниядан 1948 жьшғы
тізім бойынша тек 9 ғана қалды 2,198.
Батыс болгындағы екі оқиға Жапонияның болашық жағдайын анықтап берді.
1949 жылы Қытай коммунистер чан Кайшиді жеңіп және елді Қытай Халық
Республикасы деп жариялауы болды. Бұл фактіден көрінгені енді Вашингтон
Қиыр Шығыста гоминдань билігіндегі Қытайды одақтасы ретінде көре
алмайтындықтарына көздері жетті. Ал келісі 1950 жылы Кореяда соғыс
басталды. Мүндағы АҚШ-тың өскери белімшесі мен өртүрлі артық өнім шығаратын
Жапонияның беделі өсе түсуіне еш күмөн келтіруге болмайды. Ал 1951 жылы
қыркүйек айында Вашигтон Токиомен бейбіт келісім шартқа қол қойды. Мүнда
олар КСРО үкіметінің қарсылығына да, тіпті Жапонияның ең бірінші олжасы
болған Қытайдың да қарсылығына қараған жоқ. Әсіресе КСРО және ҚХР, екеуі де
коммунистік мемлекеттер болғандықтан аяқ асты бүрқ ете түскен корей
соғысында АҚШ одан ері батыл қадамға барып, Жапониямен "қауіпсіздік
келісіміне" де қол жеткізді, алайда бұл елдің 1947 жылғы Конституциясьша
қайшы келіп түрса да осыны іске асырды. Айта кету керек, екі ел де енді
басқа өмір бастады 7,174.
Қытаймен салыстырғанда екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония
мемлекеті Қиыр Шығыста тез арада көшбасшы ролін иемденіп алды, тіпті мүның
өзі американдықтардың бастамасы арқылы болса да. Көп уақыттан бері Токио
Азияда көптеген отарларға да ие болып келгендігі мөлім, енді міне, ол осы
Азия елдері ішінен АҚШ-тың елемдегі екінші серіктес мемлекетіне айналды
(Канададан кейін). 1951 жылғы бейбіт келісім шарт бойьшша Жапонияға езінің
бүрынғы қол астындағы иеліктеріне бақылау жүргізуге тыйым салынды.
Дегенмен, бүның оған ешқандай кедергісі де болған жоқ, ейткені Жапония
екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көп үзамай-ақ Қиыр Шығыстағы ең ірі
қаржыгер мемлекеттің біріне айналып шыға келді. 1950-ші жылы Токио өзінің
бүрынғы "Азияны гүлдендіру бастамасымен" көптеген елдермен дипломатиялық
қарым-қатынас орнатуға қол жеткіздІ. Бірақ қалыс қалған елдер де болды,
мысалы Оңтүстік Кореямен тек 1960-шы жьшдары ғана қол жеткізді. Ал Пекинмен
елшіліктер ауыстыруға да қол жеткізді, бірақ арнайы емес сауда-саттық қарым-
қатынастар бүған дейін де болды.
Осы 50-ші жылдардағы Жапонияның ішкі даму жағдайын "ғажайып" деп айдар
тағып айтуға өбден болады. Онда екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
халықтың орташа кірісі 150 доллардан 1951 жылға дейін 2000 долларға дейін
өсті, осындай даму қарқынымен Жапония Үлыбританияны қуып жетті. Азық-түлік
өнімінің баллдық үлес салмағы 1946 жылы 1 млрд. 300 млн. доллар болса, 1951
жылы 300 млрд. доллар болды. Көптеген сыртқы елдердің бақылауышыларының
пІкірінше Жапонияның мүндай "ғажайып дамуы" құпия болып қала берді 7,175.
Мүмкін бұл Жапония үкіметінің ішкі саясатына байланысты ақпараттық
хабарлардың аздығынан да шығар. Шетелдіктер жапондық "қайта өркендеудің"
мүндай тез қарқынмен жүруін үлттық мүддеден деп атап көрсетті, яғни ол
дөстүрлі даму үрдісі мен жене үкіметке деген құрмет, сонымен бірге
жапондықтардың еңбек сүйгіштігі деп деріптеген болатын. Мүның бәрі де
дүрыс, өйткені бизнес болсын, үкімет болсын осындай құндылықтарды олар
қадірлей білді, онда есіресе оқу жүйесі мен оған керек оқулықтардың барлығы
күшті тексеріс цензурадан өтіп елдегі елеуметтік бақылау мен үгіт-насихатта
белсенділік еділ жолмен Іске асып отырды. Сонда да мүның басқа да себептері
болды, соны да айта кету керек.
45-51-ші жылдардағы жапондық "қайта өркендеу" үш фактор арқылы іске
асқандығын түсіндіруге болады.
Біріншіден: бастапқы кезде американдықтар елдің ішіндегі өлеуметтік
революцияның өршіп кетуінен қатты үрейленді, оның адам айтқысыз салдарлары
олардың бүрынғы төртіпті сақтап қалуларына итермеледі, яғни олар
милитаристерді тазалауды шегіне дейін жеткізбей тез арада ғана іске асырды.
Екіншіден: "қырғи қабақ соғыстың" тереңдей түсуі, 1949 жылғы
коммунистік жүйемен Қытай Халық Республикасының жариялануы, 1950 жылғы
Кореядағы соғыстың басталуы АҚШ-тың Жапонияны өзінің өскери одақтық
серіктесі етуге итермеледі, яғни американдықтар өздерінІң бүрынғы жауына
көмек керсетуді автоматты түрде тез арада іске асырды. Әрине, Құрама
Штаттар 1945 жылы оккупациялық өскерін бейбіт келісіміне дейін жапон
жерінде үстап түрды, мүның өзі бастапқы кезде көптеген проблемалар
туғызғаны рас.
Үшіншіден: осы кездегі жапондық билеуші топтар (олар үнемі бір орында
болған жоқ, олардың кейбіреулері дзайбацумен, кейбіреулері үкімет
билігіндегі іскер топтармен тығыз байланыста болды) үжымдаса отырып және
күшті саясат жүргізе білді, олар үкіметтік және бизнестік серіктестікті
қайта қарап оны өте тиімді пайдаланып, яғни сол арқылы Жапонияның үлы
держава болуына жол ашты 3,45.
Енді мүнда айтудың да керегі жоқ, яғни бұл жерде жоғарыда келтірілген
үш фактор да бір-бірімен тығыз байланыста екендігінде дау жоқ. 40-шы
жылдардың аяғында Вашингтонның Қиыр Шығыста коммунистерге қарсы күшті
одақтас иемденуіндегі мақсатын жапондық саяси өкілдердің ақыл-ойы елдің
қауіпсіздігіне қарай жүмсауына зор үлес қосты. Бұл жолы Токио Қиыр Шығыста
ең басты "ойыншылардың" біріне айналуы керек болды, өрине, мүны Вшингтонның
басшылығымен іске асыру болатын. Бұл жердегі Жапонияның міндеті осы аймақта
Вашингтон саясатына қолдау көрсетіп, АҚШ-тың Азиядағы өскери іс-қимылдарын
қамтамасыз етіп отыру керек болды. Егер Токио осы міндеттердің бөрін
қабылдаған, яғни өз мойнына алған болса, онда Жапония экономикалық қайта
құруды бастай беруге жол ашық екендігінде күмөн жоқ. Бұл өз кезегінде, жаңа
нарық пен пшкізатты талап етті, ал мүны Іске асыру орындары кезінде Жапония
бүрынғы басып алған елдермен байланыс орнатуы керек болды.
Тап осы кезде АҚШ-тың жапондықтарға деген сауда көзі тез өстІ, онда ол
ауыл шаруашылық өнімі және жаңа технология саласына бағытталды. Бұл жолда
Вашингтонның күшті және гүлденген Жапонияны өзінІң одақтасы ретінде көру
мүддесі арқылы іске асты. Рас, АҚШ яғни өзінің бәсекелесіне мүндай көмек
көрсетуі сол кезде американдық саясаткерлердің көзқарасы бойынша 50-ші
жылдары "қырғи-қабақ соғыс" саясатына да қатысты маңызға ие болды.
Американдық көмек (1947-1952 жылдар аралығында 12000 млн. доллар
болды) жапондықтардың қайта өркендеуінде ең үлкен роль ойнады. Сонымен
бірге, ол 40-шы жылдардың аяғында Вашингтонның Жапонияға қатысты
экономикалық бағдарламасында көрсетілгендей, ең басты міндет елдегі
инфляцияны тоқтатьш, жалақы колемін қысқарту болатын. Экономиканың тағы бір
дамыған жері корей соғысына байланысты болған "экспорттық бум" болды: ол
соғыс біршама үзақ уақытқа созылды, сондықтан осы кезде жапондықтардың
тауары мен американдықтарға көрсеткен қызметі үшін АҚШ үкіметі 4000 млн.
доллар жүмсады3,48.
50-ші жылдары Токио өзінің Оңтүстік-Шығыс Азиядағы бүрынғы жауларымен
бейбіт келіссөздерге қол қояды және бұл жапон нарықтық экономикасында жаңа
бастауға жол ашты. Рас, бекітілген келісім процестері біршама уақытқа
созылып, яғни кешеуілдеп қалды. Өйткені Жапонияның бұл елдерге соғыс
жағдайынан туындаған репарация төлеу мәселесі өлі аяқталмаған еді. Жапон
басқыншылығынан зардап шеккен мемлекеттер компенсация төлеуді талап етті,
және осы жағдайдың бөрін ретке келтіру үшін біраз уақыт керек болатын.
Алайда, Жапония үшін бұл аймақтарда экономикалық мүмкіндіктерді
пайдалану үшін күрес өте бір қиындық тудырған да жоқ.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның бұлай тез гүлдену
негізі тек үкімет пен бизнес қызметкерлерінің ісіне ғана байланысты ғана
емес. Жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы (немесе жүйелілік басқарудағы)
байланыс та өте маңызды, бірақ ол шетелдіктер үшін жүмбақ күйінде қала
берді.
Басқарушы аппарат жұмысшы табын, яғни оларға бақылау мен жұмысшы
қолының дамуын сақтау үшін бірнеше топқа бөліп отырды. Ең жоғарғы
топтағыларды "өмірлік еңбекшілер" деп атады, олар бірнеше жылдық сынақтан
мүдірмей өткендер болатын. Ал қалған қызметкерлер бірнеше категорияларға
бөлініп, "уақытша жұмысшылар" деп аталды. Олар "өмірлік жұмысшыларға"
қарағанда жалақыны төмен мелшерде алып отырды. Бірақ, мүның бөрі қандай
болған күнде де олар бүкіл өнеркөсіптерде барлық жағынан жан-жақты
қамтамасыз етілді. "Өмірлік жұмысшылар" талапқа сай, жоғарғы деңгейде мықты
болды, ал осы кезде қарапайым жұмысшылар бірінші статус үшін олармен
таласқа түскен де жоқ.
Алайда, бұл жүйе тек белгілі өндіріс аудандарында ғана болды, яғни ірі
корпорация мүшелері, мемлекеттік аппарат қызметкерлері жене университет пен
бүкіл оқу жүйесін қамтыды. Сонда да капиталистік жүйедегі нарықтық
экономика еркін жұмыс қолын қажет етті: сондықтан да 1950-ші жылыдары
Жапонияда автомобиль жасау өнеркөсібінде 19 пайыз жұмысшылар уақытша жұмыс
істеді, ал 60-шы жылдары бұл көрсеткіш 52 пайызға жетті.
Жоғарыда келтірілген таластардан кейін Шигеру жапондықтардың қарулы
күштері мен полицейлік, тіпті император статусын Конституция бойынша
қалпына келтіруге үмтылды (1947 жылғы конституция бойынша егемендік
император емес халықтың қолында болатын). Алайда, осы кездегі Либералды -
Демократиялық партияның жүргізген Конституциялық реформалары іске асқан
жоқ. Өйткені 50-ші жылдары бұл өлі жаңа мәселе болатын.
2 ЖАПОНИЯДАҒЫӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЪІҚ ЖӘНЕ

САЯСИ ҚАЙТА ҚҰРУЛАР

2.1 Жапон экономикасын қалпына келтіру шаралары

Сонымен АҚШ үкіметі екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Азиядағы
жағдайды ескере отырып, және Жапониядағы өршіп түрған саяси экономикалық
және өлеуметтік қайта құруларды ескере отырып, реформа жасауға мөжбүр
болды. Елдегі ірі монополиялық компаниялардың қайта жандануына мүмкіндік
берді. Елде осыған байланысты заң қабылданып, ол бойынша ірі компания
құрылуына картель және басқа монополиялардың бірігуіне және басқа
компаниялардың 25% артық акциясын иемденуге тыйым салды.
Жапонияның екінші дүниежүзілІк соғыстан кейінгі экономикасына
тоқталатын болса, Жапония экономикасы соғыстан кейін қатты өлсіреп кетті.
Өнеркөсіп өнімдерінің көп бөлігі жұмыс істемей түрып қалды. Импорт,
шикізат, жанармай мүлдем жоқтың қасы болды. 1946 жылы онеркөсіп өнімінің
өндірісі 1935-1937 жылдармен салыстырғанда 14% ғана құрады.
Әскери ондірісті тоқтату армияны және флотты таратып жіберу елде 10
млн-ға дейінгі адамдарды жұмыссыз қалдырды. Зауыттар шикізаттың
жетіспеуінен, ақшаның жоқтығы тағы басқа себептермен жабылып қалды.
Соғыстан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.