Әлеуметтік шаруашылық нарығын құру қадамдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 3
1-ТАРАУ. НЕОКОНСЕРВАТИЗМНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ 5
ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ 5
1.1 Неоконсерватизмнің пайда болуы және оның мәні 5
1.2. Рейганомика 8
2-ТАРАУ. ҚАЗІРГІ БАТЫС ЕЛДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ФУНКЦИЯЛАРЫ
15
2.1. Тэтчеризм: экономикалық даму жолындағы талпыныс 15
2.2. Әлеуметтік шаруашылық нарығын құру қадамдары 16
ҚОРЫТЫНДЫ 19
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 20

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Құрылымның қайта құру қайшылықтары, қайта өңдеу
және әлемдік нарықтың жаңа жағдайына бірыңғай бейімделіп кету қиындығы,
таптық және әлеуметтік қақтығыстың қауіптігі, буржуазиялық мемлекеттің
экономикаға күрделі араласуын, жаңа түр мен әдісті қарастыруын қажет етеді.

Капитализмнің жалпы дағдарысының шұғыл күшеюі бірқатар факторлардың іс-
әрекетіне байланысты. Бұл қайта өңдеу капиталының төмендеуі, стагфляция,
қысқа мерзімділік немесе фазаның көтерілуінің толық болмауы, жұмыссыздық,
империалистер араларындағы бақталастықтың өсуі.
Капитализмнің жалпы дағдарысының күшеюіндегі өзара әрекеттесу және көп
мерзімді, топтамалық факторлардың шатысушылығы мемлекеттік басқарудағы
дағдарыс жүйесіндегі мемлекеттік-монополия шешуші себепшісі болды. Кейнстік
ілімге негізделген мемлекеттік-монополиялық басқару әдісі қаржы салымын
және тұтынушының сұранысын ынталандыруға бағытталған. Олар ең маңызды
түрінде қысқа мерзімді антициклиялық мақсатты көздеді. Бұл саясат қаржы
және салық құралдарын қолдануға тірелді және ең бір қажет қондырма
тұрақтандырғыш ретінде бюджеттік тапшылықты қарастырды. Барлық шектеуге
және қарама-қайшылыққа қарамастан, оның әдісі (нақты олар ақша айналымының
салалық үйлесімділігінің бұзылуын әкелсе де) уақытша қысқа мерзімді табыс
нәтижесін қамтамасыз етіп тұрды: дағдарыс фазасы және тоқырау жандану және
көтерілу фазасымен ауыстырылып тұрды.
Кейнстік тәжірибе мемлекеттік-монополиялық басқару экономикасындағы
жаңа стратегиялық міндеттерді шешуге жарамайтын болды. Осы бағытта ішкі
экономикалық байланысты қарқындату және өндірістің өсу
интернационализациясы сияқты әлемдік капиталистік шаруашылықтың дамуында
обьективті прцестер қолданылды. Бұл процестер қарым-қатынасты күшейтеді
және капиталистік экономиканың бір-біріне әсер етеді және жеке
буржуазиялық үкіметпен коньюнктураны тұрақтандыру бойынша орындайтын
міндеттерді қиындатады. Және, аяғында Кейнстік әдісінің созылмалы
тұрақсызданумен күресе алмайтыны толық байқалды.
ГМК дағдарысы саяси экономика дағдарысының күшеюіне әсер етті.
Басқарушы топ пен оның идеологтарының Кейнстен беттері қайтып,
капитализмнің созылмалы сырқатынан құтылу үшін басқа жаңа тәсіл іздеуге
ұмтылды. Тұжырымдаманы әзірлеу бойынша қолданылғандағы нәтиже, буржуазиялық
экономикалық теорияның оңға бұрылуына себепші болды. Саяси буржуазиялық
үкіметке кең таралуы және өсу әсері, әртүрлі неоконсервативтік доктринаға
ие болады. Бұл процесс неоконсервативтік бұрылыс деп аталды. Міне,
шаруашылық жүргізудің дағдарысты жағдайға келіп, одан шығу жолдарын
қарастырғанда неоконсерватистік идеяның пайда болуы және оның өз жемісін
беруі қарастыруға тұрарлық тақырып қой деп ойлаймын. Мұны зерттеудің
нарықтық экономиканы бағдар тұтып отырған еліміз үшін де өзектілігі дау
тудырмайды.
Тақырыптың зерттелуі. Неоконсерватистік бағыт ғалымдар тарапынан
біршама мол зерттелген. Жалпы консерватизм идеясы А.Галикин, П. Рахшмир
еңбектерінде қарастырылса, неоконсерватизмді жіктеу мәселесі Гаджиев К.С.,
Согрин В.В. еңбектерінде сөз болады. Неоконсерваторлардың әлеуметтік-
экономикалық саясаты, оның әртүрлі қырлары мәселелеріне Науменков А.П.
және Хесина Е.С., сондай-ақ также Балацкой Е., Гнатовской Н., Сорокиной В.,
Трубиной Н.В. еңбектері арналған.
Тақырыптың мақсаты неконсервативті экономикалық доктринаның мәнін,
тиімді жақтарын қарастыру. Осы мақсатқа жету үшін алдымызға мынадай
міндеттер қойылды:
– неоконсерватизмнің туу араларын қарастыру;
– неоконсерватизмнің мәнін, өкілдерін және ерекшеліктерін айқындау;
– рейганомика мен тэтчеризмнің пайда болуын, маңызын ашып көрсету;
– неоконсерватизмнің экономикалық, әлеуметтік және саяси позицияларын
айқындау.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1-ТАРАУ. НЕОКОНСЕРВАТИЗМНІҢ МӘНІ ЖӘНЕ

ОНЫҢ ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ

1.1 Неоконсерватизмнің пайда болуы және оның мәні

XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында консервативтік негізгі
қағидаларына өзгерістер енгізді. Ол еркін нарықтық қатынастар, алуан
түрлілік және саяси демократия принциптерін қабылдады. ХХ ғасырдың 70
жылдарынан Батыстағы консервативтік ой-пікірдің жетекші бағыты жаңарған
консерватизмге (неоконсерватизмге) айналды. Ол жеке адамның құқықтары мен
бостандықтарының басымдығын мойындауға бет бұрды. Би төбе топ,
аристократиялық көзқарастар тұрғысынан да бәсеңдетті. Мемлекеттің
экономикалық және әлеуметтік қызметтері едәуір шеттетілді. Мемлекеттік
меншік жекешелендіріле бастады. Мұның бәрі жаңарған консерватизмге жаңа леп
беріп, Батыс елдерінде орта таптың идеологиясына айналдырып, оның үстіне ол
XX ғасырдың 70 жылдарында экономикасы құлдырауды тоқтатудың жолын таба
білді. Бұл оның абыройын арттыра түсті. Технологиялық революцияның жаңа
дәуір қажеттілігіне жауап беретін экономиканың құрылымын қайта қарауға тура
келді. Бұрынғы тұрмыс дәрежесін көтеруге бағытталған дәстүрдің орнына
ынталандыратын жаңа жүйе енгізілді. Жұмысшылардың өмір сүру сапасына баса
назар аударылды. Жаңарған консерватизм либералдық және социалистік бірқатар
адамгершілік түсініктерді біріктіріп қабылдады. Жаңарған консерватизм
өкілдеріне Д. Белл, 3. Бжезин. Н. Кристолл және т.б. жатады. Олардың
қатарына бұрын АҚШ президенттері Р. Рейган, Д. Буш, Англияның бұрынғы
премьер-министрі М. Тэтчер, қазіргі ГФР-дің канцлері Г. Коль және т.б.
кіреді.
Әр қилы бағыттағы саяси экономика өкілдерінің арасындағы қызу
пікірталастарының кезекті сұрақтары: мемлекеттің көптігі немесе аздығы
болды. Неоконсерваторлар өздерінің қарсыластарын олардың ұсыныстары бойынша
құрылған мемлекеттік басқару жүйесі тек қана шаруашылық дамудың
қайшылықтарына қарсы тұруға жарамсыз болғанымен қатар, нарықтық
шаруашылықтың өзін-өзі реттеу іс-әрекеті мен өзіндік көтерілуіне
мүмкіндіктерін шектеді деп кінәлады[1].
Неконсерваторлар капитализмнің тұрақтандырылуы үшін мемлекеттік
механизмді қолданудан бас тартпайды, бірақ тез арада саланы шектеуге және
экономикада мемлекеттікараласудың түрін өзгертуге шақырады.
Мемлекеттің саяси экономикасының басты сапалы мақсаты және оған жету
нәтижесі ретінде жеке капиталистік инициативасының ынталандыруы жолымен
шаруашылық динамикасының араласуын және бұқаралық ақшаны реттеу әдісі
арқылы инфляциямен күресуді атайды. Неконсервативтік тұжырымдаманың негізін
қалаған тезисте жазылған: тәуелсіз өндірушілердің нарықтық бәсекелестілігі
барлық сәйкессіздіктің құрылымын түзете алады және ұзақ мерзімге дейін
экономиканы өсіруге, толық тартымдылыққа жағдай жасайды, сондай-ақ ақшаның
тұрақты болуына, әрине егерде ол үшін қолайлы жағдай жасап, механизмді
бұзбау керек.
Неконсервативті экономикалық саясат терминінен гөрі,
неконсерватизм ұғымы кең мағынаға ие. Н.Бернбаумның құқықтық зерттеу
орталығындағы прфессор Джорджтаунсктың түсіндіруі бойынша, неоконсерватизм
– бұл әр тақырыптың қорытпасы, әр қилы мақсаттағы қозғалыстар мен
топтамалар. Бұл дұрысы тенденция, тез тарағыш немесе тіпті сән. Н.Бернбаум
АҚШ-тағы теоретик неоконсерваторларының зерттеулері бойынша келесі тізбені
береді:
1. Нарықтық тақырыптың басымдылығы, яғни, нарықтың тиімділік
нәтижесіне сену және біршама корпоративтік капитализмнің реттеуге келмейтін
түрлері, сондай-ақ саяси бостандықтың кепілі ретінде тек қана күшті жеке
секторды сақтау қажет;
2. Үлкен үкіметтің сыны немесе орталық үкімет, немесе үкімет
ынталылығы. Бірнеше танымал ұрандар негізінде құрылған - бюрократизация,
бюрократтардың автономиясы, қоғам жағынан олардың бақылауға қол
жетпейтіндіктері немесе заң шығаратын орган, орталықтандырудың көбеюі;
3. Әлеуметтік әр тектесті және игілікті тарату принципі бойынша
қоғамды бөліп қарастыру заңдылығы;
4. Дәстүрлік құндылықты қорғау – отбасылық, мәдениеттік, діни,
технологиялық және т.б.;
5. Қуатты күшейту (әскери, экономикалық, саяси) әлемдік АҚШ.
Экономикалық саясат саласындағы неоконсерватизмнің кепілдемесіндегі
теориялық негіз монетаризмнің экономикалық ұсыныс атаумен пайда болады. Осы
екі құрамды бөліктердің арасында неоконсерватизмнің функциональдық
рольдерге өзіндік шек қою орны бар:
- бірінші экономикалық өсуді ынталандыру бойынша іс-шараны негіздеуге
бейімделген;
- екінші құнсызданумен күресуге шара қолдану.
Тоерияның екеуі де неоклассикалық мектептің тұрпайы және
неоконсервативті іліміне сүйенеді.
Теориялық басымдықтың дамуы экономикалық ұсыну Дж.Гилдер және
А.Лэффер деген американ экономистерінің атымен байланысты. Дж. Гилдердің
пікірі бойынша, капитализмнің жетістігі ұсыну жағында жатыр. Сондықтан
мемлекеттік экономика саясатының міндеті барлық ұсыныстарды ынталандырудан
тұрады, оларды яғни, өндірушілерді наградтау және инвесторларға сыйлық
беру. Сыйлық берудің ең басты құралы салық саясаты болуы керек. Жеке
инвесторлар үшін қаржы жеңілдігін беру жолымен ынталандыру ұсынысы автоматы
түрде қажетті сұраныс пайда болып, аяғында біртіндеп капиталистік
шаруашылықтың түзелуіне әкеледі[2].
Инвестициялық қызметтің монополиялық өнеркәсіптің кеңеюіне салық
саясатының ынталандыру ықпалы мүлде бір қалыпты емес. Салықтың азаюынан
түскен пайда әрдайым өнімділікке қолданбайды, тауар және қызмет көрсетуді
ұсынысы кеңеюуінің қайнар көзі болады.
Неоконсерватизм идеологиясын австриялық экономист Фридрих Август фон
Хайек (1899-1992) өзiнiң Құлдыққа апаратын жол, Еркiндiк конституциясы
еңбектерiнде, құқық, заң шығарушылық және еркiндiк трилогиясында негiздедi.
Оның әлеуметтiк-философиялық доктринасы экономикалық концепциясымен қатар,
қазiргi қоғамды ұйымдастыру, мәдени даму, ғылыми таным методологиялары
мәселелерiн де қамтиды.
Хайек өз iлiмiнде нарықты мемлекеттiк реттеудiң кез-келген формасын
сынай отырып, Кейнстiң теориясына да, социализм iлiмiне де қарсы шығады.
Жалпы игiлiк үшiн меншiктi әлеуметтендiру, оның пiкiрiнше, индивидуалдық
еркiндiктi басып-жаншып, тоталитарлық режимдi орнатады. Қазiргi плюралистiк
қоғамға құқық үстемдiк ететiн мемлекет қана сәйкес келедi. Құқықтық
мемлекет жеке құқықтың жалпы құқықтан, тiптi конституциядан да үстемдiгiн
бiлдiредi, өйткенi жеке меншiк еркiндiктiң басты кепiлi болып табылады.
Хайектiң шығармалары 60-70 жылдары АҚШ-та, Англияда және өзге елдерде билiк
басына келген консерваторлар толқыны кезiнде кеңiнен таралды.
Консерваторлар оның идеяларын экономикада, мемлекеттiк сектордың үлесiн
азайту бағдарламаларында, сондай-ақ антикоммунистiк насихатқа көп қолданды.
ХХ ғасырда консерватизм идеологиясымен қатар демократиялық социализм
идеялары да өмiр сүрдi. Бұл iлiмнiң идеялық қайнар көзi Э. Бернштейннiң, К.
Каутскийдiң саяси көзқарастарында жатқанымен, оның басты теориялық
қағидалары екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн Г. Ласкидiң (Англияда
лейбористер партиясы атқару комитетiнiң мүшесi) Бiздiң замандағы революция
туралы ойлар, Л. Блюмнiң (Франциядағы социалистiк партияның төрағасы)
Адамзат ауқымында, К. Реннердiң (Австриядағы социал-демократиялық партияның
төрағасы) Жаңа әлем және социализм еңбектерiнде негiзделдi. Осы соңғы елу
жылда капитализм өзiнiң өмiршеңдiгiмен көзге түсiп қана қоймай, қоғамдық
дамудың қажеттiлiктерiн өтеу қабiлетiнiң социализмнен жоғары екендiгiн де
дәлелдедi. Демократиялық социализм теориясының ықпалының бәсеңдеуi, ондағы
негiзгi басымдылықтың социализмнен демократияға ауысуы осымен байланысты.
Алайда бұл әлеуметтiк әдiлеттiлiк идеалдары қоғам дамуына ықпал етуiн
тоқтатты деген сөз емес.

1.2. Рейганомика

1970-жылдардың соңында АҚШ экономикасы бұрын-соңды мұндай тұрақсыздық
жағдайға түспеген болатын. 1980-жылдардың басында Құрама Штаттар 30-
жылдардан кейінгі өндірістің ең терең құлдырауын бастан кешіп жатты.
Экономикалық өсу толығымен дерлік тоқтады.
1982 жылы нақты Жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) 2,5%-ке кеміді, ал жұмыссыздық
нормасы 10%-тен асып, өнеркәсіптік потенциалдың үштен бірі толық жұмыс
істемеді. Жағдай энергетикалық дағдарыспен тереңдедiк Вьетнамдағы соғыс
кеселдері де әсер етпей қоймады — ҒЗҚТЖ-на жұмсалатын федералды шығындар
коммерциялық істерге емес, соғыс ісінің пайдасына қарай қайта бөлінді[3].
Бұл салада АҚШ ГФР мен Жапониядан қалып қойды. АҚШ-та өнім өндірісі
төмендеген сайын аталмыш елдермен басқа елдердің әлемдік саудадағы үлестері
артты, американдықтар көптеген импорттық заттарды тұтына бастады. 1981 жылы
Рейган әкімшілігі экономикалық стагнация проблемасына, инфляцияның өсуіне
және проценттік алымдардың шектен тыс өсуіне ұшырады.
Дәл осы кезеңде Американың экономикалық қайта өрлеуі атты бағдарлама
дүниеге келген еді. Бұл бағдарламаның негізінде мемлекеттің реттеушілік
әлеуетін күшейту, сол арқылы капиталистік бәсекені арттыра түсу көзделді.
Бұл экономикалық саясат рейганомика деп аталып, оны президент Рональд
Рейган әкімшілігі жүзеге асыруға құлшына кірісті.
Өз саясатының негізгі идеясы ретінде дәстүрлі американдық
құндылықтарға көшуді ұсына отырып, президент жеке кәсіпкерлік еркіндігінің
басқа еркіндіктің барлығынан да үстем болуына жол ашты. Ол Ең алдымен мен
елімізде адамдардың баюға қол жеткізе алатындай жер болғанын қалаймын. Бұл
бізде қазір бар және ол сақталуы керек деді. Рейганомика, консервативті
революция осылай туған еді.
1980 жылы Рейган әкімшілігі ұсынған Америка экономикасын сауықтыру
бағдарламасында мынадай ережелер ұсынылды:
1) корпоративті және табыс салығын қысқарту;
2) әлеуметтік бағдарламаларды қысқарту есебінен үкіметтік шығыстардың
өсуін шектеу;
3) кәсіпкерлік қызметті реттеуді азайту;
4) инфлияцияны ауыздықтауға бағытталған қатаң кредиттік-ақша саясатын
жүргізу.
Салықты азайту Рейганның алғашқы экономикалық қадамы болды. Конгресс
табыс салығын үш жыл ішінде 25 процентке азайту, әлеуметтік қызметтерге
федералдық шығыстарды қысқарту туралы заң қабылдады. Салықты қысқарту
нәтижесінде өндіріске инвестиция көбейіп, жаңа жұмыс орындарын ашуға,
ұлттық өнімді арттыруға мүмкіндік туады деп болжанды[4].
Әлеуметтік саясат саласында жаңа федерализм бағдарламасы ұсынылды.
Бұл бағдарламаға сәйкес федералды, штат және жергілікті органдардың қызметі
бөлінді. Штат үкіметі өзіне мынадай екі қайырымдылық бағдарламаны орындауға
жауапкершілікті алуға тиіс болды: көп балалы отбасыларға көмек беру және
тамаққа талон беру. Федералды үкімет кедейлерге медициналық көмек көрсетуге
жауапты болды. Қалған 44 әлеуметтік бағдарлама штаттардың қарауына берілді,
оларды төрт жыл ішінде қосымша қаржыландыру үшін федералды қор құрылды.
Рейган басқарған бірінші кезеңнің соңына қарай инфляция 4 процентке
азайды. ФРЖ ақша қаражатын ұстап тұру саясатын бәсеңдетті. Проценттік
ставкалар біршама төмендеді. Жұмыссыздық 10%-тен 8%-ке дейін қысқарды.
Жоғарыда айтқанымыздай, ішкі қайта құру бағдарламасы Рейганның жеке
секторға еркіндік берсе ғана ел гүлденіп дами бастайды деген сеніміне
негізделді. Экономикалық өсу негізінен түрлі заттар мен қызметтің ұсынысына
бағынышты деген теорияға негізделген ұсынатын экономиканың жақтаушысы
Рейган, қаржы жинау мен қаржы салуды ынталандыру үшін салықтарды
төмендетуге тырысты. Бұл мектептің экономистерінің ойынша салықтарды
төмендету қаржы салу мен жалақыны есіреді, сонымен қоса мемлекеттік табыс —
салықтан алынатын ақша арқылы көбейеді. Өкілдер палатасында демократтар
көбірек, ал сенатта республикандықтар сәл ғана басым болды, өкімет басында
бірінші жыл тұрғанның өзінде-ақ Рейганға өз бағдарламасының негізгі
баптарын заңдастырудың сәті түсті. Бұның ішінде азаматтардан алынатын
салықты үш жыл бойы 25%-ке төмендету де болды.
Сонымен қоса Рейган әкімшілігі қаруларды қазіргі тілектерге сай
өзгертуге жұмсалатын шығындарды едәуір үлкейтуге қолдарын жеткіздi. Тіпті
әлеуметтік қажеттілікке кеткен шығындарды қысқартқанның өзінде-ақ әскери
бюджет төмендетілiп салықтар жағдайында да мемлекеттік шығындардың
кірістен асып кетуіне әкеп соқты. 1982 жылы федералдық бюджеттің тапшылығы
100 миллиард доллардан асып кетті, ал Картер тұрақты бағалармен саналған.
Жұмыссыздықтың орташа жылдық нормасы 10 проценттен кем болды, алайда
кейбір айларда әртүрлі салаларда одан да әсер етуі мүмкін еді.
Ғылыми-зерттеу және конструкторлық-тәжірибе жұмыстар ол президенттік
құрған кезінде бұл сан үш есе кем еді. 1988 жылға қарай АҚШ-тың мемлекеттік
қарызы 2,3 триллион доллар болып рекордтық мөлшерге жетті.
Құлдырау экономиканың барлық салаларын қамтыды, 1981—1982 жылдары
банкрот болып қалушылықтың саны 50%-ке өсті. Орталық Батыста Дженерал
электрик пен Интернэшнл харвестр сияқты ірі фирмалар жұмысшыларын
жұмыстан шығара бастады. Күнгей белдіктің Штаттары біршама уақыт
экономикалық саулықта болды, бірақ көп ұзамай стагнация оларда да басталды.

Қиын кезеңді ауыл шаруашылығы басынан кешіріп жатты. Фермерлердің
санының азаюымен өндіріс аздаған адамдардың қолына жинала бастады. Азық-
түліктің жетіспеушілігінен зардап шегіп жатқан Индияға, Қытайға, КСРО-ға
және т. б. елдерге көмектесіп жүріп американдық фермерлер қосалқы жерлерді
сатып алу мен өндірісті кеңейту үшін қарызға белшесінен батты. Осыдан кейін
болған мұнайға баға көтерілуі олардың шығындарын көбейтті, ал 1980 ж.
әлемдік экономикалық құлдырау ауыл шаруашылық өнімдеріне сұранысты азайтты.
Нәтижесінде фермерлердің жағдайы қиындай түсті.
Алайда 1982 ж. дағдарыс мұнай бағасының төмендеуімен бірге жүрдi. Осы
жағдай АҚШ-қа Картер кезінде басталған шоқырақтап шауып бара жатқан
инфляцияны жүгендеуге мүмкіндік берді. 1983 жылдың соңына қарай бірқатар
салалардағы жағдай жақсарды, ал 1984 жылдың алғашқы айларында олар жандана
бастады. АҚШ екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең ұзақ экономикалық
көтерілудің кезеңіне енді. Жапония Америкаға өз автомобильдерін
экспорттауды шектеуге келісті. Федералдық салықты төмендету тұтынуды
жақсартып, ол құнды қағаздар нарығына қолайлы әсер етті. 1983— 1987 жж.
нақты ЖҰӨ орташа санағанда жақсы 4,2%-ке өсті, ал инфляция болса ол
соғыстан кейінгі онжылдықтардағы ең төмен көрсеткіш 2% аспаған 1986 жылды
қоспағанда 3—5% деңгейінде сақталды. ЖҰО ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.