Ежелгі Египеттің діні

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе1

Ежелгі египеттіктердің шаруашылығы мен тұрмысы2

Перғауындар - египеттіктердің тірі құдайлары3

Ежелгі Египеттің діні3

Эхнатонның діни реформасы4

Мөрлеу культы5

Пирамидалар - Ежелгі Египеттің символы6

Сурет өнері7

Қорытынды9

Қолданылған әдебиет тізімі10

Кіріспе

Қазіргі уақытқа дейін зерттеушілерді толғандыратын таңғажайып және құпиялы Шығыс адам мәдениетінің бесігі болды. Дәл осы өңірде өркениеттің үш көне орталығы пайда болады: Ніл өзені бойындағы египеттік, Тибр мен Евфрат аралығындағы шумерлік және Ганг өзені бойындағы үнді.

Ежелгі мысырлықтардың пайда болғаны жайындағы деректер ғылымда өте аз. Біреулері - египтологтар - олардың Азиядан шыққандығына сенеді. Оған кепіл ретінде семито-хамиттік топқа жататын тілі және, сонымен қатар, азиаттықтар мен еуропалықтарғы тән мінез ерекшеліктерін: табандылық, бастамаға ұмтылуды келтіреді. Басқаларының ойынша, Египеттің көне тұрғындары негритяндық халықтардың туыстары болды. Оған нұсқайтыны - египеттіктер арасында кең тараған өлілердің культі, фетишизм және жануарларға табыну. Қалай болса да, б. з. б. ІV мың жылдықта Ніл алқабында тұрақты египет халықы қалыптасып, алғашқы мемлекеттік құрылымдар пайда болды.

Египет Жер бетіндегі халқы түгелдей билеуші таптың айналасында болған алғышқы мемлекет, бірінші ұлы держава, дүние үстемдігіне талпынған алғашқы империя болды.

“Египет” сөзі ежелгі гректің “Айгюптос” сөзінен шыққан. Қазіргі арабша сөйлейтін египеттіктер елін “Мысыр” деп атайды. Ал ежелгі египеттіктер өз елін “Кемс” (қара) деп атады - қара топырақтың түсі бойынша.

Табиғи жағдай ежелгі египет өркениетінің шешуші факторы болды. Ніл өңірінде египеттіктер жылына 2 рет астық жинап отырды, ол астықтық көлемі едәуір - бір гектардан 100 ц дейін. Алайда бұл өңірде халықтың 99, 5% тұрса да, ол Египеттің 3, 5% ауданында ғана орналасты. Басқа ауданның бәрін тұқымсыз және адам тұрмайтын шөл алып отырды. Мұндағы мәдениет жеке дара дамыды, оның ерекше қасиеті дәстүрлік еді.

Египеттік өркениеттің дүниеге келуі б. з. б. ІІІ мың жылдығына сәйкес келеді: сол кезеңде Мина перғауыны жекеленген аудандар - номдарды - біріктіреді. Перғауынның басы қос диадемамен - Египет Оңтүстігі мен Дельта ауданының бірегейлігі символы - бейнеленеді.

Египет тарихының дәстүрлі кезеңдері төменгідей келтіріледі:

Династияға дейін (б. з. б. 5 - 4 мың жж. ) ;
Ерте патшалық (б. з. б. 3000 - 2300 жж. ) ;
Египеттің алғашқы құлдырауы (б. з. б. 2250 - 2050 жж. ) ;
Орта патшалық (б. з. б. 2050 - 1700 жж. ) ;
Египеттің екінші құлдырауы (б. з. б. 1700 - 1580 жж. ) ;
Жаңа патшалық (б. з. б. 1580 - 1070 жж. ) ;
Кейінгі кезең (б. з. б. 1070 - 332 жж. ) .

Ежелгі египеттіктердің шаруашылығы мен тұрмысы

Әлеуметтік байланыстар артықшылығы мен таптық тұйықтықтың жойылуы еңбек құралдарының дамуына елеулі септігін қосты.

Қыш өнері ертеден-ақ пайда болған. Ежелгі египет шеберлері қыш домалағы көмегімен неше түрлі ыдыс жасаған. Олар фаянс, глазурь және шыны ойлап тапты. Египеттен тысқары жерлерде зергерлердің алтын, күміс, жартылай асыл тастардан, пілдің сүйегінен жасаған бұйымдары кеңінен танымал болды.

Ежелгі Египеттің тұрғын үйлері иелерінің молшылығына байланысты өздерінің айрықшалануымен ерекшеленді: саз балшығынан салынған лашықтар, қаладағы екі - үш қабатты үйлер, ақ сүйектердің үй-жайы бар жеке үйлері. Төбелері жазық еді, жаздың гүні олардың үстінде ұйықтайтын.

Ежелгі Египетте ағаш өңдеу өте жоғары деңгейде болды. Ағаштан қазірге дейін қалған суреттер мен нақты заттар бойынша белгілі садақтар мен соғыс арбалары, өзен мен теңіз кемелері салынды. Қолөнершілер керемет жиһаздар салды. Кедейлердің үйінде жиһаз болмады. Байлар болса өздерінде төсектер, креслолар, үстелдер, отырғыштар ұстады.

Ежелгі египеттіктердің киімдері қарапайым болды, әдетте ол тек санға тағылатын шүберек немесе юбкамен шектелді. Осымен қатар жейделер (ер адам үшін қысқа, әйел адам үшін ұзын) мен плащтар қолданылды.

Перғауындар - египеттіктердің тірі құдайлары

Мемлекеттің басында перғауын тұрды. Ол елде абсолюттік билікке ие болды: бүкіл Египет оның керемет табиғи, материалдық, еңбек және жер ресурстарымен бірге перғауынның меншігі болды. Мәселен, “перғауынның үйі” түсінігі мемлекет (ном) түсінігімен сәйкес келді.

Ежелгі Египеттің діні перғауынға мүлтіксіз табынуды қажет етті, кері жағдайда адам өмірі кезінде де, өлімнен кейін де үрейлі қиыншылықтарға душар болды. Египеттіктердің ойынша, сондай шексіз билікті перғауынға тек құдай ғана бере алды. Осылайша Египетте перғауынның құдайлануы туралы түсінік пайда болады - ол құдайдың тірі баласы деп саналды. Қарапайым адамдар, бай ақ сүйектер де перғауынның алдында басын изеп, ол басқан іздерін сүйді. Перғауынның сандалын сүюге рұқсат алу үлкен құрмет болып саналды. Перғауындарды құдайландыру Египеттің дін мәдениетінде алдыңғы орында тұрды.

Перғауын мемлекеттің өркендеуіне алып келетін ең маңызды дәстүрлерді орындады: қаланы шабуылдардан сақтап қалу үшін салтанатты түрде Мемфистің (б. з. б. 3000-2400 жж. Ежелгі патшалықтың астанасы) ақ қабырғаларының айналасында жүріп өтті; соқамен жердегі бірінші борозданы жүріп өтті; әр көктем сайын Ніл өзеніне тасылуына рұқсат беретін мөрленген қағаз орамын тастады.

Ежелгі Египеттің діні

Ежелгі Египеттің діні әр жерде әр уақыт аралығында пайда болған күрделі діни сенушіліктердің қосындысы болып табылады. Ежелгі египеттіктер көптеген жоғарғы құдайларға табынды. Барлық дерлік құдайлардың есімдері әр түрлі еді, ал кейбіреулері болса, күннің әр кездерінде басқаша аталатын. Осылайша, Египеттің басты құдайы - Күн құдайы “Шығыс кезіндегі Күн” ретінде Хепри немесе Хепрер болып, “Шыңдағы Күн” - Ра, ал “Батыс алдындағы Күн” - Атум деп аталынды. Египеттіктер барлығы қанша құдайларға сыйынғандығын айту өте қиын, дегенмен, кейбір зерттеушілер оны жүз, мың шақты екендігін болжайды.

Құдайлар бір уақытта табиғаттың әр түрлі құбылыстарының да, қоғамдық тәртіптің құбылыстарының да бейнесі болып табылды. Ең маңызды құдайлардың бірі - Птах, ол - су, жер мен дүниелік сана құдайы, баршылықтың құрушысы. Ол дүниені құру идеясын өзінің жүрегінде ұстап, оны тілдің қозғауымен - өзінің сөзімен, - жүзеге асырды. Птах өнер мен қолөнер кәсібінің қамқоршысы болып құрметтелді. Ол тек адам түрінде ғана бейнеленді. Көне құдайлардың біреуі болғандықтан, Птахты бүкіл Египет құрметтеді, әсіресе Мемфисте.

Басқа қалалардың жрецтері дүниенің пайда болуын басқаша көрді. Олар ең алдымен Нун құдайы - ертедегі сулы хаос - болғандығын болжайды. Одан Атум құдайы пайда болып, кейін ол Раға айналды. Атум мен Радан алғашқы құдайлар жұбы пайда болады - ауа құдайы Шу мен оның әйелі ылғал құдайы Тефнут. Олардан Геб - Жер құдайы, және Нут - аспан құдайы, туылады. Бұлар болса дүниеге Осирис, Исида, Сет пен Нефтиданы алып келеді. Айтылған құдайлар алғашқы және ең маңызды, олардан барлық құдайлар мен адамдар жаратылады.

Эхнатонның діни реформасы

Египеттің шын мәнісіндегі көп құдайларға табынуы мемлекеттің орталықтандырылуына, Египет жаулап алған тайпаларды бағындыруға, орталық билікті күшейтуге еш үлесін қосқан жоқ. Б. з. б. XІV ғ. өмір сүрген Аменхотеп ІV перғауыны бір құдайға табынуды орнықтыру мақсатында діни реформаларды жүзеге асыруға тырысты. Ол жаңа мемлекеттік культ енгізді, нағыз құдайды Атон атты күн дискісінен көрді. Мемлекеттің астанасы ретінде Ахетанон қаласын қойды (қазіргі Эль-Амара қаласы) және өзіне “Атон құдайына жарамды” дегенді білдіретін Эхнатон деп ат қояды.

Ол осы кезде күшейген көнерген жрецтер мен ақ сүйектерді жеңуге талпынды: басқа құдайлардың культтарын болдыртпай, храмдарын жауып, храмдық мүлік күштеп тартып алынды. Алайда Эхнатонның реформаларын күшті әрі көп санды египеттік жрецтер қауымы қабылдамай қойды, сондықтан олар көп өмір сүрмеді. Жаңа құдайдың культі дәстүрлі күн культімен сәйкес келсе де, қабылданбай қалды. Перғауынның ізін басушылары оның жолын айтарлықтай сенушілікпен жалғастыра алмады және, көп ұзамай, жрецтермен келісуден басқа амал тапқан жоқ. Ескі құдайлардың культтары қайтарылып, жергілікті жрецтердің деңгейі қалпына келді.

Мөрлеу культы

Ежелгі Египеттің діні мен мәдениетінің маңызды жағы болып өлімге қарсы тұру мәселесі тұрды, египеттіктер өлімді “қалыпты емес жағдай” деп есептеді. Египеттіктер жанның өлмейтіндігіне сенді - бұл египеттік дінның негізгі доктринасы болды. Өлмеудің керемет ынтасы египеттіктердің бүкіл дүниетанымын, египеттік қоғамның барлық діни көзқарасын анықтады. Басқа ешбір өркениетте мұндай өлімге қарсы тұру осыншама айқын түрде орын алмады деп есептелінеді. Мәңгі өлмеуге ұмтылу мөрлеу культының пайда болуының негізі болды, ол Ежелгі Египеттің тарихында елеулі рөл атқарды. Египеттіктердің осылай өлім міндетті түрде келетініне сенбеуі өлім адам өмірінің соңы емес дейтін діни ілімнің пайда болуына алып келеді, ол бойынша әдемі өмір мәңгі болып созыла берілуі мүмкін және өлген адам өмірге қайтып оралуы мүмкін.

Египеттіктердің діни көзқарастары бойынша әр адамның бірнеше маңызды сипаттамалары болды, оларға Сах - адамның денесі, Шунт - оның көлеңкесі, Рен - оның есімі, Ах - оның елесі, Ба - тегінің байқалуы. Маңыздыларының бірі адамның өлмейтін сыңары болған Ка - оның жаны.

Адам қайтадан өмірге келуі үшін нақ осы Ка мен оның денесі қосылуы қажет еді. Өліммен, египеттіктердің ойынша, адамның тек материалдық негізі өледі. Материалдық емес негізін өлім тимейді, егер қажетті жағдайлар жасалынса, жан мәңгі өмір сүреді.

Адамның өлімнен кейінгі өмірінің маңызды шарты ретінде египеттіктер өлген адамның денесін сақтауды санады. Соны ойлай келе олар мумияларды жасау өнерін өмірге алып келеді. Өлімнен кейін адамның өмірін ұзарту үшін оның денесін салатын арнайы табыттар жасалынды: египеттіктердің пайымдауынша, адамның өлмес, бірақ осал жаны мәңгі денесіне оралуы үшін, денесі бөтен көз тастаудан аулақ мықты да қорғалған пирамидалардың ішінде сақталуы қажет. Егер өлген адамды дұрыс мөрлесе, алдын ала келісілген салттарды орындағаннан кейін жетпіс күн өткеннен соң, марқұм жаңа өмірге оралып, мәңгілік Еліне жөнелуге мүмкіндік алды.

Адамның о дүниеге жолы египеттіктерге көптеген қиыншылықтарға толы болып көрінді, әр мезетте екінші өлімге кез болып қалуды қорықты. Бұл жол туралы дәлірек “Өліктер кітабында”, “Қақпалар туралы кітабында”, “Жер астындағы үңгірлер туралы кітабында”, Басқа дүниеде не бар екендігі туралы кітабында” жазылған, онда марқұмдар кез бола алатын қақпандар және олардан қашып құтылудың жолдары баяндалған. Бұл кітаптардың ішінде құдайлардың алдында олардың рақымын алғызатын ән ұрандар, жер асты крокодилдар мен жыландарды өлтіруге бағытталған нұсқаулықтар, жер асты балықшылардың ауына кезікпеудің жолдары туралы жазылған.

Наным бойынша, егер осы жол сәтті өтілетін болса, египеттік адам ортасында басқа құдайлардың айналасында Осиристің өзі төрде отырған Қос ақиқат аймағына түсетін. Мұнда марқұмды соттау жүзеге асырылды. Ол үшін арнайы таразы қолданылды: бір табаққа өліктің жүрегі салынды, ал екіншісіне - ақиқат пен әділдіктің әйел құдайы Мааттың түйеқұс қауырсыны. 40-тан құдайлардың әрқайсысы марқұмға сұрақтан қойып отырды, ал таразы болса, оның жауаптарының дұрыстығын бақылады. Сұрақтар мен жауаптардың тізімі, негізінен, египеттіктердің өмірлік ережелер жиынтығы болып саналды; жауаптар әрдайым теріс болуы тиіс еді. “Мен адамдарға зиянкестік жасаған жоқпын”, - дұрыс египеттік адам осылайша жауап беруге тиіс еді, - “Мен жануарларды зорлаған жоқпын”, “Мен кедейлерге зорлық көрсеткен емеспін”, “Мен ешкімді өлтірмедім”, “Мен ешкімге өлтірушіні жіберген емеспін”, “Мен тазамын”.

Барлық “үшін” және “қарсы” санап, Осирис өзінің үкімін шығарды. Жағымсыз шешім жағдайында, марқұм өзінің тіршілігін денесі гиена мен бегемоттікі, жалы арыстандікі және крокодил аранды қатігез құбыжық Амелиттің қарнында бітіруге мәжбүр болды. Ал шешім жағымды болған жағдайда, марқұм Осиристің патшалығына енуге рұқсат алды.

Пирамидалар - Ежелгі Египеттің символы

Ежелгі египеттік мәдениеттің маңызды бөлігіның бірі пирамидаларды құрастыру еді. Б. з. б. ІІІ-ІІ мың жж. құдайларға арналып салынған пирамидалар да, храмдар да тастан қаланды.

Пирамидаларды салу мемлекеттің экономикасын ойсыратты, қазынаны таусытты, орасан зор күштің ентігуі мен халық арасында көптеген құрбан болған адамдарды қажет етті. Егер дәл осындай табандылықпен египеттіктер пирамидаларды емес, жолдарды салғанда, Египет одан да тез қарқынмен дами түсер еді.

Пирамидалар перғауындар мен ақ сүйектер үшін салынатын, дегенмен, египеттік жрецтердің діни көзқарасы бойынша тек патша мен ақ сүйектер ғана емес, кез келген адамның мәңгілік өмірлік қуаты болды. Алайда, кедейлердің денелері бальзамдалмады да, қабірлерге салынбады, оларды матаға орап, қабірлер орналасқан жердің шетінде үймелердің арасына лақтыратын. Египеттің ыстық, әрі құрғақ климатында ол денелер адамның талпынуынсыз табиғи жолмен мумияланды және құмның арасында өте ұзақ уақыт - бірнеше жүздеген жылдар бойы - сақталына берді. Не болса да, пирамидалар адамдар арасындағы теңсіздіктің айқын көрінісі болып табылды.

Археологтар жүз шақты пирамидаларды зерттеп тапты, бірақ олардың кейбіреулері біздің уақытымызға дейін жеткен жоқ. Египеттік пирамидалардың арасындағы ең көнесі - Джосер перғауынның пирамидасы, ол 5 мың жыл бұрын салынды. Ол баспалдақтары бар көкке бағытталған. Бұл пирамиданы ойлап шығарған және салған - Имхотеп есімді патшаның архитекторы. Кейінгі ұрпақтар оны әйгілі құрылысшы, дана және маг ретінде санады. Сосын ол құдайланып, ғимараттарды салудың алдында оның құрметіне салттар жасалды.

Ең әйгілі және өлшемі бойынша ең үлкені - Гизадағы Хеопс перғауынның пирамидасы. Құрылыстың болатын жеріне апаратын жолды 10 жыл, ал пирамиданың өзін 20 жылдан астам салғаны белгілі. Салу жұмыстарына жүз мыңнан астам адам қатысты. Пирамиданың өлшемі соншалық - оның ішіне Еуропаның кез келген соборын алып орналастыруға болады: биіктігі - 146, 6 м, ауданы - 55 мың шаршы метр. Хеопстың пирамидасы дәу әк тастардан салынған, сондай тастың біреуі шамамен 2-3 тонна салмағындай болды. Ғалымдар құрылысқа жалпы 23 тастың кеткені туралы болжам жасайды. Таң ғажайып құбылыс: пирамиданы салушылардың тастарды берік орнатқаны соншалық - әлі күнге дейін сол тастардың арасынан бірде-бір ине де өтіп кете алмайды. Пирамиданың ішінде ұзын қиғаш коридорлар мен кіріс-шығыстың күрделі жүйесі бар. Олардың мақсаты - ғимараттың ішіне өте алған ұрлаушыны шатастырып жіберу.

Гизада созылып тұрған Хеопс пирамидасы жеті ғажайыптың біреуі деген атақты иеленді.

Б. з. б. ІІ мың жж. пирамидаларды тастан емес, кірпіштен сала бастайды - бұлар енді айтарлықтай қымбат емес және өлшемдері кішірек болып салынды.

Сурет өнері

Сурет және монументтер салу өнері Египет мәдениетінің жалпы бейнесі болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.