Трумэн доктринасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 2
1-тарау. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық жағдай 3
1.1 Потсдамдағы бірауыздылықтың артындағы астыртын мәселелер 3
1.2 Фултон жолдауы - қырғи қабақ соғыстың алғашқы кірпіші 6
1.3 Трумэн доктринасы 8
Қорытынды 11
Қолданылған әдебиеттер тізімі 12

Кіріспе

XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың басында ғана жаңа күштердің орталықтары
бірлескен Германия мен Италия, сондай-ақ "Үштік Одақ" құрып қуатын
арттырған Австрия-Венгрия халықаралық қатынастағы күштердің арасалмағын
біржола шайқалтуға әкеп соқты, бұл өзгерістен кейін "Антантаға" біріккен
Ұлыбритания, Франция және Ресей шешуші рөл атқарды. Орталық күштердің
қайшылығы ақырында Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына алып келді.
Сонымен Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы жаңа геосаяси
құрылымның Версаль-Вашингтон халықаралық қауіпсіздік жүйесінің басталуы
болды. Дәл осы кезде халықаралық айналымға және дипломатия тіліне "ұжымдық
қауіпсіздік" деген термин енді, қазіргі күнде ол ең өзекті ұғымға айналып
отыр.
Бұл жолы бейбітшілікке басты кепілдік берушілер Ұлыбритания, Франция
және АҚШ болды. Әлемге қауіп төндірушілер неміс реваншизмі мен Ресей
большевизмі деп жарияланды. Бұлардан басқа Ұлттар Лигасы құрылып отыр,
бірінші, ең ірі тұрақты түрде жұмыс істейтін бұл халықаралық ұйым
бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тиіс болды.
Версаль-Вашингтон жүйесі дүние жүзінің бірқатар аймағында жеңімпаздардың
пайдасын көздеп, ұтылғандардың ренішін туғызып, қару-жарақтың саны мен
сапасын алға тартты. Бұл реніш бірте-бірте келіп неміс реваншизмі мен жапон
милитаризміне ұласты. Бұған ілесе неміс және жапон экономикасының күрт
дамуы Германия мен Жапонияның Италиямен бірлесіп, "Берлин - Рим - Токио"
белдеуін құруына мүмкіндік берді, олар енді халықаралық саяси-құқықтық
тәртіпті өзгертуге ұмтылыс жасады. Ақырында, пайда болған қайшылықтар
Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына әкеп ұрындырды.
1945 жылы Гитлерлік Германия талқандалды. Муссолини Римдегі Гүлдер
алаңында өлім жазасына қиылды. Императорлық Жапония толық және сөзсіз
жеңілгендігі туралы актіге қол қойды. Екінші дүниежүзілік соғыстың біржола
аяқталуы жаңа геосаяси құрылым Ялта халықаралық-саяси жүйесін дүниеге
келтірді. Бұл жаңа құрылым адамзат тарихында жаңа дәуірдің басталғанын,
ғаламдық бір-біріне қарсы тұру немесе айтылып жүргеніндей, қоскүндікті әлем
дегенді жариялады. Ұзақ жылдарға созылған антагонистік екі жүйе арасындағы
жарыс, халықаралық қарым-қатынас екі ғаламдық блоктың КСРО бастаған Варшава
Шарты Ұйымы мен АҚШ бастаған Солтүстік Атлантика блогы НАТО (СЕАТО, СЕНТО,
АНЗЮС) арасындағы теке тіреске айналды. Біріккен Ұлттар Ұйымы бейнесінде
жаңа геосаяси бірлік және оның бас органы Қауіпсіздік Кеңесі пайда болды.

1-тарау. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық жағдай

1.1 Потсдамдағы бірауыздылықтың артындағы астыртын мәселелер

Екінші дүниежүзілік соғыстың 5-кезеңінде (1945 ж. 9 мамыр — 2
қыркүйек) Потсдам конференциясына қатысушы атнигитлерлік коалиция
мемлекеттері (1945 ж. 17 маусым — 2 тамыз) Германияны қарусыздандыру туралы
шешім қабылдап, Жапониядан тізе бүгуді талап етті[1]. Жапония үкіметі бұл
талапты қабылдамады. Бұл кезде әлем әлі де болса бірауызды еді. Бірақ
дегенмен осы мемлекеттердің әрқайсысы өз ұпайын жібермеуді де қарастыра
бастаған кезең-тін.
Екінші дүниежүзілік соғыстың соңғы оғы атылғанда дүние өз дамуының
жаңа бір дәуіріне енгендей болды. Адамзат баласының тарихындағы ең сұрапыл,
ең ауыр соғыс аяқталды. Осы сұмдықтан кейін жаңа соғыс туралы ойлаудың өзі
қыл.мыс болатын. Ол қайталанбас үшін қолдан келгеннің бәрі істелінді.
Германия талқандалып қана қойған жоқ, оны жеңгендер оккупациялады, енді
герман милитаризмінің қайта өрлеуі туралы сөз болуы мүмкін еместей көрінді.
Антигитлерлік коалиция мемлекеттерінің арасында орнаған ынтымақтастық
деңгейі оптимизм сезімін ұялатты. Үлкен үштіктің жоғарғы дәрежедегі
кездесулері үнемі өткізіліп отырылды. Соғыс қимылдарын үйлестіру, саяси
қатынас келісімдері, экономикалық ынтымақтастықты кеңейте тусу жүзеге
асырылып отырды.
Осы қатынастардың символы ретінде Үлкен үштіктің үшінші кездесуін -
Берлин (Потсдам) конференциясын айтуға болады. Ол Берлиннің жанындағы
Потсдам калашығында 17 шілде-2 тамыз 1945 жылы өтті. АҚШ-тан 1945 жылы
сәуірде қайтыс болған Франклин Рузвельттің орнына болған Гарри Трумэн,
Ұлыбритания - Уинстон Черчилль, КСРО - Сталин қатысты. Алайда конференция
барысында күтпеген оқиға болды. Соғыстан кейінгі парламент сайлауында
Черчилль бастаған консерваторлар жеңіліс тапты. Тұңғыш рет лейбористер көп
орынға ие болып, оның лидері Клемент Эттли үкіметті басқарды. Ол жаңа
құраммен Потсдамға келді. Қырым конференциясымен салыстырғанда Үлкен
үштік құрамы жаңарды.
Потсдам конференциясында Германияны басқару үшін төрт Д принципі
негізге алынды: денацификация, демилитаризация, демократизация,
декартелизация[2]. Денацификация дегеніміз нацизмді түп тамырымен жою, ал
демилитаризация біртұтас егрман әскери машинасын, оның бүкіл қосымша
элементтерімен бірге жою және әскери потенциалына шектеу қою болып табылды.
"Герман милитаризмі және нацизмі түп тамырымен жойылады", – деп одақтастар
Потсдамда салтанатты түрде жариялаған еді. Демократизация болса фашисттік
саяси жүйенің орнына қайтадан демократиялық негіздегі саяси институттарды
құру болатын. Германияның әскери күш-қуатының негіздері ірі монополиялар
мен картельдер деп түсіне білген одақтастар оны да декартелизация арқылы
таратуды, бөлшектеуді іске асыруды көздеді.
Берлин конференциясы Париж конференциясы сияқты бейбіт конференция
болған жоқ. Себебі ешкіммен бітім жасалынбайтын еді. Германия
оккупацияланды, оның территориясында билікті төрт оккупациялық зонаға
бөліп, Ұлыбритания, КСРО, Франция, АҚШ жүргізді. Конференцияның басты
мақсаты одақтас державалардын Германияға деген саясатын анықтау болатын.
Германияның мемлекеттік шекарасы аныкталды. Германиядан Польша мен КСРО-ға
Шығыс Пруссия берілді, Польшамен шекара батысқа, Одер-Нейсе өзені сызығына
жылжыды. Жалпы айтқанда Германияның территориясы 1938 жылмен салыстырғанда
14 азайды[3]. Германиянын 1938 жылдан бастап иемденген жерлерінің бәрі
ешқандай қарсылықсыз қайтарылатын болды. Конференция осы территориялардан
(9 млн-нан астам адам) немістердің жаппай көшірілуіне келісті. Сондай-ақ әр
зонадағы соғыс тұтқындарын өзара алмасу туралы да келісім болды. Сонымен
қатар КСРО Англия мен АҚШ-ты КСРО-дан батысқа қашқан азаматтардың бәрін
еріксіз болса да қайтаруға келісімдерін алды. Олардың КСРО-дағы тағдырының
қандай болатындығы айқын болса да, одактастар бұл мәселе бойынша Сталинмен
қақтығысқысы келмеді: Трумэн Жапония туралы ойлады, өйткені КСРО-ның
қатысуынсыз оны жеңу қиынға түсетін еді, ал Эттли немістер тұтқынында
болып, КСРО оккупациялаған территорияда қалған 25 мың ағылшындардың тағдыры
туралы ойлады. Репарацияның жалпы сомасы 2 млрд. доллар көлемінде
анықталды, оның 50%-ын КСРО алатын болды. Германияда репарация төлеуін
жоққа шығаратындай финанстық қиындық туғызбау үшін, репарацияны өнеркәсіп
құралдарын әкету арқылы алу көзделді. Берлин конференциясында Германияны
біртұтас мемлекет ретінде сақтап қалу қарастырылды. Нацизмді құртқан соң
елде жалпы сайлау өткізіп жаңа демократиялық Германия үкіметімен бейбіт
келісімге қол қою жоспарланды. Оған дейін Германияда билікті оккупациялық
үкіметтер атқаратын болды. Осыған сәйкес Германия төртке бөлінді және
Берлин Германияның астанасы болып қалды. 1945 жылы қарашада Нюрнбергте
соғыс қылмыскерлеріне сот басталды. Ұлыбритания, Франция, КСРО, АҚШ-тың
білікті заңгерлері рейх басшыларын соғысты дайындау мен тұтандыруға ғана
емес, соғысты жүргізу заңдары мен адамгершілік принциптерін бұзғаны үшін
айыптады. Сот процесі он айдан астам созылды, үш ғана айыпталушы ақталды.
Германияны оккупациялаушы державалар оны біртұтас экономикалық
мемлекет ретінде қарастырды, ал саяси тұрғыдан орталық Герман үкіметі
құрылады деп жоспарланған болатын. Бірақ өмір өз өзгерістерін жылдам
кіргізді.
Әлемдегі капитализм дүниесіне жаугершілікпен қараған кеңес үкіметінің
басшылары да, оларға қарсы астыртын әрекеттерін үдете түскен капиталистік
мемлекеттер де Герман мәселесінен бастап ара-жіктерін ажырата бастады.
Бірақ алда әлі Жапонияны тізе бүктіру күтіп тұрған болатын.
Бірақ осы конференция өтіп жатқан кезде АҚШ Президенті Гарри Трумэн өз
елінің ғаламат қаруға ие екендігін байқатты. Міне әлемдік гегемондыққа
ұмтылған американдықтар осы қаруды өздерінің қолшоқпарындай көрді. Соның
әсерінен 6 және 9 тамызда АҚШ әуе күштері Жапонияның екі қаласы Хиросима
мен Нагасакиге атом бомбасын тастады[4]. 9 тамызда Қызыл Армия Моңғолия
Қарулы Күштерімен бірге Жапонияға қарсы соғысқа араласты. Кеңес армиясы
Солтүстік-шығыс Қытайды, Солтүстік Кореяны, Сахалин және Куриль аралдарын
азат етті. Оңтүстік-Шығыс Азияда ұлт-азаттық қозғалысы басталып, 17 тамызда
Индонезия Республикасы, 2 қыркүйекте Вьетнам Демократиялық Республикасы
құрылды. 1945 ж. 2 қыркүйекте жапон үкіметі тізе бүгетіні жөніндегі актіге
қол қойды.
Екінші дүниежүзілік соғысқа 61 мемлекет, дүние жүзі халқының 80%-і
қатысты. Соғыс қимылдары 40 мемлекет жерінде жүріп, 110 млн. адам әскерге
алынды. 50 — 55 млн. адам қазаға ұшырап, 4 триллион долл. көлемінде шығын
шықты. Соғыстың аяғында фашизм толық күйреп, Батыс Еуропа елдерінде
демократияның орнауына жол ашылды.
1945 жылы Европадағы соғыстың аяғына қарай, Тынық мұхитта соғыс әлі
жүріп жатқан кезде дүниежүзінің соғыстан кейінгі құрылымы туралы шешім
қабылданды. 50 елдің өкілдері Сан-Францискоға (Калифорния) Біріккен Ұлттар
Ұйымын (ООН) құру конференциясына жиналды. Оның уставы бекітілді, ол Ұлттар
Лигасы уставын еске түсіретін еді. Жаңа ұйымның құжатында мемлекеттер
арасында достық қатынастарды дамыту; экономикалық-әлеуметтік және
гуманитарлық сипаттағы проблемаларды шешуде халықаралық ынтымақтастықты
жүзеге асыру; дүниежүзіндегі аштық пен қайыршылық, аурулармен күрес
шараларын үйлестіру көрсетілген. БҰҰ барлық мүшелерінің теңдігі, дау-
таластарды бейбіт шешу, күш қолдану қаупінен сақтану принципіне
негізделген. Солай бола тұрса да БҰҰ мемлекеттердің ішкі ісіне қол
сұқпайды. Егер де өз кезінде АҚШ Ұлттар Лигасына қатысудан бас тартса, енді
сенат 98 дауыспен Біріккен Ұлттар Ұйымы хартиясын тез ратификациялады. Бұл
АҚШ-тың сыртқы саясатында белең алған оқшауланудың аяқталғандығын,
дүниежүзіне Құрама Штаттардың халықаралық қатынастарда жетекші роль
атқаруға ниеттенгендігін көрсетті.

1.2 Фултон жолдауы - қырғи қабақ соғыстың алғашқы кірпіші

Сайлауда ұтылып биліктен кеткен ағылшынның әйгілі саясаткері Уинстон
Черчилль өзінің ісін оппозиция лидері ретінде жалғастыра түсті. 1946 жылы
АҚШ-ын аралап жүріп 5 наурызда президент Трумэннің туған штаты Миссуридың
Фултон қаласында президенттің қатысуымен сөйлеген сөзінде Европада
қалыптасқан жағдай батыс демократиясы тағдырына қауіпті деп сипаттады.
Кеңес халықтарының ерлік күресі мен КСРО-ның қауіпсіз шекараға ие болу
құқын мойындай отырып ол кеңес экспансионизмінің етек алуын үрейлене
ескертті. Батыс демократиясын қорғау үшін, оның ойынша, АҚШ пен
Ұлыбританияның күшін біріктіріп, англосаксон дүниесінің бар қуатымен КСРО-
ға тойтарыс беру керек. Оның осы сөзіне орай темір қоршауы (железный
занавес) деген термин саясатта қолданысқа кірді. Бұл термин КСРО-ның
төңірегін қоршап тұрған құпиялылықты бейнелеу болатын. Оның бүкіл әлем
саясатшылары мен адамдарына жолдауының мағынасы коммунистік емес елдердің
халықтары КСРО тарапынан басқыншылық шабуылын күтуі тиіс дегенге сайды.
Мұнымен тоқтамастан ол өзінің жазушылығын қайта жалғастырып осы саясат
төңірегінде бірнеше кітаптар жазып тастады. Мұнда да осы КСРО-ның қитұрқы
саясаты әшкерелене түсті.
Германияның бұрынғы одақтасымен бітімшартын дайындау бір жарым жылға
созылды. Бейбіт бітім-шарттарының мәтініне келісу Сыртқы істер министрлер
Кеңесінің Лондонда, Парижде өткен сессияларында және КСРО, АҚШ пен Англия
Сыртқы істер министрлерінің Москвада өткен мәжілісінде жасалынды. 1946 жылы
29 шілде - 16 қазанда Париж бейбіт конференциясы өткізілді. Оның жұмысына
21 мемлекет қатысты: АҚШ, Англия, Франция, КСРО, Қытай, Австралия, БССР,
Бельгия, Бразилия, Голландия, Греция, Индия, Канада, Норвегия, Жаңа
Зеландия, Польша, УССР, Чехословакия, Эфиопия, Югославия, ОАР (Оңтүстік
Африка Республикасы). Конференцияға мемлекет басшылары қатыспады[5].
Конференцияда басты назар фашизмді түпкілікті жою мәселесіне
аударылды. Демократиялық күштер фашизмнің қайта туындауына мүмкіндік
бермеуді талап етті. Бітімшартының мәтініне Румыния, Венгрия, Болгария,
Финляндиядағы фашистік ұйымдардың қызметіне тыйым салған баптар енгізілді,
осындай баптардың Италиямен жасалынатын бітімшартына енгізілуіне батыс
мемлекеттер қарсы шықты. Бұрынғы Италия отарларының тағдыры жөнінде мәселе
талқыланғанда батыс державалар, егер де Сырткы істер министрлер Кеңесі бір
жылдың ішінде өз пікірін білдірмесе бұл мәселені шешуді БҰҰ-на беруге
ұсыныс жасады. Оған дейін отарларға ағылшын-американ әскерлері бақылау
жасады. Осылайша Италия өзінін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.