Журналистің кәсіби санасының құрылымы

Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Журналистика факультеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: “Тележүргізуші”

Тексерген: аға оқытушы

Әбдіжәділқызы
Ж.
Орындаған: 103 топ студенті
Керімқұлова Ә.

Алматы 2004

ЖОСПАР:

1. Кіріспе. Тікелей эфир жүргізушісін даярлау – уақыт талабы

2. Негізгі бөлім.
1. Жаңалықтар легінінің жүргізушісі
2. Жаңалықтар легіне қойылатын талаптар
3. Экрандағы жүргізуші шеберлігі
4. Тікелей эфирдегі тіл мәдениеті туралы
5. Музыкалық жүргізуші
6. Шығармашылық табысқа жетудің критерийлері
7. Телидидардағы журналист этикасы
8. Тележүргізушіге пайдалы кеңестер

3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Мағжан Жұмабаев: “Толқыннан толқын туады
Толқынды толқын қуады”

М. Горький: “Сөз барлық фактінің, барлық ойлардың киімі”

Жан Жак Руссо: “Тәлімді тәрбиенің белгісі - өзіне тарта және сендіре
білу, ол өз орнықтылығымен жарқ етіп көрінуге асығу емес, ол ақылдылықпен
өрелерге көмектесу, өзін қарапайым ұстау, олардың сезімін таптамау”.

Кіріспе. Тікелей эфир жүргізушісін даярлау – уақыт талабы

“Білім ордаларынан дәріс алатын әрбір болашақ маманның мақсаты –
қазіргі кездегі заманғы талап-тілекке сай кадр болып шығу. Бүгінгі
күнталабына лайықты және болашақта журналистика тізгінін ұстайтын кәсіби
мамандардың даярлау үшін уақытт ерекшелігі толық ескерілген, қазіргі
заманғы журналистиканың барлақы бағдарлары қамтылған ғалымдардың сатылы
салиқалы сарабынан өткен оқу жоспары қажет. Оған ұлт мүддесі тұрғысынан
жергілікті ерекшелікке орай өзгерістер енгізілуі тиіс. Көрші және алыс шет
елдердің журналистер даярлаудағы іс-тәжірибесін зерттеу негізінде
өндірістік тәжірибеге көбірек мән беруге, бұрынғыдай аудиторияға қамап
ұстаудың тиізсізідігіне көз жеткіздік”. Киелі білім ордасы – әл-Фараби
атындағы Қазақ Ұлттық Университетіндегі тележурналистика кафедрасының
негізін қалаған профессор Н. Омашев журналистиканың жаңа стилі туралы
осылайша тұжырым жасаған еді. Өтйкені, журналистика – шығармашылық ғылым.
Журналист – ешқашан бір жазғанын қайталап жазбайды, бір айтқанын бұлжытпай
қайтадан сол қалпында айтпайды. Оның үстіне тікелей эфир – қайталанбайтын
құбылыс. Сонымен қатар, болашақ журналистер кәсіби маман ретінде қалыптасу
үшін өнідірістік журналистика өрісіндегі кәсіби дағдыларды тәжірибе жүзінде
меңгеру мүмкіндігіне жеткізуі керек.
Тікелей эфирді кәсіби процесс ретінде бастаған кеірген адам ғана оның
табиғатын ақыл-ойымен, сана-сезімімен, жүрек лүпілімен, бүкіл ой-бойымен
кәдімгідей сезіне алады, біршама түсінеді. Ал бастан өткермейінше, ол қанша
айтқанымен қандайда бір құпия құбылыс болып есептейді. Өйткені, тікелей
эфирге шыққан адам оны психологиялық құбылыс ретінде, біінші рет басынан
кешіреді. Бұл – тікелей эфир жүргізушісі болуды алдына мақсат етіп қойған
әрбір студент үшін аса маңызды әрекет.
Тікелей эфирдегі хабардың даму желісіне мұқият мән беріп, оның
психологиялық аспектілеріне терең үңілуімізге тура келеді. Тікелей эфир
кезіндегі журналистің әлдеқандай болмашы әрекеті, басқаша айтқанда, көңіл-
күйіндегі аландаушылық, қуаныш пен реніш, бәрі байқалып тұрады. Сондықтан
да журналист үшін ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыра білудің маңызы ерекше.
Себебі, әдемі сөйлеу мәнері, дұрыс қойылған ырғағы, екпіннің қажет жерде
түсірілуі, тіл қату кезіндегі жағымды әсер, әңгімелесуші адамды сөзге тарта
білу, өзінің не айтып не қойғанын жіті қадағалау, сөйлеп отырған сәтте
құлағына құлаққапты киіп алып, өзін-өзі тыңдау арқылы бағалай білу
тапқырлығы – осының бәрі журналистің кәсіби сапасының негізгі қырлары болып
табылады. Демек, эфир жүргізушісі айтылар ой барысындағы дауыс ырғағынан
сөз алдындағы жаңа сөзден кейінгі үн үзілісін, екпін түсіру тәсілін,
дыбыстардың айтылуын, алуан түрлі атаулар мен ұғымдардың түсінікті әрі анық
жеткізілуін қадағалауда өз өнерін, ой-өрісін, білім деңгейін жетілдіріп,
дүние танымын кеңейтіп, шеберлігін шындап, күннен-күнге тәжірибесін
молайтып. Кемелдене түсіруге талпынуы хақ түптеп келгенде жүргізуші-
жуналист дыбыстық әрекетті эфир заңы бойынша талапқа сай, уақытқа сәйкес
үйлестіріп, яғни, хабардың басталуына да, әрі қарай жақсы жалғасын табуына,
өз мақсатына жетіп аяқталуына жауап беретін, сол процесс барысында әрі
оператордың әрі режиссердің күллі тетік тегершінде жұмыс істейтін барлық
қызметкерлердің кез келгенін рөліне ойша ену нәтижесінде біртұтас күрделі
шаруаны ұйымдастырушы болып есептелінеді.
Әлбетте, эфирге дейін тақырып таңдалады, нысан анықталады, уақыт
белгіленеді, алдын ала шығармашылық байланыстағы қызметкерлермен келісім
жасалады. Солай бола тұрса да. Хабарды бастапқы жоспарланған қалпында
жүзеге асырып, көздеген мақсатқа жету – қиыннығң қиыны. Өйткені, оның
нәтижесі – берілген сәттегі көтерілген биігі, көрсеткен деңгейі. Олай
болса, эфирдің сыртында қалатын барлық қызметкерлердің еңбегін еш етпестен,
тәп-тәуір тамаша тақырыптың берекесін қашырмастан, хабарды мәнді де дәмді
етіп тыңдарманға жеткізу – жүргізуші журналистің парызы, кәсіби тұрғыдан
алғанда тікелей міндеті. Соның бәрін түгел дерлік ішкі толғаныспен ой
елегінен өткізіп, өзін-өзі алдын ала даярлап, қысылтаян шара қолдануға
қажетті мөлшердегі сөз қорын әзірлеп. Құнын бұрын барлық жағдайды қандайда
бір қателіктер жіберіп, бағдарламасы сәтсіздікке ұшырауы мүмкін. Себебі,
эфир заңы қатал. “Айтылған сөз, атылған оқпен тең” деген халықтың нақыл
уақытқа тәуелді құблыс, тікелей эфирдегі жұмыс процесінің ең негізгі
ережесі деуге әбден болады.
Журналист-жүргізушінің дауыс мәнеріндегі ерекшеліктеріне қарап,
адамның күнделікті өмірдегі жағдайын, көңіл-күйін, жан тебіренісін,
қоршаған ортасына деген құрметін қаншалықты дәрежеде тәрбиелі адам екенін
аңғаруға болады. Ең бастысы, тікелей эфир жүргізушісі тартымды да, татымды,
ұтымды да, ұтқыр дүниелердің үздік үрдісін ұсынатын кәсіби маман болу
керек. Ол үшін журналист сол тұрғыдан қойылатын талаптар деңгейінде өзінің
кәсіби санасын қатыптастыруы тиіс.
Кәсіби сана – журналистің жеке санасындағы көзқарас, сенім формасында
жүзеге асатын кәсіби-адамгершілік түсініктер.
Журналистің кәсіби санасының құрылымы:
А) әдістемелік сипаттағы білім, яғни, жалпы ізденіс пен тақырыпқа
сәйкес әлеуметтік зерттеулер негізінде жинақталған білім.
Б) технологиялық ережелер мен қағидалар, яғни, тікелей эфирдің
техникаға тәуелді екеніне және радионың ұстанған бағытына байланысты
туындайтын талаптарды орындау мен ережелерді сақтау.
В) адамгершілік бағдарлар, яғни мәдениеттілік таныту, сыпайлық сақтау,
дүниетаным деңгейін көрсету.
Г) жұмыс барысында жинақталған тәжірибе, яғни, күн сайын шеберлікті
шыңдау. Міне, осы кәсіби сана құрылымын толық меңгергенде ғана журналист
профессионализмнің қылтын тауып, өзінің ішкі даусын тыңдау қабілетіне ие
болады. Сөйтіп, ол өз қызметіндегі мейлінше, күрделі жағдайларда қасыбай
қағидаларды пайдаланып, саналы нәтижелерге қол жеткізеді. Журналистің
тікелей эфирдегі жұмысы табысты болуы үшін оның өз аудиториясын жақсы
білгені жеткіліксіз. Ол сонымен қатар өзін тыңдап отырған жұрттың бұл хабар
туралы, онда сөз болған мәселе жөніндегі көзқарасынан, пікірінен хабардар
болуы керек.
Тікелей эфирдегі жүргізушінің жұмысы айрықша, төтенше, яғни
экстрималды жағдайда жүзеге асатын ескеріп факторларға талдау жасауымызға
тура келеді. Бұл, біріншіден, жұмысты жүзеге асыратын органдары физикалық
жағдай, (өте күшті электромагниттік сәуленің шығарылатындығы, қолайсыз
температура, ылғалды болуы, т.с.с.). Екіншіден, шектен аса жоғары,
жауапкершілік, үшінші, қауіп, қорқыныш, үрей. Ендігі жерде, айрықша
“экстремальды” қызметін өзіне тән ерекшелігіне назар аударған абзал. Олар:
А) адамның жүйкесін, психикасын тарапынан күш-қуатын жұмсалатындығы,
яғни энергияның шығындалатындығы;
Б) өзінің резервтік мүмкіндіктерін іске қосатындығы;
В) физикалық немесе психикалық жағынан қалжырау;
Мұндай ерекшелікттерді ескере отырып, арнайы жүргізілген зерттеу
жұмыстары нені көрсетті. Атап айтқанда. Т. Немчиннің жүйкеге түсетін
ауыртпалық жөніндегі Д. Спилбергердің ахуалдық аландаушылық мөлшері
бойынша, М. Люшердің түрлі-түсті тестілеумен жасалған психологияны
қадағалау әдістерінің нәтижесінде жүргізушілер, шолушылар, комментаторлар
эфирге шығар алдында жағымсыз психикалық ахуалды бастан кешіреді екен. Бұл
әлдекімдердің ашулануы, тітіркенуі ретінде аңғарылса, кейбіреулерден
тұйықталу, шектелу, жаншылу сипатында көрініс табады, көпішілігіне
аландаушылық. Сәтсіздіктен үрейлену әсері тән.
Тәжірибе көрсеткендей, тікелей эфирде жұмыс істейтін маман үшін ең
маңызды мәселе дүниетаным деңгейі жоғары. Білімі терең, кәсіби шеберлігі
шындалған белсенді маман ғана емес, сонымен қатар ерікті, жігерлі,
қайратты, белсенді, көңіл-күй тұрақтылығын сақтай білетін, ұстамды,
орнықты, өз психологиясын өзі қадағалай алатын табанды адам болуы керек.
Себебі, тікелей эфирдің осындай психологиялық аспектірелін меңгеріп. Оны
жұмыс процесінде кәдеге жарату – кәсіби деңгей жоғары өз ісін жетік білетін
үздік маманға қойылатын заңда да орынды талап.
Ақпарат – адам санасындағы шындықтың болмысы. Ақпарат – белгісіз бір
құбылыстардан ақиқат деректерді алып. Қоғам санасына құю. Ақпарат шынайы
өмірді нақтылай көрсетуі мүмкін немесе жалған баламалап сипаттауы да қажет
емес. Журналистік ақпарат осының бәрі жоққа тән болып шығады. Ақпараттың
қандай болатындығы ақпарат таратушыға, яғни журналистке байланысты.
Ал, берілу шапшандығы тұрғысынан ең жеделғабыл ақпарат оқиға болып
жатқан жерден сол мезетте, яғни оқиға өтіп жатқан кезде тікелей берілетін,
демек тікелей эфирден таралатын ақпарат болып табылады. Оны абсолютті
огрегативтік ақпарат деп атауға болады.
Ақпараттар ағыны, оның ішіндегі тікелей және толқынан берілетін
жаңалықтар легінен өзіне тән айрықша тілі болады. Өйткені, жаңалықты
тыңдарман жүргізуші-журналистің алғашқы сөйлемінен бастап жақсы түсінуі
керек. Сондықтан да, жаңалықтарды оқитын диктор немесе жүргізуші-журналист
өзінің не айтып тұрғанын жақсы білуі тиіс және де өз ойын тура, нақты,
қарапайым, әрі дәл жеткізуі – шарт. Жаңалықтар легі жалған фактілер
тізбегінен құралмауы керек. Қашанды хабарламағы өміршен сипат беретін
қисынды іздеген абзал. Айтып отырған әңгімесі жүргізушінің өзін
қызықтырмаса, ондай жаңалыққа аудиторияның назарын аудару да оңайға түсе
қоймас.
Негізінде, кез келген журналистік материалдардың дұрыс және сәтті
басталуының маңызы зор. Ал оның ішінде қысқа-нұсқа ықшамдалып ұсынатын
ақпараттың ә дегеннен ұғынықты болуы – ең басты шарт. Себебі, алғаш сөзден
кейін-ақ, тыңдарман оны одан әрі тыңдау немесе тыңдамай-ақ қою жөнінде
шешім қабылдайды. Осының бәрі санаулы секундтар, әрі кетсе бір минут
көлемінде көзді ашып-жұмғанша өте шығатын бір сәттік құбылыс. Сөзді дұрыс
бастау арқылы тыңдаоманды немесе көрерменді баурап алуға да болады. Ал,
дұрыс аяқталған сөз тыңдарманның есінде сақталып қалады.
Батыс журналситикасында материалдың алғашқы фразасы ЛИД деп аталады.
(ЛИД – лидер сөзінен алынған, бастапқы сөз деген мағынаны береді).
Ақпараттың бастапқы сөзінде ақндайда бір абстрактілі ұғымдарға жалпылама
деректерге және оқиға мерзіміндегі шатасушылыққа жол бермеуі тиіс. Егер ЛИД
негізгі ақпараттың мәнісін түсінікті, анық жеткізе алса, онда жетекші
сөздің сәтті шыққаны. ЛИД аз сөзбен көп мағына беруі керек.
Жаңалықтар легін жүргізетін журналист ең алдымен:
1. жалпы журналистиканың құқықтық негіздері;
2. тележурналистиканың қоғамда алатын орын мен рөлі;
3. тележурналистиканың шығармашылығының ерекшеліктері;
4. жеделғабыл жаңалықтар легінде берілетін материалдарды әзілеуге
тылдың барлық мүмкіндіктері белсенді пайдалану арқылы өз ойын
стилистикалық тұрғыда дұрыс жеткізу білу жолдарын;
5. БАҚ қызметін ремке келтіретін заңдарды білу және басшылыққа сол
керек екенін беруге міндетті;

ЖАҢАЛЫҚТАР ЛЕГІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:

1. Дәлдік. Әрбір фактіні, датаны, адамдардың аты-жөнін,
қызметтерінің атауын міндетті түрде тексеріп, анықтығына көз
жеткізу қажет. Мұндай дәлдіктің сақталмауы кәсіби деңгейдің нөлге
тең екенін көрсетеді.
2. Ізеттілік. Мазмұнның қысқалығы, әрі түсініктілігі тыңдарманның
күрделі материалдарды қабылдау мүмкіндігіне шек келтірмеуі тиіс.
Сондықтан, кез келген ақпаратты ұсынғанда аудиторияға құрметпен
тіл қату парыз.
3. Хабарламалық. Жаңалыққа талдау жасалмайды. Онда тек не қайда,
қашан, не себепті, кімдер қатысқаны, неліктен болғаны қысқа-
нұсқа, нақты хабарлануы тиіс.
4. Сезімталдық. Тікелей эфирдегі ақпараттар ағыны аясында қандай да
бір жағдайлар боламысн тыңдарманмен арадағы тепе-теңдікті сақтау
қажет.
5. Мәнерлілік. Дұрыс қойылған дауыс ырғағының сақталуын, артық
демнің, қажетсіз дыбыстың естілмеуін қамтамасыз ету.
6. Алдын ала есіп-пішпеу. Сыни пікір айтқанда жауап беруге құқылы
адамдарды мейлінше анық айту және сол мәселеге қатысты барлық
көзқарасты толығымен қамту – шарт.
7. Айтылудағы анықтық. Жаңалықтар легіндегі сөздер тікелей эфирге
шықпас бұрын екпін сөздігі арқылы бір рет екшеулі қажет. Өйткені,
жүргізуші-журналист, әсіресе шетел сөздерін айтқанда қиналуы
мүмкін. Сондықтан алдын ала оның қалай айтылғандығын біліп алуға
міндетті. Ал мүлде қалай айтылатынын білмейтін сөздер ұшырасқан
жағдайда тереңнен бір дем алып, түк болмағандай жеңіл айта
салғаны дұрыс. Сонда тыңдаушы да оны әлдеқайда жеңіл қабылдайды.
8. Түзете білушілік. Егер аяқ астынан қате жіберілсе, ізінше кешірім
сұрап жаңалықтарды қайтадан байсалды кейіпте жүрдек оқи беру
керек. Кейде қатені түзету тыңдарманның назарын қосымша аударып,
оның қызығушылығын арттырады.

ЭКРАНДАҒЫ ЖҮРГІЗУШІ ШЕБЕРЛІГІ

Теледидар мен радиодағы жүргізуші шеберлігі – аса күрделі сұрақ.
Адамдар сөйлеу кезіде қағазға жазғандай етіп айтпайды. Есту кезіндегі
қабылдау әсері де тым бөлек.
Көгілдір экрандағы жүргізушінің шберлігі - өтіп жатқан оқиғаға өзін де
кіріге араласып, әрі оған бар жан-дүниенің, ынта-ықыласымен беріле отырып,
оны қызғылықты әрі тартымды әңгімелеу. Нақтылы факті, оқиға маңыздылығымен
бірлікте теледидар тақырыпқа, мазмұнына, идеялдық әрі актуалдығына көп
көңіл бөледі. Алайда қандай да материалды эфирге берудің формасын, оның
көпшілікке жеткізу әдістерін көрерменге әсерлілігін естен шығаруға
болмайды. Егер сіз аудиторияның көзі үйренген қандай да бір жаттандылықтан
қашып, кенеттен оның кілтін таба білсеңіз, онда кез келген тақырып
қызғылықты бола түсіп, ойнап шығады. Өмірді терең білу, жан-жақты талант,
жауапкершілікті сезіну, кәсіби шеберлік, үнемі ізденіс шығармашылық
алғырлық – сенің журнлистік шеберлігінің басты кілті.
Теледидардағы тіл құдыретінің тым шексіздігін бағаламасқа болмайды.
Оған себеп, эфирде және жазба тілі сүйсіп, алма кезек ауысып, олардың
әрбірі үстемдікке ұмтылады. Тіл шұбарлығы менен бірге ай да шұбарлыққа
ұшырады. Ал, ойдың шұбарануы сөйленетін сөздің, айталтын ойдың кір-қонысқа
айналып, көпшілікке рухани азық беріп жатқан эфирдің мәдениетсіздік деген
пікірге бір табан да болса жақындай түсінуіне келіп саяды.

ТІКЕЛЕЙ ЭФИРДЕГІ ТІЛ МӘДЕНИЕТІ ТУРАЛЫ

Қайталанбайтын құбылыс ретінде тікелей эфирден берілген хабардың
көркем туындыдан келтірілген үзіндідей, үзік-үзік үлгі болар тұстары да
бар. Олай дейтініміз, тікелей әуе толқыны арқылы берілетін хабарлардың
барлығы бірдей “жұп-жұмыр, айналасы тегіс келген” өткір де өзекті дүние
болып шыға бермейтіндігі. Өйткені, тікелей эфир жүргізуші-журналистің
жетекші рөлі бірінші орынға шығады. Шын мәнінде, тікелей эфирді
жандандыратын шынайы сөзі мен шұрайлы тілін, ырғақты даусы мен үнін
астастырып, айна қатесіз ақиқат ақпаратты айтып, тыңдаушының құлақ құрышын
қандыратын, сөйтіп, сөйлеу мәнері, сөз саптауын, үн үрдісіндегі өзіндік
өрнегімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.