Бұқаралық ақпарат құралдары ықпалының зерттелуі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Журналистика теориясының ғылыми зерттеулері

ЖОСПАР

1. Кіріспе
2. Бұқаралық ақпарат құралдары ықпалының зерттелуі
3. Ақпараттық басқару жүйелерінің зерттелуі
4. Қортынды
5. Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Бұқаралық ақпарат құралдарын зерттеумен түрлі отандық және шетел
ғалымдары мен мектептері айналысты. 1959 жылы Пенсильвания университеті
жанынан құрылған Анненберг мектебі өзі зерттеуін үш бағытта жүргізді:
кейіпкерлер мен хабарламаларды қалыптастыру кодтары мен формаларын талдау,
коммуникациялық процестегі түрлі топтардың әрекеттерін зерттеу және
коммуникациялық жүйелерді, институттар мен саясатты зерттеу. Бұл жаңа
концепция, оның зерттеулер мен басылымдарындағы табысы коммуникацияны
зерттеуді ғылыми танымның академиялық ұйымының құрамдас бөлігіне айналдыру
тенденциясына елеулі үлес қосты.
Осы мектептің авторлары 1967 жылы өткізген теледидар бағдарламасы
мазмұнын зерттеуі әсіресе елге танылды. Бұл жерде теледидар қалыптасқан
қоғамдық қатынастар мен құрылымдардың бүтіндігін сақтау құралы ретінде
қаралды. Зерттеушілердің мәлімдеуінше, теледидар жүйесі бұқаралық
көрерменді өмірлік құндылықтары мен тәртіптері туралы қалыптасқан ойы
болатын ерекше шартты бір мәдениет аумағына кіргізуге мүмкіндігі бар
тұрақты да, жабық құрылым. Анненберг мектебінің методологиясы теледидар
көрінісі мен кейіпкерлері жүйесін зерттеудің екі деңгейін қарастырады:
теледидар кеңістігінің басты ареалдарының құрылымын анықтаушы жүйелік және
қоғамдық норма мен құндылық ретінде телекөрерменнің санасына нақты не
орнығатынын қарастыратын культивациялық. Осы индикатордың көмегімен
бұқаралық сана мен психологияның күйі, әлеуметтік жүйелерден туатын және
оған қайтарма ықпал көрсететін пікірлер, қызығушылық пен мұқтаждық
анықталады. Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдарының меншіктік
сипатына қарай қоғамдағы алатын орны мен ролі құбылыс ретінде анықталады.
Аудиовизуалдық бұқаралық ақпарат құралдары бар телекоммуникация мен
ақпараттық технология синтезі ақпарат таратудың ғылыми көзқарас прогресінде
жаңа мүмкіндіктерді ашады. Сонымен бірге телекоммуникациясының
глобализациясы бір жақты ақпараттық өнім мен қызметті тарата отырып, мәдени
түрлілікті сақтау проблемасын алға қояды.
Түрлі адамдар немесе әлеуметтік топтар бұқаралық ақпарат құралдарынан
алған ақпаратты бір жақты түсініп, бағаламайды. Көптеген жаңалықтар
әлеуметтік жүйедегі тиісті бір жеке шағын жүйені құратын медиаоқиғасы
саласына бұқаралық қауымның көңілін аудартады. Бұл оқиғалар кейбірде шынайы
болмауы да мүмкін, яғни құбылыстар мен процестер туралы көрерменге жалған
ақпаратты тықпалайтын псевдооқиға саласында да болады. Алайда ол шағын жүйе
барлық кезде де әлеуметтік жүйеге тәуелді болады. Қазіргі заманғы
зерттеушілер осындай жаңалықтарды тарату себептері мен олардың бұқаралық
санаға бекінуін анықтау міндеттерін алға қойып отыр.
Ақпаратқа мұқтаждық өзінше бір әлеуметтілікті білдіреді және ол
алдымен индивидтің күнделікті қызметінің мазмұнымен, құрылымымен, соның
ішінде оның кәсіби және қоғамдық қызметінің объективтік сипаттамаларымен
негізделген. Ал тақырыптық мүдделер болса ақпараттық мұқтаждықты
субъективті білдіріп, жеткізуді қарастырады. Олар ұсынылған ақпараттың
мазмұнына және жағдайлық әлеуметтік-психологиялық факторларға (тиісті
тақырыптардың, адамдар мен құбылыстардың қызықты, өзекті болуы және б.)
тәуелді. Ақпараттық мұқтаждықтардың барлығы субъектімен таныла бермейді
және оның тақырыптық мүддесі мен коммуникациялық әрекетін білдіре бермейді;
олардың бір бөлігі танылмайды, сондықтан қажетті мәліметтердің болмауынан,
ақпарат көздерінің жеткіліксіздігінен, коммуникациялық әрекеттердің
дамымағынан және т.с.с. жүзеге асырылмай қалып отырады. Қауымның
ақпараттық мұқтаждығы туралы бірқатар мәліметті сұрау салу арқылы білуге
болады. Сұрау салу қауымның тақырыптық мүддесінің суреттемесін ғана береді.
Оны халықтың түрлі топтары өкілдерінің еңбектегі, қоғамдық және рухани
өмір, тұрмыс пен отбасы саласындағы рольдік қызмет сипатын талдау қажет.
Ақпараттық мұқтаждықтың саласы мен мазмұны адамның бүкіл өмірлік қызметімен
байланысты. Сондықтан оны талдау әңгімелесуден (тақырыптық мүдде де) ғана
тумауы керек. Жеке тұлға кіретін бүтіндей қызмет жүйесіне көңіл аудару
қажет. Басқа да кезкелген мұқтаждық сиқяты ақпараттық адамдардың
белсенділігін тудырушы роль атқарады. Егер олар бұқаралық ақпарат
құралдарымен берілген хабарға қанағаттанбаса, онда қауым керекті ақпаратты
басқа арналардан іздейді немесе мұдай ақпаратқа деген мұқтаждығын басады,
ол тиісінше осы саладағы белсендігін төмендетеді. Сондықтан тиісті бір
ақпараттық мұқтаждықты қанағаттандыру (немесе қанағаттандырмау) адамдардың
күнделікті қызмет сипаты мен тиімділігіне, олардың қоғамдық өмірдегі түрлі
салаларындағы белсенділігіне қалай ықпал ететінін білу маңызды. ¤йткені
радионың, басылым мен теледидардың қоғамдық санаға ықпал етуі
суреттемелердің қамқорлығы санымен емес (кейбірде сапасымен де емес),
бұл құралдардың жеке тұлғаның, әлеуметтік топтың түрлі деңгейдегі – тікелей
жақын ортасынан әлемдік көлемдегі қоғамдық қозғалыстарға дейін қоғамдық
қызметке араласуын тудырады.
Ақпараттық мұқтаждық мазмұнын және оның түрлі, соның ішінде бұқаралық
қатынас құралдарымен қанағаттандыруды талдай отырып, халықтың өмір сүру
үлгісін ескеру керек. Ол бұқаралық ақпарат құралдарының қауымын
қалыптастыру құбылысын, сондай-ақ ақпараттың жекеленген арналарын тиісті
бір халық топтарының біркелкі пайдалану тиімділігінің себептерін
түсіндіруге мүмкіндік береді.
¤ткізілген әлеуметтік зерттеу көрсеткендей, ақпараттық және мәдени
сұраныстарды қанағаттандыруда теледидардың ролін көтеру әсіресе өмір салты
біріншіден шағын қала мен аулдардағы халық арасындағы урбанизациялау
дәрежесі жоғары болуымен, екіншіден бос уақыттың көп болуымен, үшіншіден
көп уақыт үйде өткізуге бағытталуымен, төртіншіден рухани және қоғамдық
өмірге белсенді қатысуға объективтік және субъективтік мүмкіндіктердің
шектеулі болуымен сипатталатын топтарда байқалады. Сонымен бірге мәдени
орталықтарда тұру, тұрмыстық қамқорлыққа аз көңіл бөлу, қоғамдық жұмысқа
белсенді қатысу, басқару, қоғамдық және шығармашылық проблемаларды шешумен
байланысты еңбек сияқты өмір сүру салтын сипаттау кітап, газет пен
журналдар оқумен қанағаттандырылатын ерекше ақпараттық мұқтаждық кешенін
туғызады.

Бұқаралық ақпарат құралдары ықпалының зерттелуі

Бірқатар зерттеушілер бұқаралық ақпарат құралдарының ықпалын тек
қоғамдық пікірге ғана емесе, сонымен бірге қоғамдық санаға бағытталған
дейді. Басқа біреулері оның міндеттеріне қоғамдық пікірді ұйымдастыруды
жатқызып, нәтижесінде қоғамдық санаға жалпы ықпал етеді деп көрсетеді. Ал
үшінші бір зерттеушілер ықпал етуінің 3 нұсқасы құқықтық негізде болатынын
көрсетуде: 1) қоғамдық пікірді қалыптастыру арқылы қауымның санасы мен
жүріс-тұрысына ықпал етуі; 2) қауымның функционалдық әлемдік көзқарас
құндылығына басым көңіл бөлу арқылы қауымның пікірі мен жүріс-тұрысына
ықпал етуі; 3) нақты адамдар тобының әлеуметтік жүріс-тұрысына ықпал ету
арқылы қоғамдық пікірге және қауымның қалың бөлігінің санасына ықпал етуі.
Бүгінгі күні бұқаралық ақпарат құралдары қызметінің мақсатты функциясы –
қоғамдық пікірді дамыту жөніндегі міндеттерге көңіл бөле отырып, қауымның
санасы өсуіне мүмкіндік жасау.
Қоғамдық пікір – адамдардың оқиғалар мен әлеуметтік әрекет фактілеріне,
түрлі топтар мен жекеленген адамдардың қызметіне деген қатынасын
қарастыратын қоғамдық сананың тек бір күйі. Санаға пікір емес, қоғамдық
сананың айқындығы ықпал етеді, қоғамдық пікірді құзыретті де, шынайы етеді.

Пікір – бұл сананың элементі, оның жалғасы өзінің шығармашылық
белсенділігімен қоғамдық сана – бұл қоғамдық пікірлер қоры, ол едәуір кең.
Баспасөз алдымен қоғамдық санаға ықпал етеді. ¤йткені қоғамдық пікір
түрлі себептермен айтыла бермейді, ол тек маңыздылығымен және өзекті
проблемалығымен ерекшеленетін қоғамдық қызығушылық тудыратын фактілер мен
оқиғалар бойынша ғана беріледі.
Психологтар оқырман өзінің танысымен кездескенде естуінен қанағаттанып,
оны білетін объектісіне аударады, осындай жағдай ақпаратты рәсімдеу,
қалыптастыру мен беру үрдісіне қатысты сезімін тудыруына мүмкіндік береді
деп мәлімдейді. Мұндай жағдайда тиісті нысан мен мазмұнда берілетін
қабылдауға деген ұсыным туралы айтуға болады. Газеттік дизайнның ықпал ету
тереңдігі реципиент пен коммуникатордың пікірі жақын болғанша кеңірек орын
алады. Бұл тұрғыда ұсыным түсінігі стереотип түсінігіне сәйкес келіп
жатады.
Бұқаралық-медиа тәжірибесі отандық және шетелдік ғалымдардың әлеуметтік
және әлеуметтік-психологиялық зерттеулерінің көптеген жылдарғы тәжірибесіне
сүйенеді. Алайда, журналист қызметін талдауға және оның бұқаралық қауымға
ықпал етуіне қатысты механизмдерінің қолданылуы әлі де толық зерттелмеген.
Әсіресе ол алдымен суггестияның, маниспуляцияның, имиджейкерлік пен
стереотиптеудің көмегімен оқырманға ықпал ету түрлеріне қатысты. Бұл жерде
ғылыми-танымдық көзқарас тұрығысынан ең қызығушылық тудыратын бұқаралық
коммуникация жүйесіндегі феномендердің бірі стереотипизациялау болып
табылады. Стереотип ғылыми термин ретінде танымал американдық публицист
пен социолог Уолтер Липман 1992 жылы классикалық монография болып танылған
өзінің Қоғамдық пікір кітабында жария етілгені бізге мәлім. Ол ойлампаз
бақылаушы және талдаушы бола тұрып, американдық журнализмге сын айтып,
бағлайды. Ол АҚШ-тағы газет-журнал ісінің сыртқы суреттемесіне қарамастан
ғасырдың басында батыс демократиясының нағыз дағдарысы журналистиканың
дағдарысы және репортер үшін тенденциялық шындылықтан да мыңызды деп атап
көрсетті. Оның бір себебі қоғамдық пікірді қалыптастыратын басылымның теріс
ықпал етуі, ешқандай мәнсіз, көріністер мен стереотиптерді басып шығара
беру. Липман адам әлеуметтік объект туралы пікірді жалпы қалыптастырып,
содан кейін ғана оны көре біледі деген пікірді қолдады. Одан қабылдау
үрдісі көп жағдайда зеттеуші стереотип деп атайтын кейіпкерлердің санасында
болуына басында суреттемесі болуына байланысты деген қорытынды шығаруға
болады. Липманның пікірінше кейіпкерді қабылдау үрдісі біріншіден адамның
күш-жігерін күрделі объектілерді қабылдауда үнемдеу, екіншіден, оның
құндылықтарын, позициясы мен құқықтарын қорғау үшін бастапқыда кенеттен
пайда болады. Басқаша айтқанда, стереотиптер оқырманды әлеуметтік ақпарат
толынында бағдар алуына және жоғары бағалануына көмек береді.
Липманның ойынша стереотип нейтарлды позицияда, бірақ оның бағыты
эмоционалды суреттеліп, әлеуметтік детерминирленген, өйткені тиісті
әлеуметтік топтардың құндылықтары жүйесін білдіреді. Тиісінше стереотиптер
қоғамдық сананы білдіріп, оның негізінде қандай да бір тиісті әлеуметтік
тапсырыс ретінде іске асады. Оның насихаттаушылық ықпал етуі ақпараттың
дәстүрлі көздерінің негізгі құралдары арқылы қол жеткізіледі.
Липманнан соң ғылымда ұзақ уақыт бойы стереотип теріс мәнді ғана
білдіріп, ол туралы тек насихаттау құралы мен идеологиялық қарсылысқа ықпал
ету ретінде айтылды. Стереотиптер жағымсыз мінездеме алып, тікелей жалған
ақпарат, мифтік көріністер жинағы ретінде танылды. Тек ХХ-ғасырдың 50
жылдарында ғана стереотипизациялау адам психикасының бір типті құбылысы,
факті, құрал, үрдіс туралы қарау қабілеті ретінде қарала бастады. Бір
сөзбен айтқанда стереотипизациялау – адамдарға ақпаратпен алмасуға, бір-
бірін түсінуге және жалпы пікір мен әлемдік көзқарас таңдауына көмек
беретін маңызды когнитивтік үрдіс (тану).
Бүгінгі күні ғылымда стереотиптің ортасы мен мәніне деген бір пікір әлі
де толық қалыптасқан жоқ. Неміс мәдениет танушысы, философ пен социолог
Теодор Адорио бұқаралық мәдениет құбылыстарында стереотип болып табылатын
психологиялық ықпал етудің типтік механизмін атап көрсетеді. Ол егер
стереотип – адамды саналы ұйымсыздық пен хаостан сақтаушы тәжірибені
ұйымдастыру мен болжаудың элементі болса, онда ол кезкелген мәдениетте
кездесуі тиіс. Бізді стереотиптің функционалдық өзгеруі де қызықтырады: ол
күштірек материализацияланып, мәдениеттің қазіргі индустриясында ескіріп
қала беруіне қарай, адамның тәжірибесі қалыптасқан көзқарасына кем ықпал
етеді. Адамдар шынайылықпен байланысын үзіп қана қоймай, оны тану қабілетін
жоғалта түседі, яғни өмірлік тәжірибесі дұрыс жолға қойылмайды деп атап
көрсетті. Ғалымның бұл пікірінде стереотиптің екі жақты құбылысы мен оның
адамзат әрекетінің кезкелген нысанында өмір сүруі ашылады.
МГИМО профессоры В.Л.Артемов стереотиптің ортасы туралы былай дейді:
бұқаралық коммуникация тілі ретіндегі стереотиптің ықпал ету құпиясы ол
терминмен өмір кейіпкері немесе көзқарас көптеген адамдар санына бірдей
түсінікті нысанда тиісті объектінің берілуін көрсетуімен байланысты.
Ойлауды стереотипизациялауда психиканың бір типті құбылысты қорытылған және
тұрақты қалыптасқан түріндегі ақпаратпен бекітуі қабілеті жасырынған.
¦сынылған концепциялардың әрбірі стереотип феномендігінің тиісті бір
жағын ашады. Зерттеушілердің басым бөлігі стереотиптегі тұрақтылық пен
өзгерушіліктің қатынасы және ақапарт көздерімен қалыптасатын көзқарастың
шындығы мен жалғандығы туралы мәселе жайлы дискуссиялық проблемаларға
жүгінеді. Бірқұатар ғалым-социологтар мен психологтар стереотиптің
тұрақтылығын және олардың өміршеңдігін атап көрсетеді. Ол алдымен
этникалық және әлеуметтік-психологиялық қабілеттерге қатысты.
Әлеуметтік-психологиялық стереотиптер жалпы адамзаттық мазмұнды емес,
тек осы әлеуметтік топқа елеулі маңыздыларды ғана береді. Алайда түрлі
қоғамдық топтар үшін тиісті стереотип-символ біркелкі емес, тіпті қарама-
қайшы мәнді қамтуы мүмкін. Шын мәнінде газет бетіндегі кезкелген ақпарат
апробирленген факті сипатында орын алып, оның стереотипизациялану деңгейі
ондағы эмоционалдық қатынастың көп қайталануы мен оның басым ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.