Нарықтық шаруашылық туралы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І. Кiрiспе

1.1.Нарық шаруашылығы туралы түсiнiк .

ІІ. Өндiрiс дамуының жоғарғы сатысы.

2.1. Нарықтық қатынастардың эканомикалық теориясы.

2.2.Нарықтың инфрақұрлымы .

III. Қорытынды.

Қолданылған әдебиеттер .

Аннотация

Бұл курстық жұмыста “Әлеуметтік нарықтық шаруашылық” мәні
қарастырылды. Экономикалық типтерін қарастырып әрқайсысына жеке
анықтама беріп шықтым. Нарық бұл сатушылар мен сатып алушылар
арасындағы экономикалық қатынастардың белгілі бір жүйемен
сипатталатын тауар айырбасының саласы. Қазақстан Республикасының
нарықтық экономикаға өтуін қарастырдым. Курстық жұмыс 26 беттен
компютерлік тексте берілген. 3 сызба, 19 әдебиет қолданылған.

Кiрiспе.

Бүкiл тарихтың оң бойында әрбiр қоғам мынандай
iлгерiлi

эканомикалық проблемаларға тап болып отыр . Жирманшы ғасырда

бiр- бiрiмен бәсекелес екi эканомикалық жүйе - орталықтандырылған

үкiмет басқаратын әмiршiлдiк эканомика мен жекеше iскерлiкке

негiзделген нарықтық эканомика -бұл сауалға бiр – бiрiмен мүлдем

кереғор екi түрлi тауар бередi .

Сөйтседе нарықтық эканомиканың Батыс Европадан Солтүстiк

Америкаға және Азияға дейiнгi әртүрлi қоғамдарда айтарлықтай табыс-

қа жеткенiне қарамастан осынау болама эканомикалық жүйенiң

iргелi принцптерi мен механизмдерi көптеген адамдарға белгiсiз

яғни бұлыңғы күйiнде қалып отыр.

Бұлай болуының себебi мынадай нарықтық эканомика дегенiмiз

идеология емес адамдар мен қоғамдардың эканомикалық молшылықта

тұруына бағытталған әдiстер мен қалыптардың уақыт сынынан өткен

тұтас жүйесi .

Нарықтық эканомика өзiнiң бүкiл болмыс бiтiмiнен орталықтан

дырудан ат – тоқымын ала қашқан икемдi ыңғайлы және өзгерiп

отыратын эканомика нарықтық эканомика әркiмге ыңғайлы бола

алады бiрақ ол жеке бас бостандығының iргелi принцптерiне

тұтынушының бәсекеге түсетiн көптеген өнiмдер мен қызмет көрсу

iшiнен өзiне қолайлысын таңдап алу бостандығына өндiрушiнiң

жаңа бiр iс бастауына немесе бұрынғы iсiн ұлғайтуына сөйтiп

соған байланысты тәуекелге барып iстi оңға басса оның
зейнетiн

көру бiздiң нарықтық эканомикадағы басты мiндетiмiз . Нарық

көп жақты оны әр -түрлi жағынан зерiктеуге болады . Сондықтан

да эканомикалық әдебиеттерде оның көптеген анықтамалары бар .

Сатып алу және сату көзқарасы бойынша нарық сұраныс
пен

ұсыныстың өндiрушi мен тұтынушы өзара әрекетiнiң сферасы ретiн -

де қарастырылады .

Эканомиканы ұйымдастыру көзқарасы бойынша нарықты эканом-

иканың iс – әрекет етуiнiң қоғамдық формасы деп атайды .

Нарықтық қатысушы тұлғалар позициясы бойынша нарықты шаруа-

шылық тұлғаларының арасындағы қоғамдық байланыс формасы деп

атайды .

Сонымен оған мнадай анықтама беруге болады :

Нарық - бұл ұдайы өндiстiң барлық буынында : өндiрiс ,
бөлу,

айырбас және тұтыну аясында сату және сатып алу арқылы жүзе
-

ге асырылатын ұйымдық - эканомикалық қатынастардың жүйесi .

Нарық маңызды қызметтердi атқарады :

бiрiншiден , нарық арқылы қоғамдық өндiрiстi реттеудi
iске

асырады , яғни не өндiру керек , қалай өндiру керек , кiм
үшiн

өндiру керек деген мәселелер шешiледi ;

екiншiден , нарық арқылы өндiрушiлер мен тұтынушылар

байланысы бекiтiледi . Нарықтың әрбiр қатысушы бiр уақытта

сатушы да , сатып алушы да болып табылады . Олар өздерiнiң өмiр
-

iне немесе тауарды өндiруiне қажеттi заттарын сатып алады ,

ал нарықта өндiрген өнiмiн немесе мүлiгiн жұмыс күшiн сата
-

ды ;

- үшiншiден , нарық арқылы өнiмдi өндiруге кеткен шығындарды

есептеу жүргiзiледi . Нарық не өндiру керек екенiн анықтап
қана

қоймайды , ол өнiм өндiру үшiн қоғам қанша шығын шығаратынын

да анықтайды . Егер шығын жоғары болса , онда оны сатып ала

алмайды және , болашақта ол өндiрiлмейдi . Сондықтан нарыққа

шығыстарын жабатын баға бойынша сатылатын өнiмдер ғана түсе-

дi;

- төртiншiден , нарықтың маңызды қызметi болып баға бекiту

табылады . Баға сұраныс пен ұсыныстың әсерiнен ауытқып отырады .

Егер нарықта бiр тауардың саны сұраныстан асып кетсе ,
оған

баға түседi , төмендейдi , осыған сәйкес осы тауардың өндiрiсi
мен

ұсынысы төмендейдi . Керiсiнше , жоғары баға өндiрiстi ынталандыра-

ды , бұл өсiм сұраныс пен ұсыныстың арасында тепе – теңдiк

орнағанша болады , бұл жерден тепе – теңдiк баға шығарады ;

- бесiншiден , нарық өндiрушiлердi әлеуметтiк жiктейдi .

Бәсеке процесiнде өнiмдi өндiруге кетiрген шығыны нарықтық

бағадан аз болса ғана фирма ары қарай тiршiлiк ете алады
.

Егер шығыны бағадан жоғары болса , онда ол зиянға ұшырайды
.

Өндiрушiлердi дифференциалдау тиiмдi фирмалардың дамуы

мен тиiмсiздерiнiң жойылуын бiлдiредi .

Нарықтың да артықшылықтары мен кемшiлiктерi бар .

Оның артықшылықтары болып :

– өзгеретiн жағдайларға тез бейiмделу және икемдiлiк ;

– шығындарды азайту және пайданы көбейту мақсатымен жаңа

технологияларды оперативтi қолдану ;

– шешiм қабылдауда , келiсiм жасауда өндiрушiлер мен тұтыну-

шылардың тәуелсiздiгi ;

- әр түрлi қажеттiлiктердi керектi мөлшерде және жоғары

сапамен қанағаттандыру қадiлетi ;

Нарықтың кемшiлiктерi әлуметiк сфераларға қатысты :

– нарық еңбек пен табысқа құқықтық кепiл бермейдi , сонымен

қатар нарықтық жүйе теңсiздiктi туғызады ;

– нарық тауарлар мен қызметтердi ұжымдасқан түрде өндiруге

ынта тудырмайды ;

– нарық әлеуметтiк қажеттi тауарларды өндiруге емес , ол

ақшасы бар елдердiң сұранысын қанағаттандыруға бейiмделген .

1.1. Нарықтық шаруашылық туралы .

Адамзаттың өмiр сүру тарихында эканомиканы ұйымдастырудың

ең негiзгi өндiрiстерi белгiлi әмiршiлдiк және нарықтық .
Шаруашы -

лықты басқарудың бұл әдiстерi бiр өндiрiс тәсiлдерi
шеңберiнде

бiрге өмiр сүре алмайды . Егер шаруашылықты басқару таза нарық

құралына негiзделсе онда ол орталықтан жоспарлануды қажет

етпейдi және керiсiнше орталықтан жоспарлану нарықты қабылдамай-

ды . Соңғы кездерi эканомиканы ұйымдастырудың үшiншi әдiсi

деп әкiмшiлдiк әдiспен нарықтық әдiстiң аралас болуын айтады .

Бұл әлi аз зерiктелген дегенмен әкiмшiлдiк әдiспен
нарықтық

әдiске көшу жолын жеңiлдету деп есептеуге болады .

Әкiшiлдiк аралас нарықтық шаруашылықты әмiршiлдiк әкiмшiлдiк

әдiспен ұйымдастыру өндiрушiнiң үстемдiгiне негiзделедi .

Бұндай жағдайда әрине нарықтық механизм қажет емес . Тауар

өндiрушiлер мен тұтынушылар арасындағы шаруашылық байланыс -

тар орталық оргндардың шешiмi арқылы анықталады . Әмiршiлдiк

әдiсте барлығы алдын – ала байланыс құру арқылы есептеледi .

Орталық органдар өздерiнiң қарамағындағы шаруашылықтарға не

өндiру кiмге өндiру және қандай бағамен өндiру керек деген
сұрақ-

тарды бұйрық – нұсқау түрiнде берiп отырады .

Шаруашылықты әмiршiлдiк әдiспен ұйымдастырудың бiрнеше

кемшiлiктерi бар .

Бiрiншiден эканомиканы мұндай әдiспен ұйымдастыру күрделi

халық шаруашылығының егежей – тегежейiне жете алмайды . Бұған

уақыт фактолры өте қатты әсер етедi . Себебi барлық шаруашылық

мәселелерi орталықтан шешетiн болсақ шаруашылыққа байланысты

сұрақтар кәсiпорнына жоғарғы органдарға жеткенiнше одан шешiмiн

тауып қайтып келгенше жағдай қайта өзгерiп кетуi мүмкiн ал
ол

проблемаларды шешушi қиындатады .

Екiншiден жоспарлы баға ғылыми – техникалық прогрестiң

жетiстiктерiн ендiруге ресурсты үнемдеудi жүзеге асыруға
өнiмнiң

сапасын артыруға өндiрiс шығындарын төмендетуге мүмкiндiк туғыз-

байды .

Үшiншiден тауар өндiрушiлердi материалдық ресурстар мен

өнiмдерден оқшаулау - қоғамдық өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң төмендеуiне

оның қарқыны мен денгейiнiң құлдырауына әкелiп соқтырады .

Нарық механизi бұған қарама – қарсы принцпке негiзделген
онда

шаруашылық субьектiлерiнiң ешқайсысы шаруашылық сұрақтарды

алдын ала саналы түрде шешумен айналыспайды . Бұл сұрақтар өте

қарапайым түрде шешумен айналыспайды . Тауарөндiрушiлер

нарықта кездеседi сөйтiп өндiрiстiң көлемi мен бағасын
анықтайды .

Басқаша айтқанда нарықтық әдiске негiзделген эканомиканың

өзектi үш мәселесiн шешу мақсатында әрекет етедi .

Тұтыеушы бiр немесе басқа тауарды сатып алуды таңдау
арқылы

өз белсендiлiгiн блдiредi . Егер тұтынушы белгiлi бiр
тауарлар

түрiн көп сатып алса. онда оған баға өседi . Бағаның артыуы
тауар

өндiрудiң көбеюiн ынталандырады . Бұндай мезинизм бiз бұрын

ойлағандай эканомикадағы бассыздық пен бұлдырлық емес , керiсiн -

ше оның сынаудан өткел тәртiбi болып табылады .

Шаруашылықтың нарықтық механизммен әрекет етуi бейнелеп ай-

тқанда автоматтандырылған сипатта болады тауарға сұраным артса

баға өседi онда тауар өндiрушiлер өндiрiс көлемiн ұлғайтады
және

керiсiнше сұраным азайып бағаға төмендесе оны азайтады .

ІІ Өндiрiс дамуының жоғарғы сатысы .

Тауар өндiрушiлердiң арасында болатын күресiмен
анықталады .

Тауар өндiрушiлер үшiн бiр – ақ жол бар ол белгiлi
бiр ғана

саясатын ұстану арқылы бәсеке иесiн ұту және белгiлi бiр
пайда

табу . Ол үшiн аз шығынды қажет ететiн арзан және сапалы
өнiм

шығару керек . Ал ондай өнiм қандай өнiмөндiрушiлерде болады .

Әрине ол өндiрiсте ҒТР элементерiн кең түрде жүзеге
асырған

жоғары бiлiктi кадырлары бар кәсiпкерлерде болады . Қысқасы

нарық ҒТР жетiстiктерiн ендiрудi тұтынушыға қажеттi өнiм
өндiрудi

ынталандыратын факторларды iздестiруге мәжбүр етедi .

Шаруашылықты ұйымдастырудың барлық эканомикалық жүйеге

тән өзектi мәселелер болып табылады бiрақ олар әртүрлi
шешiледi .

Шетелдiк мамандардың пiкiрiнше эканомиканы ұйымдастұрудың

әмiршiлдiк немесе нарықтық әдiстерi таза күйiнде өмiр
сүрмейдi

олардың тұжырымдауынша нарықты эканомикасы дамыған елдерде

эканомиканы ұйымдастырудың аралас моделi қалыптасқан онда жеке

және қоғамдық иниституттар эканомикалық бақылау жасайды жеке

жүйе көрiнбейтiн қолмен нарықтық механизмге бағыт – бағдар

берiп отырады . Сол қоғамдық иниституттар - әкiмшiлiк жолмен рет-

теу және салық арқылы .

Нарық қоғамдық тұтынушылар мен өндiрушiлердi байланыстыру -

дың тиiмдi механизмi ретiнде әлемдiк өркениеттiң ұлы

жетiстiктерiнiң бiрi деп есептелiнедi эканомиканы бiрңғай
сұра -

нымға бағдарлап нарық орны толмайтын табиғат ресурстарын

және қоршаған ортаны сақтауды қамтамасыз етпейдi . Сондықтан

мемлекет қоғам атынан адамдардың дұрыс эканомикалық жағдайда

өмiр сүру құқын реттеп отыратын шараларды жүзеге асыруы

қажет .

Нарықтық эканомика адамның еңбек ету бiлiм алу табыс
табу

сияқты әлументтiк – эканомикалық құқықтарына кепiлдiк бермейдi .

Бұл салалар мемлекетiң белсендi түрде араласып реттеуi
қажет

етедi . Мемлекет бағаны реттеу салық жүйесiнiң негiзiнде
табысты

қайта бөлу қажет шығындарының есебiнен жұмысшыларды қайта

мамандандыру оларға жәрдем ақша және халықты әлеуметтiк

қамту жүйесi арқылы нарықты эканомиканың қысымын жұмсартады

Бұндай шараларды жүзеге асырмағанша қоғамда тұрақты саяси -

әлеуметтiк жағдайды ұстап тұруы мүмкiн емес нарық – тауарды

сатып алу – сатумен байланысты орын алатын эканомикалық қаты -

настар жыйынтығы . Нарық қызметiн тек қана айырбас саласымен

шектеу оны бәсеке ең аз шығынға ұмтылуы өзара тиоiмдi
өндiрiс -

тiк байланыстарды жасау сиақты маңызды қасиеттерiнен

айырады . Сонымен бiрге нарықты жайғанына тауар айырбасы емес

тауарөндiрушiлер мен тұтынушылардың қарым – қатынастарына тән

қайтарымдылық эквиваленттiлiк бәсекелестiк болатын айырбастың

эканомикалық өткiзуi ретiнде қарау керек . Осы тұрғыдан
алғанда

нарықты әртүрлi тауар өндiрушiлер мен тұтынушылардың арасын -

да болатын эканомикалық байланыстар мен қатынастар жүйесi .

Бұл суретте нарық эканомикалық байланыстар мен қатынастар

ретiнде көрiнiп отыр .

2.1. Нарықтық қатынастардың эканомикалық теориасы .

Нарықтық эканомика - ертеден келе жатқан щаруашылықты жүргi-

зу құралы оның дамуының өзiндiк бай тарихы бар . Нарықтың

қалыптасуы айырбас пен қоғамдық еңбек бөлiнiсiнiң даиуы мен
бай-

ланысты нарық қатынастарының дамуын мынандай негiзгi кезең -

дерге бөлуге болады .

1. нарық элементерiнiң пайда болуы .

2. натуралды айырбас кезеңi .

3. тауар боламысы кезеңiнiң нарығы

4. тауар емес болама кезеңiнiң нарығы .

Бiрiншi зеңде айырбас оператциялары тұрақсыз кездейсоқ
болады

олар өндiрiсiнтiң шарттары болып табылмайды . әрбiр жеке
сауда-

саттық көрiнiстерiнде кездейсоқ болады .

Екiншi кезеңдегi тауар қозғалысын мына формула бойынша Т1
Т2

көрсетуге болады . Балама айырбас көбiне – көп өндiрiстiң шарты

бола жасайды .

Үшiншi кезеңдегi тауар тепе - теңдiгi мына айырбас
формуласы

бойынша Т1 Т2 болама Т2 әрбiр жеңiлдiктi нарыққа
болама тауар -

дың бiр түрi ғана . Олерекше тұтыну қасиетiне байланысты

әрдайым ортасынан ығысып шығып қалып отырады .

Төртiншi кезеңдегi тауар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.