Мұғалім сөзі - оқушыға үлгі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Әдіс ұғымы, оның
зерттелуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .5

2. Қазақ тілін оқыту
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...8
2.1 Әңгіме
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.2 Көрнекілік
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .12
2.3 Машықтық
әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..14
2.4. Түсіндірмелі –иллюстративті
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.5 Эвристикалық
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...16
2.6 Зерттеу
әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..16
2.7 Индуктивтік
әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..16
2.8 Аңдатпа жаздыру тіл үйренудегі негізгі әдістердің
бірі ... ... ... ... ... ... ... ..1 7

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..19

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Ең алдымен назар зерттелетін құбылыстардың,
процестердің заңдылықтарын жинақтауға, анықтауға, қалыптастыруға
бағытталады. Соңғы жылдары оқыту әдістемесінде жүйелі құрылымдық әдіс
қолдана бастады. Оның мәнісі - зерттеу өзара байланысты элементтерден
құрылған біртұтас жүйелерінде қаралады, элементтер арасындағы өзара
байланыстылық пен қарым-қатынасқа басты назар аударылады. Осыған сәйкес
оқыту әдістемесінде мұғалім мен оқушының арасындағы байланысты анықтау
қажеттілігі туады (яғни оқыту мен білім алу), оқытудың мақсаттарымен,
мазмұнымен, әдістері, құралдарымен, оқушылардың білімді қабылдауы, дамуы
және тәрбиелену арасындағы  байланыстарды  анықтау қажет  болады Оқытудағы
жүйелі-құрылымдық әдіс сабақтың мақсатын анықтауды, осы мақсаттарға
байланысты оқытудың мазмұнын, әдістері мен құралдарын сұрыптап ала білуді,
сабақтың тиімділігін бағалауды көздейді. Жүйелілік әдіс мұғалімнің
бағдарлама бойынша бірнеше сабақты жоспарлап, дайындалуына мүмкіндік
береді, әр сабақтың өзіндік ерекшеліктері мен мақсаттары,  мазмұны, оқыту
әдістері жағынан, оқушылардың танымдық әрекетінің сипаты жағынан өзара
байланыстылығы сақталады. Әдістемелік зерттеулерде типологиялық әдіс те
көрнекті орын алады. Бұл әдіс бойынша зерттелетін объектілер
мен  құбылыстар   топталып,   әр   топтың негізгі белгілері анықталады.
Типологиялық әдіс әдістеме ғылымының мәселелерін зерттеуде жиі қолданылады.
Мысалы, ана тілінен берілетін білім мазмұнын талдап шешуде оның негізгі
құрамдас бөліктерін топтап қарастыру, атап айтқанда, білім беру, іскерлік,
көзқарастық идеялар және әрекет тәжірибесін түгел қамту т.б. Оқытудың
жолдары мен ұйымдастырудың түрлері жөніндегі мәселелерді зерттеу, тілді
оқыту әдістерін жіктеуге, оқушылардың өз бетімен істейтін жұмыс түрлері мен
сабақ түрлерін анықтауға мүмкіндік береді.
Елімізде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгеріс адам
тағдырына жаңаша көзқараспен қарауды талап етеді. Қазіргі таңда ол ең
алдымен жеке тұлғаға оның қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл аударуды
күшейтіп, әр адамның психикалық, жеке тұлғалық қасиеттерінің барлық
байлығын дамытып, оны толық ашуға мүмкін болған жағдайды құру керек. Осы
кезекте білім саласында жүрген абзал жандар, ұстаздарға, арқалар жүк өте
ауыр болып табылады. Себебі, жас ұрпақты заман талабына сай тәрбиелеу,
үйлесімді тұлға қалыптастыру, еліміздің мызғымас болашағын айқындау
ағартушылық салада жүрген жандарға жүктелген.
Бүгінгі күні мұғалім сабақ процесіндегі басты тұлға болып табылады. Ол
өз ісімен өзгеге жетекші, үлгі болып жүреді. Білімі терең, әдістемелік
шеберлігі мол, мақсаты айқын, үнемі ізденіс үстінде болғаны абзал. Бұл
процес барысында мұғалім түрлі әдістерді мейлінше ұтымды пайдалануға
талпынады. Оның негізгі мақсаты оқушыларға білім бере отырып, олардың
білігі мен практикалық дағдысын қалыптастырып, белсенділігін ояту. Яғни
оқушы тыңдаушы ғана емес, белсенді әрекет етуші, өз білімінің нәтижесі.
Оқушының ынтасы тікелей мұғалімге байланысты, себебі мұғалім өз сабағының
басшысы, оқушылар жүргізетін жұмыстардың ұйымдастырушысы. Әдіс арқылы
мұғалім мен оқушы ғылыми негізде бірлескен әрекет жасайды. Оқушы
белсенділігін арттыруда мұғалім әдістерді сабақ түріне, тақырыбына,
оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай таңдайды.
Зерттеу нысаны:
- Оқушылардың сөздік қорын дамытуға арналған әдіс –тәсілдер туралы
мәлімет беру;
- Әдіс – тәсілдер туралы теориялық ұғым беру;
- Әдістерді тәжірибеде қолдана білуге үйрету.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Мақсаттары :
1. Білім беру мақсаттары: оқушыларға ана тілі туралы ғылымның негіздерін
беру; тілдің қоғам өміріндегі маңызын аша көрсетіп, оны меңгерудің
өндірісте, қоғам өмірінде аса қажетті екендігін түсіндіру; оқушының ана
тілінен жақсы білім алуына мүмкіндік туғызу; тілдің қатынас құралы
екендігіне көздерін жеткізу; түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылар¬дың
ауызша, жазбаша тілдерін дамытып, онымен қаруландыру; оқушылар¬дың тіл
мәдениетін қалыптастыру; өздігінен сөйлей, жаза білуге  жол ашу.
2. Тәрбиелік мақсаттар: оқушылардың тілдік құбылысқа көзқа-расын
қалыптастыру; тілдің адам қоғамымен бірге жасасып, өмір сүретінін, қоғам
үшін қажетті қарым-қатынас құралы болатындығын түсіндіру; тілдің жан-жақты
дамуына жасалып отырған жағдай қазақ тіліне мемлекеттік дәреже беру
актісімен дәлелденіп, оқушылардың сенімін арттыру, көздерін жеткізу;
оқушылардың салт-дәстүр сезімдерін қалыптастыру, қазақ тілі сабақтарында
еңбек тәрбиесін уағыздап, еңбек ардагерлері жайындағы мағлұматтар арқылы
еңбекке баулу.
3. Оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту: ана тіліне деген
қызығушылықты арттыру;
Міндеттері:
1) Толық сауатты адамдар даярлау;
2) оқушылардың творчестволық күштерін, танымдық қабілетін, өздігінен
жұмыс істеу дағдыларын дамыту.
Зерттеу жұмыстың құрылымы. Курсттық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеулің өзектілігі, зерттеу нысаны, зерттеу жұмысының мақсаты
мен міндеттері берілген.

1 Әдіс ұғымы және оның зерттелуі

Оқыту әдістері дидактиканың бір құрамды бөлігі болып табылады.
Себебі, оқыту процесі оның мақсаты, мазмұны, әдістері және ұйымдастыру
формаларынының біртұтастығы болып табылады. Оқыту әдістерінің өзіне тән
даму тарихы бар ғылым саласы.
ХХ – шы ғасырдың 20-жылдарында белгілі педагог-ғалымдар Б.Е.Райков,
К.П. Ягодовский, М.М. Пистрак т.б. оқытудың түсіндірме, практикалық еңбек,
эвристикалық, зерттеу, лабораториялық әдістерін жасады.
30-жылдары М.М.Пистрак, П.Н. Ягодовский, П.Н. Шимбирев, И.Т.
Огородников оқытудың жаңа әдістерін ұсынды. Бұларға әңгіме, әңгімелеу,
көрсету, демонстрация, лекция, кітаппен жұмыс, лабораториялық жұмыс жатады.

50-жылдардан бастап оқыту әдістерінің жіктеу проблемасына айрықша
көңіл бөлінді. Грузин педагогы Д.О. Лордкипанидзе оқыту әдістерін
топтастыруға әрекет жасады. Ол әдістерді топтастыру үшін ілім көзін негізге
алады. Д.О. Лордкипанидзе оқыту әдістерін үшке бөледі: сөздік әдістер,
кітаппен жұмыс істеу әдістері, оқыту-практикалық сабақтар әдістері. 50-
жылдардың аяғы, 60-жылдардың басында орыс ғалымдары Е.Я.Голант,
С.Г.Шаповаленко, Н.М.Верзилин білім көзін негізге алып, оқыту әдістерінің
жаңа жіктеуін үш топқа бөледі: Кез келген ғылым бір күнде пайда болып,
бірізділікке түсті деп айтуға болмайды. Әрбір ғылым саласы даму барысында
белгілі бір тарихи кезеңнен өтеді, сынға ілінеді. Түрлі көзқарастардың, ой-
пікірлердің талқысына түседі. Сол сияқты оқыту әдістері жайында да
көзқарастар әр түрлі, анықтамалар бір-бірімен ұштаспайды. Біздің ең басты
мақсатымыз әдіс деген сөзге анықтама беру. Әдістерге байланысты анықтама
сөздіктерде былай беріледі:
Әдіс - тілді зерттеуде пайдаланатын әдіс-тәсілдердің жиынтығы. Әдіс
жалпы және жеке түрге бөлінеді. Жалпы әдіс тілдің теориялық қағидаларымен
және жалпы методологиямен байланысты зеттеу әдістемелері мен тәсілдерінің
жиынтығынан тұрады.
Мысалы: сипат, салыстырмалы-тарихи, типологиялық, математикалық әдістер.
Жеке әдістер теориялық қағидалар негізінде тілдің белгілі бір жаты жағын
зерттеуде қолданылатын техникалық құрал іспеттес тәсіл. Мысалы: компонентті
талдау, трансформациялық талдау. [ 9,450 ]
Әдіс – грек сөзінен алынған зерттеу деген мағынаны білдіреді.
Дүниенің, қоғамның объективті заңдылықтары мен құбылыстарын, практика мен
терия жүзінде игеруге және өзгертуге бағытталған таным принциптерінің
жиынтығы, зерттеліп отырған объекті жөнінде мәліметтерді және ғылыми
жаңалықтарды бір ізге келтіру тәсілдерінің жүйесі [ 10,45]
Методы обучения – способы передачи учителем и усвоения учащимися
знаний, умений и навыков, развития познавательных сил учащихся,
формирования их мировозрения и подготовки подрастающих поколений к жизни [
11,688]
Әдіс – адам баласының қызметінің белгілі салаларында қолданылатын әр
түрлі амал, тәсіл, айла;
Әдіс – қоғам өмірі мен табиғат құбылыстарын зерттеудің, танып білудің
методы, жолы [ 12,580]
Способ познания, исследовательских явлений природы и общественной
жизни. Прием, система приемов в какой-либо деятельности, способ или образ
действия [ 13,538]
Әдіс – метод; грек methodos теория, ілім, зерттеу жолы – көздеген
мақсатқа жетудің біыңғайланған тәсілдері, тәртіпке келтірілген қызмет
жүйесі. Ғылыми негізделген әдістерді саналы түрде қолдану, жаңа
мағлұматтарды алудың аса маңызды шарты [ 12,580].
Әдіс (методос деген грек сөзінен туады – зерттеу немесе таным жолы),
тәсілдер жиынтығы. Әдіс педагогикалық әдебиеттерде тәсіл деп түсіндіріледі.
Мысалы, швейцар энциклопедиясында әдіс ұғымын тәсіл деп түсіндіреді.
Педагогикалық энциклопедия Оқыту әдістері - мұғалім мен оқушылар
жұмысының тәсілдері, солардың көмегімен білімді, іскерлікті және дағдыны
игереді, оқушылардың дүниетанымы қалыптасады, қабілеттер дамиды, - деп
жазылған.
Мәселен әдіс метод деп кім нені белгілейді, қандай өлшемді таниды
дегенде, бір жүйеге түскен ортақ көзқарас керек. Өйткені әдіс деген сөздің
білдіретін нақтылы мәнін, мазмұнын айқындап алмаса, ол кейде тәсілмен
способ, кейде амалмен прием, араласып, олар бірінің орнына
біріқолданыла береді. Мұның өзі бұл сөздердің әрқайсысына ортақ өзіндік
белгілерді тануда қиындық туғызады және олардың бір-бірінен айырмашылығын
анықтауға мүмкіндік бермейді.
Осыдан барып әдіс, тәсіл, амал сөздерінің ара жігі
айқындалмағандықтан, олар бірінің орнына екіншісі жұмсалып, әр түрлі
мәселелер өздеріне тиісті нақтылы атаулармен бірыңғай аталудың орнына,
біресе әдіс деп, біресе тәсіл деп т.б. деп айтылып, түрленіп қолданылып
келеді. Бұл әдістеме іліміндегі негізгі ұғымдар болғандықтан, олардың
ғылымдағы негізгі мәні анық болғаны дұрыс, ол әдістеме іліміндегі
түсініктердің қалыптасуына да әсер етеді.
Міне сөздіктерде берілген анықтамалардың бір парасы осындай. Енді
ғалымдардың анықтамаларына назар аударайық: Әдіске қатысты анықтамалардың
барлығына ортақ пікір: белгілі бір мақсатты көздеген оқушылар мен мұғалім
арасындағы өзара қарым-қатынас және іс-әрекет.
Әдіс-тәсіл – зат. Әр түрлі амал, жол. Конференцияда еңбек жолына
түскен жас мұғалімдерге сабақтың құрылысы, кластан, мектептен тыс
жүргізілетін жұмыстардың әдіс-тәсілдері туралы нақты кеңестер берілді.
Амал ар.зат, Тәсіл, айла, жол, әдіс. Ер-тоқым,атымен, қару-жарағымен, Ер
шеркешті әкелген амалым бар.
Тәсіл – зат. Белгілі бір істі орындап шығу үшін қолданылатын әдіс,
амал, айла. Зерттеу әдістерінің мұндай тәсілін кез келген жерде қолдана
бермейді.
Метод – зат.бір нәрсені зерттеу мен тексерудің әдісі, тәсілі, айласы.
Метод дегеніміз объективтік дүниенің құбылыстарын білудің, зерттеудің
әдісі. Орыс тілі методикасына қатысты еңбектеде де жоғарыда аталған
ұғымдар бір-бірінен толық ажыратылмаған. Мәселен, Е.И. Пассов тілді оқыту
проблемасына байланысты әдіс метод, амал прием, құрал средство
ұғымдарын былайша анықтайды:
Мәселен, орыс тілін оқыту методтарын Палей үшке, Баринова Е.А. төртке,
Текучев А.В. жетіге бөледі. Мұнда әдістің ауызша, жазбаша үлгілері,
көрнекілік, мұғалімнің сөз саптауы – бәрі айтыла келіп, әр түрлі
ерекшеліктер арқылы жіктеліп беріледі. Мысалы И.Р.Палей оқытудың кезеңдерін
негізгі өлшем ретінде алады. 237,1965,150, Е.А.Баринова оқушы мен
оқытушының іс-әрекетіне сүйенсе, 55,1974, 16, А.В.Текучев оқып-үйренудің
негізіне жан-жақты көңіл аудара келіп, әдісті бірнеше түрлерге слово
учителя, беседа, анализ языка, упражнения, использование наглядных пособий,
работа с учебной книгой, экскупсия бөледі. 287,1980,67.
Методика ілімінде әдіс сөзіне байланысты түсініктемелердің түрліше
берілуімен қатар тәсіл, амал, құрал сөздері де кейде синонимдес жұмсалып,
кейде бір мағынада пайдаланылады.
Әдіс сияқты амалды оқушы мен оқытушының іс-әрекет бірлігі деп санау да
бірнеше авторлардан кездеседі. Г.В.Рогова: приемы – это конкретное
содержание действий с учебным материалом 254,1991, 60, - деп оны нақтылы
мазмұнмен байланыстырса, М.И.Махмутов ...приемы – это обусловленные не
решение частной задачи обучения 212, 1976,100 -деп әдісті нақтылы іс-
әрекетпен қатысты қарастырады. Оқыту әдісі және әдістемелік тәсіл ұғымдары
бір-бірімен тікелей байланысты.
Әдістемелік тәсіл оқыту оқыту әдісінің элементі (компоненті, құрамды
бөлімдері). Мысалы, жеке сөздерді түсіндіру, суреттерді демонстрациялау
т.б.
Сөздіктерде берілген анықтамалар мен ғалымдардың ой түйіндерін
қортындылайтын болсақ, әдіс – бұл білім берудің жолы, амалы, айласы, тәсілі
деп түсінуіміз керек. Ал кез келген шығармашыл мұғалімнің оны жүзеге
асырып, немесе жаға әдіс ойлап тауып, нәтижеге жетуі өзіне байланысты.
Үйренуші тұлғалар білімді қабылдап, қызығушылығы оянып жатса, мұғалім іздеп
тапқан әдіс жүзеге асып, көптеген адамдардың игілігіне жарауы мүмкін.
Бүгінгі егемен еліміздің тіл мамандарына қойылып отырған талабы айқын
екендігі күмәнсіз.

2 Қазақ тілін оқыту әдістері

Қазақ тілін оқытуға қатысты әдістің анықтамасы мен түрлерін
қарастыратын еңбектер көп емес. Солардың ішінде Ә. Исабаев қазақ тілінен
теориялық білім берудің тәсілдерін, соған байланысты практикалық дағды мен
тәлім-тәрбие берудің амалдарын саралайды, соны практика жүзінде іске
асырудың тәсілі мен жолдарының дәл жүйесін көрсетеді 126, 1993,32 - дей
келіп, қазақ тілінен білім беру әдістерін төмендегіше жіктейді:
а қазақ тілін практикалық жақтан үйрету әдістері;
ә қазақ тілін теориялық жақтан үйрету әдістендіру;
б қазақ тілін теориялық – практикалық жақтан үйрету әдістері.
Оқушыларға сапалы, тиянақты білім беру – мұғалімнің оқыту әдістері мен
тәсілдерін шебер меңгеру арқылы жүзеге асады.
Жалғы әліп-би үйретудің өзінде толып жатқан әдіс бар. Сол әдістерді әр
әдісқой өзінше өзгертіп қолданға түрлерін сөз қылсақ, әдіс түрлерін айтып
түгесе алмас едік. Бүгін Жаурыпа әдісқойларының тұтынған әдістерін
түгендемек түгіл, жалғыз орыстың ғана әдсқойларын алып сөз қылар болсақ,
оның өзі әлденеше сан журнал бетін аларлық сөз болар еді, сөз созылып
ұзаруынан қашып, орыс әдісқойларының бірін де өткен сандарда сөз қылмай
өтіп кеттік.
Бұған дейін сөз болған әліп үйрету жүзіндегі әдістердің негізгі
түрлерін алып, солардың қайсысы жақсы деп сауал қояр болсақ, оған ешкім
мынасы жақсы, мынасы жаман деп кесіп айтып, тура жауап бере алмайды.
Орыс данасы Лев Толстой бала оқытып тәжірибе жасаған адам): Жақсы
дерлік те, жаман дерлік те бір әдіс жоқ. Олақтықтың белгісі бір ғана әдісті
болу: шеберліктің белгісі – түрлі дәстә болу: керек орнында жоқ әдісті
табу да қолынан келу. Мұғалім әдісті көп білуге тырысу керек: оларды өзіне
сүйеніш қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек дейді.
Толстой олай десе, өзгелердің тәжірибесі жасағаннан кейін келген
қарары онан алыс емес. Әдіс турасындағы басқалардың да пікірлерін қорытып
қысқасынан айтқанда, әр әдіс орнында жақсы деген пікір болып шығады.
Бұл не деген сөз болады?
Әдіс – керекшіліктен шығатын нәрсе. Әдістің жақсы-жаман болмағы жұмсалатын
орнының керек қылуына қарай. Мәселен, сауаттау әдісін алсақ, бір жұрттың
сауаттау ісіне қолайлы болған әдіс екінші жұрттың да сауаттау ісіне қолайлы
боларға тиіс деп айтуға болмайды.
2.1 Әңгіме әдісі.
Оқу материалын ауызша баяндауды талап етеді. Бұл әдіс мектеп оқуының
барлық кезеңдерінде қолданылады. Әңгіме әдісі жаңа білімді хабарлайды. Оған
мынандай талаптар қойылады:
1. Әңгіме оқушылардың адамгершілігіне көмектесу керек.
2. Әңгімеде тек дәлелді және ғылыми тұрғыдан тексерілген фактілер болу
керек.
3. Айтылып отырған ой-пікірдің дұрыстығын дәлелдейтін жарқын және танымды
мысалдардың, фактілердің жеткілікті санының болуы.
4. Әңгіменің нақты жүйесі болу керек.
5. Әңгіме әсерлі болу керк.
6. Әңгіме қарапайым және түсінікті тілмен айтылады.
Әңгіме әдісі арқылы оқыту жолдарының тәсілдері:
Түсіндіру – жеке ұғым, құбылыстарды, приборлардың, көрнекі құралдардың
жұмыс істеу жолдарын, сөздер мен сөз тіркестерін сөзбен айту. Түсіндіру
әдісі жаңа тақырыпты түсіндіргенде жиі қолданылады. Түсіндіру әдісін
қолдану мұғалімге мынадай талаптар қояды:
- Сұрақтарды дәл және анық тұжырымдау;
- Себеп-салдар байланысын ашып, дәлелдер көрсету;
- Салыстыру, жарқын мысалдар қолдану;
- Жүйелі қолдану
Мұғалімнің сөзіне түрлі талаптар қойылады:
- Мұғалімнің сөзі анық, нақтылы болу керек. Мұғалім сөзінің анық болуы
оқушының жаңа тақырыпты тез меңгеруіне жағдай жасайды. Сабақтың
нәтижелілігі мұғалімнің сабақта қойған мақсатына жетуіне ықпал етеді.
- Мұғалім сөзі – оқушыға үлгі. Мұғалім сөзінің тіл мәдениетіне лайық
болуының мәні ерекше. Мұғалім тілі әдеби тілге жатпайтын сөздермен
шұбарланса, орыс тілді оқушы оны қайталайды. Осыдан оны тілі қалыптаспайды.
Мұғалім оқушысын мәдениетті сөйлеуге үйрету үшін алдымен өзі тіл мәдениетін
сақтау керек.
- Мұғалім оқушыға тілдік материалды қалай баяндауды күні бұрын ойланып,
жоспарлап алуға тиісті. Жоспарда мұғалім ойын, желісін дұрыс құруға ерекше
мән беру қажет;
- Мұғалім өз даусына, үніне ерекше назар аударуы қажет. Мұғалім үні құлаққа
жағымды, байсалды, тартымды болса, ол оқушыны баурап алады. Сонымен қатар
мұғалімнің баяндау кезіндегі үні ір сарынды олуы да оқушыны жалықтырады.
- Уақытқа да ерекше мән беру қажет. Ұзақ баяндау оқушыны жалықтырады,
сондықтан мұғалім өз ойын дәл анықтаса, ол өте ұтымды болмақ.
Әңгімелесу – ол оқытудың диалогтық әдісі, мұғалім оқушыларға мұқият
ойластырылған сұрақтар жүйесін беру арқылы біртіндеп, оларды жаңа
материалды түсінуге әкеледі немесе бұрын оқылғандарды түсінген,
түсінбегендерін тексереді. Әңгімелесу әдісін кейде сұрақ-жауап әдісі деп те
атайды. Әңгімелесу әдісін сабақтың барлық түрінде де қолдана беруге болады.
Жаңа сабақта, қайталау сабақтарында оқушының білімін тексеру, анықтау
кезінде қазақша сөйлеуге үйрету үшін, қазақша сөйлеу дағдысын қалыптастыру
мақсатында тіл ширату үшін, т.б. жағдайларда қолданылса да, ол белгілі
тақырып төңірегінде болуы тиіс. Ғылымда әңгімелесу әдісінің үш түрі
көрсетіліп жүр:
- Хабарлау әңгімелеу
- Эвристикалық әңгімелеу
- Жаңғырту әңгімелеу
Хабарлау әңгімелеуінде мұғалім оқушыларға жаңа мәлімет, жаңа
тақырыпты баяндау кезінде оны оқушыларға белгілі мәселемен байланыстырып,
оқушыға сұрақ қойып, оны өз хабарлауына қарастырады. Екінші тілді оқытуда
еліктеу тәсілінің алатын өзіндік орны бар. Еліктеу тәсілі оқушының
естігенін дәл қайталай білуін қалыптастыруға бағытталады. Бұл тәсіл қазақ
тіліндегі дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтыру кезінде өте қажет. Еліктеу
тәсілінің оқушыға тілдің орфоэпиялық нормасын қалыптастыруда атқаратын мәні
зор. Мұғалім дыбыстардың буында, сөзде, сөйлемде, мәтінде, түрлі
дыбыстармен тіркестегі жағдайда дұрыс айту нормасын үйретеді. Мұғалім
оқушыға мәтінді оқытуда еліктеу әдісін қолданады. Мәтіннің оқу үлгісін оқып
өзі көрсетеді. Мәтінді дұрыс оқытып үйретуде мұғалім интонацияны дұрыс қоюы
өажет. Орфоэпияны дұрыс қалыптастыруда өлең жаттату, өлең оқуға үйретуде
еліктеу тәсілі кең қолданылады. Оқушылар мұғалімге еліктеп жаттығады.
Еліктеу тәсілін кез келген жерде қолдана беруге олмайтынын есте сақтаған
абзал. Өйткені еліктеу тәсілінің кемшілік жақтары да бар. Еліктеу арқылы
алынған білім тез ұмытылады.
Кітаппен және оқулықтармен жұмыс
Бастауыш сыныптарда кітаппен жұмыс сабақ үстінде мұғалім басшылығымен
жүзеге асады. Одан әрі оқушылар кітаппен жұмыс істеуге өздері дағдыланады.
Сабақ материалдары бойынша өздік жұмыс жасаудың кейбір тәсілдері бар.
Конспектілеу – оқығанның мазмұнын қысқа баяндау, қысқа жазу. Бірінші
жақта тұрып конспектілеу өзіндік ойда дамытады.
Мәтін жоспарын жасау. Жоспар қарапайым және күрделі болады. Жоспар құру
үшін мәтінді оқып болған соң, оны бөліктерге бөліп, әр бөлікке ат ау беру
керек.
Тезистеу - оқығанның негізгі ойларын қысқа баяндау.
Аннотация - оқығанына қысқа пікір айту.
Формальдық – логикалық модель құрастыру.
Қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне меңгертуде негізінен сөздік әдісі
кеңінен
қолданылады. Оқушылар жаңадан үйренген сөздерін өмірде, адамдармен
қарым-қатынас жасау барысында қолдана білуге тиіс. Көбіне мұғалім
сөздерді оқушыға жаттады, ал оқушылар оны қарым-қатынас құралы ретінде
жұмсай алмайды. Біріншіден, бұл жерде мұғалім мақсатының дұрыс
қойылмауы деп түсіну керек. Ал, екінші мәселе тиімді әдіс-тәсілдерге
келіп
тіреледі. Мұғалім өз көздеген мақсатына жету үшін сабақта
көрнекіліктерді
тиімді пайдалану керек. Өйткені күнделікті үйретілген жаңа сөздер тек
көрнекіліктер арқылы жүзеге асырылады. Мысалы:
- Мынау не?
- Мынау – көйлек.
- Көйлек қандай?
- Мынау не?
- Мынау – доп.
- Ол қандай? (дөңгелек, жеңіл, кішкентай, үлкен)
- Доппен не істейді?(ойнайды)
Осы мақсатта көрнекіліктерге қоса кесте суреттер, ойыншықтар,
текшелер, муляждар қолданылады. Бастауыш сыныптарда тақырыпқа сәйкес
жұмбақтар, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, санамақтар, әр сабақтың тақырыбына
сәйкес үйретіліп отырады. Мұндағы мақсат – оқушылардың тілін дамыту,
қисынды ойлау қабілетін күшейту, есте сақтау қабілетін молайту. Сол сияқты
сергіту сәтін де оқушының тіліне жеңіл, жасына лайық қызығушылығын оятатын
шумақтармен түрлендіріліп отыру керек. Сергіту сәті қызық өтер болса,
оқушылар соған қатысты шумақтарды тез жаттап, мағынасын ұғып алуға
тырысады. Ойын тәртібі бойынша әр оқушыға рөл беріліп, оқушылар бір-бірімен
ауызекі сөйлесіп, қарым-қатынас жасауға әрекет жасайды. Өздері меңгерген
жаңа сөздерін дұрыс айтуға, сұраққа дұрыс жауап беруге машықтанады.
Сол сияқты аш, жап, тұр, отыр, жүр, кел, бер, ал, көр,сүрт, жаз, оқы деген
етістіктерді қимыл арқылы меңгеру өте тиімді.
Оқулықта жаңа модульдік технология әдістері арқылы тіл үйренуге, қарым-
қатынас жасауға, алған білімін өмірде пайдалануға, танып білуге,
талпыныстың пайда болуына жетелейтін коммуникативтік таным басшылыққа
алынған.
Тілдік қатынас – адамның ойлау, пайымдау, сөйлеу, тыңдау, түсіну,
айту, пікірлесу әрекеттеріне тәкелей қатынасты құбылыс. Сондықтан,
оқулықтар сөйлесім әрекеттеріне байланысты ғылыми ұғымдарға сүйеніп
жазылады. Олар:
- Оқылым (чтение)
- Жазылым (писание)
- Тыңдалым (аудирование)
- Айтылым (диалог)
- Тілдесім (грамматика разв. Речи)
Оқылым – сөз, сөз тіркестерін, сөйлемді, мәтінді, дұрыс оқи білуді
үйрету. Оқу арқылы оқушыны ойлана білуге, оқығанын түсіне білуге, мазмұнын
өз сөзімен қысқаша айта білуге үйрену;
Жазылым – тіл үйренуге қатысты жызылым дағдыларын қазақ тіліне тән
дыбыстарды айта білумен бірге жазылу ережелерін де меңгерумен қалыптасады.
Бұл жұмыстарды атқару үшін Жүнісбековтыңкестесі арқылы жүргізу тиімді. Көп
нүктенің орнына тиісті әріпті, сөзді қойып жазу, сұраққа жауап жазу, сызба
бойынша сөз тіркесін жазу, сурет бойынша сөйлемдерді жазу сияқты жаттығулар
бірін-бірі жалғастырып отырады.
Тыңдалым. Тыңдалу – тілдік тұлғаларды тыңдау, есту арқылы қабылдау
және ұғу. Мәтіннің мазмұнын толық түсіну – басты шарт, оның құрамындағы
таныс емес сөздер екі пайыздан аспау керек. Сондықтан берілген тақырып
оқушыға таныс материалдан жинақталған жөн. Мәтінге қатысты орындалатын
жұмыстарды нақтылы, анық, білуі тиіс. Тыңдалым нәтижелі болуы үшін мына
ережелерді меңгеру қажет:
А) сөйлемнің фонетикалық нормасының сақталуы;
Б) сөз бен дауыстың ырғағы;
В) екпін мен дауыс ырғағын дұрыс қою;
С) сөйлем мен сөйлем арасындағы үзіліс.
Айтылым – тілдік қатыс барысында адамның өз ойын жарыққа шығару
процесі. Ол ауызша сөйлемнің нәтижесінде іске асады. Қазақ тілінде сөйлеуге
сапалы болу үшін диалогты әр түрлі жағдаятты түрде ұйымдастыру керек.
Модульдік құрамына топ пен топтың арасындағы, жұп пен жұптың арасындағы
диалогтарды енгізген жөн.
Тілдесім арқылы оқу, жазу, тыңдау, сөйлесуге үйрену жүзеге асады.
Оқушылар бір-бірімен ой бөліседі, жөн сұрасады. Оқушының сөздік қоры сабақ
барысында қалыптасады. Сөздікпен дұрыс жұмыс жасау жақсы нәтижелерге
жеткізеді.
Сөздікпен жұмыс жасаудың бірнеше амалдары бар:
1. Мұғалімнің үлгісі бойынша оқу;
2. Сурет бойынша жаңа сөздер атау;
3. Хормен қайталау;
4. Жұппен оқу;
5. Топпен аударма ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.