Есеп регистрлерінің түрлері
ЖОСПАРЫ
I ТАРАУ.
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1.2. Есеп регистрлері.
1.3. Түгендеу мен оны жүргізу тәртібі.
1.4. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру принциптері.
II ТАРАУ.
2.1. Стандарттар . қаржылық есеп беруді дайындау ережелері.
2.2. Бухгалтерлердің кәсіби этикасы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер
I ТАРАУ.
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1.2. Есеп регистрлері.
1.3. Түгендеу мен оны жүргізу тәртібі.
1.4. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру принциптері.
II ТАРАУ.
2.1. Стандарттар . қаржылық есеп беруді дайындау ережелері.
2.2. Бухгалтерлердің кәсіби этикасы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1. Мемориалдық-ордерлік есеп формасы алғашқы және жинақталушы құжаттар мәліметтері негізінде жүргізіледі. Операцияларды жазу - тіркеу журналында, сонынан Бас Журналда жүргізіледі. Аналитикалық есеп алғашқы немесе жиынтық құжаттар негізінде жазылатын карточкаларда болады. Аи біткен соң синтетикалық және аналитикалық цюттардың мэліметтері бойынша өзара салыстырылатын айналым ведомостілері жасалады. Бұл формадағы есеп дәйекті ізбен іске асады, алайда бұл көп еңбекті талап
1.2. Есеп регистрлері.
Ағымдағы есептік жазбалар жүргізілетін, арнайы түрде жолма-жол сызықтар салынатын парақтар есеп регистрлері деп түсіндіріледі. Бұл есеп жұмыстарының екінші кезеңі. Оларда синтетикалық және аналитикалық шоттар бойынша шаруашылық құралдарының жағдайы мен қозғалысы, шығу көздері туралы мәліметтер топтастырылып, жүйеленеді. Есеп регистрлерінің мәліметтері бойынша есептемелер жасалынды. Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде сыртқы түрі мен мазмұны жағынан әр түрлі есеп регистрлері қолданылады. Бос парақтар (журнал-ордерлер, ведомостер), карточкалар (карточкада сақталады) және кітаптар (кассалық, депозитке салынған жалақы және т.б.) пайдаланылады.
Есеп регистрлерінің қайсысын таңдау ұйымының есеп саясатында алдын-ала ескертіледі.
Мазмұны мен міндеті жағынан есеп регистрлері мынадай болып бөлінеді:
А синтетикалық есеп;
В аналитикалық есеп;
С синтетикалық және аналитикалық есепті үйлестіретін есеп
1. Мемориалдық-ордерлік есеп формасы алғашқы және жинақталушы құжаттар мәліметтері негізінде жүргізіледі. Операцияларды жазу - тіркеу журналында, сонынан Бас Журналда жүргізіледі. Аналитикалық есеп алғашқы немесе жиынтық құжаттар негізінде жазылатын карточкаларда болады. Аи біткен соң синтетикалық және аналитикалық цюттардың мэліметтері бойынша өзара салыстырылатын айналым ведомостілері жасалады. Бұл формадағы есеп дәйекті ізбен іске асады, алайда бұл көп еңбекті талап
1.2. Есеп регистрлері.
Ағымдағы есептік жазбалар жүргізілетін, арнайы түрде жолма-жол сызықтар салынатын парақтар есеп регистрлері деп түсіндіріледі. Бұл есеп жұмыстарының екінші кезеңі. Оларда синтетикалық және аналитикалық шоттар бойынша шаруашылық құралдарының жағдайы мен қозғалысы, шығу көздері туралы мәліметтер топтастырылып, жүйеленеді. Есеп регистрлерінің мәліметтері бойынша есептемелер жасалынды. Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде сыртқы түрі мен мазмұны жағынан әр түрлі есеп регистрлері қолданылады. Бос парақтар (журнал-ордерлер, ведомостер), карточкалар (карточкада сақталады) және кітаптар (кассалық, депозитке салынған жалақы және т.б.) пайдаланылады.
Есеп регистрлерінің қайсысын таңдау ұйымының есеп саясатында алдын-ала ескертіледі.
Мазмұны мен міндеті жағынан есеп регистрлері мынадай болып бөлінеді:
А синтетикалық есеп;
В аналитикалық есеп;
С синтетикалық және аналитикалық есепті үйлестіретін есеп
Қолданылған әдебиеттер:
1. ҚР-ның “Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі” туралы заңы. 24. 06. 2002.
2. ҚР-ның Қаржы министрлігінің 18. 09. 2002 жылғы №438 бұйрығымен (ҚР Қаржы министрлігінің өзгертулер енгізілген 21.10.2003 жылғы № 372 бұйрығымен) бекітілген Бухгалтерлік есеп типтік шот жоспары.
3. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003г.). – А. : Ержанов и К, 2003.
4. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- А. : Центраудит- Казахстан 2002.
5. Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО/Пер. В.И. Тарусина/Ред. коллегия: А.С. Бакаев, Л.В. Горбатова, Т.Б. Крылов и др. – М., 1998.
6. Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-
А. : Қазақ университеті, 2002.
7. Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих
субьектов. – А. : Ценные бумаги, 2002.
1. ҚР-ның “Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі” туралы заңы. 24. 06. 2002.
2. ҚР-ның Қаржы министрлігінің 18. 09. 2002 жылғы №438 бұйрығымен (ҚР Қаржы министрлігінің өзгертулер енгізілген 21.10.2003 жылғы № 372 бұйрығымен) бекітілген Бухгалтерлік есеп типтік шот жоспары.
3. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003г.). – А. : Ержанов и К, 2003.
4. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- А. : Центраудит- Казахстан 2002.
5. Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО/Пер. В.И. Тарусина/Ред. коллегия: А.С. Бакаев, Л.В. Горбатова, Т.Б. Крылов и др. – М., 1998.
6. Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-
А. : Қазақ университеті, 2002.
7. Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих
субьектов. – А. : Ценные бумаги, 2002.
ЕСЕП РЕГИСТРЛЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ
ЖОСПАРЫ
I ТАРАУ.
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1.2. Есеп регистрлері.
1.3. Түгендеу мен оны жүргізу тәртібі.
1.4. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру принциптері.
II ТАРАУ.
2.1. Стандарттар - қаржылық есеп беруді дайындау ережелері.
2.2. Бухгалтерлердің кәсіби этикасы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1. Мемориалдық-ордерлік есеп формасы алғашқы және жинақталушы құжаттар
мәліметтері негізінде жүргізіледі. Операцияларды жазу - тіркеу журналында,
сонынан Бас Журналда жүргізіледі. Аналитикалық есеп алғашқы немесе жиынтық
құжаттар негізінде жазылатын карточкаларда болады. Аи біткен соң
синтетикалық және аналитикалық цюттардың мэліметтері бойынша өзара
салыстырылатын айналым ведомостілері жасалады. Бұл формадағы есеп дәйекті
ізбен іске асады, алайда бұл көп еңбекті талап
1.2. Есеп регистрлері.
Ағымдағы есептік жазбалар жүргізілетін, арнайы түрде жолма-жол
сызықтар салынатын парақтар есеп регистрлері деп түсіндіріледі. Бұл есеп
жұмыстарының екінші кезеңі. Оларда синтетикалық және аналитикалық шоттар
бойынша шаруашылық құралдарының жағдайы мен қозғалысы, шығу көздері туралы
мәліметтер топтастырылып, жүйеленеді. Есеп регистрлерінің мәліметтері
бойынша есептемелер жасалынды. Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде сыртқы түрі
мен мазмұны жағынан әр түрлі есеп регистрлері қолданылады. Бос парақтар
(журнал-ордерлер, ведомостер), карточкалар (карточкада сақталады) және
кітаптар (кассалық, депозитке салынған жалақы және т.б.) пайдаланылады.
Есеп регистрлерінің қайсысын таңдау ұйымының есеп саясатында алдын-ала
ескертіледі.
Мазмұны мен міндеті жағынан есеп регистрлері мынадай болып бөлінеді:
А синтетикалық есеп;
В аналитикалық есеп;
С синтетикалық және аналитикалық есепті үйлестіретін есеп регистрлері;
Синтетикалық есеп регистрлерін түзеуге есеп кестелерін жолма-жол
сызудың шахматтық түрі негіз болып салынған. Мұндайда аналитикалық есеп
жүргізілетін регистрлердің құрылымы мен мазмұны аналитикалық есеп
объектілеріне, есеп міндеттеріне. субъектінің шаруашылық іс-әрекетін
оперативті бақылау мен басқаруға байланысты әр түрлі болуы мүмкін.
Материалдық құндылықтарды қадағалау үшін кәсіпорында заттай және
ақшалай көрсетілетін әр түр жөніндегі күн сайынғы түсу мен жүмсалу туралы
дәл мәліметтер болуы қажет. Жабдықтаушьшармен өзара есептесу операциялары
бойынша әрбір жекелеген жабдықтаушы немесе одан алынған материалдар
партиясының әрбіріне есеп айырысулардың жағдайы жайлы нақты мәліметтер
болуы тиіс. Сондықтан тауарлы-материалдық қорлардың аналитикалық есебі
регистрлері жабдықтаушылармен есеп айырысу бойынша аналитикалық есеп
регистрлерінен айырықшаланады.
ЗЭДц, өйткені бір жазба әлденеше рет қайта-қайта (мемориалдық
ордерде, тіркеу журналында, синтетикалық және аналитикалык регистрлерде)
жазылады. Аналитикальқ есеп тым көп, әрі синтетикалық есептен бөлек
жүргізіледі, шаруашылық іс-әрекетг бақылау, талдау және есеп беруді жасау
үшін қажетті көрсеткіштерді жинау өте қиын.
451 шоты бойынша мемориалдық ордер
2. Есептің журнал-ордерлік формасы. Негізгі ерекшеліктері:
шаруашылық операцияларын есептеу үшін кредиттік белгісі
бойынша сызықтық-позициялау тәсілімен жазба жүргізілетін және жол-жол
сызудың шахматтық формасы бар журнал-ордерлер қолданылады;
бірқатар журнал-ордерлерде синтетикалық және аналитикалық есеп қатар
орындалады;
жүйелі және хронологиялық жазбалар біріктіреді;
бақылау мен есепті жүргізу үіпін қажетті қөрсеткіштер қөлеміндегі
операциялар бейнеленеді;
журнал-ордерлерді және Бас кітапты тиімді құрудың арқасында жазулар саны
азаяды.
Журнал-ордерлер дегеніміз – едәуір деректемелері бар бос парақтар.
Белгілі бір синтетикалық шот пен шоттар тобына ашылады. Ал ішіндегі
мәліметтер алғашқы құжаттардың негізінде күн сайын жинақталады. Ай соңында
қорытынды есептеліп, Бас кітапқа көшіріледі. Бас кітаптың негізінде баланс
пен есеп беру жасалады.
Есеп-қисаптың журнал-ордерліқ формасын қолдану есептің көп еңбек
сіңіру қажеттілігін едәуір азайтуға мүмкіндік береді, оның бақылаушылық
мәнін арттырып, есеп құруды жеңілдетуге жол ашады.
Алайда бұл форманың да кемшіліктері бар, бұлар – мәліметтерді қолмен
толтыруға бейімделген және есепті механикаландыруды қиындататып журнал-
ордерлерді түзеудің күрделілігі мен қолайсыз молдығы.
3. Есептің автоматтандырылған формасында (бухгалтерлік есепті
компьютерде жүргізу) жоғарыда айтылған кемшіліктер кездеспейді.
Компьютерді пайдалануды салыстырмалы түрде қарастырсақ, қарапайым,
оларды қолдану механикаландыруды, көбіне есеп-қисап процесін
автоматтандыруды; есеп мәліметтерінің өте дәлдігін; есептің ширақтығьш;
есеп қызметқерлерінің еңбек өнімділігін арттыруды; оларды қарапайым, жай
техникалық іс-қызмет аясын атқарудан босатуды және шаруашылық қызметті
бақылау жэне талдаумен шұғылдануға мүмкіндік беруді, есептің барлық түрлері
мен жоспарлауды үйлестіруді қамтамасыз етеді.
4. Есептің қарапайымдандырылған формасы - шағын кәсіпкерлік
субъеюгілеріне
арналган, әрі небәрі екі регистрді көздейді: шаруашылық операциялары есебі
кітабы (синтетикалық есеп регистрі) және аналитикальщ есеп регистрлері
болып табылатын тиісті объектілер (негізгі құралдар, тауарлы-материалдық
қорлар және т.б.) есебінің регистрлері. Кітап пен ведомостің мәліметтерін
баланс пен есеп беруді жасау үшін қолданады. Бұл форманы жүргізу Шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің есебі мен есеп берудің 23 бухгалтерлік
есеп стандарттарымен және оған берілетін әдістемелік ұсыныстармен
реттеледі.
Бухгалтерлік есеп формаларын таңдау құқы субъектілердің өздеріне
берілген. ұсынылатын формалар негізінде олар өздерінің формаларын жасайды,
есеп регистрін жетілдіреді және ақпаратты өңдеудің жалпы әдістемелік
принциптері мен технологиясын сақтай отырып, мәліметтерді тіркеу мен өңдеу
бағдарламаларын жасауға болады.
1.3. Түгендеу мен оны жүргізу тәртібі.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің күмәнсіз сенімділігін
қамтамасыз ету үшін субъектілер кемінде жылына бір рет мүлік пен
міндеттемелерге түгендеу жүргізуі тиіс, түгендеу барысында олардың бар-
жоғы, жағдайы мен бағасы тексеріліп, құжатпен расталады.
Бухгалтерлік есептің бұл тәсілінің көмегімен субъектінің құралдары
жайлы, олардың іс жүзінде бар-жоқтығы жайлы есеп мәліметтері осы
көрсеткіштердің сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатымен салыстырылады және
реттеледі.
Шаруашьшық іс-әрекет барысында бухгалтерлік есеп мәліметтерімен
тауарлы-материалдық қорлардың нақты қолда бары арасында айырмашылык
туындауы мүмкін:
табиғи себептерге байланысты (кеуіп, құрғап кету, сусымалы тауарлардың
тасымалдау және сақтау кезіндегі салмағының азаюы, ұнтақталу, тозаңға
айналу, төгілу);
құралдарды кабылдаған немесе босату кезіндегі жетіспеушілік (қате есептеу,
қағыс өлшеу, салмақ кемдігі);
есептеу кезіндегі қателіктер — арифметикалық қателіктер, алғашқы
құжаттардағы жаңылыстар, құжаттык мәліметтерді қате көрсету;
ұрлық, қымқыру, кем өлшеу - материалдық құндылықтарды қабылдау мен босату
кезіндегі, ақша жэне басқадай заттарды беру кезінде кем беру, есептеу,
сондай-ақ құралдарды тікелей сіңіріп кету.
Айырмашьшықтарды құралдардың нақты қалдықтары мен бухгалтерлік есеп
мәліметтерін оқтын-оқтын салыстыру негізінде түгендеу жолымен анықтауга
болады.
Түгендеуді (инвентаризация) өткізу тәртібі мен мерзімдерін субъект
басшысы №24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру бухгалтерлік есеп
стандартына және оған Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
бухгалтерлік есеп пен аудит әдістемесі І департаментінің 1998 ж. 6
наурыздагы Заңды тұлғалардың мүлік пен міндеттемелерге түгендеу жүргізудің
тәртібі туралы 47 бұйрығымен (өзгерістермен және толықтырулармен)
бекітіліп, түгендеу айырмашылықтарын реттеу және түгендеу қорытындыларын
рәсімдеу тәртібі белгіленген. Әдістемелік ұсыныстарға сәйкес анықтайды.
Мынандай түгендеулер болады:
1. Толық. Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерге қатысты. Әдетте
түгендеуді мынандай мерзімдерде өткізеді:
• негізгі құралдарға - кемінде жылына бір рет (1 қарашадан ерте
емес);
ғимараттарды, үйлерді және негізгі құралдардьщ тағы басқа жылжымайтын
объектілерін - 2-3 жылда бір рет;
күрделі қаржы - жылына бір рет (1 желтоқсаннан ерте емес);
аяқталмаған өндіріске - 1 қаңтарға қарай;
күрделі жөндеудің, алдағы кезеңдердің шығындарын - тоқсанында (квартал) бір
реттен кем емес;
мүнай өнімдерін - айына бір реттен кем емес;
банкпен есеп айырысуларды - жеке шоттары бойынша көшірме алу шарасына орай;
қаржылық органдармен есептесулерді - токсан сайын;
ақшалай қаражат пен қатаң есептегі құжаттарды айына бір реттен кем емес;
балансаралық есептер (еншілестерімен, тәуелділермен, заңды тұлғалармен
бірлесіп бақыланатындармен) - әрбір айдың бірінші күнінде;
басқадай дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуларды - жылына екі рет;
баланстың басқа баптарын - келесі есепті жылдың 1 қаңтарына.
Жекелеген. Қаражаттардың бір түрін (кассадағы ақшалай қаражат) қамтиды. Жыл
бойы материалдық-құндылықтарды сактау мақсатымен жүйелі түрде жүргізіледі.
Жоспарлы. Жоспар бойынша белгіленген мерзімде өткізіледі.
Кенеттен - материалдық-жауапкершілікті тұлғалар ауысқанда басшынын өнімі,
тергеу органдарының талабы бойынша.
Жоспардан тыс - стихиялық апаттан (өрттен және т.б.) кейін, сондай-ак
қаражатты ай сайын түгендеу.
Сонымен қатар, түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік
есебі мен баланысының шынайылығын қамтамасыз ету үшін өткізіледі. Бұл
мақсат үшін құрамында субъект басшысы (комиссия төрағасы), бас бухгалтер,
құрылымдық бөлімше басшысы, қызметтің бас мамандары бар тұрақты түгендеу
комиссиясы құрылады.
Ол құндылықтарды сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі алдын-ала жүмысты
жүргізеді; түгендеу өткізуді ұйымдастырады және жүмысшы комиссия мүшелеріне
нұсқау беруді іске асырады; түгендеу барысында тұрақты бақылау жүргізеді,
тауарлы-материалдық қорларга түгендеу жүргізудің дұрыстығына бақылау
жасайтын тексерушілерді ұйымдастырады; қоймалық есеп жүргізу мен
түгендеудің аралық кезеңдерде құндылықтарды сақтаудың дұрыстыгын,
түгендеудің қорытындысын (артық шығу, кем шыгу) тексеруі; қажет жағдайда
қайтадан толық түгендеу өткізеді; жетіспеушілікке немесе құндылықты
бүлдіруге жол берген адамдардан алынған түсініктемелерді, сонымен қатар
баска да бұрмалаушылықтарды қарайды және анықталған жетіспеушілікті,
кұндылықты бүлдіру салдарынан болған жоғалтуларды реттеу тәртібі туралы
ұсыныстар енгізеді.
Түгендеуді тікелей өткізу үшін субъекті басшысының бұйрығымен
құрамында комиссия төрағасы мен комиссия мүшелері (мамандар мен бухгалтерия
қызметкерлері) бар жүмысшы комиссиясы құрылады.
Комиссия құрамына түгендеу жүргізілетін құндылықтарды, бағаларды және
бастапқы есепті жақсы білетіи тәжірибелі қызметкерлер кіреді. Жұмысшы
түгендеу комиссиясының қызметкерлері түгендеудің уақтылы жүргізілуін және
тәртіпті сақтау үшін, тізімдеме (опись) құрудың толықтығы мен дәлдігі,
оларды бухгалтерияға ұсыну үшін жауапкершілікті атады.
Түгендеуді материалды-жауапты тұлғалар ауысқанда, аудиторлық
тексерулерде, тергеу органдарының талаптары бойынша және тағы басқа
жағдайларда өткізеді.
Түгендеу қортындылары (артық шығу, кем шығу, қайта сұрыптау) түгендеу
қорытындыларының салыстыру ведомосіне жазылады. Оларға тек есептік
мәліметтердеі ауытқуы анықталған құндылықтар ғана кіреді.
Орталық түгендеу комиссиясы салыстыру ведомосін жасаудың дұрыстығьп
тексеруі тиіс жэне түгендеу аяқталғаннан кейін 10 күннен кеш емес мерзімде
субъекі басшысы бекіткен хаттамада өзінің шешімін айқындап жазып қояды.
Артық тлыққан негізгі құралдар, тауарлы-материалдық кұндылықтар
ақшалай қаражаттар кіріске алынуға тиісті. Құндылықтардың белгіленген шекте
жетпей қалуы шығындарға жатқызылып, есептен шығарылады.
Тауарлык-материалды құндылықтардың табиғи кему нормасынан артып, кем
шығуын сондай-ақ кұнды затты бүлдіру салдарынан жоғалтуды кінәлі адамдар
есебіне жатқызады. Түгендеу кезінде айқындалған мүліктің шын мәніңде қолда
барының бухгалтерлік есеп мәліметтерімен айырмашылығы былайша танылады:
артық шығу - кіріс болып және негізі емес қызметтен түскен табыс ретінде
кіріске алынуға тиіс;
кем шығу - шығындар;
нақты санының жетпеуі мен оның табиғи кему нормасы шегінде бүлінуі ҚР СК 92-
бабының 2 тармағына сэйкес шығындарға жатқызылады;
мүлік санының жетпеуі мен оның нормадан тыс бүлінуі кінәлі адамдар есебіне
жатқызылады. Егер кінәлі адамдар айқындалмаса және сот өндіріп алуға
қарсылық білдірсе, материалдык корлардың жетпей қалуы мен бүлінуін
субъект шығындарға жатқызады.
Табиғи кему нормалары азық-түлік тауарлары мен шыны ыдыстарға ғана
қатысты болғандықтан, табиғи кему нормалары жоқ субъектілер оларды жоғалту
ретінде қарастыруы керек, олар кінәлі адамдар табылмаса немесе сот олардан
шығынды өндіріп іта карсылык білдірсе олар шығындар есебіне жатқызылады
және де олар субъектінің ;а пайдасы есебінен жабылса, мұндайда салық салу
максаттары үшін шегерімғе жатқызылмайды.
3.4. Бухгалтерлік қркаттар
Бухгалтерлік цұжат - шаруашылық операцияларын жүзеғе асыруға арналған
жазбаша өнім немесе осы операцияны іс жүзінде атқаруды растау. Құжаттардағы
мәліметтер бухгалтерлік есепте ағымдағы шаруашылык операцияларын көрсетуғе
неғіз болады. Сонымен катар құжаттар субъектінің іс-әрекетін оперативті
басқару барысында кеңінен қолданылады. Кұжаттар неғізінде - материалдық
және ақшалай қаражаттардың қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп
айырысу жағдайларын және т.б. тұрақты бақылау жүргізіледі. Құжаттарды -
кәсіпорындар арасында дау туындаған жағдайда дәлел ретінде пайдаланады,
өйткені олар атқарылған шаруашылық операңияларының жазбаша куәліғі және
бухесептеғі жазбалардын неғізі болып табылады.
Шаруашылық операцияларын ресімдейтін құжаттар - баспаханалық
тәсілмен басылатын немесе электронды таратушыда жасалған және шаруашылық
операциялары туралы мэліметтер жазылған бағаналар түріндеғі жолма-жол
сызықтар мен жолдары бар парақтар. Есептің барлык жүйесі көрсеткіштерінің
толықтығы мен күмәнсіз сенімділіғі рәсімдеу сапасына байланысты.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы Заңның 6-1 бабьша
сәйкес құжаттарға мынандай талаптар қойылады:
уақтылы жасау;
позицияның сенімділіғі;
дұрыс рэсімдеу.
Құжатта жазылған және операцияны сипаттайтын мәліметтер деректемелер
(реквизиттер) деп аталады. Деректемелердің саны мен мазмұны операция
сипатына және құжат міндетімен айқындалады.
Жаңылыс жазбаларды түзету.
Корректуралық тәсіл қате шоттар корреспонденциясына қатысты болмаған жағдай
немесе тез жабылса және есеп жазбалары қорытындыларына әсер
етпеген жағдайларда қолданылады. Жаңылыс жазба жазылғаны көріну үшін
жіңішке сызықпен сызылады, жанына дұрыс жауабы қойылады. Түзету осы құжатты
жасау үшін жауапты адамның колымен расталады.
Қызыл сторно, түзетпе тәсілі - кері сандар тәсілі. Есеп жазбаларында шот
корреспонденңиялары қате көрсетілгенде қолданылады. Жаңылыс жазбалар сол
шот корреспонденцияларында қайталанады, бірақ қызыл сиямен жазылады.
Қорытындыны есептегенде түзетпе жазба есепке алынып, шегеріледі. Осылайша
кате жазба жойылады. Содан соң шоттардың дұрыс қорреспонденциясымен жаңа
өткізгіш желі (проводка) жасалады және кәдімгі сиямен (пастамен) жазылады.
Қосымша праводка тәсілі есеп регистрлерінде шоттардың дұрыс
корреспонденциясы көрсетілсе, бірақ операция сомасы қате жазылып кеткен
кезде қолданылады. Бұл жағдайда айырма сомасына сол шоттар
корреспонденңиясы бойынша қосымша проводка беріледі.
1.4. Бухгалтерлік есепті үйымдастыру принциптері.
Бухгалтерлік есенті ұйымдастыру - субъектінің шаруашылық іс-әрекеті
туралы күмәнсіз сенімді және уақтылы ақпарат алу мен ресурстарды, дайын
өнімді тиімді пайдалануды бақылауды жүзеге асыру мақсатымен есеп процесін
құрудың шарттары және элементтер (қосылатын) жүйесі. Негізгі косылғыштар
мыналар: алғашқы есеп пен кұжат айналымы, түгендеу, субъекті қаржы-
шаруашылық қызметі шоттарының Бас жоспары, бухгалтерлік есеп формалары,
есеп және есептен шығару жұмысын ұйымдастыру формалары, есеп берудің көлемі
мен мазмүны.
Бухгалтерліқ есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы ережелері
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жүйесін
реттейтін құқықтық-нормативтік актілермен белгіленеді. Бухгалтерлік есепті
реттеу жүйесінің бес деңгейі бар:
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп-беру туралы Заң.
Заңнамалық актілер мен ҚР Үкіметінің Қаулылары.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсыныстар.
Шоттардың типтік жоспары мен оларды қолдануға берілген нүсқау.
Субъеқтінің есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп пен каржылық есеп беру туралы Заңның 6-бабы 2-
тармағына және Қаржылық есеп беру туралы ұсыныс 30 Бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес есеп саясаты - ұйымның талаптары мен қызмет
ерекшеліқтеріне сай, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен есеп
шоттарыньщ үлгі жоспары туралы заңдарының талаптарына сәйкес бухгалтерлік
есепті жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылданған принциптер,
негіздер, шарттар, ережелер мен практика.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру есептеу мен үздіксіз
қызметтің негізгі принциптеріне, түсінікті, орынды, сенімді және
салыстырмалы сапалық сипаттамаларға сәйкес атқарылуы тиіс.
Басқаруды ақпаратпен қамтамасыз етуде және қаржылық есеп беруді
пайдаланушыларды жіктеудегі бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор.
Бухгалтерлік есеп - субъектілерді пайдаланушьшардың қарауына ұсынатын
қаржылық ақпаратының сипаты мен көлеміне байланысты. Пайдаланушылар әр
түрлі болуы мүмқін. Мысалы, инвесторлар немесе несие берушілер, әлде
бірлесе отырып іс-қызмет жүргізушілер. Әр қилы экономикалық шешім
қабылдауда олар субъектінің қаржылық және басқадай есептеріне сүйенеді.
Қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың екі негізгі топтары бар:
ішкі;
сыртқы.
Сыртқы пайдаланушьшар екі категорияға бөлінеді. Олар:
субъект қызметіне тікелей қаржылық мүддесі бар;
субъект қызметіне жанама қаржылық мүддесі бар.
Тікелей қаржылық мүддесі бар пайдаланушьшар категориясына мыналар
кіреді:
қазіргі және болуы ықтимал инвесторлар;
қазіргі және болуы ықтимал кредиторлар;
сатып алушылар.
Жанама қаржылык мүддесі бар пайдаланушылар категориясына кіретіндер:
салык органдары;
реттеуші органдар;
статистикалық органдар;
басқа топтар (аудиторлар, кеңесшілер, тұтынушылар топтары және т.б.).
Қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. Қаржылық есеп беруді
дайындау мен ұсынуға арналган тұжырымдамалық негізге сәйкес қаржылық есеп
беруді пайдаланушылар қатарына мыналар қосылады:
берілген инвестицияларға байланысты тәуекелді көтеруші инвесторлар. Оларға
акцияны сату, ұстай тұру немесе сату жайлы шешім қабылдауга және
субъектінің дивиденд төлеуге қабілетін бағалауға көмектесетін ақпарат керек
болады.
тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақтылы төлене ме деп
білгісі келетін қарыз берушілер',
• тиесілі сома бола ма, төлене ме деп анықтауға мүмкіндік беретін
ақпаратқа қызығушы жабдықтаушылар және басқа сауда кредиторлары;
сатып алушылар. Оларға субъектің үздікеіз қызметі туралы, эсіресе, олардың
осы субъектіге ұ_зақ мерзімдіқ келісімдері туралы ақпарат қажет;
• қызметкерлер. Олар субъект қызметінің тұрақтылығы мен тиімділігі
туралы ақпаратқа, сонымен қатар субъектінің еңбек ақымен және баска
жеңілдіктермен, зейнетақымен, жалдау жөніндегі бұдан былайғы жұмыспен
қамтамасыз ету қабілетін бағалау мүмкіндігін беретін ақпаратқа мүдделілік
танытады;
II ТАРАУ. Халықаралық стандарттары.
2.1. Стандарттар - қаржылық есеп беруді дайындау ережелері.
Бүкіл әлемдегі қаржылық есеп берулерде қолданылатын бухгалтерлік есеп
принциптерін бірегейлендіруге қол жеткізу үшін 1973 жылы Қаржылық есеп
берудің халықаралық ресурстарды бояу жайлы ақпарат алуға мүдделі
мемлекеттік органдар. Сонымен
қатар оларға субъектінің іс-әрекетін реттеу, салық салу саяеатын белгілеу
шін және ұлттық табыс пен басқадай статистикалық мәліметтерді анықтауға
негіз есебіндегі акпарат қажет;
көпшілік, өйткені субъектілер жергілікті экономикаға көптеген тәсілдермен
елеулі үлес қосады, бұған халықтың еңбекпен қамтылуы мен жергілікті
жабдықтаушылардың қолдауы да қатысты. Қаржылық есеп беру көпшілікті
субъектінің игілігін молайтуда жеткен жетістіктері мен даму бағыттары
туралы ақпаратпен қамтамасьв етіп, көмектесе алады.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну үшін ұйым басшьшығы қаржылық
жағдай, онын нәтижелері мен қаржылық жағдайдаты өзгерістер жайлы ақпаратқа
сүйене отырып, жауапкершілік көтереді.
Бухгалтерлік есептің қазақстандық көне стандарттары комитеті (ҚЕХСК)
Австралия, Канада, Франция, Германия, Жапония, Мексика, Голландия,
Ұлыбритания, Ирландия жэне АҚШ-тың кэсіби бухгалтерлері арасындағы келісім
нәтижесінде кұрылды. 1983 жылдан бері барлық кәсіби бухгалтерлік ұйымдар
Бухгалтерлерің Халықаралық Федерациясы мүшелері ҚЕХСК-ның мүшелері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАРЫ
I ТАРАУ.
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1.2. Есеп регистрлері.
1.3. Түгендеу мен оны жүргізу тәртібі.
1.4. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру принциптері.
II ТАРАУ.
2.1. Стандарттар - қаржылық есеп беруді дайындау ережелері.
2.2. Бухгалтерлердің кәсіби этикасы.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер
1.1. Бухгалтерлік есеп формалары.
1. Мемориалдық-ордерлік есеп формасы алғашқы және жинақталушы құжаттар
мәліметтері негізінде жүргізіледі. Операцияларды жазу - тіркеу журналында,
сонынан Бас Журналда жүргізіледі. Аналитикалық есеп алғашқы немесе жиынтық
құжаттар негізінде жазылатын карточкаларда болады. Аи біткен соң
синтетикалық және аналитикалық цюттардың мэліметтері бойынша өзара
салыстырылатын айналым ведомостілері жасалады. Бұл формадағы есеп дәйекті
ізбен іске асады, алайда бұл көп еңбекті талап
1.2. Есеп регистрлері.
Ағымдағы есептік жазбалар жүргізілетін, арнайы түрде жолма-жол
сызықтар салынатын парақтар есеп регистрлері деп түсіндіріледі. Бұл есеп
жұмыстарының екінші кезеңі. Оларда синтетикалық және аналитикалық шоттар
бойынша шаруашылық құралдарының жағдайы мен қозғалысы, шығу көздері туралы
мәліметтер топтастырылып, жүйеленеді. Есеп регистрлерінің мәліметтері
бойынша есептемелер жасалынды. Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде сыртқы түрі
мен мазмұны жағынан әр түрлі есеп регистрлері қолданылады. Бос парақтар
(журнал-ордерлер, ведомостер), карточкалар (карточкада сақталады) және
кітаптар (кассалық, депозитке салынған жалақы және т.б.) пайдаланылады.
Есеп регистрлерінің қайсысын таңдау ұйымының есеп саясатында алдын-ала
ескертіледі.
Мазмұны мен міндеті жағынан есеп регистрлері мынадай болып бөлінеді:
А синтетикалық есеп;
В аналитикалық есеп;
С синтетикалық және аналитикалық есепті үйлестіретін есеп регистрлері;
Синтетикалық есеп регистрлерін түзеуге есеп кестелерін жолма-жол
сызудың шахматтық түрі негіз болып салынған. Мұндайда аналитикалық есеп
жүргізілетін регистрлердің құрылымы мен мазмұны аналитикалық есеп
объектілеріне, есеп міндеттеріне. субъектінің шаруашылық іс-әрекетін
оперативті бақылау мен басқаруға байланысты әр түрлі болуы мүмкін.
Материалдық құндылықтарды қадағалау үшін кәсіпорында заттай және
ақшалай көрсетілетін әр түр жөніндегі күн сайынғы түсу мен жүмсалу туралы
дәл мәліметтер болуы қажет. Жабдықтаушьшармен өзара есептесу операциялары
бойынша әрбір жекелеген жабдықтаушы немесе одан алынған материалдар
партиясының әрбіріне есеп айырысулардың жағдайы жайлы нақты мәліметтер
болуы тиіс. Сондықтан тауарлы-материалдық қорлардың аналитикалық есебі
регистрлері жабдықтаушылармен есеп айырысу бойынша аналитикалық есеп
регистрлерінен айырықшаланады.
ЗЭДц, өйткені бір жазба әлденеше рет қайта-қайта (мемориалдық
ордерде, тіркеу журналында, синтетикалық және аналитикалык регистрлерде)
жазылады. Аналитикальқ есеп тым көп, әрі синтетикалық есептен бөлек
жүргізіледі, шаруашылық іс-әрекетг бақылау, талдау және есеп беруді жасау
үшін қажетті көрсеткіштерді жинау өте қиын.
451 шоты бойынша мемориалдық ордер
2. Есептің журнал-ордерлік формасы. Негізгі ерекшеліктері:
шаруашылық операцияларын есептеу үшін кредиттік белгісі
бойынша сызықтық-позициялау тәсілімен жазба жүргізілетін және жол-жол
сызудың шахматтық формасы бар журнал-ордерлер қолданылады;
бірқатар журнал-ордерлерде синтетикалық және аналитикалық есеп қатар
орындалады;
жүйелі және хронологиялық жазбалар біріктіреді;
бақылау мен есепті жүргізу үіпін қажетті қөрсеткіштер қөлеміндегі
операциялар бейнеленеді;
журнал-ордерлерді және Бас кітапты тиімді құрудың арқасында жазулар саны
азаяды.
Журнал-ордерлер дегеніміз – едәуір деректемелері бар бос парақтар.
Белгілі бір синтетикалық шот пен шоттар тобына ашылады. Ал ішіндегі
мәліметтер алғашқы құжаттардың негізінде күн сайын жинақталады. Ай соңында
қорытынды есептеліп, Бас кітапқа көшіріледі. Бас кітаптың негізінде баланс
пен есеп беру жасалады.
Есеп-қисаптың журнал-ордерліқ формасын қолдану есептің көп еңбек
сіңіру қажеттілігін едәуір азайтуға мүмкіндік береді, оның бақылаушылық
мәнін арттырып, есеп құруды жеңілдетуге жол ашады.
Алайда бұл форманың да кемшіліктері бар, бұлар – мәліметтерді қолмен
толтыруға бейімделген және есепті механикаландыруды қиындататып журнал-
ордерлерді түзеудің күрделілігі мен қолайсыз молдығы.
3. Есептің автоматтандырылған формасында (бухгалтерлік есепті
компьютерде жүргізу) жоғарыда айтылған кемшіліктер кездеспейді.
Компьютерді пайдалануды салыстырмалы түрде қарастырсақ, қарапайым,
оларды қолдану механикаландыруды, көбіне есеп-қисап процесін
автоматтандыруды; есеп мәліметтерінің өте дәлдігін; есептің ширақтығьш;
есеп қызметқерлерінің еңбек өнімділігін арттыруды; оларды қарапайым, жай
техникалық іс-қызмет аясын атқарудан босатуды және шаруашылық қызметті
бақылау жэне талдаумен шұғылдануға мүмкіндік беруді, есептің барлық түрлері
мен жоспарлауды үйлестіруді қамтамасыз етеді.
4. Есептің қарапайымдандырылған формасы - шағын кәсіпкерлік
субъеюгілеріне
арналган, әрі небәрі екі регистрді көздейді: шаруашылық операциялары есебі
кітабы (синтетикалық есеп регистрі) және аналитикальщ есеп регистрлері
болып табылатын тиісті объектілер (негізгі құралдар, тауарлы-материалдық
қорлар және т.б.) есебінің регистрлері. Кітап пен ведомостің мәліметтерін
баланс пен есеп беруді жасау үшін қолданады. Бұл форманы жүргізу Шағын
кәсіпкерлік субъектілерінің есебі мен есеп берудің 23 бухгалтерлік
есеп стандарттарымен және оған берілетін әдістемелік ұсыныстармен
реттеледі.
Бухгалтерлік есеп формаларын таңдау құқы субъектілердің өздеріне
берілген. ұсынылатын формалар негізінде олар өздерінің формаларын жасайды,
есеп регистрін жетілдіреді және ақпаратты өңдеудің жалпы әдістемелік
принциптері мен технологиясын сақтай отырып, мәліметтерді тіркеу мен өңдеу
бағдарламаларын жасауға болады.
1.3. Түгендеу мен оны жүргізу тәртібі.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің күмәнсіз сенімділігін
қамтамасыз ету үшін субъектілер кемінде жылына бір рет мүлік пен
міндеттемелерге түгендеу жүргізуі тиіс, түгендеу барысында олардың бар-
жоғы, жағдайы мен бағасы тексеріліп, құжатпен расталады.
Бухгалтерлік есептің бұл тәсілінің көмегімен субъектінің құралдары
жайлы, олардың іс жүзінде бар-жоқтығы жайлы есеп мәліметтері осы
көрсеткіштердің сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатымен салыстырылады және
реттеледі.
Шаруашьшық іс-әрекет барысында бухгалтерлік есеп мәліметтерімен
тауарлы-материалдық қорлардың нақты қолда бары арасында айырмашылык
туындауы мүмкін:
табиғи себептерге байланысты (кеуіп, құрғап кету, сусымалы тауарлардың
тасымалдау және сақтау кезіндегі салмағының азаюы, ұнтақталу, тозаңға
айналу, төгілу);
құралдарды кабылдаған немесе босату кезіндегі жетіспеушілік (қате есептеу,
қағыс өлшеу, салмақ кемдігі);
есептеу кезіндегі қателіктер — арифметикалық қателіктер, алғашқы
құжаттардағы жаңылыстар, құжаттык мәліметтерді қате көрсету;
ұрлық, қымқыру, кем өлшеу - материалдық құндылықтарды қабылдау мен босату
кезіндегі, ақша жэне басқадай заттарды беру кезінде кем беру, есептеу,
сондай-ақ құралдарды тікелей сіңіріп кету.
Айырмашьшықтарды құралдардың нақты қалдықтары мен бухгалтерлік есеп
мәліметтерін оқтын-оқтын салыстыру негізінде түгендеу жолымен анықтауга
болады.
Түгендеуді (инвентаризация) өткізу тәртібі мен мерзімдерін субъект
басшысы №24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру бухгалтерлік есеп
стандартына және оған Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
бухгалтерлік есеп пен аудит әдістемесі І департаментінің 1998 ж. 6
наурыздагы Заңды тұлғалардың мүлік пен міндеттемелерге түгендеу жүргізудің
тәртібі туралы 47 бұйрығымен (өзгерістермен және толықтырулармен)
бекітіліп, түгендеу айырмашылықтарын реттеу және түгендеу қорытындыларын
рәсімдеу тәртібі белгіленген. Әдістемелік ұсыныстарға сәйкес анықтайды.
Мынандай түгендеулер болады:
1. Толық. Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілерге қатысты. Әдетте
түгендеуді мынандай мерзімдерде өткізеді:
• негізгі құралдарға - кемінде жылына бір рет (1 қарашадан ерте
емес);
ғимараттарды, үйлерді және негізгі құралдардьщ тағы басқа жылжымайтын
объектілерін - 2-3 жылда бір рет;
күрделі қаржы - жылына бір рет (1 желтоқсаннан ерте емес);
аяқталмаған өндіріске - 1 қаңтарға қарай;
күрделі жөндеудің, алдағы кезеңдердің шығындарын - тоқсанында (квартал) бір
реттен кем емес;
мүнай өнімдерін - айына бір реттен кем емес;
банкпен есеп айырысуларды - жеке шоттары бойынша көшірме алу шарасына орай;
қаржылық органдармен есептесулерді - токсан сайын;
ақшалай қаражат пен қатаң есептегі құжаттарды айына бір реттен кем емес;
балансаралық есептер (еншілестерімен, тәуелділермен, заңды тұлғалармен
бірлесіп бақыланатындармен) - әрбір айдың бірінші күнінде;
басқадай дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысуларды - жылына екі рет;
баланстың басқа баптарын - келесі есепті жылдың 1 қаңтарына.
Жекелеген. Қаражаттардың бір түрін (кассадағы ақшалай қаражат) қамтиды. Жыл
бойы материалдық-құндылықтарды сактау мақсатымен жүйелі түрде жүргізіледі.
Жоспарлы. Жоспар бойынша белгіленген мерзімде өткізіледі.
Кенеттен - материалдық-жауапкершілікті тұлғалар ауысқанда басшынын өнімі,
тергеу органдарының талабы бойынша.
Жоспардан тыс - стихиялық апаттан (өрттен және т.б.) кейін, сондай-ак
қаражатты ай сайын түгендеу.
Сонымен қатар, түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтерлік
есебі мен баланысының шынайылығын қамтамасыз ету үшін өткізіледі. Бұл
мақсат үшін құрамында субъект басшысы (комиссия төрағасы), бас бухгалтер,
құрылымдық бөлімше басшысы, қызметтің бас мамандары бар тұрақты түгендеу
комиссиясы құрылады.
Ол құндылықтарды сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі алдын-ала жүмысты
жүргізеді; түгендеу өткізуді ұйымдастырады және жүмысшы комиссия мүшелеріне
нұсқау беруді іске асырады; түгендеу барысында тұрақты бақылау жүргізеді,
тауарлы-материалдық қорларга түгендеу жүргізудің дұрыстығына бақылау
жасайтын тексерушілерді ұйымдастырады; қоймалық есеп жүргізу мен
түгендеудің аралық кезеңдерде құндылықтарды сақтаудың дұрыстыгын,
түгендеудің қорытындысын (артық шығу, кем шыгу) тексеруі; қажет жағдайда
қайтадан толық түгендеу өткізеді; жетіспеушілікке немесе құндылықты
бүлдіруге жол берген адамдардан алынған түсініктемелерді, сонымен қатар
баска да бұрмалаушылықтарды қарайды және анықталған жетіспеушілікті,
кұндылықты бүлдіру салдарынан болған жоғалтуларды реттеу тәртібі туралы
ұсыныстар енгізеді.
Түгендеуді тікелей өткізу үшін субъекті басшысының бұйрығымен
құрамында комиссия төрағасы мен комиссия мүшелері (мамандар мен бухгалтерия
қызметкерлері) бар жүмысшы комиссиясы құрылады.
Комиссия құрамына түгендеу жүргізілетін құндылықтарды, бағаларды және
бастапқы есепті жақсы білетіи тәжірибелі қызметкерлер кіреді. Жұмысшы
түгендеу комиссиясының қызметкерлері түгендеудің уақтылы жүргізілуін және
тәртіпті сақтау үшін, тізімдеме (опись) құрудың толықтығы мен дәлдігі,
оларды бухгалтерияға ұсыну үшін жауапкершілікті атады.
Түгендеуді материалды-жауапты тұлғалар ауысқанда, аудиторлық
тексерулерде, тергеу органдарының талаптары бойынша және тағы басқа
жағдайларда өткізеді.
Түгендеу қортындылары (артық шығу, кем шығу, қайта сұрыптау) түгендеу
қорытындыларының салыстыру ведомосіне жазылады. Оларға тек есептік
мәліметтердеі ауытқуы анықталған құндылықтар ғана кіреді.
Орталық түгендеу комиссиясы салыстыру ведомосін жасаудың дұрыстығьп
тексеруі тиіс жэне түгендеу аяқталғаннан кейін 10 күннен кеш емес мерзімде
субъекі басшысы бекіткен хаттамада өзінің шешімін айқындап жазып қояды.
Артық тлыққан негізгі құралдар, тауарлы-материалдық кұндылықтар
ақшалай қаражаттар кіріске алынуға тиісті. Құндылықтардың белгіленген шекте
жетпей қалуы шығындарға жатқызылып, есептен шығарылады.
Тауарлык-материалды құндылықтардың табиғи кему нормасынан артып, кем
шығуын сондай-ақ кұнды затты бүлдіру салдарынан жоғалтуды кінәлі адамдар
есебіне жатқызады. Түгендеу кезінде айқындалған мүліктің шын мәніңде қолда
барының бухгалтерлік есеп мәліметтерімен айырмашылығы былайша танылады:
артық шығу - кіріс болып және негізі емес қызметтен түскен табыс ретінде
кіріске алынуға тиіс;
кем шығу - шығындар;
нақты санының жетпеуі мен оның табиғи кему нормасы шегінде бүлінуі ҚР СК 92-
бабының 2 тармағына сэйкес шығындарға жатқызылады;
мүлік санының жетпеуі мен оның нормадан тыс бүлінуі кінәлі адамдар есебіне
жатқызылады. Егер кінәлі адамдар айқындалмаса және сот өндіріп алуға
қарсылық білдірсе, материалдык корлардың жетпей қалуы мен бүлінуін
субъект шығындарға жатқызады.
Табиғи кему нормалары азық-түлік тауарлары мен шыны ыдыстарға ғана
қатысты болғандықтан, табиғи кему нормалары жоқ субъектілер оларды жоғалту
ретінде қарастыруы керек, олар кінәлі адамдар табылмаса немесе сот олардан
шығынды өндіріп іта карсылык білдірсе олар шығындар есебіне жатқызылады
және де олар субъектінің ;а пайдасы есебінен жабылса, мұндайда салық салу
максаттары үшін шегерімғе жатқызылмайды.
3.4. Бухгалтерлік қркаттар
Бухгалтерлік цұжат - шаруашылық операцияларын жүзеғе асыруға арналған
жазбаша өнім немесе осы операцияны іс жүзінде атқаруды растау. Құжаттардағы
мәліметтер бухгалтерлік есепте ағымдағы шаруашылык операцияларын көрсетуғе
неғіз болады. Сонымен катар құжаттар субъектінің іс-әрекетін оперативті
басқару барысында кеңінен қолданылады. Кұжаттар неғізінде - материалдық
және ақшалай қаражаттардың қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп
айырысу жағдайларын және т.б. тұрақты бақылау жүргізіледі. Құжаттарды -
кәсіпорындар арасында дау туындаған жағдайда дәлел ретінде пайдаланады,
өйткені олар атқарылған шаруашылық операңияларының жазбаша куәліғі және
бухесептеғі жазбалардын неғізі болып табылады.
Шаруашылық операцияларын ресімдейтін құжаттар - баспаханалық
тәсілмен басылатын немесе электронды таратушыда жасалған және шаруашылық
операциялары туралы мэліметтер жазылған бағаналар түріндеғі жолма-жол
сызықтар мен жолдары бар парақтар. Есептің барлык жүйесі көрсеткіштерінің
толықтығы мен күмәнсіз сенімділіғі рәсімдеу сапасына байланысты.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы Заңның 6-1 бабьша
сәйкес құжаттарға мынандай талаптар қойылады:
уақтылы жасау;
позицияның сенімділіғі;
дұрыс рэсімдеу.
Құжатта жазылған және операцияны сипаттайтын мәліметтер деректемелер
(реквизиттер) деп аталады. Деректемелердің саны мен мазмұны операция
сипатына және құжат міндетімен айқындалады.
Жаңылыс жазбаларды түзету.
Корректуралық тәсіл қате шоттар корреспонденциясына қатысты болмаған жағдай
немесе тез жабылса және есеп жазбалары қорытындыларына әсер
етпеген жағдайларда қолданылады. Жаңылыс жазба жазылғаны көріну үшін
жіңішке сызықпен сызылады, жанына дұрыс жауабы қойылады. Түзету осы құжатты
жасау үшін жауапты адамның колымен расталады.
Қызыл сторно, түзетпе тәсілі - кері сандар тәсілі. Есеп жазбаларында шот
корреспонденңиялары қате көрсетілгенде қолданылады. Жаңылыс жазбалар сол
шот корреспонденцияларында қайталанады, бірақ қызыл сиямен жазылады.
Қорытындыны есептегенде түзетпе жазба есепке алынып, шегеріледі. Осылайша
кате жазба жойылады. Содан соң шоттардың дұрыс қорреспонденциясымен жаңа
өткізгіш желі (проводка) жасалады және кәдімгі сиямен (пастамен) жазылады.
Қосымша праводка тәсілі есеп регистрлерінде шоттардың дұрыс
корреспонденциясы көрсетілсе, бірақ операция сомасы қате жазылып кеткен
кезде қолданылады. Бұл жағдайда айырма сомасына сол шоттар
корреспонденңиясы бойынша қосымша проводка беріледі.
1.4. Бухгалтерлік есепті үйымдастыру принциптері.
Бухгалтерлік есенті ұйымдастыру - субъектінің шаруашылық іс-әрекеті
туралы күмәнсіз сенімді және уақтылы ақпарат алу мен ресурстарды, дайын
өнімді тиімді пайдалануды бақылауды жүзеге асыру мақсатымен есеп процесін
құрудың шарттары және элементтер (қосылатын) жүйесі. Негізгі косылғыштар
мыналар: алғашқы есеп пен кұжат айналымы, түгендеу, субъекті қаржы-
шаруашылық қызметі шоттарының Бас жоспары, бухгалтерлік есеп формалары,
есеп және есептен шығару жұмысын ұйымдастыру формалары, есеп берудің көлемі
мен мазмүны.
Бухгалтерліқ есептің негізгі принциптері мен есептің жалпы ережелері
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру жүйесін
реттейтін құқықтық-нормативтік актілермен белгіленеді. Бухгалтерлік есепті
реттеу жүйесінің бес деңгейі бар:
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп-беру туралы Заң.
Заңнамалық актілер мен ҚР Үкіметінің Қаулылары.
Бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсыныстар.
Шоттардың типтік жоспары мен оларды қолдануға берілген нүсқау.
Субъеқтінің есеп саясаты.
Бухгалтерлік есеп пен каржылық есеп беру туралы Заңның 6-бабы 2-
тармағына және Қаржылық есеп беру туралы ұсыныс 30 Бухгалтерлік есеп
стандарттарына сәйкес есеп саясаты - ұйымның талаптары мен қызмет
ерекшеліқтеріне сай, Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен есеп
шоттарыньщ үлгі жоспары туралы заңдарының талаптарына сәйкес бухгалтерлік
есепті жүргізу мен қаржылық есеп беруді жасау үшін қабылданған принциптер,
негіздер, шарттар, ережелер мен практика.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру есептеу мен үздіксіз
қызметтің негізгі принциптеріне, түсінікті, орынды, сенімді және
салыстырмалы сапалық сипаттамаларға сәйкес атқарылуы тиіс.
Басқаруды ақпаратпен қамтамасыз етуде және қаржылық есеп беруді
пайдаланушыларды жіктеудегі бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор.
Бухгалтерлік есеп - субъектілерді пайдаланушьшардың қарауына ұсынатын
қаржылық ақпаратының сипаты мен көлеміне байланысты. Пайдаланушылар әр
түрлі болуы мүмқін. Мысалы, инвесторлар немесе несие берушілер, әлде
бірлесе отырып іс-қызмет жүргізушілер. Әр қилы экономикалық шешім
қабылдауда олар субъектінің қаржылық және басқадай есептеріне сүйенеді.
Қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың екі негізгі топтары бар:
ішкі;
сыртқы.
Сыртқы пайдаланушьшар екі категорияға бөлінеді. Олар:
субъект қызметіне тікелей қаржылық мүддесі бар;
субъект қызметіне жанама қаржылық мүддесі бар.
Тікелей қаржылық мүддесі бар пайдаланушьшар категориясына мыналар
кіреді:
қазіргі және болуы ықтимал инвесторлар;
қазіргі және болуы ықтимал кредиторлар;
сатып алушылар.
Жанама қаржылык мүддесі бар пайдаланушылар категориясына кіретіндер:
салык органдары;
реттеуші органдар;
статистикалық органдар;
басқа топтар (аудиторлар, кеңесшілер, тұтынушылар топтары және т.б.).
Қаржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. Қаржылық есеп беруді
дайындау мен ұсынуға арналган тұжырымдамалық негізге сәйкес қаржылық есеп
беруді пайдаланушылар қатарына мыналар қосылады:
берілген инвестицияларға байланысты тәуекелді көтеруші инвесторлар. Оларға
акцияны сату, ұстай тұру немесе сату жайлы шешім қабылдауга және
субъектінің дивиденд төлеуге қабілетін бағалауға көмектесетін ақпарат керек
болады.
тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақтылы төлене ме деп
білгісі келетін қарыз берушілер',
• тиесілі сома бола ма, төлене ме деп анықтауға мүмкіндік беретін
ақпаратқа қызығушы жабдықтаушылар және басқа сауда кредиторлары;
сатып алушылар. Оларға субъектің үздікеіз қызметі туралы, эсіресе, олардың
осы субъектіге ұ_зақ мерзімдіқ келісімдері туралы ақпарат қажет;
• қызметкерлер. Олар субъект қызметінің тұрақтылығы мен тиімділігі
туралы ақпаратқа, сонымен қатар субъектінің еңбек ақымен және баска
жеңілдіктермен, зейнетақымен, жалдау жөніндегі бұдан былайғы жұмыспен
қамтамасыз ету қабілетін бағалау мүмкіндігін беретін ақпаратқа мүдделілік
танытады;
II ТАРАУ. Халықаралық стандарттары.
2.1. Стандарттар - қаржылық есеп беруді дайындау ережелері.
Бүкіл әлемдегі қаржылық есеп берулерде қолданылатын бухгалтерлік есеп
принциптерін бірегейлендіруге қол жеткізу үшін 1973 жылы Қаржылық есеп
берудің халықаралық ресурстарды бояу жайлы ақпарат алуға мүдделі
мемлекеттік органдар. Сонымен
қатар оларға субъектінің іс-әрекетін реттеу, салық салу саяеатын белгілеу
шін және ұлттық табыс пен басқадай статистикалық мәліметтерді анықтауға
негіз есебіндегі акпарат қажет;
көпшілік, өйткені субъектілер жергілікті экономикаға көптеген тәсілдермен
елеулі үлес қосады, бұған халықтың еңбекпен қамтылуы мен жергілікті
жабдықтаушылардың қолдауы да қатысты. Қаржылық есеп беру көпшілікті
субъектінің игілігін молайтуда жеткен жетістіктері мен даму бағыттары
туралы ақпаратпен қамтамасьв етіп, көмектесе алады.
Қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну үшін ұйым басшьшығы қаржылық
жағдай, онын нәтижелері мен қаржылық жағдайдаты өзгерістер жайлы ақпаратқа
сүйене отырып, жауапкершілік көтереді.
Бухгалтерлік есептің қазақстандық көне стандарттары комитеті (ҚЕХСК)
Австралия, Канада, Франция, Германия, Жапония, Мексика, Голландия,
Ұлыбритания, Ирландия жэне АҚШ-тың кэсіби бухгалтерлері арасындағы келісім
нәтижесінде кұрылды. 1983 жылдан бері барлық кәсіби бухгалтерлік ұйымдар
Бухгалтерлерің Халықаралық Федерациясы мүшелері ҚЕХСК-ның мүшелері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz