Шалқар ауылдық округі, орталығы Жылтыр ауылы
ТҮЙІНДЕМЕ
Тақырыбы: Ақтөбе облысы Шалқар ауданы ауыл шаруашылық кәсіпорындарын құру барысында ГАЖ технологиясын қолдану.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс 60 беттен, кіріспеден, негізгі 3 бөлім, қорытындыдан және 39 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сонымен қоса, жұмысты жазу барысында 11 кесте, 18 сурет құрастырылып, пайдаланылды.
Жұмыстың мақсаты: Ақтөбе облысы Шалқар ауданы аумағындағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының құрылу барысында Гаж технологиясын пайдалану.
Түйін сөздер: географиялық ақпараттық жүйе, бизнес-жоспар, ауыл шаруашылық кәсіпорындары.
Зерттеу әдістері: дипломдық жұмысты жазу барысында статистикалық әдіс, салыстырмалы талдау әдістері қолданылды.
РЕФЕРАТ
Тема: Применение технологии ГИС при создании сельскохозяйственных предприятий Шалкарского района Актюбинской области.
Обьем и структура работы: Дипломная работа состоит из 60 листов, введения, 3-х глав, заключения и 38 списка использованной работы. Также, во время работы было создано и использовано 11 таблиц и 18 рисунков.
Цель работы: Использование технологии ГИС при создании сельскохозяйственных предприятий на территории Шалкарского района Актюбинской области.
Ключевые слова: географическая информационная система, бизнес-план, сельскохозяйственные предприятия.
Методы исследования: При определении особенностей природного состояния использовались статистический метод и метод сравнительного анализа.
ABSTRACT
Subject: The use of GIS technology in the creation of agricultural enterprises of the Shalkar district of Aktobe region.
Volume and structure of work: Diploma thesis consists of 60 lists, an introduction, 3 main parts, conclusion and 38 list of references. Includes and used 11 tables and 18 picture.
Objective: The use of GIS technology in the creation of agricultural enterprises in the Shalkar district of Aktobe region.
Keywords: Geographic information system, business plan, agricultural enterprises
Study methods: Research methods: The features of the natural state, the statistical method and the method of comparative analysis were used.
БЕЛГІЛЕУЛЕРМЕНҚЫСҚАРТУЛАР
ГАЖ - Геоақпараттық жүйе
ҚР - Қазақстан Республикасы
ЖШС - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ІҚМ - Мүйізді ірі қара
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ ШАЛҚАР АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1.Шалқар ауданының жер қоры, табиғи жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... .4
1.2.Ауданның негізгі табиғи-географиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың даму жағдайы, қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2 ШАЛҚАР АУДАНЫНДАҒЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ БАРЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 16
2.1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың құрылу кезеңдері мен қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Бизнес-жоспар түсінігі және құрылу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.3 Мемлекеттік қолдаулар және мал басын көбейтуге арналған бағдарламалар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУ АЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.1 Геоақпараттық жүйелердің маңызы мен сипаттамасы және оларға түсінік беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2 Ауыл шаруашылығы саласындағы ГАЖ алатын рөлі мен маңызы, ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
3.3 Ауданда шаруа қожалықтарын құру мен дамытуда Аrcgis бағдарламалық құралын пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..60
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы-материалдық өндірістің маңызды салаларының бірі және экономиканың бір саласы. Оның мақсаты халықты ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыру барысында алынған өнімдермен немесе шикізатпен қамтамасыз ету болып табылады.Шаруашылық құрылымы көптеген элементтерден тұрады. Ауыл шаруашылығы кәсіпорны - бұл шаруашылық элементтерінің бірі.Ауыл шаруашылығы мақсатындағы кәсіпорындардың ерекшелігі олардың табиғи-биологиялық жүйені (жануарлар, жер және өсімдіктер) қалпына келтіруден толық немесе ішінара тәуелділігі болып табылады.
Қазақстан-ауыл шаруашылығы халықтың негізгі бөлігінің тіршілік ету саласы болып табылатын агроиндустриялық ел. Ауылдық жерлерде бүгінде халықтың қырық үш пайызы тұрады,және ауыл шаруашылығы өндірісінің даму дәрежесіне тек осында жұмыс істейтін адамдардың ғана емес, сондай-ақ осы саламен қандай да бір дәрежеде байланысты адамдардың өмірлік деңгейі байланысты. Ауыл шаруашылығы өндірісінің даму деңгейімен қазақстандықтардың көпшілігінің әл-ауқаты тығыз байланысты. Ресми статистикаға сәйкес, елдің барлық аумағының төрттен бір бөлігі дала жерлері ретінде сипатталады, жартысы жартылай шөлейт және шөлейт аумақтар ретінде, қалған төрттен бір бөлігі тау етегі болып табылады. Ел аумағының 80% - ы ауыл шаруашылығы жерлері ретінде сипатталады, бұл 200 млн га құрайды..Ел халқының шамамен 45% - ы ауылдық аумақтарда тұрады және экономикалық белсенді халықтың 30% - ы ауыл шаруашылығы секторында жұмыспен қамту есебінен қалыптасады. ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметіне сәйкес, 8.5 млн жұмыспен қамтылғандардың 2 млн-ы ауыл шаруашылығы саласында жұмыс істейді.
Қазақстандағы ауыл шаруашылығының дәстүрлі саласы- мал шаруашылығы болып табылады,ол халықты азық - түлікпен, ал жеңіл өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз етеді. Жыл сайын Қазақстанда жеті жүз елу мың тоннаға дейін ет, төрт жарым миллион тоннадан астам сүт, екі жарым миллиард дана жұмыртқа, отыз мың тонна жүн өндіріледі.
Аграрлық өндірістің серпінді дамуы өндірістік және басқарушылық міндеттерді шешу үшін қажетті ақпаратты жинау мен өңдеудің қазіргі заманғы технологияларын енгізуді талап етеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісін басқарудың тиімділігін арттырудың неғұрлым перспективалы бағыттарының бірі геоақпараттық технологиялар базасында Ақпараттық жүйелерді пайдалану болып табылады. Мұндай жүйелер келесі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
- шешім қабылдауды ақпараттық қолдау;
- агротехникалық операцияларды жоспарлау;
- агротехникалық операциялардың мониторингі және егістіктің жай-күйі;
- дақылдардың өнімділігін болжау және шығындарды бағалау;
- техниканы пайдалануды жоспарлау, мониторингілеу және талдау.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен практикалық маңыздылығы:
Ақтөбе облысы Шалқар ауданы аумағындағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының құрылу барысында Гаж технологиясын пайдалану, ауданның ауыл шаруашылығы саласындағы ауыл халқының кәсіпкерлік белсенділігін арттыру және экономикалық қызмет салаларын кеңейту негізінде ауылдық елді мекендер тұрғындарының кіріс деңгейінің өсуі;
ауыл тұрғындарының тіршілігін қамтамасыз ету саласын дамыту, кәсіпкерлікті дамыту барысындағы қазіргі заман технологияларын қолдану арқылы негізгі бағытты оңтайландыру.
1 АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ ШАЛҚАР АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
0.1 Шалқар ауданының жер қоры, табиғи жағдайлары
Шалқар ауданы - Ақтөбе облысының оңтүстік шығысында, Арал экологиялық аймағында орнaлacқан, шaлғай жатқан аудандардың бірі. Аймақ алаңы -61,85 мын, ш. Км құрайды. Аудан Өзбекстан, Қызылорда облысы, Ақтөбе облысының Байғанин, Мұғалжар, Ырғыз аудандарымен шекаралас.1 ш.кm жерге 0,8 адамнан келеді. Аудан аумағы қошқыл топырақ аймағына жатады. Топырақ қабатының ерекшелігіне қатты тұздануы, басым бөлігінде жеңіл механикалық құрамы, гидроморфтық топырақтардың кең таралуы, шөлейт және тақырлардын, басымдығы жатады. Негізінен жеңіл саздақ және құмды механикалық құрамы қарапайым қошқыл және қошқыл сор мен олардың шеп сортанды жиынтықтары кеңінен таралған. Су арналарында жайылымдық және аллювиалдық-жайылымды топырақтар, жиірек тақыр және сортандармен жиынтықтар, сортаң немесе шөлейт тақырлар араласқан жайылымцы қошқыл сор топырақтар болады.Бұдан шығатын қорытынды, Шалқар ауданының орналасқан аумағы және топырақ құрамы мен қабатының жайылуы ондағы таралған өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің таралуы аудандағы негізгі алып жатқан ауыл шаруашылық алқап түрі- жайылымдық жерлер екенін көреміз. Сондықтан да негізгі халықтың тұрмыс тіршілігі мал шаруашылығымен тікелей байланысты.
Ауданда тіркелген 491 шаруа қожалықтары, 9 ауылшаруашылық кооперативтері және 1 өндірістік кооператив ауыл шаруашылығының дамуына өз үлестерін қосып келеді. 2020 жылдың 1-ші қаңтарына ауданның барлық меншік түріндегі шаруашылықтарында мүйізді ірі қара - 39943, қой-ешкі - 98055, жылқы - 25738, түйе - 11568 бас болып, өткен жылдың осы мезгілімен салыстырғанда мүйізді ірі қара - 104,7, қой - ешкі - 103,0, жылқы - 105,0, түйе - 101,0 пайызды құрады. [16]
2019 жылы аудан бойынша 11357,5 тонна ет (тірілей салмақта), 14008 тонна сүт, 391900 дана жұмыртқа өндіріліп, өткен жылға қарағанда ет өндіру 110 %, сүт өндіру 103,8 %, жұмыртқа өндіру 102,0 пайыз болды.
Қалай болғанда да, ауыл шаруашылығының барлық салалары бірыңғай механизм екенін ұмытуға болмайды. Ал ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының түрлері мен типтері қызмет түрлерімен, жалпы шаруашылық және аумақтық мамандандырумен байланысты. Соған сәйкес ауыл шаруашылығында келесідей түрлері бойынша:
-Сүт, ет немесе ет-сүт (ІҚМ)
-Сүт-көкөніс
-Көкөніс
-Асыл тұқымды мал т.б мамандану салалары жүзеге асуда.
Шалқар ауданы
1- сурет . Ақтөбе облысы бойынша аудандар картасы (Шалқар ауданы көрсетілген) [1]
Жер ресурстары
1-кесте. Жер экспликациясы санаттар бойынша [1]
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер
1 738 834га
Елді мекендердің қалалардың, поселкелер мен ауылдық елді мекендердің жерлері
8 16 380га
Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылық емес мақсаттағы жерлер;
24 811 га
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері
-
Орман қоры
31418га
Су коры
-
Запастағы жерлер
3272903га
2-кесте. Алқап түрлері (а.ш мақсатындағы жерлер бойынша) [5]
егістік
көп жылдық екпе
Тыңайған жер
шабындық
жайылым
47га
7га
45га
3250га
1718899га
Әкімшілік және аудандар бөлінісі
Шалқар ауданы 12 ауыл округінен кұралған.
Айшуақ ауылдық округі, орталығы Бегімбет поселкесі
Ақтоғай ауылдық округі, орталығы- Қотыртас станциясы. Ақтоғай ауылдық округіне сондайақ Шахта, №60, Қауылжыр разъездері жатады.
Бозой ауылдық округі , орталығы осы аттас ауыл. Бозой ауылдық округіне сондай ақ Қоянқұлақ, Қанбақты ауылдары жатады.
Біршоғыр (бүрынғы атауы Ақтоғай) ауылдық округі, орталығы аттас ауыл. Біршоғыр округі орысша берілуімен Берчогурский деп беріліп жүрді. Байырғы атауы облыстық-маслихатының 2004 жылғы шешімімен бектілген. Біршоғыр ауылдық округіне сондай ақ Сарысаи ауылы, №59 және Алабас разъездері жатады.
Есет Көтібарулы ауылдық округі, орталығы Байқадам поселкесі. Бүрынғы кездегі атауы Сарыбулақретінді қалыптасқан.
Жаңақоныс ауылдық округі, орталығы Аққайтым ауылы. Жаңақоныс ауылдық округіне сондай-ақ Қопасор ауылы жатады.
Кішіқүм ауылдық округі, бүрынғы атауы Тоғыз, орталығы - Шілікті ауылы. 1999 жылы топонимнің байырғы жазуы туралы шешЗм қабылданды. Кішіқүм ауылдық округіне сондай-ақ 2001 жылы Республикалық комиссиясының шешімімен байырғы аталуы және жазылу үлгілеріне: Сарыдүлек, Шоқысу, Аққеспе, Қарашоқат, Шағыр атауларына ие болған разъездер де жатады.
Қауылжыр ауылдық округі, бүрынғы атауы Соленый. Орталығы аттас атаумен (Қауылжыр) аталады Қауылжыр ауылдық округіне байырғы атауы облыстық мәслихаттың 1997 жылғы шешімімен қайтарылған. Қауылжыр ауылдық округіне сондай-ақ Қайдауыл, Үлпан, N966, 67 разъездер жатады.
Мөңке би ауылдық округі, орталығы Мөңке би ауыльъ Мөңке би ауылдық округінің атауы Қазақстан егемендігінің алғашқы жылдар н a жүргізілген қайта атау саясатына сәйкес Мөңке бидің есіміне байланысты. Ауылдық округіне сондай-ақ Қамыр ауылы жатады. Бұрынғы Қайыр аталған орталығы Мөңке би атауымен аталса, Қайыр Темір жол станциясының атауы ретінде аталғанын көріп отырмыз.
Тоғыз ауылдық округі, орталығы аттас атаулы темір жол станциясы.
Шалқар ауылдық округі, орталығы Жылтыр ауылы. Шалқар ауылдық округіне сондай-ақ тағы 2 ауыл Талдықүм және Көктымақты жатады.
Шетырғыз ауылдық округі, орталығы Қаратоғай ауылы. Шетырғыз ауылдық округіне тағы да 2 ауыл Түмапыкөп және Атан атындағы ауыл жатады. [17]
1.1 Ауданның негізгі табиғи-географиялық жағдайы
Шалқар ауданына Солтүстік Арал маңайы аумағы ретінде шөлді және күрт континентальді климат тән. Бұл қыс уақытындағы ең минималдық (-42°C) және жаз уақытындағы максималдық температура (+43°C), аралығындағы айырмашылықтың кең амплитудасы және тәулік ішіндегі температураның күрт құбылуы, ортажылдық жауын-шашынның кем көлемі: орташа алғанда-165 мм, 65,1 (1944 ж.) 3292 мм (1981 ж.) дейін жылдар бойы өзгеруі арқылы білінеді. Күз-қыс және жаз ылғалдану жылдары жауын-шашынның кен көлемінің уақыты бойынша ерекшеленеді.
Шалқар метеостанциясының мәліметтеріне сәйкес (1933-1992 ж.ж.) ауаның ортажыпдық температурасы +5,9" аспайды, қаңтардың орташа температурасы -14,2°, шілденің +25,0°, жылы кезең (ортатәуліктік температуралардың алмасуымен +5° жаздың шартты басы) орташа алғанда 193 күн жалғасады. Сәуірдің 20-23-і көктемге тән сәлкындар және 89 мамырда, ал алғашқы күзгі салқындар 21-29 қазанда байқалады. Аязсыз кезеңнің үзақтығы 155 күнге созылады. Жылы температуралар жиынтығы 10° C жоғары +33+35°C, an 5°C-тaн жоғары -35-45°C.
Желдері мерзімге қарай бірдей емес. Ең күшті қайталанатындары қыста және көктемде солтүстік-шығыс бағытта, .ал жазда -солтүстік-батыс, күзде-оңтүстік-батыс жәнө солтүстік-шығыс 6aғытында болып келеді. Желдің орташа жыпдамдығы 4,6 мсек., максималдығы 40 мсек., жел-г дің жыпдамцығы 10 мсек. Артық күндер саны жылына 20,2 қүрайды.
Қысы қысқа, aз қарлы, жиі жылылықтары болады. Тұрақты қар қабаты (орташа қалындығы -12 CM) желтоқсанның ортасында тұрақтап, наурыздың екінші онкүндігінде ериді. Тұрақты қар қабатсыз қыстар да болады. Ең салқын айы қаңтар. Минималдық температура 42,6" С.Көктем жылдам түседі, күндізгі уақытта температураның 33,7о C күрт көтерілуі, түнгі сағаттарда температураның күрт төмендеуі мүмкін. Қалыптасқан қар қабаты 22-29 наурыз apaлығында кетеді. Көктемгі жиі және күшті желдер жер бетін тез кептіреді. Қысқа көктемді мамырдың екінші онкүндігінде келетін құрғақ жөне ыссы жаз алмастырады. Жазғы айлардын температуралары маусымда 22°-24°C, шілдеде 25°-27°C, тамызда +20-25° C. Максималды температура жазғы күндері 43,3" ыстыққа дейін көтеріледі, aл жер қабатының бетінде сол күндері 65°C жетеді. Орта айлық ауаның ылғалдығы сол уақытта 42%ға төмендейді, түс асқан уақытта минимум 5% -ға дейін. Аудан шөл және жартылай шөл аймақтарға жатады. Жердің 86,6% 5355,2 тыс. га, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер. Басым бөлігі құмды.
Солтүстік Арал өңірінің жалпы радияциялық режимі күн радиациясының спектрдің ультрафиолет бөлігінің басымдылығымен, жоғары күшімен сипатталады. Тікелей күн радиациясының көлемді көтерілуі ауаның төмен ылғалдылығы мен ашық, бұлтсыз күндерінің басымдылығына ықпал етеді.
Қоректену заттарының қозғалмалы формаларымен қамтамасыз етілуі өте аз, әсіресе фосфор aз (30 мгкг қара топырақ , азот та жеткіліксіз, барлығы 42 мгкг. Тек калиймен ғана шамамен жақсы қоректелген 723 мгкг.
Шалқар көлінің суы тұщы, егін суару үшін қояданылады, кейбір жылдары да минералмзацияпанған, тұз концентрациясы ең күшті күз уақытында 0,2 0,5 гл қүрайды. Су құмды топырақтарда жұмыс істейтін агротехника ерекшелігі бұл жиі суару, алайда аз суару нормалары көлемінде: 700-800 м3га люцерна шөбі үшін, суару нормасы 5000 м3га және 400-500 мЗга түқымцар үшін мЗга суару нормасы 3500-4200 мЗга
Табиғи ресурстар
Ауданда табиғи газ, мұнай, минерал тұздары. бор, мәрмәр, әк, құрамында қиыртас, кварц, дала шпаты бар құм, саздың мол қорлары бар.Г еологтардың зерттеулеріне сәйкес соңғы жылдары темір рудасының мол қоры табылған. 1963 жыддан бері ауданда емдік қасиеті бар Шалқар минерал суы өндіріледі.
Топырақ қабаты және құрамы
Аумақ қошқыл топырақ аймағына жатады. Топырақ қабатының ерекшелігіне қатты тұздануы, басым бөлігінде жеңіл механикалық құрамы, гидроморфтық топырақтардың кең таралуы, шөлейт және тақырлардын, басымдығы жатады. Негізінен жеңіл саздақ және құмды механикалық құрамы қарапайым қошқыл және қошқыл сор мен олардың шеп сортанды жиынтықтары кеңінен таралған. Су арналарында жайыпымцық және аллювиалдық-жайыпымды топырақтар, жиірек тақыр және сортандармен жиынтықтар, сортаң немесе шөлейт тақырлар араласқан жайыпымцы қошқыл сор топырақтар болады.
Шалқарнұр елеңкі енінен солтүстікке қарай және Мүғалжар тауларынан батысқа қарай, Торғай қыраты шеңберінде топырақ қүрайтын қүрам ретінде қуатты қүмдақтар, жеңіп саздақ және құмдар шығады. Сағыз, Жем, Торғай терассапары, Торғай төмендеуінде, сондай-ақ көне үйінді орындарында, мысалы Yenлы Борсық қүмдары дөңесті құмдар жиынтықтары көптеп кездеседі.
Күрең топырақтар аймағы Орал платосы алдында абсолюттік биіктігі 100-200 метр орнапасқан. Топырақ құраушы кендер ретінде женіл сугпин және супес, сирегірек орташа суглиндер құрайды. Олардың негізінде тақыр немесе сортаң араласқан, жиі жағцайпарда бір жиынтықта күрең топырақтар қалыптасады. [34]
Қарапайым қошқыл топырақтар Жем өзенінің сол жағалауында, кей жерлерде он жағалауында, Мүғалжар таулары мен Yenan Борсық қумдары арасындағы толқынды тегістіктерде таралған. Топырақтың төменгі қабаттары сарғышқошқып қүмдақ және қумдармен белгіленеді. Қошқып түздақ топырақтар жер бедерінің төменгі беліктері мен плато тәрізді биіктіктерінде шоғырланған. Сортандар барлық аймақтарда да, әсіресе, түрлі мөлшердегі тандақтармен кездесе отырып, ақшыл бурыл және қошқыл топырақтар аймақтарында кеңінен таралған. Мысалы, біртекті үштағанды саздан тұратын Шалқар теңізі ойпаңында сортаңдар үлкен біртекті көлемдерде орналасады.Дала сортаңдары жер бедерінің түрлі элементтерінде орналасқан бурыл және қарашірік аймақтарының аймақтық топырақтар арасында шағын кірінділер түрінде кездеседі. Солтүстікте сортаңдар 100 см тереңдікте күкірт қышқыл тұздармен өте тұздалган.
Тұзды сортаңдар дала сортаңдарынан 30-50 см тереңдікте жатқан тұздардың жоғары құрамдылығымен,қарашірік қабатының аздығымен таралған. Ең кең таралғаны -сор жене. қалдық сортаңдар. Қалдық сортаңдар жерасты суларымен байланыстары жоқ, олардың қүрамында туз мөлшері аз, кескіні бойынша кеп ештеңе өзгермейді. Сор тақырлар барлық жерлерде тұзды кеуіп қалған көлдер түбінде шағын таңдақтар ретінде кездеседі. Ен көп құрғақтық олардың бетінде болады. Тұздардын сапалық құрамы көп жағдайларда қоршаған қабаттар мен олардың тұздану сипатына байланысты. Мысалы Үстірт платосында орналасқан Сам сор тақыры негізінен гипстің көп көлемі және тез еритін тұздарға бай үштағанды кезеңнің қалдықтарымен қоршалған. Сыртқы қабаты тұздану сипаты бойынша супьфаттық-хлоридті болып келеді.Құмдар басым бөлігінде облыстың шөлейт аймағының оңтүстік бөлігінде жеке дара массивтер ретінде таралған: ұлы және Кіші Борсық, Көкжиде, Қүмжарған, Аққүм, Барқын, Арал Қарақүм құмдары. Құмдар бір-бірінен тақыр, сор, сортаң, бурыл құмайт араласқан тапал, ояң жерлердің күрделі жүйесі арқылы ажыратылған. Құмдар өсімдікпен көмкерілген сайын шөлейт қүмды топырақтар қалыптаса береді. Тақыр тәріздес және тақыр жерлер негізінен обп ыстың оңтүстік бөлігінде кездеседі және ауыр механикалық күрамды шөгінділерде дамиды. Үстірт өрнегінің солтүстік бағытында останцаралық ояң жерлерде, Шалқар ауданының шығыс бөлігінде, Yenan және кіші Борсық қүмцарының ояң тегістіктерінде шағын таңцақтар тәрізді тақырлы тузды-сорлы топырақтар кездеседі. Тақырлар жер бедерінің ояң жерлерінде кене аллювиалдық және делювиащық қабаттарында дамиды.
Су ресурстары
Шалқар артезиан қабаттары бұл суасты сулары бар Арал теңізінің солтүстігінде орналасқан аймақ. Солтүстікте Муғалжардан басталады және Арал мен Үстіртке оңтүстікке қарай созылған. Шалқар артезиан қабаттары әрқайсысы 100 -120 m қалыңдығы бар екі су қабатынан турады.. Жоғары қабат палеоген, төменгі құм-бор негізінде. Жоғары палеоген қабаты 150-200 м
тереңдікте орналасқан, ал төменгі бор қабаты 300-600 м тереңдікте орналасқан. Су ағымыныңқуатты күші бар. Қазылған уңғымалардан су өз бетімен жер астынан шығып жатады. 1 күн ішінде уңғымадан шығарылатын су көлемі жоғары қабаттан -100-150 ш.м, ал төменгі қабаттан 1000-2200 ш.м. Шалқар артезиан ресурсының шамалы түздалган түщы судың қоры 300 ш.м астам. Оның ішінен пайдаланатын жерлерді суару мақсатына, халықты ауыз сумен қамтамасыз ету үшін 450-480 млн. ш.м су пайдаланылады.
Аудан аймағының жерінде 49 км-ден (Текелі өзенп) 195 км-ге дейін (Шетырғыз) ұзындықты құраған 15 өзен орналасқан. Сондай-ақ 10 ағыны бар және ағынсыз көл бар. Олардың 10 ш.км-ден 23,4 ш.км дейіні ағысы бәр көлдер. Шалқар кепінен басқа көлдер тузды, сондықтан жайылымдарда мал суару көздері ретінде пайдаланылатынын көреміз. [20]
Жер асты сулары
Эол шөгінділерінен кұралған ірі құм массивтерінің қабаттарының тәжірибелік мәні зор. Су сыйымды қабаттардың қуаттылығы 4 м-ден 20 м дейін, орташасы 10-13 м. Ұнғыма шығымы 0,5 ден 4,5 лс дейін өзгеріп отырады. Сулары минерализациясы 0,1-0,6 гл дейін тұщы, құрамы гидрокарбонатсульфаттық натрий.Облыстың оңтүстік бөлігі Үстірт қабатты және блокқабатты сулардың күрделі бассейніне жатады, олардың қүрамында ll тәртіптегі қәбатты арынды сулардың Шалқар және Солтүстік Үстірт бассейндері ерекшеленеді.Қабатты ағын сулардың Шалқар бассейні пәлеозой фундаментінің жәйғәсу тереңдігі 2500ден 4000 дейін өзгеріп отыратын Туран плитасының солтүстік-батыс бөлігінде аттас иіліміне қарасты. Иілім 300 км артық меридиан бағытында созылған, солтүстік бөлігінде ені 40-60 км, оңтүстікте 100-120 км дейін жетеді. Иілім қанаттары брахианклиналнальдермен күрделенген. Бассейннің суасты сулары теңіз папеогенінің, тәменгі бор және юр құмды сазды шөгінділеріне қарасты, ал жерүсті сулары төртті, жоғары-плиоцен және олигоцен түрлі түйіршікті құмдapra жатады.
Төрткүл қабаттарда суасты сулар түрлі түйіршікті құмдар мен өзен арналарының тасмалталарына, теңіз, сор және көлдердің ұсақ түйіршіктелген құмдарына жақын. Тұщы сулар кейбір өзен арналарында ғана кең таралған. Суасты сулар қарқынсыз және 10-15 м дейін қуатты малтатас және қүмды қабаттарға жақын. Үңғыма шығымы 5 лс. минерализациясы 0,2-ден 10 гл дейін өзгеріп отырады.Суасты суларын тәжірибелі мақсаттарға жүмсау үшін Үлы Борсық қүмды массиві шеңберіндегі борсық дестісінің жоғарғы плиоцен қабатының су жинау көкжиегі пайдалы. Оларда үсақ епді мекендерді сумен қамтуға пайдаға асатын түщы жерасты сулары табылған. Жерасты суларының басым бөлігі түщы болып келеді, минералмзациясы 1 гп дейін, алайда аздап түзды cynap да (1,2-2,2 гп) кездеседі. Үңғыма шығымы 1,52,0лс дейін жетеді.
Ауыл шаруашылығына кедергі келтіретін негізгі проблемалар
Батпақтану
Гидротехникалық құрылғылардың апаттық жағдайына байланысты Шалқар көлі батпақтана бастады, түбі метрлік қабат балшықпен лайланып,жағалаулары қамысқа толып кетті.
Шөлейттену проблемалары
Ақтөбе облысының 12 ауданының 5-і Арал теңізі бассейніндегі шөлейттену процестерінің салдарынан болған экологиялық зардап шегу және көмірсутегі табу салдарынан туындаған экологиялық дағдарысдағы жағдайға душар болған аймаққа кіреді. Арал теңізінің экологиялық зардап аймағына Шалқар ауданы, ал экологиялық дағдарысдағы жағдайындағы аймаққа Байғанин, Ырғыз, Темір, Муғапжар аудандары жатады.Арал теңізінің кебуімен қосарланған бақылаусыз өндірістік және ауылшаруашылығы жүмысгарының салдары облыста шөлейттену процестерін үдейте түсті. Жайылымды аса үдетіп жіберу және өсімдікті жойып жіберу салдарынан белсенділік алған құмдардың жылжуын бекіту мәселесінің өзектілі артып отыр.
1.3 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың даму жағдайы мен ерекшеліктері
Ауданның негізгі маманданған саласы мал шаруашылығы. Ауданда тіркелген 491 шаруа қожалықтары, 9 ауылшаруашылық кооперативтері және 1 өндірістік кооператив ауыл шаруашылығының дамуына өз үлестерін қосып келеді. 2020 жылдың 1-ші қаңтарына ауданның барлық меншік түріндегі шаруашылықтарында мүйізді ірі қара - 39943, қой-ешкі - 98055, жылқы - 25738, түйе - 11568 бас болып, өткен жылдың осы мезгілімен салыстырғанда мүйізді ірі қара - 104,7, қой - ешкі - 103,0, жылқы - 105,0, түйе - 101,0 пайызды құрады. Ауданда шығарылатын сүт тағамдары және ет аудан халқының қажеттілігін толығымен қамтып отыр. Ауданда мал шаруашылығының негізгі бағыттарын дамытуға үлкен көңіл аударылуда: мал санының сапасын арттыру, түқымдарды жақсарту. Соңғы жылда ауданда екі шаруашьшық Бағалы түқымдастарды өндіру жөніндегі шаруашылық дәрежесін алды. Бүлар туқымды жақсартумен және мал шаруашылығының өнімдерін шығарумен айналысатын жылқының асыл туқымцарын шығару жөніндегі Абипханит және түйенің асып түқымдарын шығару жөніндегі Азамат шаруа қожалықтары. Ауданда ірі қара малцы қопдан үрықтандыратын 6 орын бар. Жыл сайын олар 450-500 малды қолдан үрықтандырады.Дегенменде, ауданда мал шаруашылығынан бөлек , аудан халқын көкөніспен қамту мақсатында барлық ауылдық округтерге Шалқар көлінің жағалауында осы мақсаттарға бөлінген жерлерді тиімді пайдалану мақсат етілген. Тұрғындар және шаруа қожалықтары 2012 жылы 258 га картоп, 150 га көкөніс, 42 га бау-бақша екті. Нәтижесінде 2581 тонна картоп, 2628 тонна кек. өніс, 761 тонна бау-бақша өнімдерін жинады.
Бүгінгі күнде де ауыл шаруашылығы салаларын дамытуға қолдау көрсетілуде. Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау АҚ, ауылдық Шалқар жайлауы несие серіктестігі, несие бөлетін Шалқар несие, Ақжанат Нур үйымдары 10 жыл ішінде 591 млн. теңге несие бөлген.
3-кесте. Мал шаруашылығының өндірілген өнімі[6]
Өндірілген өнім, т
01.01.2019ж
01.01.2020ж
Салыстыру пайызы, %
Ет (тірілей салмақта), тонна
10325
11177,9
108,3
3-кестенің жалғасы
Сүт, тонна
13495,7
13893,4
102,9
Жұмыртқа, ( мың дана)
384,2
443,1
115,3
4-кесте. Мал өнімдерін экспортқа шығару туралы [7]
рс
тапсырма
Шығарылған өнім көлемі, тн
1
Сиыр еті, 30 тн
Ресей Федерациясына Башқұрстан Республикасына Нұралы шқ 30 тонна сиыр етін экспорттады. Орындалуы 100 %.
2
Қой еті, 7,0 тн
Ресей Федерациясына Нұралы шқ 7,9 тонна қой етін экспорттады. Орындалуы 112,9 %.
5-кесте. Шалқар ауданы бойынша 2019 жылға егілген егіс көлемі[10]
2018 жылы егілген барлық егіс көлемі, га
2019 жылы егілетін барлық егіс көлемі, га
Ауытқу
+-, га
Оның ішінде, га
картоп
көкөніс
бақша
457
505
48
146,5
220,7
137,8
6-кесте. Ауыл шаруашылығы дақылдарынан алынған өнім [11]
Дақыл атауы
Егілген жер көлемі, га
2019 жылы алынған өнім көлемі, тн
2018 жылмен салыстырғанда +-
картоп
146,5
1905
+189 тн
көкөніс
220,7
3377
+287 тн
бақша
137,8
2274
+245 тн
Барлығы:
505
7556
721 тн артық өнім жиналды
1-диаграмма. Мал басы түрлерінің көрсеткіштері
Жоғарыда аталған ауылдық округтер бойынша уақытша ұзақ мерзімді жер пайдалану негізінде шаруа қожалықтары өз өндірістерін жүргізуде.Аудандағы орналасқан ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының жер пайдалануы мен құрылуына тоқталсақ, жоғарыда айтып өткендей, аумақ мал шаруашылығымен тығыз байланысты,сондықтан да жеке тұлға өзіне тиесілі ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жеке меншік жерді толықтай игеруге құқылы. Бірінші кезекте, ол мамандардың біліктілгіне сәйкес арнайы инжинирингтік компанияны таңдауға немесе осы сала бойынша мемлекеттік мекеме қызметкерінен ақыл кеңес алуға болады.Алайда ауданда кәсіпкерлер ұзақ уақыт осы сала төңірегінде жұмыс жасағандықтан,өз тәжірибелеріне сенеді.Егер тапсырыс берген жағдайда, тапсырыс берушіден Кәсіпорынның орналасқан жері,оның болашақ өнімінің көлемі мен сапасы, аралас өндірістер, өткізу нарықтары бойынша талап етілетін ақпарат сұралады, оның негізінде агрокешен моделі қалыптастырылады және жекелеген өндірістерді құру, олардың құрылымын, ресурстарға, алаңдарға және персоналға қажеттілікті айқындау мәселелерін егжей-тегжейлі пысықтай отырып, техникалық-технологиялық тапсырма жасалады. Инжинирингтік компаниялар мамандарының осындай қарапайым іс-әрекеттерінің нәтижесінде кәсіпкерге болашақ өндірістің бірнеше нұсқаларын ұсынуға, әрбір модель бойынша инвестициялардың жалпы көлемінің болжамды есебін жүргізуге мүмкіндік пайда болады. Ұсынылған жобалардың әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктерін салыстырмалы талдағаннан кейін ғана Тапсырыс беруші шешім қабылдайды,оның негізінде бизнес-жоспар әзірленеді.
Шалқар ауданында бірқатар шаруа қожалықтары осы секілді ұсыныстармен және мемлекет тұрғысынан көрсетілетін көмек нәтижесінде,яғни субсидия бөлу, қайтарымсыз несиелер және мал шаруашылығын қолдауға бағытталған бағдарламалар нәтижесінде құрылған.
2. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ БАРЫСЫ
2.1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының құрылу барысы
Аудандағы ауыл шаруашылығында негізгі рөлді шаруа қожалықтарының алатынын негізгі статистикалық мәліметтерден көре аламыз.Ендеше,шаруа қожалықтарының дамуы мен аумақтағы негізгі артықшылығына тоқталып өтсек.
Шаруа(фермер) қожалығын ұйымдастыру нысаны ретінде,ертеден келе жатқан меншік иелерінен пайда болағн уақытты айтсақ болады.Қазіргі кезде тқрғындар,яғни ауыл шаруашылық өндірісімен айналысатын адамдарды бір сөзбен шаруалар деп те айтамыз немесе басқа сөзбен-фермерлер десек те болады.Шаруа қожалығының өзі шаруа мен шаруаның жанұясы негізінде құралған болу керек.Ұйымдасудың бұл түрінен шаруа қожалығын көре аламыз. Қазақстан Республикасының нормативті актілерінің талдауы нәтижесінде,шаруа қожалығын ерікті деп тануымызға болады.
Шаруа (фермер) қожалығы -- мүлікті бірлесіп иеленетін және өндірістік немесе басқа шаруашылық қызметті жүзеге асыратын азаматтардың бірлестігі. Шаруа-фермер қожалығы мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін оның басшысы дара кәсіпкер -- фермер болып табылады. Фермер қожалығының мүлкі оның мүшелеріне меншік құқығымен тиесілі. [70]
Ол келесі белгілерден тұрады:
-Кәсіпкерлік қызмет үшін құрылады
-Шаруашылық қызмет үшін ауыл шаруашылық маңызды жерлер қолданылады
-Өндіріс шаруалар еңбегімен негізделеді
-Ауыл шаруашылығының тең құқылы құрылымдық бөлшегі болып саналады.
Шаруа (фермер) қожалығы келесі нысандарда құрылады:
А) кәсіпкерлік қызмет бірлескен ортақ меншік базасына негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
Б) Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер шаруашылығы;
В) бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт негізінде ортақ үлестік меншік негізінде жай серіктестік нысанында ұйымдастырылған фермерлік шаруашылық. Осы бірлескен кәсіпкерлікті азаматтар тобы (жеке кәсіпкерлер) оларға ортақ меншік құқығында тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға және (немесе) билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай жүзеге асырады.
ҚР шаруа қожалығынан салық 2013жыл бойынша
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін беру тәртібі
1. Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін арнаулы жер қоры жерінің және босалқы жердің құрамынан жер учаскелеріне меншік және (немесе) жер пайдалану құқығын өздеріне беруге мүдделі азаматтар жер учаскесінің орналасқан жері бойынша ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органына өтініш береді.
2. Өтініште көрсетілуі тиіс:
1) жер учаскесін пайдалану мақсаты;
2) оның болжамды өлшемдері;
3) орналасқан жері;
4) сұралып отырған пайдалану құқығы;
5) басқа жер учаскесінің болуы (болмауы) ;
6) шаруа (фермер) қожалығының құрамы.
Жер учаскесіне құқық беру туралы өтінішке шаруа (фермер) қожалығының басшысы мен мүшелері қол қояды.
Өтінішке: ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізудің қысқаша бағдарламасы; шаруашылық басшысының ауыл шаруашылығы өндірісіндегі еңбек қызметін растайтын құжаттар не тиісті білімі немесе арнайы даярлықтан өткені туралы құжат (шартты жер үлесіне құқығы жоқ азаматтар үшін); салық төлеуші куәлігінің көшірмесі және шаруа (фермер) қожалығы басшысының мекен-жайы қоса беріледі.
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін меншікке немесе жер пайдалануға беруге мүдделі тұлғаның өтініші негізінде ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органы сұралып отырған жер учаскесін аумақтық аймақтарға бөлуге сәйкес мәлімделген нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін айқындайды. Жер учаскесін пайдалану мүмкіндігі туралы ұсыныстар қарау және қорытынды дайындау үшін ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының жанындағы комиссияға ұсынылады. [35]
Көрсетілген комиссияның қорытындысы негізінде жерге орналастыру жобасы және Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес жер учаскесіне тиісті құқық беру туралы ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органы шешімінің жобасы дайындалады.
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының жер учаскесіне құқық беру туралы шешімі тиісті жерге орналастыру жобасы бекітілген күннен бастап бір айдан кешіктірілмей, өтініш берушіге шешім қабылданған сәттен бастап жеті күн мерзімде жер учаскесіне меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешімнің көшірмесін табыс ете отырып, қабылданады.
Қысқаша айтқанда, шаруа қожалығында ең бастысы-жер. Шаруашылық жүргізу үшін жер учаскелері ҚР азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе 49 жылға дейінгі мерзімге уақытша өтеулі жер пайдалану құқығымен беріледі, бұл ретте жеке меншікке ақылы негізде беріледі. Шаруа қожалығын жүргізу үшін азаматтың жеке меншік құқығында болуы мүмкін жер учаскелерінің шекті ең жоғары мөлшері енгізілді. Жер учаскелері шаруа қожалығын жүргізу үшін уақытша жер пайдалану құқығымен берілген Қазақстан Республикасының азаматтары мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларының жер учаскесін жеке меншікке сатып алуға құқығы бар.
Осы секілді бірнеше криитерийлерге байланысты аудан аумағында шаруа қожалықтарының үлесі көп.Cоған байланысты 7-кестеде көрсетілгендей аудандағы мал басы бойынша негізгі экономикалық көрсеткіштер көрсетілген.
7-кесте. Шаруа қожалықтарының мал басы бойынша экономикалық көрсеткіштері [35]
Мал түрі
Мал басы
01.01.2019ж
Мал басы
01.01.2020ж
Салыстыру пайызы, %
МІҚ
38046
39922
104,9
Қой-ешкі
95706
97774
102,2
Жылқы
24302
25726
105,9
Түйе
11408
11659
102,2
2.2 Бизнес-жоспар түсінігі және құрылу жолы
Ең алдымен, бұл терминнің қандай мағына беретініне тоқталып өтсек,бизнес жоспар-бұл жобаның , қабылданған шешімдердің, жоспарланған іс-шаралардың тиімділігін жан-жақты бағалауға, осы жобаға ақша салу керек пе деген сұраққа жауап беруге мүмкіндік беретін құжат.
Бизнес-жоспар керек:
-өнім немесе қызмет өз тұтынушысын табатынын көрсету, өткізу нарығының сыйымдылығын және оның даму перспективасын орнату;
-өнімді дайындау және өткізу, нарықта жұмыс немесе қызмет көрсету үшін қажетті шығындарды бағалау;
- болашақ өндірістің табыстылығын анықтау және оның кәсіпорын (инвестор) үшін, жергілікті, өңірлік және мемлекеттік бюджет үшін тиімділігін көрсету.
Осы бөлімнің Бизнес-жоспары мал шаруашылығы саласындағы жұмыстардың жұқа түрлеріне арналған және келесі өнім түрлерін шығару және шаруа - фермер қожалықтарының қызметін көрсету жөніндегі коммерциялық кәсіпорындарды сипаттайды: ІҚМ еті, қояндар, сүт және сүт өнімдері, жас бұқашықтар, Ешкі шаруашылығы өнімдері, қойлар мен қошқарлар, мал шаруашылығы фермасының өнімдері, шошқа етін сату, етті жылқы шаруашылығы өнімдері, сиыр еті мен сиыр етінен алынған сүт өнімдері, шошқа етін және ірі қара.
Ендігі кезекте бизнес жоспардың қалай құрылуы мен жасалу жолына тоқталсақ, ол келесідей мазмұнды қамтиды:
- Жоба түйіндемесі
- Өнім сипаттамасы
- Өнімді жүзеге асыру
- Қаржылық бөлім
- Қорытынды
Жоба түйіндемесі
Зерттеу нысаны ретінде Шалқар қаласы аумағында орналасқан Бауыржан шаруа қожалығын алдым.Қожалық қазіргі таңда 1400 га жерді қамтиды. Қожалықтың негізгі мақсаты мал шаруашылығымен айналысу. Мал басын үнемі өсіру арқьшы мал өнімдерінің көлемін үлғайту және оларды қайта өңдеп, сатумен айналысады.Негізгі бағыты сүт және ет өнімдерін қала ішінде сату және бас саны үлес салмағын арттыруболып табылады.Қазіргі таңдағы барлық қолда бар мал басы саны 65 құрайды.Соның ішінде 40 түйе және 25 бас жылқы малдары бағылып күтілуде. Шаруа қожалығы өзінің қызметін жарғыда көзделген міндеттер мен мақсаттарына сәйкес жүзеге асырады.
Шаруа қожалығын тәжірибесі мол, жоғары білімді, ауыл шаруашылығының маманы басқарады. Соңғы жылдары Үкіметіміздің мал шаруашылығын дамытуға арналған бағдарламаларын пайдалана отырып, шаруа қожалығы мал басын күрт өсіруде. Шаруа қожалығы жыл сайын мал азығьш өз күштерімен дайындап алады. Оған қальштасқан шөп дайыдайтын бригадасы бар. Онда тәжірибелі механизаторлар келісім шартпен шыс жасайды.
Шаруа қожалығы мал шаруашылығыш қажет мал қораларымен, аулалармен, малшыға қажет үйлермен, қажет техникалармен қамтамассыз етілген.
Осы жобаны іске асыру шеңберінде жалпы алаңы 1400 га кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру болжанатын жерді жалға алу жоспарлануда. Жыл сайынғы жалдау төлемдері 80 000 тг құрайды
- жалға беру, айына 1 ш.м. жалдау құны:
- негізгі тұтынушылар:
Негізгі тұтынушы Шалқар қаласы және жақын орналасқан ауылдық округтер халқы болып табылады.
- салық салу жүйесінің түрі:
Бұл жобада салық салу объектісі ретінде бірыңғай ауыл шаруашылығы салығын қолдану жоспарланып отыр.
Кәсіпкерлік қызмет Шалқар ауданы аумағында жүзеге асырылады.
- жобаның әлеуметтік-экономикалық маңыздылығы:
Жобаны іске асыру 3 жаңа жұмыс орнын құруға, бюджетке салықтық түсімдерді арттыруға, Шалқар және жақын маңдағы аудандар халқының ІҚМ сапалы етіне деген сұранысын қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Кіріспе
Ет, әсіресе жылқы етін өндіруді арттыру мәселесі мал шаруашылығы саласындағы ең өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі уақытта Қазақстанда ол мал өсіру есебінен шешілуде. Мамандандырылған ет тұқымдарының жануарлары ет өнімділігімен және жылқы етінің сапасымен ерекшеленеді.
Ет малының санын одан әрі ұлғайту фермерлік шаруашылықтарды дамытуға, оларды ірілендіруге, мамандандыруға, экономикалық жағдайлар мен нарықтық конъюнктураны дамытуға бағытталған. Дәл осындай шаруашылықтарда мал азығын дайындаудан, төлді өсіруден және өсіруден, оны айдап апарудан және бордақылаудан, сатудан бастап, жылқы етін өндірудің қарқынды технологияларын тиімді пайдалануға болады.
Жобаның сипаттамасы
- Өнімнің сипаттамасы:
Ет-тамаша аспаздық қасиеттерге ие ең маңызды тамақ өнімдерінің бірі. Ол әр түрлі өнімдермен - көкөністермен, жармалармен, макарон өнімдерімен оңай үйлеседі. Толыққанды ақуыздармен қатар, ол май және қоректік құндылығы жоқ, бірақ ас қорыту шырындарының күшті қоздырғыштары болып табылады және осының арқасында тағамның жақсы сіңуіне ықпал етеді.
Түйе майы жоғары бағаланады. Оны аспаздық, косметика және тіпті медицинада өндіру үшін пайдаланады. Бұл жануар ағзасының ерекшеліктеріне байланысты. Шөл далада ұзақ қозғалу үшін пайдалы заттарды жинақтау қабілеті, түйелерге барлық қажетті микроэлементтерді ұзақ уақытқа сақтауға мүмкіндік береді. 2. Жүн. Бүгінде түйе жүнінің киімін нарықта жоғары бағалайды,өйткені заттар жүз пайыз табиғи және экологиялық тазалықпен ерекшеленеді. Олардың жүн жоғары төлейді, сондықтан қол жеткізуге болады үлкен пайда, оның сату.
Түйе еті-біздің рационымыздың ең маңызды өнімдерінің бірі. Сиыр еті қызыл және шырынды. Онда май серпімді, кремді-қызғылт түсті, бұлшықет сүйектен әлдеқайда көп. Ол адамға қажетті ақуыздар мен дәрумендер бар, олар көкөніс пен жемістерде жоқ. [56]
Жас жылқылардың еті нәзік, шырынды, дәмсіз, химиялық құрамы мен құнарлылығы бойынша сиыр етінен шамалы ерекшеленеді. Құрамында 17-21% ақуыз, 23% май, микроэлементтерге (кобальт, йод, мыс) және витаминдерге бай. Жоғары қоңдылығы бар жылқылардың сою жолы 60% -- ға, орташа -- 48 -- 52% -- ға және орташадан төмен-45-48% - ға жетеді. Жылқы еті, жаңа піскен күйінде қолданудан басқа, ысталған өнімдерді, шұжықтарды, консервілерді дайындау үшін кеңінен қолданылады.
Бие сүті диеталық және балалар тағамы үшін жаңа күйінде пайдаланылады. Алайда, оның басым бөлігі қышқыл сүт өнімдерін -- қымыз дайындау үшін келеді. Қымыз өндіру процесінде жағымды ерекше дәммен бірге бұл өнім бірқатар жаңа пайдалы қасиеттерге ие болады және ең алдымен ауру тудыратын микроорганизмдердің тіршілігін басуға қабілетті. Өнімді түйе шаруашылығының өзекті мәселелерінің бірі түйе сүтіне сұраныстың оны өндірудің нақты мүмкіндігінен асып түсуіне байланысты сүтті түйе шаруашылығының тұрақты дамуы болып табылады. Ішкі және сыртқы нарықтардың қажеттіліктерін толық қанағаттандыру үшін түйе сүтінің өндірісін ұлғайтуды тежеудің басты факторы.Экономикалық тұрғыдан қарағанда, фермерлік шаруашылықтардың ішінде түйе малын өсіру пайдалы және ұтымды болып келеді.Себебі,Қазақстандның климатына сәйкес, шөл және шөлейт жерлерде мекен етіп қана қоймай, жергілікті халықты сүт қана емес, еті,терісі,жүнімен секілді қажеттіліктермен қамтамасыз етеді.
Жобаны жүзеге асыру барысы
8-кесте. Салымдар (инвестиция) [73]
Салымдар
Саны
(дана)
Қазіргі құны
(мың.тг)
Жер учаскесін жалдау (ферма құрылысы, жайылымды ұйымдастыру)
Құжаттарды ресімдеу және тіркеу
Төленетін салықтар
200
2 Пәтерлі тұрғын үй
1
1 200
Мал қораауданы 400 м², сарай құрылысы
2 000
Ауыл шаруашылық техникасын сатып алу
200
Трактор
Трактор тіркемесі
Жүк тиегіш
1
1
1
7 000
2000
1750
Шөп шалғы
Шөп тырма
1
1
100
220
Жылыту, сумен жабдықтау, канализация, электр және т. б. ұйымдастыру.
1
2500
Жылқы сатып алу (65 бас)
1шт 350 000
8 750
Түйе сатып алу (40бас)
1шт 300 000
12 000
Өзге де шығындар
-
150
Барлығы
35 820
8-кестеде көрсетілгендей, 65 басқа арналған жылқы және түйе малдарын ұйымдастыру кезінде 35 820 000 тг көлемінде инвестиция қажет, сонымен қатар салымдардың көп бөлігі жылқы мен түйе сатып алуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Ақтөбе облысы Шалқар ауданы ауыл шаруашылық кәсіпорындарын құру барысында ГАЖ технологиясын қолдану.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс 60 беттен, кіріспеден, негізгі 3 бөлім, қорытындыдан және 39 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Сонымен қоса, жұмысты жазу барысында 11 кесте, 18 сурет құрастырылып, пайдаланылды.
Жұмыстың мақсаты: Ақтөбе облысы Шалқар ауданы аумағындағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының құрылу барысында Гаж технологиясын пайдалану.
Түйін сөздер: географиялық ақпараттық жүйе, бизнес-жоспар, ауыл шаруашылық кәсіпорындары.
Зерттеу әдістері: дипломдық жұмысты жазу барысында статистикалық әдіс, салыстырмалы талдау әдістері қолданылды.
РЕФЕРАТ
Тема: Применение технологии ГИС при создании сельскохозяйственных предприятий Шалкарского района Актюбинской области.
Обьем и структура работы: Дипломная работа состоит из 60 листов, введения, 3-х глав, заключения и 38 списка использованной работы. Также, во время работы было создано и использовано 11 таблиц и 18 рисунков.
Цель работы: Использование технологии ГИС при создании сельскохозяйственных предприятий на территории Шалкарского района Актюбинской области.
Ключевые слова: географическая информационная система, бизнес-план, сельскохозяйственные предприятия.
Методы исследования: При определении особенностей природного состояния использовались статистический метод и метод сравнительного анализа.
ABSTRACT
Subject: The use of GIS technology in the creation of agricultural enterprises of the Shalkar district of Aktobe region.
Volume and structure of work: Diploma thesis consists of 60 lists, an introduction, 3 main parts, conclusion and 38 list of references. Includes and used 11 tables and 18 picture.
Objective: The use of GIS technology in the creation of agricultural enterprises in the Shalkar district of Aktobe region.
Keywords: Geographic information system, business plan, agricultural enterprises
Study methods: Research methods: The features of the natural state, the statistical method and the method of comparative analysis were used.
БЕЛГІЛЕУЛЕРМЕНҚЫСҚАРТУЛАР
ГАЖ - Геоақпараттық жүйе
ҚР - Қазақстан Республикасы
ЖШС - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ІҚМ - Мүйізді ірі қара
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ ШАЛҚАР АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1.Шалқар ауданының жер қоры, табиғи жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... .4
1.2.Ауданның негізгі табиғи-географиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3. Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың даму жағдайы, қалыптасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2 ШАЛҚАР АУДАНЫНДАҒЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ БАРЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 16
2.1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың құрылу кезеңдері мен қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Бизнес-жоспар түсінігі және құрылу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.3 Мемлекеттік қолдаулар және мал басын көбейтуге арналған бағдарламалар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3 ГЕОАҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУ АЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
3.1 Геоақпараттық жүйелердің маңызы мен сипаттамасы және оларға түсінік беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2 Ауыл шаруашылығы саласындағы ГАЖ алатын рөлі мен маңызы, ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
3.3 Ауданда шаруа қожалықтарын құру мен дамытуда Аrcgis бағдарламалық құралын пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..60
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы-материалдық өндірістің маңызды салаларының бірі және экономиканың бір саласы. Оның мақсаты халықты ауыл шаруашылығы қызметін жүзеге асыру барысында алынған өнімдермен немесе шикізатпен қамтамасыз ету болып табылады.Шаруашылық құрылымы көптеген элементтерден тұрады. Ауыл шаруашылығы кәсіпорны - бұл шаруашылық элементтерінің бірі.Ауыл шаруашылығы мақсатындағы кәсіпорындардың ерекшелігі олардың табиғи-биологиялық жүйені (жануарлар, жер және өсімдіктер) қалпына келтіруден толық немесе ішінара тәуелділігі болып табылады.
Қазақстан-ауыл шаруашылығы халықтың негізгі бөлігінің тіршілік ету саласы болып табылатын агроиндустриялық ел. Ауылдық жерлерде бүгінде халықтың қырық үш пайызы тұрады,және ауыл шаруашылығы өндірісінің даму дәрежесіне тек осында жұмыс істейтін адамдардың ғана емес, сондай-ақ осы саламен қандай да бір дәрежеде байланысты адамдардың өмірлік деңгейі байланысты. Ауыл шаруашылығы өндірісінің даму деңгейімен қазақстандықтардың көпшілігінің әл-ауқаты тығыз байланысты. Ресми статистикаға сәйкес, елдің барлық аумағының төрттен бір бөлігі дала жерлері ретінде сипатталады, жартысы жартылай шөлейт және шөлейт аумақтар ретінде, қалған төрттен бір бөлігі тау етегі болып табылады. Ел аумағының 80% - ы ауыл шаруашылығы жерлері ретінде сипатталады, бұл 200 млн га құрайды..Ел халқының шамамен 45% - ы ауылдық аумақтарда тұрады және экономикалық белсенді халықтың 30% - ы ауыл шаруашылығы секторында жұмыспен қамту есебінен қалыптасады. ҚР ҰЭМ Статистика комитетінің мәліметіне сәйкес, 8.5 млн жұмыспен қамтылғандардың 2 млн-ы ауыл шаруашылығы саласында жұмыс істейді.
Қазақстандағы ауыл шаруашылығының дәстүрлі саласы- мал шаруашылығы болып табылады,ол халықты азық - түлікпен, ал жеңіл өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз етеді. Жыл сайын Қазақстанда жеті жүз елу мың тоннаға дейін ет, төрт жарым миллион тоннадан астам сүт, екі жарым миллиард дана жұмыртқа, отыз мың тонна жүн өндіріледі.
Аграрлық өндірістің серпінді дамуы өндірістік және басқарушылық міндеттерді шешу үшін қажетті ақпаратты жинау мен өңдеудің қазіргі заманғы технологияларын енгізуді талап етеді.
Ауыл шаруашылығы өндірісін басқарудың тиімділігін арттырудың неғұрлым перспективалы бағыттарының бірі геоақпараттық технологиялар базасында Ақпараттық жүйелерді пайдалану болып табылады. Мұндай жүйелер келесі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
- шешім қабылдауды ақпараттық қолдау;
- агротехникалық операцияларды жоспарлау;
- агротехникалық операциялардың мониторингі және егістіктің жай-күйі;
- дақылдардың өнімділігін болжау және шығындарды бағалау;
- техниканы пайдалануды жоспарлау, мониторингілеу және талдау.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен практикалық маңыздылығы:
Ақтөбе облысы Шалқар ауданы аумағындағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарының құрылу барысында Гаж технологиясын пайдалану, ауданның ауыл шаруашылығы саласындағы ауыл халқының кәсіпкерлік белсенділігін арттыру және экономикалық қызмет салаларын кеңейту негізінде ауылдық елді мекендер тұрғындарының кіріс деңгейінің өсуі;
ауыл тұрғындарының тіршілігін қамтамасыз ету саласын дамыту, кәсіпкерлікті дамыту барысындағы қазіргі заман технологияларын қолдану арқылы негізгі бағытты оңтайландыру.
1 АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ ШАЛҚАР АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒИ - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
0.1 Шалқар ауданының жер қоры, табиғи жағдайлары
Шалқар ауданы - Ақтөбе облысының оңтүстік шығысында, Арал экологиялық аймағында орнaлacқан, шaлғай жатқан аудандардың бірі. Аймақ алаңы -61,85 мын, ш. Км құрайды. Аудан Өзбекстан, Қызылорда облысы, Ақтөбе облысының Байғанин, Мұғалжар, Ырғыз аудандарымен шекаралас.1 ш.кm жерге 0,8 адамнан келеді. Аудан аумағы қошқыл топырақ аймағына жатады. Топырақ қабатының ерекшелігіне қатты тұздануы, басым бөлігінде жеңіл механикалық құрамы, гидроморфтық топырақтардың кең таралуы, шөлейт және тақырлардын, басымдығы жатады. Негізінен жеңіл саздақ және құмды механикалық құрамы қарапайым қошқыл және қошқыл сор мен олардың шеп сортанды жиынтықтары кеңінен таралған. Су арналарында жайылымдық және аллювиалдық-жайылымды топырақтар, жиірек тақыр және сортандармен жиынтықтар, сортаң немесе шөлейт тақырлар араласқан жайылымцы қошқыл сор топырақтар болады.Бұдан шығатын қорытынды, Шалқар ауданының орналасқан аумағы және топырақ құрамы мен қабатының жайылуы ондағы таралған өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің таралуы аудандағы негізгі алып жатқан ауыл шаруашылық алқап түрі- жайылымдық жерлер екенін көреміз. Сондықтан да негізгі халықтың тұрмыс тіршілігі мал шаруашылығымен тікелей байланысты.
Ауданда тіркелген 491 шаруа қожалықтары, 9 ауылшаруашылық кооперативтері және 1 өндірістік кооператив ауыл шаруашылығының дамуына өз үлестерін қосып келеді. 2020 жылдың 1-ші қаңтарына ауданның барлық меншік түріндегі шаруашылықтарында мүйізді ірі қара - 39943, қой-ешкі - 98055, жылқы - 25738, түйе - 11568 бас болып, өткен жылдың осы мезгілімен салыстырғанда мүйізді ірі қара - 104,7, қой - ешкі - 103,0, жылқы - 105,0, түйе - 101,0 пайызды құрады. [16]
2019 жылы аудан бойынша 11357,5 тонна ет (тірілей салмақта), 14008 тонна сүт, 391900 дана жұмыртқа өндіріліп, өткен жылға қарағанда ет өндіру 110 %, сүт өндіру 103,8 %, жұмыртқа өндіру 102,0 пайыз болды.
Қалай болғанда да, ауыл шаруашылығының барлық салалары бірыңғай механизм екенін ұмытуға болмайды. Ал ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының түрлері мен типтері қызмет түрлерімен, жалпы шаруашылық және аумақтық мамандандырумен байланысты. Соған сәйкес ауыл шаруашылығында келесідей түрлері бойынша:
-Сүт, ет немесе ет-сүт (ІҚМ)
-Сүт-көкөніс
-Көкөніс
-Асыл тұқымды мал т.б мамандану салалары жүзеге асуда.
Шалқар ауданы
1- сурет . Ақтөбе облысы бойынша аудандар картасы (Шалқар ауданы көрсетілген) [1]
Жер ресурстары
1-кесте. Жер экспликациясы санаттар бойынша [1]
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер
1 738 834га
Елді мекендердің қалалардың, поселкелер мен ауылдық елді мекендердің жерлері
8 16 380га
Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылық емес мақсаттағы жерлер;
24 811 га
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері
-
Орман қоры
31418га
Су коры
-
Запастағы жерлер
3272903га
2-кесте. Алқап түрлері (а.ш мақсатындағы жерлер бойынша) [5]
егістік
көп жылдық екпе
Тыңайған жер
шабындық
жайылым
47га
7га
45га
3250га
1718899га
Әкімшілік және аудандар бөлінісі
Шалқар ауданы 12 ауыл округінен кұралған.
Айшуақ ауылдық округі, орталығы Бегімбет поселкесі
Ақтоғай ауылдық округі, орталығы- Қотыртас станциясы. Ақтоғай ауылдық округіне сондайақ Шахта, №60, Қауылжыр разъездері жатады.
Бозой ауылдық округі , орталығы осы аттас ауыл. Бозой ауылдық округіне сондай ақ Қоянқұлақ, Қанбақты ауылдары жатады.
Біршоғыр (бүрынғы атауы Ақтоғай) ауылдық округі, орталығы аттас ауыл. Біршоғыр округі орысша берілуімен Берчогурский деп беріліп жүрді. Байырғы атауы облыстық-маслихатының 2004 жылғы шешімімен бектілген. Біршоғыр ауылдық округіне сондай ақ Сарысаи ауылы, №59 және Алабас разъездері жатады.
Есет Көтібарулы ауылдық округі, орталығы Байқадам поселкесі. Бүрынғы кездегі атауы Сарыбулақретінді қалыптасқан.
Жаңақоныс ауылдық округі, орталығы Аққайтым ауылы. Жаңақоныс ауылдық округіне сондай-ақ Қопасор ауылы жатады.
Кішіқүм ауылдық округі, бүрынғы атауы Тоғыз, орталығы - Шілікті ауылы. 1999 жылы топонимнің байырғы жазуы туралы шешЗм қабылданды. Кішіқүм ауылдық округіне сондай-ақ 2001 жылы Республикалық комиссиясының шешімімен байырғы аталуы және жазылу үлгілеріне: Сарыдүлек, Шоқысу, Аққеспе, Қарашоқат, Шағыр атауларына ие болған разъездер де жатады.
Қауылжыр ауылдық округі, бүрынғы атауы Соленый. Орталығы аттас атаумен (Қауылжыр) аталады Қауылжыр ауылдық округіне байырғы атауы облыстық мәслихаттың 1997 жылғы шешімімен қайтарылған. Қауылжыр ауылдық округіне сондай-ақ Қайдауыл, Үлпан, N966, 67 разъездер жатады.
Мөңке би ауылдық округі, орталығы Мөңке би ауыльъ Мөңке би ауылдық округінің атауы Қазақстан егемендігінің алғашқы жылдар н a жүргізілген қайта атау саясатына сәйкес Мөңке бидің есіміне байланысты. Ауылдық округіне сондай-ақ Қамыр ауылы жатады. Бұрынғы Қайыр аталған орталығы Мөңке би атауымен аталса, Қайыр Темір жол станциясының атауы ретінде аталғанын көріп отырмыз.
Тоғыз ауылдық округі, орталығы аттас атаулы темір жол станциясы.
Шалқар ауылдық округі, орталығы Жылтыр ауылы. Шалқар ауылдық округіне сондай-ақ тағы 2 ауыл Талдықүм және Көктымақты жатады.
Шетырғыз ауылдық округі, орталығы Қаратоғай ауылы. Шетырғыз ауылдық округіне тағы да 2 ауыл Түмапыкөп және Атан атындағы ауыл жатады. [17]
1.1 Ауданның негізгі табиғи-географиялық жағдайы
Шалқар ауданына Солтүстік Арал маңайы аумағы ретінде шөлді және күрт континентальді климат тән. Бұл қыс уақытындағы ең минималдық (-42°C) және жаз уақытындағы максималдық температура (+43°C), аралығындағы айырмашылықтың кең амплитудасы және тәулік ішіндегі температураның күрт құбылуы, ортажылдық жауын-шашынның кем көлемі: орташа алғанда-165 мм, 65,1 (1944 ж.) 3292 мм (1981 ж.) дейін жылдар бойы өзгеруі арқылы білінеді. Күз-қыс және жаз ылғалдану жылдары жауын-шашынның кен көлемінің уақыты бойынша ерекшеленеді.
Шалқар метеостанциясының мәліметтеріне сәйкес (1933-1992 ж.ж.) ауаның ортажыпдық температурасы +5,9" аспайды, қаңтардың орташа температурасы -14,2°, шілденің +25,0°, жылы кезең (ортатәуліктік температуралардың алмасуымен +5° жаздың шартты басы) орташа алғанда 193 күн жалғасады. Сәуірдің 20-23-і көктемге тән сәлкындар және 89 мамырда, ал алғашқы күзгі салқындар 21-29 қазанда байқалады. Аязсыз кезеңнің үзақтығы 155 күнге созылады. Жылы температуралар жиынтығы 10° C жоғары +33+35°C, an 5°C-тaн жоғары -35-45°C.
Желдері мерзімге қарай бірдей емес. Ең күшті қайталанатындары қыста және көктемде солтүстік-шығыс бағытта, .ал жазда -солтүстік-батыс, күзде-оңтүстік-батыс жәнө солтүстік-шығыс 6aғытында болып келеді. Желдің орташа жыпдамдығы 4,6 мсек., максималдығы 40 мсек., жел-г дің жыпдамцығы 10 мсек. Артық күндер саны жылына 20,2 қүрайды.
Қысы қысқа, aз қарлы, жиі жылылықтары болады. Тұрақты қар қабаты (орташа қалындығы -12 CM) желтоқсанның ортасында тұрақтап, наурыздың екінші онкүндігінде ериді. Тұрақты қар қабатсыз қыстар да болады. Ең салқын айы қаңтар. Минималдық температура 42,6" С.Көктем жылдам түседі, күндізгі уақытта температураның 33,7о C күрт көтерілуі, түнгі сағаттарда температураның күрт төмендеуі мүмкін. Қалыптасқан қар қабаты 22-29 наурыз apaлығында кетеді. Көктемгі жиі және күшті желдер жер бетін тез кептіреді. Қысқа көктемді мамырдың екінші онкүндігінде келетін құрғақ жөне ыссы жаз алмастырады. Жазғы айлардын температуралары маусымда 22°-24°C, шілдеде 25°-27°C, тамызда +20-25° C. Максималды температура жазғы күндері 43,3" ыстыққа дейін көтеріледі, aл жер қабатының бетінде сол күндері 65°C жетеді. Орта айлық ауаның ылғалдығы сол уақытта 42%ға төмендейді, түс асқан уақытта минимум 5% -ға дейін. Аудан шөл және жартылай шөл аймақтарға жатады. Жердің 86,6% 5355,2 тыс. га, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер. Басым бөлігі құмды.
Солтүстік Арал өңірінің жалпы радияциялық режимі күн радиациясының спектрдің ультрафиолет бөлігінің басымдылығымен, жоғары күшімен сипатталады. Тікелей күн радиациясының көлемді көтерілуі ауаның төмен ылғалдылығы мен ашық, бұлтсыз күндерінің басымдылығына ықпал етеді.
Қоректену заттарының қозғалмалы формаларымен қамтамасыз етілуі өте аз, әсіресе фосфор aз (30 мгкг қара топырақ , азот та жеткіліксіз, барлығы 42 мгкг. Тек калиймен ғана шамамен жақсы қоректелген 723 мгкг.
Шалқар көлінің суы тұщы, егін суару үшін қояданылады, кейбір жылдары да минералмзацияпанған, тұз концентрациясы ең күшті күз уақытында 0,2 0,5 гл қүрайды. Су құмды топырақтарда жұмыс істейтін агротехника ерекшелігі бұл жиі суару, алайда аз суару нормалары көлемінде: 700-800 м3га люцерна шөбі үшін, суару нормасы 5000 м3га және 400-500 мЗга түқымцар үшін мЗга суару нормасы 3500-4200 мЗга
Табиғи ресурстар
Ауданда табиғи газ, мұнай, минерал тұздары. бор, мәрмәр, әк, құрамында қиыртас, кварц, дала шпаты бар құм, саздың мол қорлары бар.Г еологтардың зерттеулеріне сәйкес соңғы жылдары темір рудасының мол қоры табылған. 1963 жыддан бері ауданда емдік қасиеті бар Шалқар минерал суы өндіріледі.
Топырақ қабаты және құрамы
Аумақ қошқыл топырақ аймағына жатады. Топырақ қабатының ерекшелігіне қатты тұздануы, басым бөлігінде жеңіл механикалық құрамы, гидроморфтық топырақтардың кең таралуы, шөлейт және тақырлардын, басымдығы жатады. Негізінен жеңіл саздақ және құмды механикалық құрамы қарапайым қошқыл және қошқыл сор мен олардың шеп сортанды жиынтықтары кеңінен таралған. Су арналарында жайыпымцық және аллювиалдық-жайыпымды топырақтар, жиірек тақыр және сортандармен жиынтықтар, сортаң немесе шөлейт тақырлар араласқан жайыпымцы қошқыл сор топырақтар болады.
Шалқарнұр елеңкі енінен солтүстікке қарай және Мүғалжар тауларынан батысқа қарай, Торғай қыраты шеңберінде топырақ қүрайтын қүрам ретінде қуатты қүмдақтар, жеңіп саздақ және құмдар шығады. Сағыз, Жем, Торғай терассапары, Торғай төмендеуінде, сондай-ақ көне үйінді орындарында, мысалы Yenлы Борсық қүмдары дөңесті құмдар жиынтықтары көптеп кездеседі.
Күрең топырақтар аймағы Орал платосы алдында абсолюттік биіктігі 100-200 метр орнапасқан. Топырақ құраушы кендер ретінде женіл сугпин және супес, сирегірек орташа суглиндер құрайды. Олардың негізінде тақыр немесе сортаң араласқан, жиі жағцайпарда бір жиынтықта күрең топырақтар қалыптасады. [34]
Қарапайым қошқыл топырақтар Жем өзенінің сол жағалауында, кей жерлерде он жағалауында, Мүғалжар таулары мен Yenan Борсық қумдары арасындағы толқынды тегістіктерде таралған. Топырақтың төменгі қабаттары сарғышқошқып қүмдақ және қумдармен белгіленеді. Қошқып түздақ топырақтар жер бедерінің төменгі беліктері мен плато тәрізді биіктіктерінде шоғырланған. Сортандар барлық аймақтарда да, әсіресе, түрлі мөлшердегі тандақтармен кездесе отырып, ақшыл бурыл және қошқыл топырақтар аймақтарында кеңінен таралған. Мысалы, біртекті үштағанды саздан тұратын Шалқар теңізі ойпаңында сортаңдар үлкен біртекті көлемдерде орналасады.Дала сортаңдары жер бедерінің түрлі элементтерінде орналасқан бурыл және қарашірік аймақтарының аймақтық топырақтар арасында шағын кірінділер түрінде кездеседі. Солтүстікте сортаңдар 100 см тереңдікте күкірт қышқыл тұздармен өте тұздалган.
Тұзды сортаңдар дала сортаңдарынан 30-50 см тереңдікте жатқан тұздардың жоғары құрамдылығымен,қарашірік қабатының аздығымен таралған. Ең кең таралғаны -сор жене. қалдық сортаңдар. Қалдық сортаңдар жерасты суларымен байланыстары жоқ, олардың қүрамында туз мөлшері аз, кескіні бойынша кеп ештеңе өзгермейді. Сор тақырлар барлық жерлерде тұзды кеуіп қалған көлдер түбінде шағын таңдақтар ретінде кездеседі. Ен көп құрғақтық олардың бетінде болады. Тұздардын сапалық құрамы көп жағдайларда қоршаған қабаттар мен олардың тұздану сипатына байланысты. Мысалы Үстірт платосында орналасқан Сам сор тақыры негізінен гипстің көп көлемі және тез еритін тұздарға бай үштағанды кезеңнің қалдықтарымен қоршалған. Сыртқы қабаты тұздану сипаты бойынша супьфаттық-хлоридті болып келеді.Құмдар басым бөлігінде облыстың шөлейт аймағының оңтүстік бөлігінде жеке дара массивтер ретінде таралған: ұлы және Кіші Борсық, Көкжиде, Қүмжарған, Аққүм, Барқын, Арал Қарақүм құмдары. Құмдар бір-бірінен тақыр, сор, сортаң, бурыл құмайт араласқан тапал, ояң жерлердің күрделі жүйесі арқылы ажыратылған. Құмдар өсімдікпен көмкерілген сайын шөлейт қүмды топырақтар қалыптаса береді. Тақыр тәріздес және тақыр жерлер негізінен обп ыстың оңтүстік бөлігінде кездеседі және ауыр механикалық күрамды шөгінділерде дамиды. Үстірт өрнегінің солтүстік бағытында останцаралық ояң жерлерде, Шалқар ауданының шығыс бөлігінде, Yenan және кіші Борсық қүмцарының ояң тегістіктерінде шағын таңцақтар тәрізді тақырлы тузды-сорлы топырақтар кездеседі. Тақырлар жер бедерінің ояң жерлерінде кене аллювиалдық және делювиащық қабаттарында дамиды.
Су ресурстары
Шалқар артезиан қабаттары бұл суасты сулары бар Арал теңізінің солтүстігінде орналасқан аймақ. Солтүстікте Муғалжардан басталады және Арал мен Үстіртке оңтүстікке қарай созылған. Шалқар артезиан қабаттары әрқайсысы 100 -120 m қалыңдығы бар екі су қабатынан турады.. Жоғары қабат палеоген, төменгі құм-бор негізінде. Жоғары палеоген қабаты 150-200 м
тереңдікте орналасқан, ал төменгі бор қабаты 300-600 м тереңдікте орналасқан. Су ағымыныңқуатты күші бар. Қазылған уңғымалардан су өз бетімен жер астынан шығып жатады. 1 күн ішінде уңғымадан шығарылатын су көлемі жоғары қабаттан -100-150 ш.м, ал төменгі қабаттан 1000-2200 ш.м. Шалқар артезиан ресурсының шамалы түздалган түщы судың қоры 300 ш.м астам. Оның ішінен пайдаланатын жерлерді суару мақсатына, халықты ауыз сумен қамтамасыз ету үшін 450-480 млн. ш.м су пайдаланылады.
Аудан аймағының жерінде 49 км-ден (Текелі өзенп) 195 км-ге дейін (Шетырғыз) ұзындықты құраған 15 өзен орналасқан. Сондай-ақ 10 ағыны бар және ағынсыз көл бар. Олардың 10 ш.км-ден 23,4 ш.км дейіні ағысы бәр көлдер. Шалқар кепінен басқа көлдер тузды, сондықтан жайылымдарда мал суару көздері ретінде пайдаланылатынын көреміз. [20]
Жер асты сулары
Эол шөгінділерінен кұралған ірі құм массивтерінің қабаттарының тәжірибелік мәні зор. Су сыйымды қабаттардың қуаттылығы 4 м-ден 20 м дейін, орташасы 10-13 м. Ұнғыма шығымы 0,5 ден 4,5 лс дейін өзгеріп отырады. Сулары минерализациясы 0,1-0,6 гл дейін тұщы, құрамы гидрокарбонатсульфаттық натрий.Облыстың оңтүстік бөлігі Үстірт қабатты және блокқабатты сулардың күрделі бассейніне жатады, олардың қүрамында ll тәртіптегі қәбатты арынды сулардың Шалқар және Солтүстік Үстірт бассейндері ерекшеленеді.Қабатты ағын сулардың Шалқар бассейні пәлеозой фундаментінің жәйғәсу тереңдігі 2500ден 4000 дейін өзгеріп отыратын Туран плитасының солтүстік-батыс бөлігінде аттас иіліміне қарасты. Иілім 300 км артық меридиан бағытында созылған, солтүстік бөлігінде ені 40-60 км, оңтүстікте 100-120 км дейін жетеді. Иілім қанаттары брахианклиналнальдермен күрделенген. Бассейннің суасты сулары теңіз папеогенінің, тәменгі бор және юр құмды сазды шөгінділеріне қарасты, ал жерүсті сулары төртті, жоғары-плиоцен және олигоцен түрлі түйіршікті құмдapra жатады.
Төрткүл қабаттарда суасты сулар түрлі түйіршікті құмдар мен өзен арналарының тасмалталарына, теңіз, сор және көлдердің ұсақ түйіршіктелген құмдарына жақын. Тұщы сулар кейбір өзен арналарында ғана кең таралған. Суасты сулар қарқынсыз және 10-15 м дейін қуатты малтатас және қүмды қабаттарға жақын. Үңғыма шығымы 5 лс. минерализациясы 0,2-ден 10 гл дейін өзгеріп отырады.Суасты суларын тәжірибелі мақсаттарға жүмсау үшін Үлы Борсық қүмды массиві шеңберіндегі борсық дестісінің жоғарғы плиоцен қабатының су жинау көкжиегі пайдалы. Оларда үсақ епді мекендерді сумен қамтуға пайдаға асатын түщы жерасты сулары табылған. Жерасты суларының басым бөлігі түщы болып келеді, минералмзациясы 1 гп дейін, алайда аздап түзды cynap да (1,2-2,2 гп) кездеседі. Үңғыма шығымы 1,52,0лс дейін жетеді.
Ауыл шаруашылығына кедергі келтіретін негізгі проблемалар
Батпақтану
Гидротехникалық құрылғылардың апаттық жағдайына байланысты Шалқар көлі батпақтана бастады, түбі метрлік қабат балшықпен лайланып,жағалаулары қамысқа толып кетті.
Шөлейттену проблемалары
Ақтөбе облысының 12 ауданының 5-і Арал теңізі бассейніндегі шөлейттену процестерінің салдарынан болған экологиялық зардап шегу және көмірсутегі табу салдарынан туындаған экологиялық дағдарысдағы жағдайға душар болған аймаққа кіреді. Арал теңізінің экологиялық зардап аймағына Шалқар ауданы, ал экологиялық дағдарысдағы жағдайындағы аймаққа Байғанин, Ырғыз, Темір, Муғапжар аудандары жатады.Арал теңізінің кебуімен қосарланған бақылаусыз өндірістік және ауылшаруашылығы жүмысгарының салдары облыста шөлейттену процестерін үдейте түсті. Жайылымды аса үдетіп жіберу және өсімдікті жойып жіберу салдарынан белсенділік алған құмдардың жылжуын бекіту мәселесінің өзектілі артып отыр.
1.3 Ауыл шаруашылық кәсіпорындардың даму жағдайы мен ерекшеліктері
Ауданның негізгі маманданған саласы мал шаруашылығы. Ауданда тіркелген 491 шаруа қожалықтары, 9 ауылшаруашылық кооперативтері және 1 өндірістік кооператив ауыл шаруашылығының дамуына өз үлестерін қосып келеді. 2020 жылдың 1-ші қаңтарына ауданның барлық меншік түріндегі шаруашылықтарында мүйізді ірі қара - 39943, қой-ешкі - 98055, жылқы - 25738, түйе - 11568 бас болып, өткен жылдың осы мезгілімен салыстырғанда мүйізді ірі қара - 104,7, қой - ешкі - 103,0, жылқы - 105,0, түйе - 101,0 пайызды құрады. Ауданда шығарылатын сүт тағамдары және ет аудан халқының қажеттілігін толығымен қамтып отыр. Ауданда мал шаруашылығының негізгі бағыттарын дамытуға үлкен көңіл аударылуда: мал санының сапасын арттыру, түқымдарды жақсарту. Соңғы жылда ауданда екі шаруашьшық Бағалы түқымдастарды өндіру жөніндегі шаруашылық дәрежесін алды. Бүлар туқымды жақсартумен және мал шаруашылығының өнімдерін шығарумен айналысатын жылқының асыл туқымцарын шығару жөніндегі Абипханит және түйенің асып түқымдарын шығару жөніндегі Азамат шаруа қожалықтары. Ауданда ірі қара малцы қопдан үрықтандыратын 6 орын бар. Жыл сайын олар 450-500 малды қолдан үрықтандырады.Дегенменде, ауданда мал шаруашылығынан бөлек , аудан халқын көкөніспен қамту мақсатында барлық ауылдық округтерге Шалқар көлінің жағалауында осы мақсаттарға бөлінген жерлерді тиімді пайдалану мақсат етілген. Тұрғындар және шаруа қожалықтары 2012 жылы 258 га картоп, 150 га көкөніс, 42 га бау-бақша екті. Нәтижесінде 2581 тонна картоп, 2628 тонна кек. өніс, 761 тонна бау-бақша өнімдерін жинады.
Бүгінгі күнде де ауыл шаруашылығы салаларын дамытуға қолдау көрсетілуде. Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау АҚ, ауылдық Шалқар жайлауы несие серіктестігі, несие бөлетін Шалқар несие, Ақжанат Нур үйымдары 10 жыл ішінде 591 млн. теңге несие бөлген.
3-кесте. Мал шаруашылығының өндірілген өнімі[6]
Өндірілген өнім, т
01.01.2019ж
01.01.2020ж
Салыстыру пайызы, %
Ет (тірілей салмақта), тонна
10325
11177,9
108,3
3-кестенің жалғасы
Сүт, тонна
13495,7
13893,4
102,9
Жұмыртқа, ( мың дана)
384,2
443,1
115,3
4-кесте. Мал өнімдерін экспортқа шығару туралы [7]
рс
тапсырма
Шығарылған өнім көлемі, тн
1
Сиыр еті, 30 тн
Ресей Федерациясына Башқұрстан Республикасына Нұралы шқ 30 тонна сиыр етін экспорттады. Орындалуы 100 %.
2
Қой еті, 7,0 тн
Ресей Федерациясына Нұралы шқ 7,9 тонна қой етін экспорттады. Орындалуы 112,9 %.
5-кесте. Шалқар ауданы бойынша 2019 жылға егілген егіс көлемі[10]
2018 жылы егілген барлық егіс көлемі, га
2019 жылы егілетін барлық егіс көлемі, га
Ауытқу
+-, га
Оның ішінде, га
картоп
көкөніс
бақша
457
505
48
146,5
220,7
137,8
6-кесте. Ауыл шаруашылығы дақылдарынан алынған өнім [11]
Дақыл атауы
Егілген жер көлемі, га
2019 жылы алынған өнім көлемі, тн
2018 жылмен салыстырғанда +-
картоп
146,5
1905
+189 тн
көкөніс
220,7
3377
+287 тн
бақша
137,8
2274
+245 тн
Барлығы:
505
7556
721 тн артық өнім жиналды
1-диаграмма. Мал басы түрлерінің көрсеткіштері
Жоғарыда аталған ауылдық округтер бойынша уақытша ұзақ мерзімді жер пайдалану негізінде шаруа қожалықтары өз өндірістерін жүргізуде.Аудандағы орналасқан ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының жер пайдалануы мен құрылуына тоқталсақ, жоғарыда айтып өткендей, аумақ мал шаруашылығымен тығыз байланысты,сондықтан да жеке тұлға өзіне тиесілі ауыл шаруашылығы мақсатына арналған жеке меншік жерді толықтай игеруге құқылы. Бірінші кезекте, ол мамандардың біліктілгіне сәйкес арнайы инжинирингтік компанияны таңдауға немесе осы сала бойынша мемлекеттік мекеме қызметкерінен ақыл кеңес алуға болады.Алайда ауданда кәсіпкерлер ұзақ уақыт осы сала төңірегінде жұмыс жасағандықтан,өз тәжірибелеріне сенеді.Егер тапсырыс берген жағдайда, тапсырыс берушіден Кәсіпорынның орналасқан жері,оның болашақ өнімінің көлемі мен сапасы, аралас өндірістер, өткізу нарықтары бойынша талап етілетін ақпарат сұралады, оның негізінде агрокешен моделі қалыптастырылады және жекелеген өндірістерді құру, олардың құрылымын, ресурстарға, алаңдарға және персоналға қажеттілікті айқындау мәселелерін егжей-тегжейлі пысықтай отырып, техникалық-технологиялық тапсырма жасалады. Инжинирингтік компаниялар мамандарының осындай қарапайым іс-әрекеттерінің нәтижесінде кәсіпкерге болашақ өндірістің бірнеше нұсқаларын ұсынуға, әрбір модель бойынша инвестициялардың жалпы көлемінің болжамды есебін жүргізуге мүмкіндік пайда болады. Ұсынылған жобалардың әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктерін салыстырмалы талдағаннан кейін ғана Тапсырыс беруші шешім қабылдайды,оның негізінде бизнес-жоспар әзірленеді.
Шалқар ауданында бірқатар шаруа қожалықтары осы секілді ұсыныстармен және мемлекет тұрғысынан көрсетілетін көмек нәтижесінде,яғни субсидия бөлу, қайтарымсыз несиелер және мал шаруашылығын қолдауға бағытталған бағдарламалар нәтижесінде құрылған.
2. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛУ БАРЫСЫ
2.1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының құрылу барысы
Аудандағы ауыл шаруашылығында негізгі рөлді шаруа қожалықтарының алатынын негізгі статистикалық мәліметтерден көре аламыз.Ендеше,шаруа қожалықтарының дамуы мен аумақтағы негізгі артықшылығына тоқталып өтсек.
Шаруа(фермер) қожалығын ұйымдастыру нысаны ретінде,ертеден келе жатқан меншік иелерінен пайда болағн уақытты айтсақ болады.Қазіргі кезде тқрғындар,яғни ауыл шаруашылық өндірісімен айналысатын адамдарды бір сөзбен шаруалар деп те айтамыз немесе басқа сөзбен-фермерлер десек те болады.Шаруа қожалығының өзі шаруа мен шаруаның жанұясы негізінде құралған болу керек.Ұйымдасудың бұл түрінен шаруа қожалығын көре аламыз. Қазақстан Республикасының нормативті актілерінің талдауы нәтижесінде,шаруа қожалығын ерікті деп тануымызға болады.
Шаруа (фермер) қожалығы -- мүлікті бірлесіп иеленетін және өндірістік немесе басқа шаруашылық қызметті жүзеге асыратын азаматтардың бірлестігі. Шаруа-фермер қожалығы мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін оның басшысы дара кәсіпкер -- фермер болып табылады. Фермер қожалығының мүлкі оның мүшелеріне меншік құқығымен тиесілі. [70]
Ол келесі белгілерден тұрады:
-Кәсіпкерлік қызмет үшін құрылады
-Шаруашылық қызмет үшін ауыл шаруашылық маңызды жерлер қолданылады
-Өндіріс шаруалар еңбегімен негізделеді
-Ауыл шаруашылығының тең құқылы құрылымдық бөлшегі болып саналады.
Шаруа (фермер) қожалығы келесі нысандарда құрылады:
А) кәсіпкерлік қызмет бірлескен ортақ меншік базасына негізделген отбасылық кәсіпкерлік нысанында жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
Б) Жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер шаруашылығы;
В) бірлескен шаруашылық қызмет туралы шарт негізінде ортақ үлестік меншік негізінде жай серіктестік нысанында ұйымдастырылған фермерлік шаруашылық. Осы бірлескен кәсіпкерлікті азаматтар тобы (жеке кәсіпкерлер) оларға ортақ меншік құқығында тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп пайдалануға және (немесе) билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай жүзеге асырады.
ҚР шаруа қожалығынан салық 2013жыл бойынша
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін беру тәртібі
1. Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін арнаулы жер қоры жерінің және босалқы жердің құрамынан жер учаскелеріне меншік және (немесе) жер пайдалану құқығын өздеріне беруге мүдделі азаматтар жер учаскесінің орналасқан жері бойынша ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органына өтініш береді.
2. Өтініште көрсетілуі тиіс:
1) жер учаскесін пайдалану мақсаты;
2) оның болжамды өлшемдері;
3) орналасқан жері;
4) сұралып отырған пайдалану құқығы;
5) басқа жер учаскесінің болуы (болмауы) ;
6) шаруа (фермер) қожалығының құрамы.
Жер учаскесіне құқық беру туралы өтінішке шаруа (фермер) қожалығының басшысы мен мүшелері қол қояды.
Өтінішке: ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізудің қысқаша бағдарламасы; шаруашылық басшысының ауыл шаруашылығы өндірісіндегі еңбек қызметін растайтын құжаттар не тиісті білімі немесе арнайы даярлықтан өткені туралы құжат (шартты жер үлесіне құқығы жоқ азаматтар үшін); салық төлеуші куәлігінің көшірмесі және шаруа (фермер) қожалығы басшысының мекен-жайы қоса беріледі.
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін меншікке немесе жер пайдалануға беруге мүдделі тұлғаның өтініші негізінде ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органы сұралып отырған жер учаскесін аумақтық аймақтарға бөлуге сәйкес мәлімделген нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін айқындайды. Жер учаскесін пайдалану мүмкіндігі туралы ұсыныстар қарау және қорытынды дайындау үшін ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының жанындағы комиссияға ұсынылады. [35]
Көрсетілген комиссияның қорытындысы негізінде жерге орналастыру жобасы және Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес жер учаскесіне тиісті құқық беру туралы ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органы шешімінің жобасы дайындалады.
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының жер учаскесіне құқық беру туралы шешімі тиісті жерге орналастыру жобасы бекітілген күннен бастап бір айдан кешіктірілмей, өтініш берушіге шешім қабылданған сәттен бастап жеті күн мерзімде жер учаскесіне меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешімнің көшірмесін табыс ете отырып, қабылданады.
Қысқаша айтқанда, шаруа қожалығында ең бастысы-жер. Шаруашылық жүргізу үшін жер учаскелері ҚР азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе 49 жылға дейінгі мерзімге уақытша өтеулі жер пайдалану құқығымен беріледі, бұл ретте жеке меншікке ақылы негізде беріледі. Шаруа қожалығын жүргізу үшін азаматтың жеке меншік құқығында болуы мүмкін жер учаскелерінің шекті ең жоғары мөлшері енгізілді. Жер учаскелері шаруа қожалығын жүргізу үшін уақытша жер пайдалану құқығымен берілген Қазақстан Республикасының азаматтары мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларының жер учаскесін жеке меншікке сатып алуға құқығы бар.
Осы секілді бірнеше криитерийлерге байланысты аудан аумағында шаруа қожалықтарының үлесі көп.Cоған байланысты 7-кестеде көрсетілгендей аудандағы мал басы бойынша негізгі экономикалық көрсеткіштер көрсетілген.
7-кесте. Шаруа қожалықтарының мал басы бойынша экономикалық көрсеткіштері [35]
Мал түрі
Мал басы
01.01.2019ж
Мал басы
01.01.2020ж
Салыстыру пайызы, %
МІҚ
38046
39922
104,9
Қой-ешкі
95706
97774
102,2
Жылқы
24302
25726
105,9
Түйе
11408
11659
102,2
2.2 Бизнес-жоспар түсінігі және құрылу жолы
Ең алдымен, бұл терминнің қандай мағына беретініне тоқталып өтсек,бизнес жоспар-бұл жобаның , қабылданған шешімдердің, жоспарланған іс-шаралардың тиімділігін жан-жақты бағалауға, осы жобаға ақша салу керек пе деген сұраққа жауап беруге мүмкіндік беретін құжат.
Бизнес-жоспар керек:
-өнім немесе қызмет өз тұтынушысын табатынын көрсету, өткізу нарығының сыйымдылығын және оның даму перспективасын орнату;
-өнімді дайындау және өткізу, нарықта жұмыс немесе қызмет көрсету үшін қажетті шығындарды бағалау;
- болашақ өндірістің табыстылығын анықтау және оның кәсіпорын (инвестор) үшін, жергілікті, өңірлік және мемлекеттік бюджет үшін тиімділігін көрсету.
Осы бөлімнің Бизнес-жоспары мал шаруашылығы саласындағы жұмыстардың жұқа түрлеріне арналған және келесі өнім түрлерін шығару және шаруа - фермер қожалықтарының қызметін көрсету жөніндегі коммерциялық кәсіпорындарды сипаттайды: ІҚМ еті, қояндар, сүт және сүт өнімдері, жас бұқашықтар, Ешкі шаруашылығы өнімдері, қойлар мен қошқарлар, мал шаруашылығы фермасының өнімдері, шошқа етін сату, етті жылқы шаруашылығы өнімдері, сиыр еті мен сиыр етінен алынған сүт өнімдері, шошқа етін және ірі қара.
Ендігі кезекте бизнес жоспардың қалай құрылуы мен жасалу жолына тоқталсақ, ол келесідей мазмұнды қамтиды:
- Жоба түйіндемесі
- Өнім сипаттамасы
- Өнімді жүзеге асыру
- Қаржылық бөлім
- Қорытынды
Жоба түйіндемесі
Зерттеу нысаны ретінде Шалқар қаласы аумағында орналасқан Бауыржан шаруа қожалығын алдым.Қожалық қазіргі таңда 1400 га жерді қамтиды. Қожалықтың негізгі мақсаты мал шаруашылығымен айналысу. Мал басын үнемі өсіру арқьшы мал өнімдерінің көлемін үлғайту және оларды қайта өңдеп, сатумен айналысады.Негізгі бағыты сүт және ет өнімдерін қала ішінде сату және бас саны үлес салмағын арттыруболып табылады.Қазіргі таңдағы барлық қолда бар мал басы саны 65 құрайды.Соның ішінде 40 түйе және 25 бас жылқы малдары бағылып күтілуде. Шаруа қожалығы өзінің қызметін жарғыда көзделген міндеттер мен мақсаттарына сәйкес жүзеге асырады.
Шаруа қожалығын тәжірибесі мол, жоғары білімді, ауыл шаруашылығының маманы басқарады. Соңғы жылдары Үкіметіміздің мал шаруашылығын дамытуға арналған бағдарламаларын пайдалана отырып, шаруа қожалығы мал басын күрт өсіруде. Шаруа қожалығы жыл сайын мал азығьш өз күштерімен дайындап алады. Оған қальштасқан шөп дайыдайтын бригадасы бар. Онда тәжірибелі механизаторлар келісім шартпен шыс жасайды.
Шаруа қожалығы мал шаруашылығыш қажет мал қораларымен, аулалармен, малшыға қажет үйлермен, қажет техникалармен қамтамассыз етілген.
Осы жобаны іске асыру шеңберінде жалпы алаңы 1400 га кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру болжанатын жерді жалға алу жоспарлануда. Жыл сайынғы жалдау төлемдері 80 000 тг құрайды
- жалға беру, айына 1 ш.м. жалдау құны:
- негізгі тұтынушылар:
Негізгі тұтынушы Шалқар қаласы және жақын орналасқан ауылдық округтер халқы болып табылады.
- салық салу жүйесінің түрі:
Бұл жобада салық салу объектісі ретінде бірыңғай ауыл шаруашылығы салығын қолдану жоспарланып отыр.
Кәсіпкерлік қызмет Шалқар ауданы аумағында жүзеге асырылады.
- жобаның әлеуметтік-экономикалық маңыздылығы:
Жобаны іске асыру 3 жаңа жұмыс орнын құруға, бюджетке салықтық түсімдерді арттыруға, Шалқар және жақын маңдағы аудандар халқының ІҚМ сапалы етіне деген сұранысын қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Кіріспе
Ет, әсіресе жылқы етін өндіруді арттыру мәселесі мал шаруашылығы саласындағы ең өзекті мәселелердің бірі. Қазіргі уақытта Қазақстанда ол мал өсіру есебінен шешілуде. Мамандандырылған ет тұқымдарының жануарлары ет өнімділігімен және жылқы етінің сапасымен ерекшеленеді.
Ет малының санын одан әрі ұлғайту фермерлік шаруашылықтарды дамытуға, оларды ірілендіруге, мамандандыруға, экономикалық жағдайлар мен нарықтық конъюнктураны дамытуға бағытталған. Дәл осындай шаруашылықтарда мал азығын дайындаудан, төлді өсіруден және өсіруден, оны айдап апарудан және бордақылаудан, сатудан бастап, жылқы етін өндірудің қарқынды технологияларын тиімді пайдалануға болады.
Жобаның сипаттамасы
- Өнімнің сипаттамасы:
Ет-тамаша аспаздық қасиеттерге ие ең маңызды тамақ өнімдерінің бірі. Ол әр түрлі өнімдермен - көкөністермен, жармалармен, макарон өнімдерімен оңай үйлеседі. Толыққанды ақуыздармен қатар, ол май және қоректік құндылығы жоқ, бірақ ас қорыту шырындарының күшті қоздырғыштары болып табылады және осының арқасында тағамның жақсы сіңуіне ықпал етеді.
Түйе майы жоғары бағаланады. Оны аспаздық, косметика және тіпті медицинада өндіру үшін пайдаланады. Бұл жануар ағзасының ерекшеліктеріне байланысты. Шөл далада ұзақ қозғалу үшін пайдалы заттарды жинақтау қабілеті, түйелерге барлық қажетті микроэлементтерді ұзақ уақытқа сақтауға мүмкіндік береді. 2. Жүн. Бүгінде түйе жүнінің киімін нарықта жоғары бағалайды,өйткені заттар жүз пайыз табиғи және экологиялық тазалықпен ерекшеленеді. Олардың жүн жоғары төлейді, сондықтан қол жеткізуге болады үлкен пайда, оның сату.
Түйе еті-біздің рационымыздың ең маңызды өнімдерінің бірі. Сиыр еті қызыл және шырынды. Онда май серпімді, кремді-қызғылт түсті, бұлшықет сүйектен әлдеқайда көп. Ол адамға қажетті ақуыздар мен дәрумендер бар, олар көкөніс пен жемістерде жоқ. [56]
Жас жылқылардың еті нәзік, шырынды, дәмсіз, химиялық құрамы мен құнарлылығы бойынша сиыр етінен шамалы ерекшеленеді. Құрамында 17-21% ақуыз, 23% май, микроэлементтерге (кобальт, йод, мыс) және витаминдерге бай. Жоғары қоңдылығы бар жылқылардың сою жолы 60% -- ға, орташа -- 48 -- 52% -- ға және орташадан төмен-45-48% - ға жетеді. Жылқы еті, жаңа піскен күйінде қолданудан басқа, ысталған өнімдерді, шұжықтарды, консервілерді дайындау үшін кеңінен қолданылады.
Бие сүті диеталық және балалар тағамы үшін жаңа күйінде пайдаланылады. Алайда, оның басым бөлігі қышқыл сүт өнімдерін -- қымыз дайындау үшін келеді. Қымыз өндіру процесінде жағымды ерекше дәммен бірге бұл өнім бірқатар жаңа пайдалы қасиеттерге ие болады және ең алдымен ауру тудыратын микроорганизмдердің тіршілігін басуға қабілетті. Өнімді түйе шаруашылығының өзекті мәселелерінің бірі түйе сүтіне сұраныстың оны өндірудің нақты мүмкіндігінен асып түсуіне байланысты сүтті түйе шаруашылығының тұрақты дамуы болып табылады. Ішкі және сыртқы нарықтардың қажеттіліктерін толық қанағаттандыру үшін түйе сүтінің өндірісін ұлғайтуды тежеудің басты факторы.Экономикалық тұрғыдан қарағанда, фермерлік шаруашылықтардың ішінде түйе малын өсіру пайдалы және ұтымды болып келеді.Себебі,Қазақстандның климатына сәйкес, шөл және шөлейт жерлерде мекен етіп қана қоймай, жергілікті халықты сүт қана емес, еті,терісі,жүнімен секілді қажеттіліктермен қамтамасыз етеді.
Жобаны жүзеге асыру барысы
8-кесте. Салымдар (инвестиция) [73]
Салымдар
Саны
(дана)
Қазіргі құны
(мың.тг)
Жер учаскесін жалдау (ферма құрылысы, жайылымды ұйымдастыру)
Құжаттарды ресімдеу және тіркеу
Төленетін салықтар
200
2 Пәтерлі тұрғын үй
1
1 200
Мал қораауданы 400 м², сарай құрылысы
2 000
Ауыл шаруашылық техникасын сатып алу
200
Трактор
Трактор тіркемесі
Жүк тиегіш
1
1
1
7 000
2000
1750
Шөп шалғы
Шөп тырма
1
1
100
220
Жылыту, сумен жабдықтау, канализация, электр және т. б. ұйымдастыру.
1
2500
Жылқы сатып алу (65 бас)
1шт 350 000
8 750
Түйе сатып алу (40бас)
1шт 300 000
12 000
Өзге де шығындар
-
150
Барлығы
35 820
8-кестеде көрсетілгендей, 65 басқа арналған жылқы және түйе малдарын ұйымдастыру кезінде 35 820 000 тг көлемінде инвестиция қажет, сонымен қатар салымдардың көп бөлігі жылқы мен түйе сатып алуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz