Геодезиялық аспаптарды жұмысқа дайындау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

GPS

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі

GPS: ГЛОНАСС

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Ресей спутниктік навигация жүйесі

GPS: ГАЖ

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Геоақпараттық жүйелер

GPS: ЖРНЖ

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Жерсеріктік радионавигациялық жүйелер GPS Global Positioning System

GPS: ҰҰА

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Ұшқышсыз ұшу Аппараттары

GPS: НТҚ

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Нормативтік техникалық құжат)

GPS: МГТ

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Мемлекеттік геодезиялық тораптарының

GPS: МемСТ

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Мемлекеттік стандарт

GPS: ССТ

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Салалық стандарт

GPS: ТМН

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Техникалық материалдарды нұсқау

GPS: SRTM

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Shuttle Radar Topography Mission

GPS: RTK

Global Positioning System, спутниктік навигация жүйесі: Real Time Kinematics

Кіріспе

Тақырып өзектілігі. Өркениеттің қазіргі деңгейі ақпараттық технологиялардың өсіп келе жатқан рөлімен сипатталады. Әлемнің барлық дамыған елдері ақпараттық желілерді пайдаланады. Негізгі ақпараттық өнімдердің бірі ГАЖ (геоақпараттық жүйелер) болып табылады. Бұл ақпараттық жүйенің базасы сандық карталар болып табылады. Осылайша, бүгінгі күннің өзекті міндеті сандық карталарды жасау саласындағы зерттеулер болып табылады. Бұл біздің елде геодезиялық өндірістің негізгі міндеттерінің бірі сандық карталар жасау болып табылатындығымен расталады. Бұл міндет дәстүрлі технологияларды пайдалану, соның ішінде өткен жылдардың топографиялық карталарын (карталарды цифрлау, дигитализациялау және векторизациялау әдістері), аэрофотограмметриялық әдістер мен жердегі топографиялық түсірілімдерді пайдалану негізінде шешіледі.

Қазіргі кезде геодезия ғаламдық жетістіктерге жеткен, іргелі ғылымдардың бірі бола тұрып, өзінің жетілуін жалғастыруда. Осы уақытта жер бедері туралы бізде бар білімнің барлығы геодезияның арқасында алынған. Геодезиялық жұмыстардың көлемі соңғы үш жылда шамамен бес есеге өсті.

Жұмыстың мақсаты. Жерг орналастыру жұмыстарында заманауи геодезиялық құралдарды пайдаланудың орны мен қолдану ерекшеліктерін анықтау.

Жұмыс идеясы. Құрамыс шағын ауданындағы жерге орналастырудағы жер бетіндегі геодезиялық жұмыстарды қазіргі технологиялармен қамтамасыз ету.

Нысаны Алматы қаласының Наурызбай ауданына тиесілі Құрамыс шағын ауданы.

Дипломдық жұмыстың мәселелері. Қойылған мақсатқа жету үшін келесі мәселелер шешілді:

Заманауи геодезиялық құралдардың жерге орналастыру жұмыстарындағы рөлін айқындап алу;
Жерге орналастыру жұмыстарын жүргізуге қойылатын талаптарды талдау;
Заманауи технологиялар негізінде жерге орналастыру жұмыстарын ұйымдастырудың негізін көрсету.

Диплoм жұмыcының пpaктикaлық мaңызы: Бұл жұмыcтың пpaктикaлық мaңызы зop. Жерге орналастыру жұмыстарын қазіргі таңда дұрыс жасамасақ ол біріншіден сол жерді дұрыс игере алмауымызға әкеліп соғады. Екіншіден ол еліміздің экономикалық ахуалына кері әсерін тигізеді. Сондықтан заманауи геодезиялық құралдарды жерге орналастыру жұмыстарында пайдаланудың орны ерекше екенін атап кеткен жөн.

Диплoмдық жұмыcтың құpылымы мeн көлeмi: Диплoмдық жұмыc жалпы 84 беттен, 3 бөлiмнeн, 65 әдeбиeттep тiзiмiнeн, 6 кecтe, 10 cypeттен және 6 қосымшадан тұрады.

1. ЗАМАНАУИ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫНДАҒЫ РӨЛІ

1. 1 Жерге орналастыру жұмыстарында қолданылатын геодезиялық аспаптардың даму тарихы

Геодезиялық аспаптарды жасауды қолданбалы ғылым түрінде қарап жəне геодезиялық жаңа аспаптар жасауда елеулі еңбек еткен орыс ғалымдары инженерлері, өнертапқыштары: М. В. Ломоносов, В. Я. Струве, В. Ф. Гербет, Д. Д. Гедеонов, К. И. Темпер жəне т. б. атауға болады. П. А. Чебылов пен А. Н. Крыловтардың еңбектерін қалады [1] .

Геодезиялық аспаптарды жасап шығару Ресейде 1919ж. Содан кейін, 1923 жылы əскери топографиялық шеберханасы негізінде “Геодезия” зауыты дүниеге келді жəне алғаш теодолиттерді, мензулалары, нивелирлері, содан кейін 10” бес аспап шығарылды. 1927жылдан бастап “Геофизика”атты басқа оптикалық - механикалық кəсіпорны дүрбілі ТТ-30 теодолитін, содан кейін 30 жылдары ОТ жəне ОТ - 10 теодолиттерін шығара бастады.

1928 жылы Мемлекеттік геодезия жəне картография институты (ЦНИИГАиК) ұйымдастырылды; ол жаңа геодезиялық аспаптарды жасауда жəне зерттеуде, геодезиялық өлшеу əдістерін жасауда маңызды рөл атқарды. Институттың ең алғашқы диреткоры əрі ғылыми жетекшісі көрнекті орыс ғалымы, геодезист, профессор Ф. Н. Красовский болды. Ол геодезиядағы ғылыми зерттеулердің болашағын көп жыл алдын анықтады [2] .

1953 жылы жарық қашықтық өлшеуіш СВВ-1 (авторлары: В. П. Васильев, А. Величко) жасалды, ол 15 км-ге дейінгі қашықтықты өлшеу үшін геодезиялық практикада кең қолданылды. 1958 жылы ЦНИИГАиК-да В. М. Назаровтың басшылығымен 1 класты полигонометрия жақтары мен триангуляцияның базистік жақтарын өлшеуге арналған геодезиялық жарық қашықтық өлшеуіш ЭОД-1 жасалды. Аспаптардың осы тобында кейін (1967 ж. ) П. Е. Лазановтың (ЦНИИГАиК) басшылығымен гелий-неонді лазерлі «Кварц» жарық қашықтық өлшеуіш жасалды. Аспаптың əрекет ету қашықтығы 30 км, өлшеу қателігі (2+2-10-6D) см.

1970 жылдары топографиялық жарық қашықтық өлшеуіш түрінде қашықтық өлшеуіш бөлікті теодолитпен (көзбен шолу немесе кодты) біріктіру тенденциясы пайда болды. Осындай синтез нəтижесінде əр түрлі елдерде электронды тахеометрлер (жартылай автоматты немесе автоматты) жасалды; ол əмбебап геодезиялық аспап болып саналды. Автоматты электронды тахеометр жасау кезінде бұрын бұрыш өлшеуіштерді ғана автоматтандыруға арналған, кодты теодолит конструкцияларына салынған белгілі техникалық шешімдер қолданылады. Көптеген электронды тахеометрлер қондырылған микропроцессорлармен (есептегіштер) жабдықталады [4] .

Соғыстан кейінгі жылдары жеке өлшеуіш операцияларды автоматтардыруға көп көңіл бөлінеді. Компенсатор көмегімен вертикаль дөңгелектің оптикалық индексі мен нивелирдің көздеуіш осін тұрақтандыруға көп күш жұмсалды.

Геодезиялық аспаптар жасаудағы аспаптарды əмбебептауға байланысты бағыттардың дамуы қолданбалы геодезияда жұмыс көлемінің артуына едəуір байланысты. Геодезияның осы бағытының қалыптасуының бірінші кезеңінде арнайы аспаптардың жоқтығынан өлшеу жұмыстарының көп бөлігі əр алуан қарапайым құралдармен толықтырылған дəстүрлі құрал-жабдықтар арқылы орындалды. Геодезиялық аспаптар жасауға жаңа принциптерді енгізу, аспаптардың тип өлшемдік қатарын жетілдіру, жəне олардың сапасын жақсарту ЦНИИГАиК жасаған сериялы шығарылатын аспаптардың негізгі түрлеріне қолданылатын мемлекеттік стандартты енгізуге əсер етті [3] .

Шығарылатын геодезиялық аспап номенклатурасын реттеуде көрсетілетін стандарт талаптарын іске асыру тиімділігіне геодезиялық техниканы жобалау, дайындау жəне қолданумен айналысатын ғалымдар мен мамандар еңбегінің арқасында қол жетті. Осындай жұмыстар бұл уақытта бірқатар шетелдерде ұлттық жəне фирмалық стандарттар деңгейінде жүргізілді.

Соңғы кезде электронды тахеометрлердің жарық көріп жатқаны қарапайым бұрыңғы аспаптардың автоматтандырылып жатқандығының айғағы. Автоматтандырылған аспаптарда нысаныға көздеу модулі жəне радиокаммуникациялық тетіктер арқылы жұмыс жүргізіледі. Бұлардың көмегімен аспап бақылау нүктесіне автоматты түрде көзделеді, қажетті командалардың барлығын оператор дистанциялық басқару жүйесі арқылы жіберіп отырады. Мұндай аспаптармен түсіріс жүргізілген кезде нысаналарды кодтаудың сапасы күштер, ол өз кезінде камеральдық жұмыстарға кететін уақытты азайтады. Бөлу жұыстары кезіндегі айырықшылығы өте зор -ол шағылыстырғыштағы есептелетін реттегіштер жобаға нақтылы уақытта келтіріледі. 80-жылдарың соңында алғаш пайда болған роботталған Geodimeter 4000 бүгін жалғыс емес. Қазіргі тоңда, электронды тахеометрлерді шығаратын жеті шет елдік фирмалардың төртеуі (еуропалық Spectra Precision, Leica, Zeiss жəнеTopcon) дəл осы титі аспаптар жасайды. Геосервисприбор тахеометрлеріне қарағанда бұл фирмалар аспаптар өте қымбат. Қəзір тахеометр-автоматтардың бірнеше түрлері шығарылуда. Олар тек автоматты түрде нысанаға көздеу құрылғыларымен жабдықталғандығынан басқа, объектінің Геодезиялық аспаптар 7 орналасқан жерін анықтайтын компьютерлік технологиясы бар элементтегі тұрады. Оған ATS Geodimeter тахеометрі жатады. Оның ерекшелігі “əдеттегі роботтарға” қарағанда жүйесінің ашықтығы. GeoL аспабын басқарудың командылық тілінде Geodimeter тахеометрлеріндегі қолданылатын тізімнен басқа, қосымша командалар қосылған. Олар аспапты дистанциялық басқаруға мүмкіндік береді жəне де коменданы дистанциялық басқару пультпен ғана емес, кез келген компьютерден моделі немесе радиомоделі арқылы беруге де болады. Қазіргі кезде көптеген бағдарламалық заттар да бар, мəселен Topocad Guidane бағдармасын Geodimeter ATS -те қолданыс табуда. Соның нəтижесінде құрылыс алаңындағы объектілердің орындарын тексеруге, күрделі құрылыстардың деформацияларын бақылауға, жағадан (бірнеше километрге дейін) əжептəуір қашықтағы гидрографикалық жұмыстарды қамтамасыз етуге автоматтандырылған басқару жүйесін жасауға мүмкіндік туды. Мұндай жүйелерде бір аспап операторсыз бірнеше тұтынушыны қамтамасыз ете алады. Құрылыс алаңында Geodimeter ATS -ті қолданғанда тек бөлу жұмыстарын ғана, автоматтандырып қана қоймай, құрылыс механизмдерін басқаруға да болады. Бұл жағдайда радиомодемді компьютер аспапты басқарудың дистанциялық пульті болып саналады. Бұл сияқты пульттер бірнешеу болуы тиісті. Шағылыстырғыштың орны туралы мəлімет бөлу жұмыстарын жүргізіп жатқан немесе құрылыс машинасының жұмыс органдарын басқарушы геодезистің портативтік компьютерінің дисплейіне шығады [4] .

Жаңа өлшеу құралдары мен әдістерінің енгізілу барысында геодезиялық аспаптанудың ролі артты. Бұл қолданбалы техникалық пән- жаңа геодезиялық аспаптардың теориясын, құрылысын, пайдаланылуы және метрологиялық қызмет көрсетуін үйрететін, сонымен қатар олардың техникалық қызмет көрсету ережелерін және эксплуатациялау жұмыстарымен таныстырады.

Инженер-геодезист геодезиялық аспаптарды таңдау үшін және оларды оңтайлы қолданып, қажет болған жағдайда ақаулықтарын жоя білуі керек, сондықтан олардың құрылымын жетік меңгерулері шарт, сонымен қатар жаңа жоғары өнімді геодезиялық құралдардың өңдеуіне қатысулары шарт.

Қазiргi геодезиялық құралдарға қойылатын шарттар келесідей талаптармен анықталады:

геодезиялық өлшемдердiң еңбек өнiмдiлiгiнiң жоғарылату қажеттiлiгімен және экономиканың даму қарқынымен;
геодезиялық жұмыстарды автоматтандыру өзектiлiгі және үлкен масштабтағы түсiрістер;
құралдарды эксплуатациялау, тасымалдау және сақтау шарттарымен;
зауыт-аспап жасап шығарушылардың техникалық және технологиялық мүмкiндiктермен;
тұтынушылардың сұраныстарымен.

Заманауи геодезиялық құралдар еңбектiң жоғарғы өнiмдiлiгiн далалық жағдайларда тасымалдау және эксплуатациялаудың жоғары сенімділігін, сонымен қатар өлшеу опрецияларының оңай және ыңғайлылығын қамтамасыз етуi керек [6] .

Қойылған талаптарды тек қана габариті және массасы аз, коорозияларға және басқа қоршаған орта күштеріне қарсы тұра алатын, ыңғайлы автоматтандыру элементтері бар құралдар қанағаттандыра алады.

Геодезиялық өлшемдер кеңістікте координата мен бұрыштарды өлшеудің негізін қалайды. Қазіргі уақытта геодезиялық өлшемдерде қолданатын аспаптар, заман талабына сай, лазерлі- компьютерлі технологияларға көшті. Сондықтанда, өлшемдердің дәлдігін қажет еткенде қандай технология әдісімен орындалғанын қарастырады.

Қазіргі геодезиялық аспап - ол электроника, дәл механика, оптика, және басқа ғылымдардан тұратын жоғарғы технологиялық өнім. Ал спутниктік навигациялық жүйені қолдану геодезиялық аспаптардың жаңа цивилизациясы болып саналады.

Материалдарды сандық өңдеу әдісінің дамуы стандартты түрдегі өнімдер - сандық карта, әр түрлі мақсаттағы пландар, сандық фотопландар, сонымен қатар өнімнің жаңа түрлерін - 3D модельдер, оперативті және планды мониторингке ақпараттар алуға мүмкіндік беретін жаңа эффектілі технологияны түзеді [5] .

Келешектегі даму бағыты - ол өлшемдерді толығымен автоматтандырып, және жаңа технологиялар құрастыру.

Стандартты технологияларға қарағанда, арнайы әдістер кез - келген бір өлшеуді тез арада және өте жоғары дәлдікпен алуға мүмкіндік тудырады.

Технология саласындағы прогресстер салдарынан қағаз карталар толығымен сандық карталарға ауыстырылды.

Геодезиялық жүйелердің даму тенденциясына электронды тахеометрді жатқызуға болады. Соңғы кездері электронды тахеометрдің жай аспаптардан робот тәрізді станцияларға өзгерту тенденциясы орын алады.

Геодезия - жер бетін жоғары дәльдікпен зерттеу және онда әр түрлі өлшеу жұмыстарын жүргізу үшін координаттық жүйелер жасау әдістерін дамытатын ғылым. Бұл әдістер топографиялық жұмыстардың негізін құрайды. Сонымен қатар геодезия жер қыртысының қозғалыстарын бақылау үшін, теңіздер мен мұхиттар жаңа сызықтарының өзгеруін тағы басқа да көптеген инженерлік мақсаттағы мәселелерді шеші үшін жер бетіндегі өлшеулер әдістерін қарастырады. Топография - ірі масштабты (топографиялық) карта жасау мақсатында жергілікті жерді географиялық және геометриялық зерттеу әдістерін дамытатын ғылым [7] .

Топографияның негізіг ғылыми және қолданбалы мәселелері - топографиялық карта жасау әдістерін, картада жер бетін бейнелеу тәсілдерін, топографиялық карталарды пайдалану тәсілдері мен қағидаларын жетілдіру.

Топография геодезия негіздерімен пәнінде топографиялық карта мен план жасау әдістері, топографиялық түсіру жұмыстары кешені, геодезиялық өлшеу аспаптары қарастырылады.

Топография мен геодезияның басқа ғылымдарымен байланысы және шаруашылықтағы маңыздылығы. Топография мен геодезия табиғат және қоғам туралы ғылымдарымен тығыз байланыста дамиды. Топография мен геодезияның картографиямен байланысы аса маңызды, бұл ғылымдардың жалпы бір бағыты бар, картография - картографиялық бейнелеу арқылы табиғаттағы мен қоғамдағы құбылыстарды көрсету мен зерттеу туралы ғылым, ал топографиялық карта осындай бейнелерге жатады.

Топографиялық карталар геологиялық ғылымдар жүйесі, топырақтану, ландшафттану, ботаника мен зоология тағы басқа да ғылымдар үшін аса маңызды болып табылады. Топографиялық карталар қолданбалы ғылымдар, әсіресе инженерлік ғылымдар үшін, өте қажетті болып табылады. Топографиялық түсіру жұмыстары көптеген ғылыми зерттеулерде қажетті болып келеді, мысалы неотектникалық қозғалыстарын анықтау үшін қайталау топографиялық түсірістерді жүргізеді. Әр түрлі құрылыс мәселелерін шешуде топографиялық карта мен план негіз болып табылады. Ауыл шарушалық жерлерді жоспарлауда, гидротехникалық құрылыс жүргізуде топографиялық карталардың маңыздылығы өте жоғары [8] .

Топографиялық карталар әскери мақсатта өте үлкен роль атқарады. ХХ ғасырда болған соғыстар және соңғы жылдарда болған көптеген әскери соқтығыстар әскери оқиғалар болып жатқан аудандардың толық топографиялық карталардың қажеттілігін көрсетті.

Қазақстан Республикасында пайдалы қазбаларды барлау, жер ресурстарын тиімді пайдалану, табиғатты қорғау мақсатында жер бетінің жоғары дәльдікпен бейнеленген топографиялық карталар қажет. Мұндай топографиялық карталар басым ел қоныстанған жерлерге жасалынған, ал халық сирек тұратын, бірақ пайдалы қазбалар көп, жер ресурстары жеткіліті жерлер ұшін толықтырылған карталар аз.

Геодезия, жер қыртысының қозғалысын және деформациясын, мұхиттар мен теңіздердің жаға бойының өзгеруін бақылау, теңздердің биіктігін және олардың арасындағы айырмашылықтарын анықтау, жер полюстерінің қозғалыстарын зерттеу үшін, сонымен қатар азаматтық, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық, көліктік құрылыстағы т. с. с. инженерлік алуан түрлі мәселелерін шешу үшін жер бетін өлшеу әдістерін дамытады [9] .

Топография мен геодезия ғылымдары шаруашылықтағы маңыздылығы өте жоғары болғандықтан ерте заманнан пайда болған. Жер бетін бейнелеу алғашқы адамдар бастады, мұндай мақұлдауды жазуды білмейтін халықтардың картографиялық сүреттері куә болып келеді. Мысалы, Солтүстік Американың эскимостардың кептірілген балықтағы, Мұхит аралдарының микронезийліктердің ағаш қабығындағы суреттері. Сонымен қатар үңгірлердің қабырғаларында кездесетін алғашқы қауым кезеңінде өмір сүрген адамдардың жер туралы суреттері. Мұндай суреттер Солтүстік Италияда орналасқан үңгірдің қабырғасында, Солтүстік Кавказда Майкоп қаласы жанында жүргізілген археологиялық қазу жұмыстары барысында табылған күміс құмыраның бетінде жергілікті жердің суреті салынған. Бұл суреттерде адамдар қолданбалы қажеттілікті сурет түрінде берген, яғни көрсетілген жергілікті жер кімнің жері, бұл жерде қандай шаруашылық дамыған т. с. с., кейбір суреттер хабарлаушы болып келеді, яғни аң, балық аулау жерлерді, жайлаудың орналасқан жерін көрсетеді т. с. с.

Егіншілік, әсіресе суармалы егіншілік жерді тегістеу, яғни жобаластыру жұмыстарын талап етті. Осыған байланысты жергілікті жердің жоспарлы және оның биіктікті көрсеткіштерін анқытауын қажет болды, яғни топографиялық түсіру жұмыстарына даму мұмкіндік болды [7] .

Ежелгі Мысыр, Вавилон, Қытай, Үндістан елдерінде суармалы егін шаруашылығында «жерге өлшеулер жүргізу барысында тәжірибе жинақтауға алып келді, сөйтіп «жерді өлшеу» - геометрия және «жерді бөлу» - геодезия саласындағы теориялық білімінің тез дамуына септігін тигізді. Біздің заманымызға дейінгі XIV - XII ғасырларда Қытайда «бүкіл жерді» зерттеу мақсатында геодезиялық жұмыстар жүргізілді: бұл жұмыстар жер танаптарын өлшеуіш тізбектер мен өлшеу шеберліктерін болғандығын көрсетті» [12] .

Бүгінгі ғылымдар Ежелгі Грециядан дамып бастайды, соның ішінде топография мен геодезияның негіздері салынған. Оның дәлелі біздің уақытқа дейін жеткен Александриялық Геронның «Диоптрия туралы» және «Ауданды өлшеу» деген еңбектері.

Ежелгі Рим кезінде топография мен геодезияның қолданбалы мәселелері дамыған, себебі өте үлкен империя болғандықтан ел туралы толықтырылған карталар қажет болған. Мұндайдың куәсі «Пейтингер кестесі» деп аталатын жол карталары. Ежелгі Римде алыс провинцияларымен байланыс жүргізу мақсатында, елді мекендер арасындағы жолдар картасы жасалынған және маршруттарға жалпы баяндама берілген. Мұндай карта бір көшірмесі ғана сақталған, оны XVI ғасырда Аугсбург қаласында Пейтингер деген неміс тарихшысы тапқан, сондықтан оны «Пейтингер кестесі» деп атаған.

Топография мен геодезияның келесі даму кезеңі Еуропада XVI - XVIII ғасырларда ірі мемлекеттер пайда болумен және шаруашылық пен сауданың дамуына байланысты. Осыңан орай территориялардың толықтырылған карталары жасалынды. Бұл түсірістер қарапайым аспаптармен жасалынған - компас, жіп немесе өлшеуіш-дөңгелек. Ара қашықтар мен бұрылыстардың бұрыштары тек ғана жолдармен жүргізілген, ал жергілікті жерді қоршаған объектілер көз мөлшерімен түсірілген [9] .

XVII ғасыр геодезия үшін өте маңызды болды, 1609 жылы Г. Галилей италияндық астроном - геодезиялық бұрыш өлшеу және ара қашықтықты өлшеу аспаптардың негізгі бөлігін - астрономиялық көру дүрбісін ойлап тапты. 1616 жылы голландық Снеллиус өзі ойлап тапқан триангуляция тәсілімен алғашқы градустық өлшеулерді жүргізді.

XV - XVIII ғасырларда топография мен геодезияға аса маңызды көптеген картографиялық жұмыстар жүргізілген, жер бетінің ұсақ масштабты карталары, глобустар, атластары жасалынған. Жердің пішіні шар тәріздес екендігі дәлелденді.

1740 жылы Ц. Кассини Франция территориясы үшін трингуляцияның тіреу пунктер желісін жасау жұмыстарын бастады. Жасалынған желісі негізінде Францияның бүкіл территориясына 1:86400 масштабтағы мензулалық түсіріс жүргізіліп 1789 жылы аяқталды. Бұл түсіріс негізінде 1815 жылы топографиялық карталары жарық көрді (жалпы 182 карта) .

Трингуляцияны пайдалану топографиялық карталардың дәльдігін көтерді. Мұндай тәжірибе барлық еуропалық елдер бойынша тарады. Мұндай карталар алғаш рет әскери мақсатта пайдалан бастады. Осындай карталардың қажеттілігі көптеген еуропалық елдерде мемлекеттік картографиялы-геодезиялық мекемелердің пайда болуына алып келді. Осының салдарынан еуропалық мемлекеттерде топографиялық карталар шыға бастады. Бұл карталарда жер бедері пішіні штрих (бояу) тәсілімен көрсетілген, яғни жер бедерінің элементтері толық көрсетілмеген, әсіресе беткейлердің еңкістігі, жер бетінің абсолюттік биіктіктері. Бұл мәселе ХІХ ғасырдың екінші жартысында жер бедері пішіндері изогипс немесе горизонталдар арқылы көрсетумен шешілген.

Топография және геодезия ғылымдарының Ресейдегі дамуы Қазақстан үшін аса маңызды болды. Ресейдегі топография мен геодезияның дамуы XVII ғасырда «Мәскеу мемлекетінің Үлкен сызбасы» деген еңбектен басталады десек қателеспейміз. Осы ғасырда орыс патшаларының шығыс жерлерді басып алу саясаты, ол территорияда карталастыру жұмыстарының дамуына алып келеді. 1667 жылы Тобыл әкімі П. Годунов Сібір картасын жасап шығады, 1701 жылы Семен Ремезовтың «Сібірдің сызба кітабы» атты 23 картадан тұратын алғашқы орыс географиялық атласы шығады. Бұл карталардың маңыздылығы олардың масштабында, басым бөлігі ірі масштабты, бүгінгі шолу топографиялық карталардың масштабына сәйкес - 1:200 000-тан 1:400 000 дейін [10] .

1701 жылы І Петрдің бұйырығымен Мәскеу қаласында алғашқы математикалық-навигациялық мектеп ашылады, мұнда геодезисттерді дайындаған. 1715 жылы сол кездегі Ресей империясының батыс облыстарында топографиялық түсіру жұмыстары басталады. Нәтижеде 1:21000 тан бастап 1:84000 масштабқа дейін топографиялық карталар жарық көреді.

Топография мен геодезия ғылымдары даму үшін аса маңызды болған 1739 жылы ашылған Географиялық департамент, нәтижеде геодезия бойынша алғашқы С. К. Котельниковтың «Жас геодет немесе геодезияның алғашқы негіздері» деген геодезия бойынша оқулығы жарық көрді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.