Айқын интеллектуалдық бұзылыстары бар балалардың психологиялық - педагогикалық мінездемесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ Курстық жұмыс өзектілігі: Интеллект бұзылыстары бар (ақыл-есі кем) балаларды әлеуметтік бейімдеудің қарапайым дағдыларына үйрету, сонымен қатар тұрмыстық бағдарлануын, қоғамда қабылданған құндылықтар мен тәртіп ережелерін игеруін қалыптастыру олармен жүргізілетін түзету жұмысының ең негізгі міндетіне кіреді. Әлеуметтік бейімдеу интеллект бұзылыстары бар балалармен жүргізілетін түзетушілік-тәрбиелік жұмыстың жалпы жүйесінде басты орын алады. Олар үшін әлеуметтік бейімдеу қоғамда өзін-өзі ұстауына, қарым-қатынас жасауына, қарапайым еңбек дағдыларын меңгеруіне әсерін тигізеді. Әлеуметтік бейімдеу барысында интеллект бұзылыстары бар балалардың еңбексүйгіштік, жауапкершілік, ұжымшылдық, өзара көмек сынды тұлғалық сапалары қалыптасады. Интеллект бұзылыстары бар (ақыл-есі кем) балаларды әлеуметтік бейімдеу дағдыларын қалыптастыру мәселелері жалпы білім беру пәндерін меңгеру барысында алған біліммен тығыз байланысты. Меңгерген білімдері әлеуметтік тәжірибесіне әсер етіп, олардың қоғамға бейімделу процесін жеңілдетеді. Қазіргі таңда интеллект бұзылыстары бар (ақыл-есі кем) балаларды қоғамға бейімдеудің екі түрі бар екендігін атап өтуге болады. Оның алғашқысы интеллект бұзылыстары бар баланың қоғамға бейімделуіне және қоғамның оларды қабылдауына бағытталған. Осы бағытты жүзеге асыру жолдары енді қолға алынып келе жатыр. Ал екінші түрі интеллект бұзылыстары бар балардың біртұтас қоғамға еніп, қоршаған ортаның жағдайларына бейімделуіне бағытталған. Жоғарыда аталған бағыттардың тиімділігі интеллект бұзылыстары бар көрсету жүйесінің түрлерімен анықталады, сондықтан да, оның көптеген аспектілері өңделген. Арнайы әдебиеттерде осы мәселе бойынша қолданбалы аспектілерге көп көңіл бөлінген. Интеллект бұзылыстары бар балалардың әлеуметке қайта бейімделуіне деген жаңа көзқарастың негізі - ол адам қоғамға пайда әкеле ме, әкелмей ме, соған қарамастан әрқайсысының құқығын қорғап, бас бостандығының кепілдігін бере отырып, тәуелсіздіктің жоғарғы деңгейіне жеткізу болып табылады. Тәуелсіз өмір сүру материалдық жағдайға ғана байланысты емес, сондай-ақ, белгілі іс-әрекет жасағанда, адамдармен қарым-қатынаста, күнделікті өмір жағдайында біреуге тәуелді болмауын, яғни жалпы кең мағынадағы түсінікті білдіреді. Сондықтан, қоғамдық пайдалы еңбек пен адамдардың әлеуметтік құндылығы - қазіргі әлеуметтік оңалтудың басты, жалғыз мақсаты болып саналмайды. Ең негізгісі ол рухани - этикалық және әлеуметтік - экономикалық жою. Осыған сәйкес, зияты терең зақымдалған балалар үшін әлемдегі қалыпты адамдар бейімделген заңға емес, өздерінің жеке бас жағдайларына сай заңдарға ғана бағына алатындай, тепе-теңдік мүмкіндігі туады. Интеллект бұзылыстары бар балаларды әлеуметтік мәдениетке енгізу және бейімдеудің қазіргі процесі тәуелсіз, еркін өмір сүру идеясының негізін қалаушы ретінде көрінеді. Арнайы педагог баламен түзету жұмысын неғұрлым ерте жастан бастап, оның әлеуметтенуінің негізін қалыптастырады. Педагог біріктіруді қамтамасыз ету үшін өзгеше (жыныс, жас, әлеуметтік жағдайы) және типологиялық ерекшеліктерін (нақты бір кемістігі бар тұлғаларға тән, ортақ) және психологиялық-педагогикалық амал-тәсілдер арқылы әрбір баланың әлеуметтену мәселелерін шешу жолдарын ескеруі тиіс. Интеллект бұзылыстары бар балалар әлеуметтік қатынастарды меңгеру мен әлеуметтенуде көптеген қиындықтарға ұшырайды, өйткені ақпаратқа жету жолдары түрлі себептерге тәуелді шектелген Психологтар мен әлеуметтанушылар анықтағандай, дене кемістігі немесе психикалық дамуындағы кемістік тұлғаның қалыптасуына әсерін тигізетін негізгі көрсеткіші және әлеуметтенудің жағымсыз сипатын білдіреді. Интеллект бұзылыстары бар балалар қалыпты балалар сияқты тек еңбек етуге ғана емес, сонымен қатар күш денсаулығын қайта оңалтуға құқылы және өз демалысын өнімді, нәтижелі ұйымдастыра білуі тиіс. А.А.Байтұрсынованың айуынша, біздің елімізде зияты терең зақымдалған балаларды мен ересек тұлғалар Еңбек және Әлеуметтік қорғау Министрлігі қарамағындағы арнайы интернат-үйлерінде өмір сүреді. Ақыл-ойы имбецил немесе нақұрыстық деңгейіндегі, дебилдік деңгейіндегі тірек қимыл-қозғалыс аппаратындағы ауытқушылықтармен күрделенген жағдайдағы балалар атты ережелер бойынша мекемелерге жіберіледі. Зияты терең зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің ең алғаш бағдарламалары 60-70 жылдары әзірленген, олардың мазмұны психикалық процестерді жан-жақты дамыту, кемістіктерді түзету, сөйлеу тілін дамыту, қарапайым өзін-өзі күту дағдыларын қалыптастыру. Бұл жүйедегі қазіргі жетістіктердің бірі - ерте жастан көмек көрсету бағдарламаларын әзірлеу. Қазіргі таңда зияты терең зақымдалған балаларға Кеңес, Алпамыс атты арнайы мекемелерде кешенді психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетіледі. Жақсы нәтижелермен балалардың мүмкіндіктеріне сенім тудырады. Ал арнайы интернат - үйлерінде аталмыш балалардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру және қарапайым білім, икемділік пен дағдыларға үйрету тәжірибесі жоба ретінде жүзеге асырылуда Сонымен қатар, соңғы жылдары арнайы білім беру жүйесіндегі жетістіктердің бірі зияты терең зақымдалған балаларға оңалту орталықтары мен психологиялық-педагогикалық түзету кабинеттерінде арнайы көмек көрсету жағдайлары қарастырылған. Курстық жұмыс міндеті: Интеллект бұзылыстары бар балаларға жалпы білім беру жүзеге асыру және қоғамға бейімдеу. Курстық жұмыс мақсаты: Интеллект бұзылыстары бар балаларға жалпы білім беру және қоғамға бейімдеу арқылы дамытудың жолдарын анықтау. Зерттеу пәні : инклюзивті оқыту. Зерттеу әдісі: Салысытырып сараптау талдау тәсілдерін қолдану арқылы жүзеге асыру.

І ИНТЕЛЛЕКТ БҰЗЫЛЫСТАРЫ БАР (АҚЫЛ-ЕСІ КЕМ) БАЛАЛАР КАТЕГОРИЯСЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
Интеллект бұзылыстары бар (ақыл-есі кем) балалармен жұмыс жүргізу тәсілдері
Ақыл-есі кемдіктің жеңіл деңгейіндегі балаларға арнап жалпыға білім беру мектептерінде арнайы сыныптарды ашқан тиімді: күннің бірінші жартысында олармен арнайы педагог жұмыс жасайды, ал екінші жартысында балалар барлық құрдастарымен қатар қосымша білім беру шараларына, тәрбиелік іс-шараларға қатысады. Арнайы сыныпты ашуға қиындықтар туындағанда, контингенттің жетіспеуінде немесе ата-аналардың қалауынша, жеңіл деңгейде интеллектуалдық бұзылыстары бар 1-3 баланы жалпыға білім беру мектептің қалыпты сыныбының құрамына қосуға болады. Бұл балаларды мектептік психологиялық-медициналық-педагогик алық консилиум мамандарының (олигофренопедагог, психолог, логопед) көмегімен қамту керек. Ақыл-есі дамуы жеңіл деңгейдегі балалар жалпыға білім беру мектебінде интеллект бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы жалпы білім беру мектептерінің оқу жоспарлары, бағдарламалары, оқулықтары, оқу-әдістемелік кешендері бойынша оқытылады. Эмоционалды - еріктік аймағында, сонымен қатар ерте балалық шақ аутизміне шалдыққан балаларды жалпыға білім беру мектебінде оқыту шарттары. Эмоционалды - еріктік аймағында бұзылыстары бар балалар жалпыға білім беру мектептерінің арнайы сыныптарында немесе арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаудың көмегімен, жалпыға білім беру мектебінің қалыпты сыныбында оқи алады. Коммуникативтік және әлеуметтік даму мүмкіндіктері сақталған оқушылар арасында, оларды мектепте оқуға толық бейімдеу мен интеграциялау үшін, кешенді психологиялық-педагогикалық жұмыс жүргізу қажет. Ерте балалық шақ аутизмі синдромы - психикалық дамудың зақымданған нұсқасының клиникалық моделі. Мұндай жағдайда кейбір психикалық қызметтері баяу, ал басқалары өте тез дамиды. Нақты өмірден қашу, сыртқы әсерлерге жауаптың жоқтығы немесе парадоксалдылығы, қоршаған ортамен байланыста белсендігі төмен немесе жоғары деңгейлі сезімталдық - аутизм деп аталады (К.С.Лебединская). Жеке тұлғаның аутисттік бұзылыстарының клиникалық-психологиялық-педагогика лық мінездемелері күрделі, көпбейнелі. Л.Н.Каннер бойынша ЕБА синдромының негізгі көрсеткіштері болып, үш түрлі симптомдардың бірлесуі табылады: аутизм аутисттік уайымдармен; стереотиптік ұстамдылық элементтерімен бір типті іс-әрекеттер; тілдік даму бұзылыстарының ерекшеліктері. Аутизм 3-5 жаста өте анық көрініс табады.

Мұндай диагнозы бар балалар мен жасөспірімдердің көпшілігі сөйлеу тілі бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы жалпыға білім беру мектептерінде, жалпы мектептердің арнайы сыныптарында, денсаулық сақтау және халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің мекемелерінде тұрады. Қазақстан Республикасында ерте балалық шақ аутизмі бар балаларды оқыту, әлеуметтендіру мәселелерімен Ашық әлем қоғамдық ұйымы айналысады. Зерттеушілер балалар тілінің кеш шығатынын айқындайды және кейбір балалардың тілі мүлде шықпайды немесе дамымайды. Өзіндік тілдің көрінісі қысқа сөздер арқылы білінеді немесе белгілі дамыған формаларда білінуі мүмкін. Көптеген балалардың дамуында артикуляциялық аппараттың перефириялық дөрекі аномалиялар болады және тыныс бұзылысы, т.б. Интеллектуалды бұзылысы бар балалардың барлық тілдік функциялары бұзылған. Сөздік қор жинағы балалардың жинақтаған сөздерін пайдалану белсенділігіне әкеліп соқпайтындығы дәлелденген. Түзету жұмыстарының нәтижесінде балалардың сөздік қоры толысады бірақ баланың жеке тәжірибесінің шеңберінде ғана қолданылуы мүмкін. Аталған категорияға жататын балалардың үлкендермен, жолдастарымен диалог құруы өте қиыншылық тудырады. Ақыл-ойы кем бала тілінің дамуы үлкен адаммен қатынас арқылы, бір қызмет түрін ұйымдастыру арқылы дамуы мүмкін. Тек қана коммуникативтік фактор болған жағдайда ғана бала тілінің шығуы мүмкін және даму мүмкіншілігі бар. Терең ақыл-ойы кем баланың сөйлеу қабілетінің дамуы үлкендермен бірлескен іс-әрекетінің ұйымдастырылуы арқасында жүзеге асады. Сөйлеу белсенділігі ән мен өлең айту негізінде дамиды. Бала жиі эхолалиялық түрде сөздерді атап, өзінің сөзінің мағынасын жағдаймен байланыстыра алмайды. Ақыл-ойы кем балалардың тілдік, дыбыстық реакцияларын дамыту қиыншылықтарының нәтижесінде көптеген үлкендермен қарым- қатынаста дамитың әдістердің туындауына әкеліп соқты. Кейбір жағдайларда орташа және терең интеллектуалды бұзылыс-тары бар балалармен қарапайым вербалдық емес коммуникацияны үйрену мүмкіншілігі бар. Осындай тәсілдердің ішінде жалпы оқыту әдісін және пиктограмма, т.б. әдістерін атап өтуге болады. Оқу өте күрделі дағдылардың біріне жатады, оны тек оқыту үдерісінде үйрену мүмкін. Дәстүрлі буынға бөліп оқыту әдісі жақсы нәтиже бермейді, себебі балалар үйреншікті буынды оқу тәсілін қайталайды. Егер буындар сөз болып оқылатын болса, ол механикалық түрде жасалып, бала оқыған сөздің мағынасын ажырата білмейді. Жалпы оқытудың тәсілі балаға толығымен жазылған сөз беріліп, оның оқылуына балаға көрнекі материалдар көрсетіледі. Ары қарай аталған сөз ойын арқылы, тұрмыстық жағдайда және ойын арасында бекітіліп отырылады. Тілдік материалдық қор әр балаға жеке таңдап алынады, оның қызығушылығына, сөздің күрделілігіне, мазмұнның түсінікті болуына байланысты таңдалады. Келесі тағы бір қоршаған ортадағы адамдармен қарым-қатынас байланысының тиімді әдісінің бірі - пиктограммаларды пайдалану. Лебжүйе (Райнхольд Леб) үлгісі сөйлей алмайтындармен белгілер жүйесін пайдалану әдісін ұсынады. Белгілер жүйесі баланың түсіну мүмкіншілігіне байланысты пайдаланылады. Бала өзі тауып, түсінетін белгіні көрсетуі мүмкін. Баланың жеке тілегін көрсету мүмкіндігі үшін баланы өз тілегін көрсету мүмкіншілігін тәрбиелейді. Белгілерді енгізу күнделікті, жаймен, қайталанатын жағдаяттарда енгізіледі, мысалы - тамақ, сусын, ойын, т.б. Бала бір нәрсені түсінуде қиыншылық көрсетсе, сол түсінікті түсіндіру үшін көптеген суреттер, үлгілер, жағдаяттар мысалында көрсету қажет: - жалпы тану таңбалары; - сапаны білдіретін сөздер; - денсаулық жөніндегі мәлімет; - азық-түлік; - үй тұрмысындағы қажетті заттар; - жеке гигиена; - ойын және сабақтар; - сезімдер; - жұмыс және демалыс. Бұл жүйенің авторлары және педагогтер практикалық тәжірибеде аталған әдістің жақсы нәтиже беретінін дәлелдеген. Балалардың сөйлеу қабілетін дамыту үшін және белсендендіру үшін - дыбыстау, жартылай сөйлеу, аталған категорияға жататын балалардың мүмкіншіліктерін дамыту үшін ритмикалық жаттығулар және ойындық жағдаяттарды пайдаланған жөн. Бүгінгі таңда алдымызда тұрған аса маңызды міңдеттердің бірі- дамуында кемістіктері бар балалар мен жасөспірімдер мәселесі. Оларды қоғамнан аластатпай, барлық балаларға, соның ішінде арнайы қажеттіліктері бар балаларға да сапалы білім беруді қамтамасыз ету. "Баланың құқықтары туралы Конвенцияда" мүгедек балалардың ерекше күтімге, білім алуы мен дайындығына, әлеуметтік ортаға қосуды қамтамасыз ету туралы 23- бапта белгіленген. 1994 жылы Испания мемлекетінде "Соламанко" декларациясы қабылданды. Онда ерекше қажеттілігі бар балалардың: - білім алып оны жалғастыруы; - білім алуда ерекше қажеттілігі бар балалардың мектепте оқуы; - жалпы мектепте инклюзивті білімді ұйымдастыру; - арнайы білім беру бағдарламалармен жоспарды әзірлеу қарастырылады. Осы талап тұрғысынан алғанда, оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың сан түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру мен жана технологияларда тиімді пайдаланудың маңызы ерекше. Тәрбие процесінде негізгі әдістерінің бірі-ойын болып табылады. Ойын мектепке дейінгі кезеңнің жетекші қызметі болған дықтан, баланың танымдық, тұлғалық сапаларының барлық ерекшеліктері көрініс табады, сондықтан ойында зерттеу сондай-ақ қадағалау мен сараптамалық қалыптастыруды ұйымдастыру баланың дамуы туралы айқын түсінік береді. Бала ойынының қызметі психикалық ерекшеліктерімен айқындалатыны Л.С.Выготскийдің, С.Л.Рубинштейннің және басқа ғалымдардың зерттеулерінде көрсе-тілген. Ойын ақыл-ой дамуы артта қалған балалар үшін қоршаған ортаны тану құралы ретінде өте қажет. Ойын баланың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырады. Баланың инабатты, қайырымды, әдепті өсуі қоршаған ортаға байланысты. Бала өмірде көрген білгендерін ойын арқылы айқын белгілейді. Ойын сырт адамға қараған адамға оңай болуы мүмкін, ал дамуында кемістіктері бар бала үшін ойынға қатысу, басқа балалармен қатынасқа түсу, өзінің ойын жеткізу оңай емес. Осыған байланысты ойын арқылы тәрбиеленудегі негізгі мақсат ақыл-ой дамуы артта қалған, әрбір баланың психикалық дамуына ойын арқылы әсер ету болып табылады. Ойынға жетекшілік жасауда бала өз бетінше шығармашылық түрде, өз ынтасымен ойынға қатысқанда ғана ойынның әсері толық көрінетінін ескерту керек. Ойынның бірнеше түрлері бар: саусақ ойындары, сюжеттік, рөлдік, дидактикалық қозғалмалы ойындар, процессуалдық ойындар. Процессуалдық ойын - ойынның бастапқы нысандары болып табылады. Процессуалдық заттық - ойын әрекеттері саусақ ойындары баланың сенсомоторлы даму жолын қалыптастырады. Бұл ойындар көрініс сипатында болады. Онда балалар өздерін қызықтырған ертегі кейіпкерлерінің рөлін ойнап, басқа балалармен қарым-қатынасқа түсе отырып, ойын арқылы монологтік, диалогтік сөйлеу тілі, қиял қабілеттерін дамытады. "Жеміс дүкені" ойыны, Дидактикалық тапсырма. Заттардың бейнесін және пішінін ажырату, түр-түсіне, пішіне қарай бірдей заттарды таңдап алу талғамын, қасиеттерін дамыту, өмірдегі пайдасын тереңірек талдап түсіндіру. Көрнекіліктер: құлпынай, қияр, сәбіз, алмұрт, суреттері. Қанық боялған суретті 10х10 см картаға жапсырамыз. Жоғарыдағы суреттегі көрсетілген жемістердің муляждарын дайындап, дүкен сөрелерне қоямыз. Барлығы балаларға таныс, анық болу керек. Сөздік: Алма-қызыл, Қияр-жасыл, құлпынай-қызыл, алмұрт-сары, өрік-қара, бірдей- ұқсас, үлкен-кіші т.б "Балалар, жүріңдер бүгін дүкен аралайық, жеміс дүкеніне барамыз" деп мұғалім балаларға карточка үлестіреді. Суретін көрмесек, жеміс алу қиын, алдымен жемістің суретіне қарап, таңдап алу керек, содан кейін кассир апайдың сұрақтарына жауап беру керек. Соңында рахмет айтуды ұмытпаңдар. Кассир сауда жасай отырып, пішінін түр-түсін сұрап, басқа да сұрақтар қояды: -Бұл не? - Қияр. -Дұрыс. -Ал Азамат сенің қолындағы не? -Құлпынай. -Балалар керекті жемістерді таңдап алғаннан кейін топтала тұрып, кім не алғандарын хормен айтады. Мысалы: -Салтанат не алыпты? - Қара өрік, өріктің түсі қара. -Болат алма алыпты, түсі қызыл. Бұл ойынды күн сайын ақыл-ой дамуы артта қалған балалармен өткізілетін сабақтарда дидактикалық түрде қолдануға болады және күн сайын мұғалім есте сақтау, ойлау өзін-өзі, бақылау т.б. дамыту мақсатында арнайы балалармен жүргізуді жоспарлай алады.
1.2 Интеллект бұзылыстары бар (ақыл-есі кем) балаларға көмек көрсету жолдары
Айқын интеллектуалдық бұзылыстары бар балалардың психологиялық-педагогикалық мінездемесі. Қазіргі таңда ауыр интеллектуалдық бұзылыстары бар балаларға түзетушілік - дамушылық көмек көрсету мәселесіне қызығушылық артты.Осы топтағы балалардың потенциалдық мүмкіндіктерінің дамуы мен олардың қоғамдағы реабилитация сұрақтары үлкен әлеуметтік маңызды- лығына айналып жатыр. Интелектуалдық бұзылыстары тұлғаларды оқыту мен тәрбиелу, зерттеу мәселелері қазіргі таңда үлкен маңызға ие. Бұл көптеген еңбектерге байланысты: осындай балалар тобының көп туылуы, осындай балаларды тәрбиелеуде ата-ананың ниеті болмауы және т.б. жатады. Жалпы қабылданған классификация интеллектуалдық жетіспеуші- ліктің дәрежесіне байланысты олигофренияның әртүрлі формалары жүйелену негізінде құрылған, оның үш негізгі тобы анықталды: идиотия, имбецил және дебил. Кемістіктің айқындалу дәрежесіне байланысты баланы оқыту үшін ұсынатын мекеме түрі туралы сұрақ шешіледі. Қазіргі уақытта осы бұзылыстардың классификациясы Халықаралық аурулардың 10 қарастыру классификациясына сәйкес жеңіл, орташа, ауыр және терең кемақылдылық деп бөлінеді. Заманауи даму кезеңінде дамуында кемістігі бар тұлғаларда осы мемлекеттің басқа азаматарында сияқты тең мүмкіндіктер бар жаңа түсінікті көрсететін бірқатар заңдарды халықаралық қоғам сол үшін қабылдады. Біздің және шетелдерде орташа және ауыр ақыл-ой кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеудің мемлекеттік жүйелер маңызды өзгерістерден өтіп жатыр. Ол балалардың бейімделу мүмкіндіктерін бөлу мен оқытылатын және оқытылмайтын топтарды ерекшелеуден бас тартудан көрініс табады, яғни әрбір бала мүмкіндігіне байланысты олар білім ала алады. Интеллект бұзылыстардың орташа және ауыр категориядағы балалар өз алдына әртүрлі топты көрсетеді. Олар барлығы жалпы сипатқа ие, бастысы орталық жүйке жүйесінің ауыр органикалық бұзылыспен шартталған, ауыр психофизикалық кемістігі болады. Терең айқын интеллектуалдық бұзылысы кезінде, бас миының үлкен жарты шарлармен қатар, басқа да асты жатқан бөлімдері зақымдалады. 87 Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша интеллектісі бұзылған балалардың жалпы санының 20%-н осы балалар құрайды. Осы категориядағы барлық балаларға интеллектуалдық іс-әрекеттің төмендеуімен қатар психиканың барлық жақтарының дөрекі бұзылыс- тармен (ойлау, сөйлеу, есте сақтау, зейін, моторика, эмоционалдық-ерік саласы) кеш дами бастауымен сипатталды. Оларда белсеңділік пен бағдарлау іс-әрекеттері тез төмендейді және де заттық әрекеттерді меңгеруде маңызды бұзылыстарға әкелетін, физиологиялық, примитивтік күшейту жағына деген қажеттіліктер жүйесі араласып кеткен. Заттық әрекет дамуының толығымен болмауы, сезімдік танымның тым кедей болуына әкеледі, ал ол ақыл-ой дамуының базасы болып келеді. Тәртіптік реакцияларда орташа және ауыр интеллектуалдық бұзы- лыстары бар балалар әртүрлі реакцияларды береді. Ереже бойынша полярлық сипатқа ие болған тәртіптік көріністердің екі тобын ерекшелейді. Бірінші топқа гипербелсеңді балаларды жатқызады, оларды ерте шақта жеңіл тануға болады. Ерте жаста олар тынымсыз, ашуша4 және ерке болады. Мектепке дейін шақта өзін тым шулы етіп көрсетеді. Осы балалардың тәртібі импульсивтілігімен, қозғалыс тынымсыздығымен және ерікті зейінінің тым тұрақсызыдығымен ерекшеленеді. Сабақ кезінде осы топтағы балалар орынан тұрып, әртүрлі заттарды алады да, ұстаздарды тыңдамайды және ескертулерге назар аудармайды. Бейтаныс адамдардың алдында қозуы тым жоғары, көп сөйлейді, адекватты емес күледі және де ең жаманы бөлек тапсырмаларды назар аудармай орындайды. Осы балалардың тәртіптері тұрақсыз, сондықтан ол түскен жағдайына тәуелді болады. Қоршаған ортаның сәл өзеруі кезінде қозғыштығы күшейеді. Осы балалардың эмоциялары тұрақсыз, лабилді және өзгермелі. Ал екінші топтың балалары тәртіптің қарама-қарсы формасын көрсетуі мүмкін. Олар тым баяу, барлық іс-әрекетте көмекті қажет етеді және сабақтарда пассивті болады. Осы балалар мұғалімдерге сұрақтармен жақындамайды, қойылған сұрақтарға жауап беруге тырыспайды. Қандай да іс-әрекетке олар мұғалімнің бірнеше рет ұсыныс жасаудан және тапсырманы бірнеше рет қайталаудан кейін ғана қосылады. Топта осындай балалар сабырлы, әрі жауапты әсер қалдыруы мүмкін. Сыртқы жағдайлар- дың өзгеруіне одан да қатты тұйықтылықпен, өз-өзіне кетуімен, т.б. жауап береді. Интеллектуалдық іс-әрекеттің осындай бұзылыстары ерте, бір жасқа дейін немесе өмірдің алғашқы жылдарында анықталады және диагностика- ланады. әрбір нақты баланың кемістік дәрежесі, оның құрылымы, сонымен қатар темп пен әрі қарай дамуының сипатының индивидуалдық ерекшелік- терге ие болады. Айқын интеллектуалдық жетіспеушілігі бар балалардың қалпы өмірдің алғашқы күндерінен ауыр дамымаушылығымен ерекшеленеді. Сәбилік шақта осы балалар басты кеш ұстайды (4-6 айдан бастап), өзі 88 аударылуынан және отыруы да кеш өтеді. Үш жастан кейін жүруді меңгереді. Оларда гуілдеу, былдырлау болмайды, тірілу кешені қалыптаспайды. Әртүрлі топтағы балалардың моторлық жетіспеушілігі әртүрлі көрініске ие болады. Ақыл-ой кемістігінің тежелу түрі кезінде қозғалыс дамымаушылығы кедей, бірдей қозғалыстармен, олардың тым тез баяулы- ғымен, әлсіздікпен көрініс табады. Ал, керсінше, қозу үдерісі басым балаларда қозғалуы тым жоғары, бірақ олардың қозғалыстары мақсатты бағытталмаған және тәртіп сақтамайды, олар бірізділік қозғалыстарды жасауға қиналады. Жиі бала бастаған қозғалысты өзі аяқтамайды. Балаларда жіңішке, дефференияланған қол мен саусақтар қозғалыстары ерекше қиындатылған; олар аяқ киімде бауларды байлауға және түйме- лерді салуға қиналып үйренеді. Айқын интеллектуалдық жетіспеушілігі бар балаларда психиканың барлық жақтары дөрекі бұзылған: қабылдау, зейін, ойлау, есте сақтау, сөйлеу, эмоционалдық-еріктік сферасы. Осы балаларға сыртқы қабылдау тән, яғни заттарды жалпы қабыл- дау. Олар қабылдаған материалдарға талдау жасамайды және басқа объектілермен салыстырмайды. Ол қарапайым және күрделенген мате- риалды қабылдау арасында көрінеді. Қарапайым, күнделікті көретін заттарды қабылдайды және жеткілікті жақсы ажырата алады. Мақсатты бағытталған тәсілдердің анализ салыстыру, жүйелік іздеу, материалды толығымен қамту, әрекеттің адекватты тәсілдерін қолданудың болмауы, олардың іс-әрекетінің тәртіпсіз, саналы емес сипатқа ие болуына әкеледі. Интеллектуалды жетіспеушілігі анық байқалған балалардың зейіні бұзылған, қабылдау түйсігі шамалы, баланың қабылдау сезімін, зейінін аудару қиынға соғады, балалар назары жиі басқа нәрсеге бөлінеді. Бұндай балалардың белсенді зейіндері өте әлсіз болады, сол себептен алға қойған мақсатқа жету мүмкін емес. Бастауыш сынып оқушыларының назарын тек қана жарқын суреттер, заттар арқылы аударуға болады, бірақ ұзақ назарын аударуға қиынға соғады. Айқын интеллектуалдық жетіспеушілігі бар балалардың психикасын зерттеу нәтижелері, олардың логикалық және механикалық есте сақтау қабілеті тым дамымаған екенін көрсетті. Сонымен қатар есте сақтаудың гипертрофияланған жағдайлар кездеседі (бұл сәттерді, сандарды, орындарды және т.б. жартылай есте сақтауды білдіреді.). Сөздердің өзара байланысты емес қатарды айтқанға, қарағанда, байланысты мәтінді еске сақтау жақсы нәтижелерге әкеледі. Бұл орталық жүйке жүйесінің терең зақымдалуы бар балалардың мәтіндегі қарапайым мәнді байланыстарды миниалды дәрежеде орнатады және ол есте сақтау үдерісі кезінде көмектесетінін білдіреді. Балаларда қатты танымдық іс-әрекеттің дамымауы, ең алдымен, ойлау үдерісінде көрініс табады. Осы категориядағы балалар үшін жиі дербес түрде тасымалдау мүмкін емес және бекітілген білімдерін қолдануға өте қиын болады. Осы балалар үшін алған білімдер мен икемдерді тасымалдау, сәл өзгерген жағдайларда қолдануы, жағдайды дербес түрде талдау жасауды, күрделі емес өмірлік міндеттерін шешуін таңдау қиынға соғады. Терең ақыл-ой кемістігі бар балалар қарапайым жалпылауға қабілетті. Оқыту кезінде олар заттарды категориялы топтарға біріктіруге үйренді (көкіністер, жемістер, киім, жануарлар, жиһаз және т.б.). осы жалпылаулар тек қана арнайы оқыту нәтижесінде, үлкен қиындықпен пайда болады. Бірізділікті құрастыруға, сюжеттік суреттер бойынша және т.б әңгімелеу үлкен қиындықтарды туғызады. Бірақ та, балалар жалпылауды өз өмірлік тәжірбиелерімен байланыстырады. Сонымен қатар ойлау қабілетінің жетіспеушілігі, жазу мен есепті үйрету кезінде көрінеді. Көптеген зерттеушілер оларды оқуға үйретуге болады, бірақ олар мәтінді түсіну үдерісі өтпейтінің ерекшелеген. Балалар оқығанды жалпылай алмайды, оларда жарқын фрагменттарлық қабылдау байқалады, сол себепті мәтін сөйлемдер арасында логикалық байланыс қалыптаспайды. Айқын интелектуалдық жетіспеушілігі бар балалар 10, 20-ға дейін қатарлап санауды тек қана көрнекілік құралдары арқылы жүзеге асырады. Ерекше түрде балаларға есепті шешуде қиындықтар кездеседі: олар бірізді әрекетті орындау мәнін түсінбейді және т.б. Осы категориядағы барлық балаларда жұмыс қабілеттілігі өте төмен: әлсіз, олардың дамуының ерте шақтарынан анықталатын эмоционалдық көріністердің пассивті және адекватты еместігі анықталады. Ерте шақта олар жарқын заттарға, дыбыстарға жеткілікті түрде назар аудармайды. Мектепке дейінгі жаста ойыншықтармен және басқа балалармен ойнамайды. Жаңа ортада осы балалар сырттан қатысуынсыз, пассивті болып көрінеді. Терең интеллектуалдық бұзылыстары бар балалар үшін дербестігінің және инициативаның болмауы тән. Оларға сыртқы әсерлерге деген импульсивті жауаптар, ойланбаған әрекеттер тән болады. Олардың көбі жеңіл сендіруге жақын тұрады, бірақ та барлық таныс емес және жаңаға қарсылық білдіреді. Осындай балалар барлық жерде рутинер: олар таныс, белгілі жерлер бойынша серуендейді және т.б. қазіргі медицина интел- лектуалдық іс-әрекет бұзылыстарын өзін емдей алмайды, бірақ та көптеген үйлесімді және тежейтін жағдайлар медикаментоздық терапиямен жеңілдетуге болады. Балалардың дамуы үшін көптеген түрлі арнайы диеталардың маңызы зор, сонымен қатар өмірлік іс-әрекеттің тәртібін орнату - осының барлығы денсаулықтың жалпы қалпын жақсартуы мүмкін. Жоғарыда аталған ерекшеліктер жалпы психикасының ауыр бұзылыстары бар танымдық жақтары бұзылған балалардың барлығына тән. Бірақ, өте терең ақыл ойының кем болуы орталық жүйке жүйесінің түрлі бұзылысының нәтижесінен болады, психологиялық-педагогикалық ықпал бала тұлғасының даму ерекшеліктерін есепке алған жөн. Түзету педагогикалық жұмыс әр баланың жеке мүмкіндігіне негізделген жөн. Интеллектуалды бұзылысы бар балалардың тілін дамыту Коммуникативтік тілдік фунцияның құрылымы - адамның адапта- циялық мүмкіншілігінің көрсеткіші және оның қоршаған әлеуметтік ортаға тигізетін ықпалы. Оқытудың ең негізгі мақсаты - орташа және терең интеллектуалды бұзылысы бар балалардың тілін жетілдіру. Тілдік бұзылыс өзінің ауырлығына байланысты қарастырылады, кей жағдайда тілді дамыту мүмкін емес. Тілдің дамымау деңгейі бас ми қабатының терең бұзылысынан да болуы мүмкін. Зерттеушілер балалар тілінің кеш шығатынын айқындайды және кейбір балалардың тілі мүлде шықпайды немесе дамымайды. Өзіндік тілдің көрінісі қысқа сөздер арқылы білінеді немесе белгілі дамыған формаларда білінуі мүмкін. Көптеген балалардың дамуында артикуля- циялық аппараттың перефириялық дөрекі аномалиялар болады және тыныс бұзылысы, т.б. Интеллектуалды бұзылысы бар балалардың барлық тілдік функциялары бұзылған. Сөздік қор жинағы балалардың жинақтаған сөздерін пайдалану белсенділігіне әкеліп соқпайтындығы дәлелденген. Түзету жұмыстарының нәтижесінде балалардың сөздік қоры толысады бірақ баланың жеке тәжірибесінің шеңберінде ғана қолданылуы мүмкін. Аталған категорияға жататын балалардың үлкендермен, жолдаста- рымен диалог құруы өте қиыншылық тудырады. Ақыл-ойы кем бала тілінің дамуы үлкен адаммен қатынас арқылы, бір қызмет түрін ұйымдас- тыру арқылы дамуы мүмкін. Тек қана коммуникативтік фактор болған жағдайда ғана бала тілінің шығуы мүмкін және даму мүмкіншілігі бар. Терең ақыл-ойы кем баланың сөйлеу қабілетінің дамуы үлкендермен бірлескен іс-әрекетінің ұйымдастырылуы арқасында жүзеге асады. Сөйлеу белсенділігі ән мен өлең айту негізінде дамиды. Бала жиі эхолалиялық түрде сөздерді атап, өзінің сөзінің мағынасын жағдаймен байланыстыра алмайды. Ақыл-ойы кем балалардың тілдік, дыбыстық реакцияларын дамыту қиыншылықтарының нәтижесінде көптеген үлкендермен қарым- қатынаста дамитың әдістердің туындауына әкеліп соқты. Кейбір жағдайларда орташа және терең интеллектуалды бұзылыстары бар балалармен қарапайым вербалдық емес коммуникацияны үйрену мүмкіншілігі бар. Осындай тәсілдердің ішінде жалпы оқыту әдісін және пиктограмма, т.б. әдістерін атап өтуге болады. Оқу өте күрделі дағдылардың біріне жатады, оны тек оқыту үдерісінде үйрену мүмкін. Дәстүрлі буынға бөліп оқыту әдісі жақсы нәтиже бермейді, себебі балалар үйреншікті буынды оқу тәсілін қайталай- ды. Егер буындар сөз болып оқылатын болса, ол механикалық түрде жасалып, бала оқыған сөздің мағынасын ажырата білмейді. Жалпы оқытудың тәсілі балаға толығымен жазылған сөз беріліп, оның оқылуына балаға көрнекі материалдар көрсетіледі. Ары қарай аталған сөз ойын арқылы, тұрмыстық жағдайда және ойын арасында бекітіліп отырылады. Тілдік материалдық қор әр балаға жеке таңдап алынады, оның қызығушылығына, сөздің күрделілігіне, мазмұнның түсінікті болуына байланысты таңдалады. Келесі тағы бір қоршаған ортадағы адамдармен қарым-қатынас байланысының тиімді әдісінің бірі - пиктограммаларды пайдалану. Лебжүйе (Райнхольд Леб) үлгісі сөйлей алмайтындармен белгілер жүйесін пайдалану әдісін ұсынады. Белгілер жүйесі баланың түсіну мүмкіншілігіне байланысты пайдаланылады. Бала өзі тауып, түсінетін белгіні көрсетуі мүмкін. Баланың жеке тілегін көрсету мүмкіндігі үшін баланы өз тілегін көрсету мүмкіншілігін тәрбиелейді. Белгілерді енгізу күнделікті, жаймен, қайталанатын жағдаяттарда енгізіледі, мысалы - тамақ, сусын, ойын, т.б. Бала бір нәрсені түсінуде қиыншылық көрсетсе, сол түсінікті түсіндіру үшін көптеген суреттер, үлгілер, жағдаяттар мысалында көрсету қажет: - жалпы тану таңбалары; - сапаны білдіретін сөздер; - денсаулық жөніндегі мәлімет; - азық-түлік; - үй тұрмысындағы қажетті заттар; - жеке гигиена; - ойын және сабақтар; - сезімдер; - жұмыс және демалыс. Бұл жүйенің авторлары және педагогтер практикалық тәжірибеде аталған әдістің жақсы нәтиже беретінін дәлелдеген. Балалардың сөйлеу қабілетін дамыту үшін және белсендендіру үшін - дыбыстау, жартылай сөйлеу, аталған категорияға жататын балалардың мүмкіншіліктерін дамыту үшін ритмикалық жаттығулар және ойындық жағдаяттарды пайдаланған жөн. Интеллектуалды бұзылыстары айқындалған балаларды тәрбиелеу және оқыту Қазіргі жағдайда интеллектуалдық қызметі бұзылған балаларды оқыту және тәрбиелеу арнайы министрлік денсаулық сақтау және әлеумет- тік қорғау арнайы мектеп интернаттарында жүргізіледі. Интеллектуалдық кемшіліктері бар балаларды тәрбиелеу және оқыту бірнеше принциптер негізінде жүргізіледі. Жалпы оқыту және тәрбиелеу үдерістерін ұйымдастыру принциптерінен басқа арнайы принциптерді атап өткен жөн: - тәрбиелеу мен оқытудың әлеуметтік бағыты; - тәжірибелік бағыты; - қызметтік көзқарас; - эмоционалдық орта және жеке комфорт болғаны жөн; Аталған категорияға жатқызылатын балаларды түзету тәрбиелеу мақсаты әлеуметтік адаптация жұмыстарын жүргізіп, өмір жағдайына ықшамдау. Мақсатқа жету үшін түзету-тәрбиелеу жұмыстарының бірнеше міндеттерін шешуіміз керек: 1. Тәрбие және оқыту үдерісінде балалардың танымдық қызметін және психикалық функцияларын максималды түрде дамыту. 2. Еңбек тәрбиесі арқылы максималды түрде әлеуметтік жағдайға дайындау, қолынан келетін еңбек түрлерін үйрету, аталған категорияға жатқызылатын балалар қоршаған ортада өздерін дұрыс ұстай алмайды, жеке өзіндік өмірінде қорғансыз жағдайда түседі. 3. Тәрбиелеу дегеніміз - қоғамдағы дұрыс тәртіпті қалыптастыру. Орташа және терең интеллектуалды бұзылыстары бар балаларды тәрбиелеу және оқыту - күрделі үдеріс, оларды тәрбиелеуде және дамытуда қоршаған ортада өз орындарын таба білетіндей етіп бағыт берген жөн. Әлеуметтік қорғау және денсаулық сақтау министрлігінің нұсқауын- да келісілгендей, әлеуметтік қамту жүйесіндегі интернат үйлеріне ақыл ойы орташа, ауыр және терең деңгейдегі балалар қабылданады. Аталған категориядағы балаларды арнайы оқыту ерте басталуы керек, балалық шағынан бастап. Мектепке дейінгі имбецил балалармен жүргізілетін түзету-тәрбиелеу жұмыстары басқаша жүргізілуі тиіс, жеңіл интелектуалды бұзылыстары бар балалардан олардың айырмашылығы зор. Оқытудың міндеттері: Қоршаған әлем жайындағы танымдық түсініктерін кеңейту, баланың тілін дамыту, қарапайым санитарлық- гигиеналық дағдыларды қалыптастыру, өз-өзіне қарапайым қызмет көрсете алуға үйрету, жеке және ұжымдық ұйымдастыру қабілетін қалыптастыру, балардың дене бітімін шынықтыру. Бұл мақсаттар тәрбие жұмысының үрдісінде, күнделікті өмірде және балаларамен жүргізілетін арнайы сабақ барысында жүзеге асуы тиіс. Қазіргі уақытта Қадамнан соң қадам жүйесінде құрылған жеке реабилитациялық бағдарламалар көптеп тарала бастаған. Әдістің негізінде тәрбиелеу модификациясы жатады. Бұл әдіс баланы оқытуда балаға қажетті білім, білік, дағдыларын тиімді үйретуде пайдалы. Бұндай бағдарламаларда баланың бойында қалыптасатын әр дағды анық ашылып қалыптасады. Арнайы мамандардың, ата-аналардың кешенді және жүйелі ықпалдары баланың жақсы жетістіктерге жетуіне жағдай жасап, бала өз мүмкіншілігіне қарай қадам, қадамнан соң өз жетістігіне жетеді. Реабилитациялық бағдарлама арқылы жеке жұмыс жасауда, арнайы мамандар баланы оқытудағы қажетті міндеттерді анықтайды. Интеллектуал дық жетіспеушілігі бар баланы тәрбиелейтін отбасындағы қарым-қатынастың негізгі мәселелері. Баланың тууы - әрбір отбасыда қуанышты жаңалық. Интеллектуал-дық дамуының бұзылыстары бар әрбір балаға сүйіспеншілік, қамқорлық пен мейірімділік қажет. Осы балалар сау құрдастарға қарағанда, олар тұрақты көмекті және оқудағы басқарушылықты көбірек қажет етеді. Дамуда ауытқушылықтары бар балаларды отбасында тәрбиелеу ата- аналардан, педагогтерден сабырлық, түсінушілік және т.б. көптеген қасиеттерді талап етеді. Ата-аналардың мамандармен тығыз қарым- қатынас пен өзара түсінушілікті қалыптастыру, баламен психологиялық- педагогикалық жұмыста жемісті шарты болып келеді. Интеллектуалдық жетіспеушілігі бар баланы тәрбиелейтін отбасын- дағы бала ата-ана қарым-қатынасы күрделі әрі маңызды мәселе болып саналады. Аномальды дамуы бар баланың әлеуметтік бейімделуі ата- аналардың дұрыс тәртібіне тәуелді болады. Ерте балалық шақтан бастап, танымдық іс-әрекеттің жетіспеушілігі баланың ата-анамен немесе қоғамның басқа мүшелерімен қалыпты қарым- қатынас жасауға кедергі жасайды. Осы барлығы әлеуметтік тәжірибені меңгеруді және тұлғааралық қатынастардың тәсілдерін қалыптастыруды қиындатады, интеллектуалдық бұзылыстары бар балалардың эмоционал- дық дамуын тежейді. Интеллектуалдық дамуында ауытқушылықтары бар баланы тәрбиелейтін отбасы көптеген қаржыландыру, әлеуметтік және т.б. қиындықтарға тап болады. Отбасындағы өзара қарым-қатынастардың адекватты түрлерін қалыптастыру сұрақтарымен әртүрлі мамандар айналысады, олар: психологтер, психотерапевтер, олигофренопедагогтер, логопедтер және т.б. Жалпы арнайы психологияда бала дамуы, яғни әлеуметтендірілуі балаға жақын адамдармен қарым-қатынастан бастала- тының анықтады. Баланың анамен эмоционалдық қарым-қатынас - бұл оның алғашқы іс-әрекет түрі, ол онда оқыту субектісі ретінде болады. Мүмкіндігі шектеулі бала дамуының жемістілігі отбасындағы балаға деген дұрыс ыңғайын табуына байланысты болады. Күрделі жағдайда өмір сүретін балалар үшін өмір бақылауының жетіспеушілігі, эмоционалды кемелденбеген және жоғары деңгейде құштарлану тән. Отбасылар және отбасылар мүшелерінің интеллектуалды бұзылысы бар баланың отбасында пайда болуына көзқарастары әртүрлі. Бұл көптеген факторларға байланысты: жеке жағдайға байланысты, баланың пайда болуын ата-ананың күтуіне, бақытсыз жағдайға деген көзқарасқа, басқа балалардың санынан және ерекшеліктеріне байланысты болады. Бірақ, ата- аналардың ерекшеліктеріне қарамастан, әлеуметтік, экономикалық және отбасы аралықтарындағы мәдениеттілік ерекшеліктеріне қарамастан, жалпы осындай ата-аналарға ортақ мәселе бар. Ата-аналар балаға қойылған диагнозды қиын қабылдайды. Ата-аналарды ақыл-ойы кем, немесе олигофрения деген терминдер шошытады. Ең алғашқы рет ата- аналар эмоционалды жарақат алғанымен, біртіндеп жағдайды түсініп, баланы ауру деп қабылдайды. Жағдайды қабылдау процесі бір-бірімен байланысты бірнеше факторлармен айқындалады, олардың ішінде маңыздысы ата-аналардың жеке басы, баланың ерекшеліктері, қоршаған орта әсер етеді. Отбасына және балаға берілетін психологиялық-педагогика- лық көмек түрлерін ұйымдастыру формалары Балаларының ақыл-ойы кемдігі ата-аналарға психологиялық тұрғыан ғана емес, экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан да әсерін тигізеді. Баласына қойылған диагноз туралы ата-аналардың реакциясы түрлі болып келеді, жеке жағынан және ұқсастықтары да кездеседі. Ең бірінші диагнозға деген реакция өздерін кінәлі сезінулері, Неге мен?, Неге менің балам? деген сұрақтарды туындатады. Амбиваленттік (екі жақтылық) - ата-аналардың бойында байқалатын реакцияның екінші түрі. Стресс пайда болғанда реакцияның позитивті оң өзгерісі және қарама-қарсы реакциялар пайда болады. Ашу, қаһар, түңілу - сезімдер баланы қорғауда және жақсы көруде білінетін сезімдер. Амбиваленттік жаңа дағдарыс кезінде пайда болып қиыншылықпен жойылады. Аталған категорияға жатқызылатын балалардың ата-анасының 48%-ның реакциялары, ұят, ауыртпалық және т.б. Көптеген этиологиялық факторлар, ақыл-ойы кемдігінің түрлі деңгейі патологияның біліну себептері, жеке айырмашылықтар және басқа да формалар реакцияның байқалуын күрделендіреді. Девиация дағдарысы (ереженің болмауы) - бұл тағы да бір реакцияның формасы, бұл реакция баланың жағдайынан, диагноздың қойылуынан, стреске байланысты болады. Ата-аналар түсініксіз мәселемен кездесіп, бұл жағдайда көмек күтеді: жаңа ақпарат, жаңа білім және танымайтын мамандармен қарым- қатынас жасау. Баланың патологиялық жағдайы ата-аналар бойында ауыр стреске ұшыратады. Кейбір жағдайларда бала орталық нерв жүйесінің бұзылысы- нан басқа дене бітімінің кемтарлығы болуы мүмкін. Бұл жағдайлар баланың ата-анасына үлкен ықпал жасауы мүмкін. Туындаған жағдайда жаңа рөлді қабылдау, дамуында кемтарлығы бар баланың ата-анасы екенін қабылдау өте қиын. Ақыл-ойы кем баланың қажеттіліктерімен ата- аналардың өміріндегі жағдайды өзгерту Хроникалық қиналу дағдарысы деп аталады. Дамуында кемшілігі бар бала күнделікті өзіне деген күтімді талап етеді де, ата-анасына күнделікті дағдыланған өміріне кедергілік әкеледі. Девиация дағдарысы кезінде ата-аналар жаңа рөлді қабылдап, хроникалық қиналу дағдарысы отбасындағы ата-аналарды дезорганизация менреорганизацияға әкеліп соғады. Отбасы мүшелері бұндай баланың отбасында пайда болуы отбасылық қарым-қатынасқа өз ықпалын тигізеді. Бұл жағдайда арнайы маманның кеңесі қажет. Кейбір жағдайларда ата- аналар баланың кемтарлығынан ол кеш жүруі тиіс, немесе оның дамуында бір кемшіліктер болады, тілі кеш дамуы мүмкін деп ойлап, аталған диагноздың қойылуынан қорқады. Шындықты естігенде, ата-аналар бұл жағдай уақыт өте бала есейгенде өтіп кетеді деп ойлайды және осындай диагноз қоюшы мамандарға ренішті болады. Бұндай сезім түсінікті, бірақ ең бірінші естігендегі ауыр сезім өтпелі болады. Кейбір ата-аналар барлық жақындарымен, достарымен қарым-қатынасты тоқтатып, өз мәселелеріне іштей кетеді, ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.