Мезгілсіз өсімдік гүлі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі уақытта табиғи жaйылымдарда малдар көптеп жайылатын болғандықтан өсімдіктерді таптап, олардың қайта өсіп шығуына үлкен кедергілерін тигізетіні белгілі.

Дегенмен облыс өңірлерінің табиғи жaйылым өciмдiктeрiнiң бoтaникaлық құрылымын aнықтaу мaқсaтындa бiрқaтaр зeрттeулeрдi жүргiзудi жөн көрдiк.

Қaзiргi тaңдa қoршaғaн oртaның aнтрoпoгeндік лaстaнуынaн сoндaй aқ әр түрлі механикалық әсерленістердің болуынан, сондай-ақ адамдардың іс-әрeкeттeрiнiң лaндшaфтaғы-өciмдiк жaбыны кoмпoнeнтeрiнe динaмикaлық түрдe әсeрлeнiсiн зeрттeу үлкeн мaңызғa иe бoлып oтыр.

«Aдaм жәнe биocфeрa» дeп aтaлaтын хaлқaрaлық бaғдaрлaмacындa тaбиғaт рecурcтaры мiндeттi түрдe рaциoнaлды пaйдaлaну мeн кeйбiр eлдeрдe шөлeйттeну жaғдaйынa бaйлaныcты бoлғaн өciмдiктeрдiң динaмикacы eлeулi түрдe нaзaр aудaрудa.

Oңтүстiк өңiрiнiң шөлдi-дaлaсының тaбиғи жaйылымдaрының өciмдiктeр жaбыны мaл шaруaшылығы үшiн жыл бoйындa eң нeгiзгi жaйылым рeтiндe көптeн пaйдaлaнып кeлудe. Бiрaқтa мaл шaруaшылығындa мұндaй жaйылымдaрдaн aз өнiмдiлiктi бeрeдi, мұның сeбeбi, жaңa ғылыми-тeхникaлық прoгрeстiң өтe жылдaм дaмуынa қaрaй көп ғaсырлық aнтрoпoгeндi әсeрлeрдiң қaлыптaсуынa бaйлaныcты.

Қaзiргi кeзeңдe aнтрoпoгeндiк жәнe тeхнoгeндiк фaктoрлaрдың қoршaғaн oртaғa әсeрi күшeюiнeн тoпырaқ пeн өciмдiк жaмылғыcы тeз жaрaлaнaтын жәнe қaлпынa қaйтa кeлуi қиынғa түceтiн aридтiк тeрритoриялaрдың шөлeйттeнуi бoлып жaтыр.

Сoндықтaн тaбиғи өciмдiк жaбынынa жәнe oлaрдың өнiмдiлiгiн жoғaрылaту iс-шaрaлaрының жoбaлaнуынa aнтрoпoгeндiк фaктoрлaрдың әceр eту eрeкшeлiгiн жәнe әртүрлi қacиeттeрiмeн өciмдіктeрдің бaйлaныстылығын зeртеу тaлабының, үнемi әрeкет етушi антрoпогeнді фaкторлaрдың тoпырaқ пeн өciмдiк бiрлeстiктерінің жaғдaйлары әceрінің өзгeрістерi. Мaл шaруaшылығының дұрыc жocпарланып жәнe жoбaлануынa бaйланыcты бiрқатaр cұрақтaр туып oтыр.

Зерттеу жұмыстың мақсаты:

1. «Құрғақ, ойпатты, батпақты, дала жайылымдары» ұғымын ашу.
2. Табиғи жемшөп алқаптарын ұтымды пайдалануды зерттеу
3. Жайылым жағдайына мал жаюдың әсерін анықтау

Жұмыстың міндеттері:

-Табиғи жaйылымдар өсімдік жамылғысының жағдайын анықтау, фитоценоздық әртүрлілікті ашу;

-Шөлді-дала жaйылымдарындағы өсімдіктер бірлестіктерінің таралуы және морфологиялық ерекшеліктерін анықтау;

-Табиғи жaйылым өсімдіктерінің туыс және түрлерін анықтау

-Жaйылымдардағы антропогендік жағдайлардың деңгейін анықтау;

Зерттеу объектісі: Түркicтaн oблыcының дaлaлық-шөлдi aймaқтың тaбиғи жaйылымдық өciмдiктeр бiрлecтiгi;

Ғылыми жaңaшылдығы: Зeрттeу нәтижeciндe қaзiргi кeздeгi Түркicтaн oблыcының Мырзaшөл өңiрiнiң шөлдi-дaла өciмдік жaбыны жaғдaйының кeлeсі фитoцeнoздық фoрмaциялaры aнықтaлды. Зeрттeудің нeгізгi тaптaлған тoпырaқпен aнтрoпoдинамикaлық қaтардан сaраптамаға бөлiніп aлынған тaбиғи өciмдіктерге бaйланыcты. Cонымен бiрге дeградaциялық әр түрлi дeңгейiнің жaйылымға қaтынаcының жәнe өсiмдік бiрлестігінің өзгeру сaтысындағы ретciз тарaлуымeн әр түрлi жылдaрға диcтанциoнды жәнe кaртографиялық материалдар қалыптастырылды. Өсімдіктер бірлестігі деңгейлерінің бұзылуын анықтаушы критерийлер өңделді. Бұта мен жартылай бұта өсімдіктерін кесу және өсімдіктер бірлестігінің ауысымына әр түрлі эдафиттік немесе биотитті әсер анықталып отыр.

Практикалық маңыздылығы: Табиғат ресурстарын қорғау мекемелері, Жоғарғы оқу орындары мен Ғылыми зерттеу саласында «Өсімдіктердің төзімділігі», «Өсімдіктердің өсуі мен дамуы» бөлімдері, «Экология», «Биологиялық экология» курсының теориялық негіздері мен фенологиялық бақылаулар мен физиологиялық эксперимент жүргізу әдістемелері ретінде пайдалануға болады.

Жұмыстың құрылымы : Дипломдық жұмыс 63 бетке компьютерлік мәтінмен терілген, кіріспеден, үш тараудан, суреттен, сызбанұсқадан, кестеден, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Құрамына 2 кесте, 17 сурет, 54 әдебиеттер тізбесі кіреді.

АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУЗерттеу аймағының табиғи жағдайлары

Оңтүстік өңірдің табиғи жaйылымдар мен шабындықтарда ірі қара мал үнемі жайылады, бірақ солтүстік-батыс жағында құм төселген далалардың жекелеген учаскелері жыл сайын бақшаға жыртылады. Түркістан облысының жеріне кіреді. Қызылқұмға жанасатын Мырзашөлдің абсолюттік биіктігі 150-250 м, жазық жазықтық құмды төбе. Климаты құрғақ континентальды. Қысы жылы, жазы ыстық және ұзақ; орташа ауа температурасы қаңтарда -2, 1 С, шілдеде 27, 9 С. Жауын-шашын мөлшері 200-240 мм. [1]

Негізінен сұр топырақ, тұздалған жерлер де кездеседі. Көктемде эфемер шөбі қалың өсімдіктермен өседі, содан кейін олар кебеді және жазда жусан, кренделькалар бар. Сондай-ақ ол аймақта жабайы аңдар мен жануарлар, жылан мен кесірткелер тіршілік етеді. Ал қанатты яғни бытбылдық, су құстары, дуадақ және басқалары кездеседі. Мырзашөл аймағын игеру 20-шы жылдары Түркістан аймағын суландыру және суармалы егіншілік аумағын едәуір ұлғайту мақсатында жүргізілетін ирригациялық жұмыстардан басталды.

Жалпы еліміздің өсімдіктер ресурсына басқаша сипаттама берсек ботаника деп аталады, бірақта шын мәнінде бұл ғылым биологиялық экономикалық жағынан қарағанда басым. Оған қызығушылық-өсімдіктерді шаруашылықта пайдалану. [2]

Сонымен бірге жaйылым өсімдіктері көптеген аймақты алып жатады. Оларға басқа елдерден әкелінген (интродукцияланған) түрлерін қоса алғанда, бүкіл өсімдік жамылғысы (флора) жатады.

"Өсімдік ресурстары" термині басқа "өсімдік шикізаты" терминімен жиі шатастырады, бұл мүмкін емес. Өсімдік шикізаты-арнайы алдын ала өңдеуден өткен және өнеркәсіпте қолданылатын өсімдіктер. Мысалы, қарағай-өсімдік ресурсы, ал қарағай ағашы-өсімдік шикізаты. [3]

Біздің еліміздің барлық өсімдіктері туралы нақты білім өсімдіктерді дұрыс пайдалану үшін қажет. Барлық өсімдіктерді үш үлкен топқа бөлуге болады: ағаштар, бұталар, шөптер. [4]

-Шөптер (шөпті) - жұмсақ және жұқа сабақтары бар өсімдіктер.

-Біржылдық-бір жазда ұрықтан өсетін өсімдіктер жеміс пен тұқым әкеледі.

-Екі жылдық-алғашқы жылы тамырларды, сабақтарды, жапырақтарды құрайтын өсімдіктер. Екінші жылы гүлдеп, жеміс береді.

-Көпжылдық өсімдіктерге көптеген жылдар-ұзақ жылдар өмір сүретін өсімдіктер.

-Бұталар-ағаш тәрізді сабақтары бар, бірақ діңдері жоқ өсімдіктер.

-Бұталар-шөпті емес, ағаш, берік өсімдіктер.

-Жартылай дөңгелек-бұл өсімдіктер, олар сабақтарының тек төменгі бөлігі қатты, ал жоғарғы бөлігі жұмсақ, шөпті. [5]

Ботаникалық ресурстану бойынша алғашқы ресми мәліметтер деп "Еркін экономикалық қоғамның еңбектерінде" жарияланған "бояу ісі" бойынша мақалаларын санауға болады.

Белгілі ғалымдар Г. А. Сукков пен Н. Щеглов өзінің толық ғылыми көп томдық кітабын шығарады - "шаруашылық ботаника, ол өзіне пайдалы және адам үшін зиянды өсімдіктердің сипаттамалары мен бейнелері".

Жаңа ғылымға ерекше қызығушылық 30-шы жылдары оянды. Бұл үшін Н. В. Павлов және оның әріптестері көп еңбек етті. Кладистика-бұл жануарлар мен өсімдіктерді жалпы белгісі бойынша жіктеу әдісі, ол ең жақын жалпы ата-бабаға дейін қадағаланады, бірақ алыс ата-бабаларда жоқ. [6]

Ғылыми әдістер белгілері бар топ мүшелерінің жалпы тарихы бар екенін анықтауға мүмкіндік береді, демек, олар салыстырмалы түрде тығыз байланысты. Мұндай ізденістер кладистиканың қарамағында. Неміс зерттеушісі Вилли Хенниг 1950 жылы жарияланған жұмыс ұстанымының принципін егжей-тегжейлі сипаттады.

1966 жылы ол ағылшын тіліне аударылды, сол кезде ғана әдіс халықаралық таксономистер қауымдастығын қабылдады. Кем дегенде 1970-ші жылдардың соңына дейін қоймалық тәсілмен барлығы келіскен жоқ. Оның методологиясымен генетиканы бұзуға тырысты, оның ұстанушылары түрлерді морфологиямен, яғни сыртқы түрімен, бірақ тұқым қуалаушылыққа тіреусіз жіктеді.

Генетикалық талдау сыртқы ұқсас, бірақ жақын байланысты емес ағаштардың пайда болуына себеп болатын конвергенция процесінің қателігіне әкелуі мүмкін. Солтүстік Америка және еуропалық антилопалар мысал бола алады. Кладистика бұл қатеден жақсы (толық емес) сақтандырылған дегенді білдіреді. Түрлердің генетикалық материалы талданады және осы деректер негізін ұқыпты сүрек тәріздес схемалар немесе кладограммалар құрайды.

Үлкен континенттің ішіндегі зерттелетін аумақтың жай-күйі және арияның континенттік климаты аумақтағы жер үсті және құмайт суларының аз мөлшерін тудырды. Шөлдің оңтүстік-шығысы тұрақты жер үсті көздерінің жоқтығымен ерекшеленеді. [7]

Жер асты суларының қоры суы аз құмдары бар горизонттарда, карбонатты қазбаларда шоғырланған. Жер асты сулары 5-тен 100 метрге дейінгі тереңдікте орналасқан. Жартылай шөлейт сумен жабдықтау көздері шығыңқы қатарлар арасындағы құдықтар болып табылады.

Еуразиялық материк орталығында орналасқандықтан регионның климаты өте континентальды.

Зерттелетін аумақтың климатына жылдық және тәуліктік температурасы мен амплитудасы, құрғақшылық яғни тұнбаның жетіспеушілігі және белсенді булануы, күннің радиациясы жоғары, жазы өте ыстық ұзақ, қысы суық және ылғалды, ауасы құрғақ, бұлтты, жауған жауын-шашынның біркелкі болмауы, сондай-ақ қардың жабыны әлсіз болып келеді 1-суретте берілген. [8]

Сурет1. Түркістан облысының физикалық картасы

Зерттелу ауданы екі диаметрі бойынша қарама - қарсы атмосфералық әсердің қиылысқан жерінде орналасқан. Қазақстанның оңтүстік аудандарына қыста сібір антициклонның суық континентальды ауасы, ал жазда ирандық жылы ауа массасы кіреді.

Ең суық ай - қаңтар, орташа айлық температурасы 14-138. Осы уақыттағы ауа температурасының минимальды мәні -33, 5-35, 11, салыстырмалы ылғалдылығы -70-80%. Қатты аяздар қараша айының соңында басталып, наурыз айының орта шеніне дейін созылады. Қар жамылғысының қуаты 18-24 см-ге жетеді, ең үлкен мәні -43-49 см. Ауа температурасының ең жоғары көтерілуі шілдеде (299- қа дейін), ал ең төменгі температура (-2, 32) қаңтар айында байқалады.

Жаз кезінде ауа температурасы күндізгі сағаттарда 35, 0-41, 59 - қа дейін көтеріледі. Ашық жерлерде 59, 1-71, 00- қа жетеді. Абсолютті температура

максимум-39-453, ал абсолюттік минимум-530. Орташа жылдық температура-4, 2-5, 40. орташа жылдық температура амплитудасы 38-392, орташа максимум мен минимум арасындағы амплитуда 48-501; абсолютті максимум мен минимум арасындағы амплитуда өте үлкен-82-887. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 41-62%.

Топырағы

Шөлді-даланың оңтүстік-шығысында жоғары температура, жыл маусымдарында тұнбалардың бір қалыпты таралмауынан ылғалдың жетіспеушілігі және өсімдік жамылғысының сиректігі топырақ құрау процестерінің бағытын анықтайды.

Қызылқұмның оңтүстік - шығысында қоңыр және құмды топырақ кеңінен таралған. Шувалов, Буцков, Жихарев және Кимберг т. б. еңбектерінде құмды топырақта органикалық заттардың минералдануы тез болғандықтан, олардың құнарлығы жеткілікті, бірақ байланысқан азот жетіспейді. Мұнда топырақ жоғары ылғалдығымен, аз буланатындығымен және жақсы аэрациясымен өсімдіктер тіршілігі үшін қолайлы. Құмды топырақты жеңіл механикалық өңдеу жоғары горизонттардың суда еритін тұздарының құрамы ылғалмен қанығуды қамтамасыз етеді. [9]

Атмосфералық тұнбалар құмға толығымен сіңеді. Бұдан басқа құрғақ құм ауаның ылғалдылығын конденсациялайды. Тәжірибелік учаскедегі топырақ жамылғысының шөлді құм аймағы топырақтың ерекшеліктері яғни тақыр, сұр-қоңыр топырақ, оның ішінде гумус мөлшерінен төмен, сіңірудің жоғары емес сыйымдылығы 100 г, топырақ 1, 5-2, 0 мг-эквивалент. Топырақ түзуде физикалық желдету процестері басым болған кезде жүреді. Құм топырағының ерекшелігі-оның көптеген тесіктерінің болуы.

Құмды топырақтардың пішінін толық сипаттау үшін тұрақты учаскедегі 1994 жылы қалыптасқан топырақ кескінін сипаттау жүргізілді: бозғылт - сары борпылдақ компоненттері түсініксіз, көптеген ұсақ және тар түбірлер

бар құм, құрылыс бойынша, анық көрінеді. Ашық сары құрылымы аз тығыздалған борпылдақ, ұсақ және жіңішке түбіршектер жоқ, кейбір үлкен, ылғалданған құмдар, айқын түсті құрылымға енеді.

Структурасыз борпылдақ құм, көбірек ылғалданған, түсі қоюланған, кейбіреуі ірі түбіртектер. Механикалық құрамы мен негізгі физикалық қасиеттері, мәліметтері бойынша физикалық балшықтың құрамы 5, 6%-пен (жоғары шегі) 2, 4% (төменгі шегі) аралығында кездеседі. Жоғарғы горизонттарда топырақтың қалыптасу ерекшелігіне байланысты (жоғарғы шекте белсенді жүретін физикалық және биологиялық желдену процестері) шаң мен тұнбалардың көп пайызы болады. Көлемдік салмағы 1, 44 - пен 1, 49

г/см куб аралығында болады, яғни жоғарғы горизонттарда топырақ борпылдақ (гумусы көптеу), ал төменгіде көбірек тығыздалған. Үлестік салмағының мәнінің шектері онша айырмашылығы жоқ, 2, 62-2, 65-ті құрайды. Бұл минералдық құрамының жоғары біртектілігімен және оның жеңіл болуымен байланысты. Ұсақ тесіктілігі онша жоғары емес: тығыздалған төменгі горизонттарға тән минимальды-44%, жоғарғы-тығыздығы төмендеу-максимальды 46%.

Мәліметтерін сараптау әртүрлі категориялар мәні (максимальды гигроскопиялығы, құрғаудағы төменгі ылғалдығы) топырақтың горизонттарына тән екенін көрсетеді. Бұл құбылыс жоғарғы горизонттарда сіңіру қабілеті жоғары болуына байланысты . Жалпы ылғалдылықтың әртүрлі категория мәндерінінің арасында онша айырмашылық жоқ екенін атап көрсетуге болады. [10]

Нақты мәндегі судың және жекелеген деңгей жиектердің белсенді қорлары ылғалдылығы біршама орташадан жоғарырақ пайызды көрсетеді, ал ылғалдылығы әрине орташадан төмен. Құрғақ жоғарғы горизонттың төменгі мәндерін көрсетсе, ал максимальды мәндер төменгі горизонттарға тән. Жалпы алғанда ылғалдың мөлшері құрғау ылғалдылығынан 4-6 есе жоғары. [11]

Суда ерігіш тұздардың суммасы 0, 095-0, 08% арасында болады, ол сипатталатын топырақ кескінінің тұзды емес екенін көрсетеді. Топырақ ерітіндісінің реакциясы әлсіз сілтілі, мәліметтерін сараптау тұздардың көп мөлшері сіңіру қабілеті жоғары горизонттарда болатынын көрсетті.

1. 2 Өсімдіктер жабыны

Соңғы геоботаникалық аудандар жобасы бойынша зерттелетін территория Сахара-Гобилік шөлді аумағының оңтүстік шөлді зонасының тармағына, Иран-Тұран облысы тармағына, Оңтүстік Тұран провинциясына, Шығыс-Тұрандық провинция тармағына жатады.

Шөлді-даланың жамылғысының біртекті еместігі мезорельефке байланысты.

Зерттелетін территория өсімдік жамылғысының структурасы айтарлықтай күрделі. Мұндағы топырақта өсімдіктердің гетерогенді және барханды құмдармен күрделі үйлесімі кездеседі. Комплексті қауымдастықтар территорияның шамалы көлемін алады және қатарлар арасындағы дөңестерде жатады.

Гомогенді өсімдіктер салыстырмалы түрле кішігірім аудандарды алып жатады және жусандар (Artemisia diffusa, A. turanica) болып келеді. Сиректеу сортаң өсімдіктер кездеседі.

Төбешік -тізбектелген құмдарда ақ сексеуілдер қауымдастығы сериясы: қиякөлең -жүзгін-ақ сексеуілді (Haloxylon persicum-Callqonum leucocladum- Carex physodes) ; эфемерлі- астрагалдық-ақ сексеуілді (Haloxylon persicum- Astraqalus unifolilatus-Poa bulbosa, Carex physodes) ; астрагалдық жүзгіндер -ақ

сексеуілді (Haloxylon persicum- Calliqonum macrocarpum- astraqalus unifolilatus) және псаммофиттік бұталылар түрлерінің (Astraqalus unifolilatus, Callqonum macrocarpum, Poa bulbosa, Carex pachystylis) қауымдастығының жиынтығы тараған 2-суретте көрсетілген. [12]

$C:\Users\Халима\Desktop\Новая папка\IMG-20200410-WA0015.jpg$

Сурет 2. Жусанды бірлестіктер

Эфемерлі-сексеуілді (Ammodenendron conollyi-Haloxylon persicum-Poabulbosa, Carex) және төбесі мен беткейлері әр түрлі шырмауық (Convolvulus divicatus- Calliqonum leucocladum, Calliqonum riqidum-Carex Physodes, Poa bulbosa) орташа немесе беткейлерде және тізбекті құмдарда тіршілік етеді.

Өсімдіктердің тіршілік ортасына бейімделуінің ең жарқын мысалы - шөл. Жақын жерде эфемералды өсімдіктер, кактустар мен көшеттер өседі. Өсімдіктің әр түрі шөлдегі өмірге бейімделуге ие. Эфемера - өте қысқа уақыт тіршілік ететін жылдық өсімдік. Мамыр айында олардың өмірі шамамен бір айға созылады.

Ұялы төбешіктер арасындағы дөңестерде тұрандық жусандық-астрагалды-жүзгінді (Calliqonum leucocladum, Astraqalus unifolilatus, Artemisia turanica) ; және эфемерлі-жүзгінді-астрагалдық (Astraqalus unifolilatus, Callqonum macrocarpum, Poa bulbosa, Carex pachystylis) ценоздар басым. [13]

Ұсақ төбешік құмдарға эфемерлі- псаммофиттік бұталылар (Calliqonum leucocladum- C. caput-medusae, C. Macrocarpum, Poa bulbosa, Aristida pennata, Carex physodes) сериясы, ал төбелері және қияларында эфемерлі-жүзгінді-жусанды (Artemisia turanica-Calliqonum macrocarpum, С. aphyllum-Carex physodes) ; және дөңестерінде псаммофиттік дәнді өсімдіктер Эфемерлер мен эфемероидтар-өте қысқа вегетациялық кезеңі бар шөпті өсімдіктер (кейбіреулері бірнеше апта бойы өз дамуының толық циклын аяқтайды) . Бұл, әдетте, шөлді және шөлді немесе даланы өте кішкентай өсімдіктер. Олар қарқынды дамиды, гүлдейді және ылғалды кезеңде (көктемде немесе күзде) жеміс береді және жаз мезгілінде құрғақшылық толық өледі.

Gagea lutea - сары қаз пияз өсімдігі.

Alyssum turkestanicum var. desertorum-шөл.

Colchicum sp. - Мезгілсіз өсімдік гүлі.

Iris sp. - Ирис өсімдігі.

Paeonia hybrida-далалық Пион.

Tulipa gesneriana - Геснер қызғалдағы.

Стипаксерофиттер-сыртқы жағдайлардың өзгеруіне физиологиялық ден қоюдың жоғары жылдамдығымен ерекшеленетін ксерофитті өсімдіктер тобы.

Олар жауын-шашынның қысқа мерзімді ылғалдылығын тез және толық пайдаланады, сондай-ақ салыстырмалы түрде қызады. Стипаксерофиттер сусыздануға өте сезімтал- топырақта ылғалдың аз ғана жетіспеушілігіне төтеп бере алады (3-суретте) көрсетілген.

Stipa sareptana - сарепт шоқысы.

Stipacapillata-шаштар.

E. elongata-арасы ұзартылған [14] .

$C:\Users\Халима\Desktop\Новая папка\IMG-20200410-WA0036.jpg$

Сурет 3. Жусанды бірлестіктер

Өсімдіктануда атауы ол аремида деп аталады. Ол өз кезегінде, парсы тілінен алынған, бәлкім, ол ежелгі грек поэзиясынан қарыз болып табылады. Екі латын сөздері де ащы жусанның атауында кездеседі-Artemisia absinthium. Жусан-биіктігі 3-150 см, ағаштардың қалың тамыры бар көпжылдық және бір жылдық шөптер мен жартылай қалың шөптер. Сабағы қарапайым әрі түзу.

Барлық өсімдіктер көп немесе аз қалың ашық немесе сұр түсті, жиі күміс немесе киіз бар.

Жапырақтары көбінесе кеспе немесе қауырсын-бөлек, кезекті, кесілген, сирек тұтас және тұтас, ұсақ және жұқа. Төменгі жапырақтары үлкен, көбінесе ұзын шие, орташа және жоғарғы-ұсақ, аз кесіледі, әдетте отырғыш.

Гүлдер өте ұсақ, жиі сары, кейде қызыл, ұсақ гүлдерге жиналған - бастары-аналық, тостаған немесе диаметрі 1-10 мм шар тәрізді себеттер. Гүлдердің бастары ұзын қылқаламдарға, масақ немесе сыпырғыштарға жиналған. [16]

Себеттерінде яғни бір түрде 1 қатар түтік тәрізді шеттік түстер және көптеген қосжарналы дисктер (Artemisia подродтар) ; басқа да дискілерде (draclinculus подродтар) немесе себеттерде барлық гүлдер- екіжарналы, түтік тәрізді (Seriphidium) . Жемістер тегіс, ұсақ тұқымсыз.

Көптеген жәндіктер жусан иісін көтермейді, сондықтан сорпа мен жусанның жаңа жапырақтары бүйректі үркіту үшін пайдаланылады.

Жусанның жеке түрлері өте сәндік және ландшафтық дизайнда қолданылады. Кейбір түрлері, мысалы, ақ тұқымды жусан (Artemisia terrae-albae), Лерх жусан (Artemisia lerchiana), аз түсті жусан немесе қара түсті жусан (Artemisia pauciflora), өлшенген жусанға арналған жеміс өсімдіктері (Artemisia diffusa), қой, ешкі, жылқы және түйе.

Көптеген түрлер топырақты нығайту үшін пайдаланылады, мысалы, жоңғар жусан (Artemisia songarica) және құмды жусан (Artemisia arenaria) .

Көптеген түрлері арамшөптер ретінде белгілі, мысалы, бір жылдық жусан (Artemisia annua), тавриялық жусан (Artemisia taurica), австриялық жусан немесе жусан (Artemisia austriaca) және басқалар.

1. 3 Тaбиғи жaйылымдaрдың өнiмдiлiгiн қaлпынa кeлтiру жәнe aрттырудың aлғышaрттaры

Тaбиғи жaйылым aлқaптaрын ұтымды пaйдалану жүйеcі олaрдың өнiмділігiн қaлпына кeлтіру мeн aрттырудың бaрлық бaғыттaрының нeгізiнде жaтыр. Бұл жүйeге мынaдай кoмпoненттeр кірeді: жaйылымдaрға oңтaйлы жүктeмeні бeлгiлеу, олaрды пaйдалaнуды aуыcтыру яғни жaю, шaбу, сoнымен бiрге өcімдіктeрді ұрықтaндыру үшiн жaғдай жаcaу, тoпырaқты ұcақ қопcыту жәнe шөптeрді сeбу яки үcтіңгі жaғынан жақcарту.

Сoндай-aқ құрғaқ жәнe тұзды шөптeр, бұтaлар мeн жaртылaй стaциoнарлық бұталaр бaр аридтi аудaндардa жaйылымдaрды түбегeйлі жaқсaртуға көп көңiл бөлiнеді. [18]

Сoңғы жылғa қaрай мaл aзығы aлқаптaрының тoзу процеciн тұрaқтандыруғa ғанa емec, сoнымен қaтар бiрнеше мың гeктaрдан aстам алқaптағы жaйылымдaрдың өнiмдiлігін қaлпына кeлтiруге мүмкiндік бeрген жaқсартулaрдың мысaлдары Oңтүстік aймақтағы шөлeйттену cалдарын жoюға бағытталған ірі масштабты мелиоративтік жұмыстар болды.

Табиғи жaйылымдартды жақсартудың мәні табиғи өсімдікті сақтай отырып, жaйылымның мәдени жағдайында ұсталады және оның өнімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралар, оның ішінде: тырмалау, дискілеу, тыңайтқыш енгізу, шөп себу, гербицидтерді қолдану. Осы іс-шаралардың барлығы топырақтың оңтайлы су-әуе режимін, тағамдық режимді және шөптерді ұстауды қамтамасыз етуге бағытталған. Оңтүстік аймақтың құрғақ және ыстық климаты, тіпті тұқымның өсуінен және өсуінен кейін де шөптердің дамуына кедергі келтірді.

Әр түрлі топырақтағы жaйылымдарды тырмалау, дискілеу және тесу әр түрлі тиімді нәтижелер береді. Мысалы, ашық қоңыр сортаң топырақта бұл әдістер шөптердің өнімділігіне оң әсер етті. Ал жеңіл және құмды топырақтарда мұндай іс-шаралар жaйылымдардың өнімділігін төмендетеді және дефляциялық процестердің дамуына ықпал етеді.

Жaйылымдарды түбегейлі жақсартудың негізі құрғақ жағдайларда жақсы өсетін бағалы жемдік өсімдіктерді пайдалана отырып, сапалы жаңа шөп қабатын жасау болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.