Тәжірибе өту кезеңі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ
МИНИСТІРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
Экономикалық факультет
Экономика кафедрасы
Оқу тәжірибесі бойынша
ЕСЕП
Миразимоа Сагдулло Шомахсудович
Тәжірибе орны: С.Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті
Кафедрадан тәжірибе жетекшісі:
қолы
Қорғау
күні баға
Тәжірибе өту кезеңі
Нұр-Сұлтан 2020ж.
Мазмұны
КІРІСПЕ ----------------------------------- ----------------------------------- ----------3
1.УНИВЕРСИТЕТ ТАРИХЫ----------------------------- -----------------4
2.ҚР қазіргі еңбек нарығы жағдайы---------------------------- --------11
3. ҚР жастардың еңбек нарығын реттеу механизмдері-----------18
4. ҚР еңбек нарығын дамыту жолындағы бағдарламалар------25
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- -------29
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- --------------30
КІРІСПЕ
Оқу тәжірибесі дегеніміз - жоғары оқу орындарында студенттердің алған ғылыми-теориялық білімдерін тереңдету мен бекіту мақсатында жүргізіледі және тәжірибелік және зерттеу жұмыстарының дағдыларын ендіру. Оқу практикасы өндірістік практиканың алдында болады, оны өтудің дайындау сатысы ретінде кіші курстарда өтіледі.
Оқу және оқу-таныстыру тәжірибесінің мақсаты - студенттердің болашақ кәсіби қызметінің негіздерімен, оның мақсаты мен міндеттерімен танысу, таңдаған кәсіптің ерекшеліктері туралы мәліметтер алу. Оқу тәжірибесі университеттің оқу шеберханаларында, зертханаларда, полигондарда, клиникалар мен басқа да қосымша оқу бөлімшелерінде және болашақ қызметіне сәйкес келетін ұйымдарда тиісті кафедралардың басқаруымен өткізіледі. Өндірістік тәжірибе кәсіптендіру пәндері оқытылған соң ұйымдастырылады. Өндірістік тәжірибенің және оқу және оқу-таныстыру тәжірибесінің бағдарламалары кафедраларда дайындалып, бекітілген. Өндірістік тәжірибенің базалары мамандықтың бейініне сәйкес келетін ұйымдар болып табылады.
Оқу тәжірибесінің міндеттері:
- алғашқы тәжірибелік іскерліктің және таңдалған мамандық бойынша машықтың қалыптасуы
- таңдалған мамандыққа қызығушылықты тәрбиелеу мен теориялық білімді игеруге ұмтылу
- теориялық алған білімді тәжірибеде қолдану
- жұмыстар жүргізу нәтижесінде студент оқытушының жәрдемімен өзі жүргізген тәжірибенің нәтижесін талқылай білуі және одан қорытынды талдау жасап, қойылған сұраққа айқын және нақты жауап ала білуі.
Тәжірибе 3 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім Университет тарихы және оқу үрдісін жүргізу мен ұйымдастыру туралы. Екінші бөлім (негізгі бөлім) ҚР қазіргі еңбек нарығы жағдайы, ҚР жастардың еңбек нарығын реттеу механизмдері, ҚР еңбек нарығын дамыту жолындағы бағдарламалар. Үшінші бөлім қорытынды.
I. УНИВЕРСИТЕТ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОҚУ ҮРДІСІН ЖҮРГІЗУ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Орталық және Солтүстік Қазақстан өңіріндегі ірі аграрлық білім ордасы, астанамыздың алғашқы жәңе ең ежелгі жоғары оқу орны - С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті 1957 жылы Ақмола ауылшаруашылық институты ретінде құрылды .
Солтүстік Қазақстанның тың және тыңайған жерлерін игеру кезінде ауыл шаруашылығы саласында мамандар қажет болғандықтан осы оқу мекемесі ашылды. Солтүстік және орталық Қазақстан облыстарына ауыл шаруашылығы өндірісі үшін мамандарды кеңінен дайындау мақсатында КСРО Министрлер Кеңесінің 1987 жылғы 3 қазандағы Қаулысы және СССР Ауыл шаруашылығы министрлігінің 1957 жылғы 9 қазандағы бұйрығы бойынша Ақмола ауыл шаруашылығы институты келесі факультеттерімен құрылды: агрономиялық, ауыл шаруашылығын механикаландыру және жерге орналастыру.
Университет тарихы - бұл бір-бірін рет-ретімен алмастырған қалыптасу кезеңдері мен динамикалық дамудан тұрады. Алғашқыда үш факультеттен құрылған институт зерттеу университетіне айналып, тек солтүстік өңірдің ғана емес, сонымен қатар елдің ғылыми және оқу орталығы болып қалыптасты.
1кезең.1957-1981жж.
2кезең.1982-1990жж.
3кезең.1991-2000жж.
4кезең.2001-2011жж.
5 кезең. 2012 ж. - осы уақытқа дейін.
2012 жылдан бастап Қазақ агротехникалық университетінің дамудағы негізгі басым қызметі - ғылым болды. Университеттің стратегиялық мақсаты: ауыл шаруашылығы саласындағы заманауи зерттеу университетіне кезең-кезеңімен көшу.
2013 жылда 23 мамырында шетел инвесторларының Пленарлық мәжілісінде Қазақстан Республикасы-ның Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев алғаш рет ҚАТУ қабырғасында Назарбаев Университеті үлгісі бойынша ауыл шаруашылығы саласында халықаралық деңгейдегі зерттеу университетін қалыптастыруға ұсыныс берген еді. Сол уақыттан бастап ҚАТУ-ды реформалау жұмыстары басталып кетті.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ Қазақстан Республикасының 2015 - 2019 жылдарға арналған индустриальды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының жобалары үшін кадрларды дайындайтын елдегі 10 базалық ЖОО қатарына кіреді. Қазақ агротехникалық университетінің басым секторлары болып Ауыл шаруашылығы машина жасау, Тағам өнімдерін өндіру анықталған.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ серіктесі Дэвис қаласындағы аграрлы саладағы әлемдік жетекші зерттеу университетінің бірі Калифорния университеті. Бүгінде олармен бірге жаңа білім беру бағдарламалары жасалуда, екі жақты тиісті мамандар даярлануда.
Сонымен қатар біздің университет әлемнің белгілі жоғары оқу орындарымен қарым-қатынасын белсенді дамытуда. С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті - Ұлы Хартия университеттерінің толық құқылы мүшесі және бұл өз кезегінде оны біртұтас еуропалық білім беру кеңістігін қалыптастыруда негіз бола алады. Қазіргі уақытта біз 20-дан астам жоғарғы оқу орындары мен, ғылыми-зерттеу орталықтарымен тығыз серіктестік қатынасты орнаттық. Олардың ішінде АҚШ, Ұлыбритания, Қытай, Ресей, Беларуссия, Алмания, Малайазия, Италия, Израиль, Моңғолия сияқты мемлекеттері кіреді. Бұл мемлекеттерде 500-ден астам біздің оқытушылар мен студенттер ғылыми тағылымдамалардан өтіп білімдерін жетілдіруде.
Біздің оқу орнының ең ірі жетістігі Ізденушілік және патенттік іске енгізген үлесі үшін Еуразиялық патенттік ұйымның В.И. Блинников атындағы Алтын медалін иеленді. Бұл беделді марапатты республика бойынша біздің ғана университет иеленді.
Бүгінде ҚАТУ - өзі профессорлы-оқытушылық құрамның арқасында жасалған негізі бар өзінің ғылыми мектептері қалыптасқан көп бейінді университет.
Қазіргіуақыттауниверситетте 44 кафедра жұмысістейді. Сегізфакультетте он мыңнанастам студент бакалавриаттың 37 мамандығы, магистратура 31 мамандықжәнеPhD докторантура 9 мамандықбойыншаоқытылады.
Білім беру үдерісі 889 оқытушылармен жүргізілсе, олардың ішінде 83 ғылым докторы және 376 ғылым кандидаттары мен 18 РhD докторды құрайды. Профессорлы-оқытушылық құрамның ғылыми дәрежелілігі 53% құрайды.
Жарты ғасырдан астам уақытта елдің түрлі саладағы агроөндірістік кешені үшін 60 мыңнан астам біліктілігі жоғары мамандар даярланды. Олар өздерінің орасан еңбектерімен мемлекет экономикасының дамуына беделді үлес қосып және өз қызметтерін жалғастыруда. Университет өз түлектерімен мадақтанады, олардың ішінде Президент Әкімшілігі және Премьер-Министр кеңсесінің қызметкерлері, ҚР Сенат және Мәжіліс Парламенттерінің депутаттары, елшілер, көрнекті ғалымдар, ғылым докторлары мен кандидаттары, облыс, қала және аудан Әкімдері, ірі кәсіпорындар мен аграрлфқ кешендердің басшылары мен әртүрлі халық шаруашылығының мамандары бар.
ӘР КЕЗЕҢДЕГІ УНИВЕРСИТЕТ БАСШЫЛАРЫ
Директоры:
Т.Г. Духов (ақпан 1958 - мамыр 1961ж.) - техника ғылымдарының кандидаты, доцент
Ректорлар:
М.А. Гендельман (мамыр 1961 ж.- қараша 1982 ж.) - экономика ғылымдарының докторы, профессор
К.А. Сағадиев (желтоқсан 1982 ж. - қараша 1990 ж.) - экономика ғылымдарының докторы, профессор
Я.Я. Мауль (ақпан 1991 ж. - қазан 1993 ж.) - экономика ғылымдарыныңдокторы, профессор
Б.О. Әлімжанов (қазан 1993 ж. - қазан 2004 ж.) - ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор
А.К. Булашев (қараша 2004 ж. - қараша 2011 ж.) - ветеринария ғылымдарыныңдокторы, профессор
А.К. Күрішбаев (2011 жылғы қарашадан бастап) - ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор, Ресей ауылшаруашылығы ғылымдары академиясыныңа кадемигі
ӘР ТҮРЛІ ЖЫЛДАРДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ АТАУЫ
1957 ж.- Ақмола ауылшаруашылығы институты негізін қалады.
(КСРО Министрлер Кеңесінің №1176 Қаулысы 3.10.1957 ж.);
1961 ж. - институт қаланың жаңа атауына өзгеруіне байланысты Целиноград ауылшаруашылығы институты болып атауы өзгертілді. (КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысы ... 15.05.1961 ж.);
1996 ж.- институт Ақмола аграрлық университеті болып қайта құрылып, оған Сәкен Сейфуллин аты берілді. (ҚРҮкіметінің №573 Қаулысы 7.05.1996 ж.);
2001 ж. - университетке С.Сейфуллин атындағы Қазақ аграрлық университеті мәртебесі берілді (ҚРҮкіметінің №821 Қаулысы 15.06.2001 ж.);
2004 ж.- ҚРҮкіметінің Қаулысы (№829 3.08.2004ж.) негізінде С.Сейфуллин атындағы Қазақагротехникалық университеті Республикалық мемлекеттік мекемесі құрылды;
2007 ж. - университет С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті Акционерлік қоғамы ретінде қайта құрылды. (ҚР Үкіметінің №409 Қаулысы 22.05. 2007 ж.).
1.Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі жағдайы
Еңбек нарығы - негізгі тауар - еңбек күшін айналымға жіберуге байланысты экономикалық қатынастардың жиынтығы. Жұмыс күші - адамның еңбек ету қабілеті, адам өз қызметінде пайдаланатын дене және рухани қабілеттіліктерінің жиынтығы. Еңбек - бұл оны иеленуші адамнан бөлінбейтін жалғыз тауар. Иеленуші-адам сату сатып-алу объектісі болып табылмайды, яғни жұмысшы емес, оның еңбекке қабілеттілігі сатылады және сатып алынады.
Экономикалық дамудың нарықтық жүйесіне көшу кезінде шешімін таппай жүрген күрделі проблемалардың бірі еңбек нарығын қалыптастыру болып табылады
Еңбек нарығы - нарықтық экономиканың аса күрделi элементтерiнiң бiрi. Мұнда еңбектің құнын және оның қызмет ету шарттарын анықтауда тек жұмысшы мен жұмыс берушiнiң мүдделерi айқындалып қана қоймайды, сонымен бiрге, қоғамда болып жатқан барлық әлеуметтiк - экономикалық құбылыстар бейнеленедi.
Ғалымдар әртүрлі бастапқы мәліметтерге негізделетін бірнеше концептуалды әдістерді қарастырады, олар еңбек нарығының ұсыныстары мен сұраныстарын қалыптасыруға қатысты өзара қарама - қайшы тұжырымдарды және жұмыссыздықты туғызатын негізгі себептерді көрсетеді. Көптеген ғылыми әдебиеттерде еңбек нарығы, жұмыс күші рыногы, еңбек ресурстары нарығы деген ұғымдардың мағынасы жақын, синоним сөздер ретінде қолданылады. Бірақ, біздің ойымызша, бұлар мазмұндас емес, себебі олардың негізін жұмыс күші, еңбек және еңбек ресурстары сияқты түрлі категориялар құрайды.
Еңбек нарығы дегеніміз - қоғамдық өндірісте қызметкерлерді жалдау мен пайдалану жөніндегі әлеуметтік-еңбектік қатынастардың жиынтығы. Ол жұмыспен қамту саласындағы қатынастарды сипаттайды. Ал жұмыс күші нарығының мазмұнына жұмыспен қамтылған және қамтылмаған, белсенді түрде жұмыс іздеушілердің арасындағы қарым-қатынасқа негізделген. Басқаша айтқанда, әлеуметтік-еңбектік қатынастар шекарасын экономикалық белсенді халық ауқымына дейін кеңейтеді. Еңбек ресурстары нарығы түсінігі әлеуметтік-еңбектік қатынастарды экономикалық тұрғыдан белсенді халық пен еңбек резервін қосатын қоғамның еңбек ресурстары ауқымына дейін кеңейтеді. Қазіргі кезеңде маңызды ролді еңбек нарығы атқарады.
Еңбек нарығы туралы iлiмнiң теориялық iргетасын экономикалық ғылымның көрнекті өкiлдерi: Дж Перри, М.Фелдетогин, Д.Кейнс, М.Фридман, К.Маркс салған. Экономикалық әдебиеттерде еңбек нарығының төмендегідей концепциялары қарастырылған.
Бірінші концепцияның негізінде классикалық политэкономия жатыр. Мұның өкілдері неоклассиктер: Дж Перри, М.Фелдетогин. Бұл концепция бойынша еңбек нарығы басқа нарықтар сияқты баға тепе-теңдігіне негізделеді немесе нарықтық реттеушісі баға болып есептеледі.Жалақы бойынша нарықтағы сұраныс пен ұсыныс реттеледі деген пікір айтты.
Екіншісі, кейнсиандық көзқарас. Бұл қатардағы ғалымдардың пікірі бойынша еңбек нарығы әрқашанда тепе-теңсіздікке негізделген.Кейнстің үлгісі бойынша жұмыс күшінің бағасы қатаң бір қалыпта қалыптасып, іс жүзінде өзгермейді. Бұл үлгінің элементі ешқашанда дәлелденбейді және өзгермейтін факт ретінде қабылданады.
Бұл концепция бойынша жұмысшы күшіне сұраныс нарық бағасы арқылы емес, жиынтық сұраныс арқылы - өнімнің көлемі арқылы реттелу керек деген.
Үшінші көзқарас. Монетарлық үлгі бойынша жұмысшы күшінің бағасы қатаң баға жүйесі арқылы біржақты бағыттағы өсімді қозғалыс деп түсінеді. Бұл концепция жұмыссыздықтың " табиғи" дәрежесі деген ұғымды ұсынған.
Төртінші институционалды мектептің көзқарасы. Бұл концепцияда жұмысшы күші және тиісінше, жалақы дәрежесіне кәсіпкерлік және салалық айырмашылықтарына көп көңіл бөлінген.
Әйгілі көрнекті экономист А. Маршаллдың пікірі бойынша жұмыспен қамтамасыз етудің негізгі факторы сұраныс пен ұсынысты реттеу деп қарастырады..
Классикалық мектеп өкiлдерi А. Смит және Д. Рикардо жалақының еңбек ұсынымына тәуелдiлiгi жайлы қағиданы негiздедi.
Американ экономисі П.Самуэльсонның теориясы бойынша қоғамдағы жұмыс күшінің жиынтық ұсынысы төмендегі көрсеткіштермен анықталады:
- халықтың жалпы санымен;
- жалпы халық санының ішіндегі еңбекке қабілеті бар халықтың үлесімен;
-жыл немесе апта бойындағы еңбекке жұмсалған сағаттың сапасы;
- жұмысшының жұмсаған еңбегінің саны мен мамандығының сапасы.
В.И.Видяпиннің еңбектерінде еңбек нарығы толық талданған. Онда Экономикалық категория ретінде еңбек нарығы сатып алушылар мен сатушылар, сонымен бірге, жұмыс күшінің қозғалысы бойынша рыноктық қатынастар субъектілерінің мүддесін айқындайтын және оның өмір сүру құралдарына айырбасталуын қамтамасыз ететін сауда делдалдары арасындағы нақты экономикалық қарым-қатынастар мен байланыстардың жиынтығы,- деген түсінік береді.
Еңбек нарығы жалпы ұсыныс пен сұраныс тапсырысына бағына отырып, басқа тауар нарықтарынан бөліп қарастыратын бірқатар елеулі ерекшеліктері бар ерекше ұғым болып келеді. Бұл жерде реттеуші ретінде макро және микроэкономикадан бөлек әлеуметтік - экономикалық факторлар да қарастырылады, олардың еңбек күшінің құнына, яғни жалақыға деген қатынастылығы бола бермейді.
Қазақстандық белгілі экономист, ғалым Я.Ә. Әубәкіровтің айтуынша: Еңбек нарығы дегеніміз - бұл еңбек мөлшері және институттары, ұдайы өндірісті қамтушы жұмысшы күші және еңбекті пайдалануды көрсететін экномикалық механизмдер жүйесі.
Еңбек нарығының негiзгi элементтерiне: еңбекке сұраныс және ұсыныс, еңбек рыногiнiң конъюктурасы, жұмысшы күшiнiң құны, жұмысшы күшi қоры жатады. Еңбекке сұраныс - еңбек нарығында жұмыс күшінің жұмыспен қамтамасыз етілуі болып табылады, еңбек ұсынысы - еңбек нарығына мамандар дайындау, еңбекке сұраныс пен жұмысшы күшi ұсынысының өзара қатынасы нақты экономикалық және әлеуметтiк-саяси жағдайлар, жұмысшы күшi құнының қозғалысы және халықтың тұтыну дәрежесi бойынша қалыптасып еңбек нарығы конъюктурасын құрайды. Еңбек нарығы конъюктурасы- жұмыспен қамтылу баламалылығы мен еңбек нарығын реттеу үлгісін таңдау кезiнде есепке алынуға тиiстi еңбектің маңызды сипаттамасы. Жұмысшы күшiнiң құны- оның отбасы мен жұмысшының өмір сүру құнына тең. Жұмысшы күшiнiң құны кез-келген басқа тауар сияқты, өндіріске қажетті жұмыс уақытымен анықталады.
Еңбек нарығындағы тепе-теңдiк сұраныс мен ұсыныс көмегiмен бекiтiледi. Еңбекке деген сұраныс мөлшерi жалақы мөлшерiнен керi пропорционалды байланыстылықта болады. Жалақы мөлшерi көтерiлген кезiнде фирмалар рыноктiк тепе-теңдiктi сақтау мақсатында жұмыс күшiне сұранысты төмендетуi қажет, ал жалақы мөлшерi төмендегенде еңбекке сұраным артады. Жұмыс күшiне деген ұсыныс нақты байланысқа iс-әрекет етедi.
Еңбек нарығының ерекшелігі мынада: оның реттегіштері тек экономикалық қана емес, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық факторлар болып табылады. Олар ұдайы өндіріс сипаты мен және тауар ерекшеліктерімен, жұмыс күшімен байланысқан. Еңбек нарығының мынадай ерекшеліктері бар:
* Тауарға - жұмыс күшіне меншіктік құқық оны иеленушіден бөлінбейді, яғни сатып алушы (жұмыс беруші) көптеген тауарлардың бірі ретінде жай ғана жұмыс күшін сатып алмайды, сондай-ақ адаммен істес болады.
* Сатушы мен сатып алушының өзара қатынасы ұзаққа созылады, яғни еңбек нарығында сатушы мен сатып алушының өзара қатынастары қызметкерді жалдау шарты жасалған уақытқа дейін жалғасады.
* Жұмыс күшінің әртүрлі кәсіптік-біліктілік деңгейі, технологиялармен, еңбекті ұйымдастырудың саналуандылығы, жалдаудың келісімшарттық (контрактілік) жүйесіне көшу және т.б. тауар-жұмыс күшін сатып алу кезінде мәмілелерді жекешелендіру қажеттігін туындатады.
* Еңбек нарығына кәсіптік одақтардың, еңбек заңнамасының, жұмыспен қамту мен кәсіптік дайындықтың мемлекеттік саясатының, кәсіпкерлер одақтары мен басқаларының елеулі ықпал етуі.
* Ақшалай емес факторлар - жұмыстың күрделілігі мен беделділігі, еңбек жағдайлары, оның денсаулық үшін қауіпсіздігі, жұмыспен қамту мен кәсіптік өсуге кепілдіктер, ұжымдағы моральдық ахуал және басқаларының орын алуы.
Еңбек нарығының негізгі екі қызметі ажыратылады:
* экономикалық функция, ол еңбекке қабілетті халықты ұдайы өндірудің оңтайлы үдерісін қамтамасыз етуді білдіреді;
* әлеуметтік функция, ол табыстар мен адамдар әл-ауқатының қалыпты деңгейін қамтамасыз етуден құралады.
2.Қазақстандағы еңбек нарығының жағдайы
Қазақстанда орын алған өзгерістер қоғамның әлеуметтік құрылымы мен еңбек қатынастарындағы түбегейлі өзгерістерге жол ашты. Экономикалық әдебиеттерде экономистер Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасуының бірнеше кезеңдерін атап өткен болатын.
Бірінші кезең 1990-1991 жылдарды қамтиды және экономикалық еркіндіктің ауқымын кеңейтетін әрі кәсіпкерлік қызметті дамытатын бірқатар заңдардың қабылдануымен байланысты..
Екінші кезең 1992-1995 жылдар аралығын қамтиды. Экономикадағы жағдайдың тұрақсыздығы, кәсіпорындардың банкрот болуынан жұмыс орындары мен жұмыс істейтіндердің санын күрт қысқартты.
Үшінші кезең 1996-1998 жылдарды қамтиды. Жекешелендіру мен мемлекет иелігінен алу процесінің өрістеуіне байланысты артық жұмыс күшін жұмыстан босату одан әрі жалғасты. Халықтың жұмыспен қамтылу денгейі төмендеп кетті.
Төртінші кезең 1999 жылдан бастап 2007 жылдың соңына дейін жалғасты.
Бесінші кезең нарықтық экономиканың тиісті жағдайына жауап беретін ҚР Еңбек кодексі қолданысқа енгізілген 2008 жылдың 1 қаңтарынан басталды.
Қазақстанның тұрақты экономикалық өсуі еңбек нарығының құрылымында едәуір өзгерістер, сондай-
Келешекте еңбек нарығын реттеу бойынша ұсыныс, мемлекет пен еңбек нарығының өзара байланысын күшейту және кәсіптік білім беруді жетілдіру бойынша нұсқаулықтармен сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Сондай-ақ , жұмыс күшін пайдалану және бөлу процесінде аймақтық реттеудің маңызы зор.
Еңбек нарығының негізгі индикаторлары (1-кесте).
Барлығы
Ерлер
Әйелдер
Жұмыс күші, мың адам
9236,4
4747,7
4488,7
15 және одан жоғары жастағы халық санындағы жұмыс күші үлесі,пайызбен
69,8
75,8
64,3
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам
8794,0
4543,7
4250,3
Жұмыссыз халық, мың адам
442,4
204,0
238,4
Жұмыссыздық деңгейі, пайызбен
4,8
4,3
5,3
15-28 жастағы жұмыссыздар, мың адам
78,9
34,9
44,0
Жастар жұмыссыздығының деңгейі, пайызбен (15-28 жастағы)
3,8
3,1
4,5
Ұзақ мерзімдіжұмыссыздық деңгейі, пайызбен
2,2
1,6
2,8
Жұмыс күші құрамына кірмейтін адамдар , мың адам
4003,3
1512,9
2490,4
15 және одан жоғары жастағы халық санындағы жұмыс күші кұрамына кірмейтін адамдардың үлесі, пайызбен
30,2
24,2
35,7
oo 2020 жылғы I тоқсанда үй шаруашылығының қорытындысы бойынша 15 және одан жоғары жастағы жұмыс күшінің саны 9,2 млн. адамды құрады. Республика экономикасында 8,8 млн. адам жұмыспен қамтылды. 15 және одан жоғары жастағы халыққа шаққанда жұмыспен қамту деңгейі 66,4%құрады және 2019 жылғы I тоқсанмен салыстырғанда 0,1% азайды. Жұмыссыздар саны 442,4 мың адамды құрады, жұмыссыздық деңгейі 4,8% болды. Жұмыспен қамтылғандардың жалпысанынан 6,7 млн. адамды немесе 76,7% жалдамалы қызметкерлер, 1,5 млн.адамды - дара кәсіпкерлер, 1,9 мың адамды - жеке практикамен айналысатын адамдар, 17,5 мың адамды - шаруашылық серіктестіктерінің құрылтайшылары (қатысушылары) және акционерлік қоғамдардың құрылтайшылары, акционерлері (қатысушылары), сондай-ақ өндірістік кооперативтердің мүшелері болып табылатын жеке тұлғалар, 80,8 мың адамды - тәуелсіз жұмыскерлер құрады.
Жұмыспен қамтылған халық (2-кесте).
Барлығы
Ерлер
Әйелдер
Жұмыспен қамтылған халық, барлығы
8794,0
4543,7
4250,3
Жалдамалы қызметкерлер
6747,1
3444,0
3303,1
соның ішінде жұмыспен қамтылғандар:
қәсіпорында
5881,8
2987,1
2894,7
жеке тұлғаларда
557,7
269,0
288,7
шаруа (фермер) қожалықтарында
260,1
164,3
95,8
көбінесе бір тапсырыс берушімен қызмет көрсетуге азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт бойынша
47,5
23,6
23,9
Дара кәсіпкерлер
1534,8
844,8
690,0
Шаруашылық серіктестіктерінің құрылтайшылары (қатысушылары) және акционерлік қоғамдардың құрылтайшылары, акционерлері (қатысушылары), сондай-ақ өндірістік кооперативтердің мүшелері болып табылатын жеке тұлғалар
17,5
10,7
6,8
Тәуелсіз жұмыскерлер
80,8
55,8
25,0
Жұмыспен қамтылғандардың көп бөлігі өз қызметін сауда саласында (16,3%), ауыл шаруашылығында (13%), өндірісте (12,6%), білім беруде (12,7%) сияқты экономикалық қызметтер түрлерінде жүзеге асырды.
Жоғары және орта кәсіптік (арнаулы) білімі барлар 7,2 млн. адамды құрады, бұл жұмыспен қамтылған халықтың 82%. Жұмыспен қамтылған ерлердің үлесімен салыстырғандағы жоғары және орта кәсіптік білімі бар жұмыспен қамтылған әйелдердің үлесі 6,0пп. жоғары. Жұмыспен қамтылғандардың негізгі үлесін - 66,2% (5,8 млн.адамды) 29-54 жастағы адамдар құрады.
2020 жылғы I тоқсанда жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған, оны үздіксіз іздеген және оған кірісуге дайын болған 15 және одан жоғары жастағы адамдар) 442,4 мың адамды құрады. Жұмыссыздық деңгейі 4,8% (2019 жылғы I тоқсанда - 4,8%) құрады.
ҚР жұмыспен қамтылған тұрғындары (3-кесте).
Жылдар
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Жұмыспен қамтылған халық,
мың
8635,7
8463,4
8454,2
8538,9
8732,6
8794,1
Өсім,%
0,6
2
... жалғасы
МИНИСТІРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
Экономикалық факультет
Экономика кафедрасы
Оқу тәжірибесі бойынша
ЕСЕП
Миразимоа Сагдулло Шомахсудович
Тәжірибе орны: С.Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті
Кафедрадан тәжірибе жетекшісі:
қолы
Қорғау
күні баға
Тәжірибе өту кезеңі
Нұр-Сұлтан 2020ж.
Мазмұны
КІРІСПЕ ----------------------------------- ----------------------------------- ----------3
1.УНИВЕРСИТЕТ ТАРИХЫ----------------------------- -----------------4
2.ҚР қазіргі еңбек нарығы жағдайы---------------------------- --------11
3. ҚР жастардың еңбек нарығын реттеу механизмдері-----------18
4. ҚР еңбек нарығын дамыту жолындағы бағдарламалар------25
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- -------29
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- --------------30
КІРІСПЕ
Оқу тәжірибесі дегеніміз - жоғары оқу орындарында студенттердің алған ғылыми-теориялық білімдерін тереңдету мен бекіту мақсатында жүргізіледі және тәжірибелік және зерттеу жұмыстарының дағдыларын ендіру. Оқу практикасы өндірістік практиканың алдында болады, оны өтудің дайындау сатысы ретінде кіші курстарда өтіледі.
Оқу және оқу-таныстыру тәжірибесінің мақсаты - студенттердің болашақ кәсіби қызметінің негіздерімен, оның мақсаты мен міндеттерімен танысу, таңдаған кәсіптің ерекшеліктері туралы мәліметтер алу. Оқу тәжірибесі университеттің оқу шеберханаларында, зертханаларда, полигондарда, клиникалар мен басқа да қосымша оқу бөлімшелерінде және болашақ қызметіне сәйкес келетін ұйымдарда тиісті кафедралардың басқаруымен өткізіледі. Өндірістік тәжірибе кәсіптендіру пәндері оқытылған соң ұйымдастырылады. Өндірістік тәжірибенің және оқу және оқу-таныстыру тәжірибесінің бағдарламалары кафедраларда дайындалып, бекітілген. Өндірістік тәжірибенің базалары мамандықтың бейініне сәйкес келетін ұйымдар болып табылады.
Оқу тәжірибесінің міндеттері:
- алғашқы тәжірибелік іскерліктің және таңдалған мамандық бойынша машықтың қалыптасуы
- таңдалған мамандыққа қызығушылықты тәрбиелеу мен теориялық білімді игеруге ұмтылу
- теориялық алған білімді тәжірибеде қолдану
- жұмыстар жүргізу нәтижесінде студент оқытушының жәрдемімен өзі жүргізген тәжірибенің нәтижесін талқылай білуі және одан қорытынды талдау жасап, қойылған сұраққа айқын және нақты жауап ала білуі.
Тәжірибе 3 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлім Университет тарихы және оқу үрдісін жүргізу мен ұйымдастыру туралы. Екінші бөлім (негізгі бөлім) ҚР қазіргі еңбек нарығы жағдайы, ҚР жастардың еңбек нарығын реттеу механизмдері, ҚР еңбек нарығын дамыту жолындағы бағдарламалар. Үшінші бөлім қорытынды.
I. УНИВЕРСИТЕТ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОҚУ ҮРДІСІН ЖҮРГІЗУ МЕН ҰЙЫМДАСТЫРУ
Орталық және Солтүстік Қазақстан өңіріндегі ірі аграрлық білім ордасы, астанамыздың алғашқы жәңе ең ежелгі жоғары оқу орны - С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті 1957 жылы Ақмола ауылшаруашылық институты ретінде құрылды .
Солтүстік Қазақстанның тың және тыңайған жерлерін игеру кезінде ауыл шаруашылығы саласында мамандар қажет болғандықтан осы оқу мекемесі ашылды. Солтүстік және орталық Қазақстан облыстарына ауыл шаруашылығы өндірісі үшін мамандарды кеңінен дайындау мақсатында КСРО Министрлер Кеңесінің 1987 жылғы 3 қазандағы Қаулысы және СССР Ауыл шаруашылығы министрлігінің 1957 жылғы 9 қазандағы бұйрығы бойынша Ақмола ауыл шаруашылығы институты келесі факультеттерімен құрылды: агрономиялық, ауыл шаруашылығын механикаландыру және жерге орналастыру.
Университет тарихы - бұл бір-бірін рет-ретімен алмастырған қалыптасу кезеңдері мен динамикалық дамудан тұрады. Алғашқыда үш факультеттен құрылған институт зерттеу университетіне айналып, тек солтүстік өңірдің ғана емес, сонымен қатар елдің ғылыми және оқу орталығы болып қалыптасты.
1кезең.1957-1981жж.
2кезең.1982-1990жж.
3кезең.1991-2000жж.
4кезең.2001-2011жж.
5 кезең. 2012 ж. - осы уақытқа дейін.
2012 жылдан бастап Қазақ агротехникалық университетінің дамудағы негізгі басым қызметі - ғылым болды. Университеттің стратегиялық мақсаты: ауыл шаруашылығы саласындағы заманауи зерттеу университетіне кезең-кезеңімен көшу.
2013 жылда 23 мамырында шетел инвесторларының Пленарлық мәжілісінде Қазақстан Республикасы-ның Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев алғаш рет ҚАТУ қабырғасында Назарбаев Университеті үлгісі бойынша ауыл шаруашылығы саласында халықаралық деңгейдегі зерттеу университетін қалыптастыруға ұсыныс берген еді. Сол уақыттан бастап ҚАТУ-ды реформалау жұмыстары басталып кетті.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ Қазақстан Республикасының 2015 - 2019 жылдарға арналған индустриальды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының жобалары үшін кадрларды дайындайтын елдегі 10 базалық ЖОО қатарына кіреді. Қазақ агротехникалық университетінің басым секторлары болып Ауыл шаруашылығы машина жасау, Тағам өнімдерін өндіру анықталған.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ серіктесі Дэвис қаласындағы аграрлы саладағы әлемдік жетекші зерттеу университетінің бірі Калифорния университеті. Бүгінде олармен бірге жаңа білім беру бағдарламалары жасалуда, екі жақты тиісті мамандар даярлануда.
Сонымен қатар біздің университет әлемнің белгілі жоғары оқу орындарымен қарым-қатынасын белсенді дамытуда. С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті - Ұлы Хартия университеттерінің толық құқылы мүшесі және бұл өз кезегінде оны біртұтас еуропалық білім беру кеңістігін қалыптастыруда негіз бола алады. Қазіргі уақытта біз 20-дан астам жоғарғы оқу орындары мен, ғылыми-зерттеу орталықтарымен тығыз серіктестік қатынасты орнаттық. Олардың ішінде АҚШ, Ұлыбритания, Қытай, Ресей, Беларуссия, Алмания, Малайазия, Италия, Израиль, Моңғолия сияқты мемлекеттері кіреді. Бұл мемлекеттерде 500-ден астам біздің оқытушылар мен студенттер ғылыми тағылымдамалардан өтіп білімдерін жетілдіруде.
Біздің оқу орнының ең ірі жетістігі Ізденушілік және патенттік іске енгізген үлесі үшін Еуразиялық патенттік ұйымның В.И. Блинников атындағы Алтын медалін иеленді. Бұл беделді марапатты республика бойынша біздің ғана университет иеленді.
Бүгінде ҚАТУ - өзі профессорлы-оқытушылық құрамның арқасында жасалған негізі бар өзінің ғылыми мектептері қалыптасқан көп бейінді университет.
Қазіргіуақыттауниверситетте 44 кафедра жұмысістейді. Сегізфакультетте он мыңнанастам студент бакалавриаттың 37 мамандығы, магистратура 31 мамандықжәнеPhD докторантура 9 мамандықбойыншаоқытылады.
Білім беру үдерісі 889 оқытушылармен жүргізілсе, олардың ішінде 83 ғылым докторы және 376 ғылым кандидаттары мен 18 РhD докторды құрайды. Профессорлы-оқытушылық құрамның ғылыми дәрежелілігі 53% құрайды.
Жарты ғасырдан астам уақытта елдің түрлі саладағы агроөндірістік кешені үшін 60 мыңнан астам біліктілігі жоғары мамандар даярланды. Олар өздерінің орасан еңбектерімен мемлекет экономикасының дамуына беделді үлес қосып және өз қызметтерін жалғастыруда. Университет өз түлектерімен мадақтанады, олардың ішінде Президент Әкімшілігі және Премьер-Министр кеңсесінің қызметкерлері, ҚР Сенат және Мәжіліс Парламенттерінің депутаттары, елшілер, көрнекті ғалымдар, ғылым докторлары мен кандидаттары, облыс, қала және аудан Әкімдері, ірі кәсіпорындар мен аграрлфқ кешендердің басшылары мен әртүрлі халық шаруашылығының мамандары бар.
ӘР КЕЗЕҢДЕГІ УНИВЕРСИТЕТ БАСШЫЛАРЫ
Директоры:
Т.Г. Духов (ақпан 1958 - мамыр 1961ж.) - техника ғылымдарының кандидаты, доцент
Ректорлар:
М.А. Гендельман (мамыр 1961 ж.- қараша 1982 ж.) - экономика ғылымдарының докторы, профессор
К.А. Сағадиев (желтоқсан 1982 ж. - қараша 1990 ж.) - экономика ғылымдарының докторы, профессор
Я.Я. Мауль (ақпан 1991 ж. - қазан 1993 ж.) - экономика ғылымдарыныңдокторы, профессор
Б.О. Әлімжанов (қазан 1993 ж. - қазан 2004 ж.) - ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор
А.К. Булашев (қараша 2004 ж. - қараша 2011 ж.) - ветеринария ғылымдарыныңдокторы, профессор
А.К. Күрішбаев (2011 жылғы қарашадан бастап) - ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор, Ресей ауылшаруашылығы ғылымдары академиясыныңа кадемигі
ӘР ТҮРЛІ ЖЫЛДАРДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ АТАУЫ
1957 ж.- Ақмола ауылшаруашылығы институты негізін қалады.
(КСРО Министрлер Кеңесінің №1176 Қаулысы 3.10.1957 ж.);
1961 ж. - институт қаланың жаңа атауына өзгеруіне байланысты Целиноград ауылшаруашылығы институты болып атауы өзгертілді. (КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысы ... 15.05.1961 ж.);
1996 ж.- институт Ақмола аграрлық университеті болып қайта құрылып, оған Сәкен Сейфуллин аты берілді. (ҚРҮкіметінің №573 Қаулысы 7.05.1996 ж.);
2001 ж. - университетке С.Сейфуллин атындағы Қазақ аграрлық университеті мәртебесі берілді (ҚРҮкіметінің №821 Қаулысы 15.06.2001 ж.);
2004 ж.- ҚРҮкіметінің Қаулысы (№829 3.08.2004ж.) негізінде С.Сейфуллин атындағы Қазақагротехникалық университеті Республикалық мемлекеттік мекемесі құрылды;
2007 ж. - университет С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті Акционерлік қоғамы ретінде қайта құрылды. (ҚР Үкіметінің №409 Қаулысы 22.05. 2007 ж.).
1.Қазақстандағы еңбек нарығының қазіргі жағдайы
Еңбек нарығы - негізгі тауар - еңбек күшін айналымға жіберуге байланысты экономикалық қатынастардың жиынтығы. Жұмыс күші - адамның еңбек ету қабілеті, адам өз қызметінде пайдаланатын дене және рухани қабілеттіліктерінің жиынтығы. Еңбек - бұл оны иеленуші адамнан бөлінбейтін жалғыз тауар. Иеленуші-адам сату сатып-алу объектісі болып табылмайды, яғни жұмысшы емес, оның еңбекке қабілеттілігі сатылады және сатып алынады.
Экономикалық дамудың нарықтық жүйесіне көшу кезінде шешімін таппай жүрген күрделі проблемалардың бірі еңбек нарығын қалыптастыру болып табылады
Еңбек нарығы - нарықтық экономиканың аса күрделi элементтерiнiң бiрi. Мұнда еңбектің құнын және оның қызмет ету шарттарын анықтауда тек жұмысшы мен жұмыс берушiнiң мүдделерi айқындалып қана қоймайды, сонымен бiрге, қоғамда болып жатқан барлық әлеуметтiк - экономикалық құбылыстар бейнеленедi.
Ғалымдар әртүрлі бастапқы мәліметтерге негізделетін бірнеше концептуалды әдістерді қарастырады, олар еңбек нарығының ұсыныстары мен сұраныстарын қалыптасыруға қатысты өзара қарама - қайшы тұжырымдарды және жұмыссыздықты туғызатын негізгі себептерді көрсетеді. Көптеген ғылыми әдебиеттерде еңбек нарығы, жұмыс күші рыногы, еңбек ресурстары нарығы деген ұғымдардың мағынасы жақын, синоним сөздер ретінде қолданылады. Бірақ, біздің ойымызша, бұлар мазмұндас емес, себебі олардың негізін жұмыс күші, еңбек және еңбек ресурстары сияқты түрлі категориялар құрайды.
Еңбек нарығы дегеніміз - қоғамдық өндірісте қызметкерлерді жалдау мен пайдалану жөніндегі әлеуметтік-еңбектік қатынастардың жиынтығы. Ол жұмыспен қамту саласындағы қатынастарды сипаттайды. Ал жұмыс күші нарығының мазмұнына жұмыспен қамтылған және қамтылмаған, белсенді түрде жұмыс іздеушілердің арасындағы қарым-қатынасқа негізделген. Басқаша айтқанда, әлеуметтік-еңбектік қатынастар шекарасын экономикалық белсенді халық ауқымына дейін кеңейтеді. Еңбек ресурстары нарығы түсінігі әлеуметтік-еңбектік қатынастарды экономикалық тұрғыдан белсенді халық пен еңбек резервін қосатын қоғамның еңбек ресурстары ауқымына дейін кеңейтеді. Қазіргі кезеңде маңызды ролді еңбек нарығы атқарады.
Еңбек нарығы туралы iлiмнiң теориялық iргетасын экономикалық ғылымның көрнекті өкiлдерi: Дж Перри, М.Фелдетогин, Д.Кейнс, М.Фридман, К.Маркс салған. Экономикалық әдебиеттерде еңбек нарығының төмендегідей концепциялары қарастырылған.
Бірінші концепцияның негізінде классикалық политэкономия жатыр. Мұның өкілдері неоклассиктер: Дж Перри, М.Фелдетогин. Бұл концепция бойынша еңбек нарығы басқа нарықтар сияқты баға тепе-теңдігіне негізделеді немесе нарықтық реттеушісі баға болып есептеледі.Жалақы бойынша нарықтағы сұраныс пен ұсыныс реттеледі деген пікір айтты.
Екіншісі, кейнсиандық көзқарас. Бұл қатардағы ғалымдардың пікірі бойынша еңбек нарығы әрқашанда тепе-теңсіздікке негізделген.Кейнстің үлгісі бойынша жұмыс күшінің бағасы қатаң бір қалыпта қалыптасып, іс жүзінде өзгермейді. Бұл үлгінің элементі ешқашанда дәлелденбейді және өзгермейтін факт ретінде қабылданады.
Бұл концепция бойынша жұмысшы күшіне сұраныс нарық бағасы арқылы емес, жиынтық сұраныс арқылы - өнімнің көлемі арқылы реттелу керек деген.
Үшінші көзқарас. Монетарлық үлгі бойынша жұмысшы күшінің бағасы қатаң баға жүйесі арқылы біржақты бағыттағы өсімді қозғалыс деп түсінеді. Бұл концепция жұмыссыздықтың " табиғи" дәрежесі деген ұғымды ұсынған.
Төртінші институционалды мектептің көзқарасы. Бұл концепцияда жұмысшы күші және тиісінше, жалақы дәрежесіне кәсіпкерлік және салалық айырмашылықтарына көп көңіл бөлінген.
Әйгілі көрнекті экономист А. Маршаллдың пікірі бойынша жұмыспен қамтамасыз етудің негізгі факторы сұраныс пен ұсынысты реттеу деп қарастырады..
Классикалық мектеп өкiлдерi А. Смит және Д. Рикардо жалақының еңбек ұсынымына тәуелдiлiгi жайлы қағиданы негiздедi.
Американ экономисі П.Самуэльсонның теориясы бойынша қоғамдағы жұмыс күшінің жиынтық ұсынысы төмендегі көрсеткіштермен анықталады:
- халықтың жалпы санымен;
- жалпы халық санының ішіндегі еңбекке қабілеті бар халықтың үлесімен;
-жыл немесе апта бойындағы еңбекке жұмсалған сағаттың сапасы;
- жұмысшының жұмсаған еңбегінің саны мен мамандығының сапасы.
В.И.Видяпиннің еңбектерінде еңбек нарығы толық талданған. Онда Экономикалық категория ретінде еңбек нарығы сатып алушылар мен сатушылар, сонымен бірге, жұмыс күшінің қозғалысы бойынша рыноктық қатынастар субъектілерінің мүддесін айқындайтын және оның өмір сүру құралдарына айырбасталуын қамтамасыз ететін сауда делдалдары арасындағы нақты экономикалық қарым-қатынастар мен байланыстардың жиынтығы,- деген түсінік береді.
Еңбек нарығы жалпы ұсыныс пен сұраныс тапсырысына бағына отырып, басқа тауар нарықтарынан бөліп қарастыратын бірқатар елеулі ерекшеліктері бар ерекше ұғым болып келеді. Бұл жерде реттеуші ретінде макро және микроэкономикадан бөлек әлеуметтік - экономикалық факторлар да қарастырылады, олардың еңбек күшінің құнына, яғни жалақыға деген қатынастылығы бола бермейді.
Қазақстандық белгілі экономист, ғалым Я.Ә. Әубәкіровтің айтуынша: Еңбек нарығы дегеніміз - бұл еңбек мөлшері және институттары, ұдайы өндірісті қамтушы жұмысшы күші және еңбекті пайдалануды көрсететін экномикалық механизмдер жүйесі.
Еңбек нарығының негiзгi элементтерiне: еңбекке сұраныс және ұсыныс, еңбек рыногiнiң конъюктурасы, жұмысшы күшiнiң құны, жұмысшы күшi қоры жатады. Еңбекке сұраныс - еңбек нарығында жұмыс күшінің жұмыспен қамтамасыз етілуі болып табылады, еңбек ұсынысы - еңбек нарығына мамандар дайындау, еңбекке сұраныс пен жұмысшы күшi ұсынысының өзара қатынасы нақты экономикалық және әлеуметтiк-саяси жағдайлар, жұмысшы күшi құнының қозғалысы және халықтың тұтыну дәрежесi бойынша қалыптасып еңбек нарығы конъюктурасын құрайды. Еңбек нарығы конъюктурасы- жұмыспен қамтылу баламалылығы мен еңбек нарығын реттеу үлгісін таңдау кезiнде есепке алынуға тиiстi еңбектің маңызды сипаттамасы. Жұмысшы күшiнiң құны- оның отбасы мен жұмысшының өмір сүру құнына тең. Жұмысшы күшiнiң құны кез-келген басқа тауар сияқты, өндіріске қажетті жұмыс уақытымен анықталады.
Еңбек нарығындағы тепе-теңдiк сұраныс мен ұсыныс көмегiмен бекiтiледi. Еңбекке деген сұраныс мөлшерi жалақы мөлшерiнен керi пропорционалды байланыстылықта болады. Жалақы мөлшерi көтерiлген кезiнде фирмалар рыноктiк тепе-теңдiктi сақтау мақсатында жұмыс күшiне сұранысты төмендетуi қажет, ал жалақы мөлшерi төмендегенде еңбекке сұраным артады. Жұмыс күшiне деген ұсыныс нақты байланысқа iс-әрекет етедi.
Еңбек нарығының ерекшелігі мынада: оның реттегіштері тек экономикалық қана емес, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық факторлар болып табылады. Олар ұдайы өндіріс сипаты мен және тауар ерекшеліктерімен, жұмыс күшімен байланысқан. Еңбек нарығының мынадай ерекшеліктері бар:
* Тауарға - жұмыс күшіне меншіктік құқық оны иеленушіден бөлінбейді, яғни сатып алушы (жұмыс беруші) көптеген тауарлардың бірі ретінде жай ғана жұмыс күшін сатып алмайды, сондай-ақ адаммен істес болады.
* Сатушы мен сатып алушының өзара қатынасы ұзаққа созылады, яғни еңбек нарығында сатушы мен сатып алушының өзара қатынастары қызметкерді жалдау шарты жасалған уақытқа дейін жалғасады.
* Жұмыс күшінің әртүрлі кәсіптік-біліктілік деңгейі, технологиялармен, еңбекті ұйымдастырудың саналуандылығы, жалдаудың келісімшарттық (контрактілік) жүйесіне көшу және т.б. тауар-жұмыс күшін сатып алу кезінде мәмілелерді жекешелендіру қажеттігін туындатады.
* Еңбек нарығына кәсіптік одақтардың, еңбек заңнамасының, жұмыспен қамту мен кәсіптік дайындықтың мемлекеттік саясатының, кәсіпкерлер одақтары мен басқаларының елеулі ықпал етуі.
* Ақшалай емес факторлар - жұмыстың күрделілігі мен беделділігі, еңбек жағдайлары, оның денсаулық үшін қауіпсіздігі, жұмыспен қамту мен кәсіптік өсуге кепілдіктер, ұжымдағы моральдық ахуал және басқаларының орын алуы.
Еңбек нарығының негізгі екі қызметі ажыратылады:
* экономикалық функция, ол еңбекке қабілетті халықты ұдайы өндірудің оңтайлы үдерісін қамтамасыз етуді білдіреді;
* әлеуметтік функция, ол табыстар мен адамдар әл-ауқатының қалыпты деңгейін қамтамасыз етуден құралады.
2.Қазақстандағы еңбек нарығының жағдайы
Қазақстанда орын алған өзгерістер қоғамның әлеуметтік құрылымы мен еңбек қатынастарындағы түбегейлі өзгерістерге жол ашты. Экономикалық әдебиеттерде экономистер Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасуының бірнеше кезеңдерін атап өткен болатын.
Бірінші кезең 1990-1991 жылдарды қамтиды және экономикалық еркіндіктің ауқымын кеңейтетін әрі кәсіпкерлік қызметті дамытатын бірқатар заңдардың қабылдануымен байланысты..
Екінші кезең 1992-1995 жылдар аралығын қамтиды. Экономикадағы жағдайдың тұрақсыздығы, кәсіпорындардың банкрот болуынан жұмыс орындары мен жұмыс істейтіндердің санын күрт қысқартты.
Үшінші кезең 1996-1998 жылдарды қамтиды. Жекешелендіру мен мемлекет иелігінен алу процесінің өрістеуіне байланысты артық жұмыс күшін жұмыстан босату одан әрі жалғасты. Халықтың жұмыспен қамтылу денгейі төмендеп кетті.
Төртінші кезең 1999 жылдан бастап 2007 жылдың соңына дейін жалғасты.
Бесінші кезең нарықтық экономиканың тиісті жағдайына жауап беретін ҚР Еңбек кодексі қолданысқа енгізілген 2008 жылдың 1 қаңтарынан басталды.
Қазақстанның тұрақты экономикалық өсуі еңбек нарығының құрылымында едәуір өзгерістер, сондай-
Келешекте еңбек нарығын реттеу бойынша ұсыныс, мемлекет пен еңбек нарығының өзара байланысын күшейту және кәсіптік білім беруді жетілдіру бойынша нұсқаулықтармен сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Сондай-ақ , жұмыс күшін пайдалану және бөлу процесінде аймақтық реттеудің маңызы зор.
Еңбек нарығының негізгі индикаторлары (1-кесте).
Барлығы
Ерлер
Әйелдер
Жұмыс күші, мың адам
9236,4
4747,7
4488,7
15 және одан жоғары жастағы халық санындағы жұмыс күші үлесі,пайызбен
69,8
75,8
64,3
Жұмыспен қамтылған халық, мың адам
8794,0
4543,7
4250,3
Жұмыссыз халық, мың адам
442,4
204,0
238,4
Жұмыссыздық деңгейі, пайызбен
4,8
4,3
5,3
15-28 жастағы жұмыссыздар, мың адам
78,9
34,9
44,0
Жастар жұмыссыздығының деңгейі, пайызбен (15-28 жастағы)
3,8
3,1
4,5
Ұзақ мерзімдіжұмыссыздық деңгейі, пайызбен
2,2
1,6
2,8
Жұмыс күші құрамына кірмейтін адамдар , мың адам
4003,3
1512,9
2490,4
15 және одан жоғары жастағы халық санындағы жұмыс күші кұрамына кірмейтін адамдардың үлесі, пайызбен
30,2
24,2
35,7
oo 2020 жылғы I тоқсанда үй шаруашылығының қорытындысы бойынша 15 және одан жоғары жастағы жұмыс күшінің саны 9,2 млн. адамды құрады. Республика экономикасында 8,8 млн. адам жұмыспен қамтылды. 15 және одан жоғары жастағы халыққа шаққанда жұмыспен қамту деңгейі 66,4%құрады және 2019 жылғы I тоқсанмен салыстырғанда 0,1% азайды. Жұмыссыздар саны 442,4 мың адамды құрады, жұмыссыздық деңгейі 4,8% болды. Жұмыспен қамтылғандардың жалпысанынан 6,7 млн. адамды немесе 76,7% жалдамалы қызметкерлер, 1,5 млн.адамды - дара кәсіпкерлер, 1,9 мың адамды - жеке практикамен айналысатын адамдар, 17,5 мың адамды - шаруашылық серіктестіктерінің құрылтайшылары (қатысушылары) және акционерлік қоғамдардың құрылтайшылары, акционерлері (қатысушылары), сондай-ақ өндірістік кооперативтердің мүшелері болып табылатын жеке тұлғалар, 80,8 мың адамды - тәуелсіз жұмыскерлер құрады.
Жұмыспен қамтылған халық (2-кесте).
Барлығы
Ерлер
Әйелдер
Жұмыспен қамтылған халық, барлығы
8794,0
4543,7
4250,3
Жалдамалы қызметкерлер
6747,1
3444,0
3303,1
соның ішінде жұмыспен қамтылғандар:
қәсіпорында
5881,8
2987,1
2894,7
жеке тұлғаларда
557,7
269,0
288,7
шаруа (фермер) қожалықтарында
260,1
164,3
95,8
көбінесе бір тапсырыс берушімен қызмет көрсетуге азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт бойынша
47,5
23,6
23,9
Дара кәсіпкерлер
1534,8
844,8
690,0
Шаруашылық серіктестіктерінің құрылтайшылары (қатысушылары) және акционерлік қоғамдардың құрылтайшылары, акционерлері (қатысушылары), сондай-ақ өндірістік кооперативтердің мүшелері болып табылатын жеке тұлғалар
17,5
10,7
6,8
Тәуелсіз жұмыскерлер
80,8
55,8
25,0
Жұмыспен қамтылғандардың көп бөлігі өз қызметін сауда саласында (16,3%), ауыл шаруашылығында (13%), өндірісте (12,6%), білім беруде (12,7%) сияқты экономикалық қызметтер түрлерінде жүзеге асырды.
Жоғары және орта кәсіптік (арнаулы) білімі барлар 7,2 млн. адамды құрады, бұл жұмыспен қамтылған халықтың 82%. Жұмыспен қамтылған ерлердің үлесімен салыстырғандағы жоғары және орта кәсіптік білімі бар жұмыспен қамтылған әйелдердің үлесі 6,0пп. жоғары. Жұмыспен қамтылғандардың негізгі үлесін - 66,2% (5,8 млн.адамды) 29-54 жастағы адамдар құрады.
2020 жылғы I тоқсанда жұмыссыздар саны (табысты жұмысы болмаған, оны үздіксіз іздеген және оған кірісуге дайын болған 15 және одан жоғары жастағы адамдар) 442,4 мың адамды құрады. Жұмыссыздық деңгейі 4,8% (2019 жылғы I тоқсанда - 4,8%) құрады.
ҚР жұмыспен қамтылған тұрғындары (3-кесте).
Жылдар
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Жұмыспен қамтылған халық,
мың
8635,7
8463,4
8454,2
8538,9
8732,6
8794,1
Өсім,%
0,6
2
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz