Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиясында, 2000 жылдың 30 қыркүйегінде қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және әлеуметтік жағынан ілгерілеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Білім беруді модернизациялау концепциясына, соның ішінде химиялық концепцияға сәйкес, білім алушының сапалы білім алуын жоғарылатуда және оның тұлғасының дамуына жаңа бағалаушы ұстанымдар анықталды.
Білім беру мектептерде химияның базалық курсы өз құрамына теориялық материалдың үлкен мөлшерін енгізеді, оны оқытуға уақыттың жеткіліксіз мөлшері ғана бөлінеді. Теориялық сұрақтарды қарастыру мөлшерінің, қалыптасатын абстракциялық ұғымдардың артуы мен тереңдеуі, ақпаратты бейнелеудің таңбалық-графикалық рөлінің күшеюі тек химияның базалық курсын түсіну мен меңгерудің және жалпы пәнге деген қызығушылықтың төмендеуіне ғана алып келеді.
Осыған орай педагогикада және жалпы әдістемеде оқу үрдісін жетілдіру мәселелері мен оған заманауи педагогикалық технологияларды енгізу жолымен оқыту әдістемесінің жетілдірілу мәселесі туындайды. Берілген мәселені шешу әдістерінің бірі, оқушылардың сабақ үстіндегі танымдық белсенділігінің жоғарылауына және оқып жатқан материалдың жақсы меңгерілуіне әсер ететін сын тұрғысынан ойлау технологияларын қолдану болып табылады.
Осылайша, білім алушы түлектерінің жетілу деңгейіне қоғамның қоятын өсуші талаптар мен оқу-тәрбие үрдісінің заманауи әдістемелік және материалды жағдайының деңгейі арасында қайшылықтар туындайды.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі таңда жеке тұлғаны емес, оның даму процесін басқару қажеттігі айқындалып отыр. Бұл педагог жұмысындағы артықшылық, жалпы айтқанда оқушыларға педагогикалық ықпал жасау қажеттігін білдіреді. Органикалық химияны оқып үйрену кезінде табиғи жоғары молекулалы заттармен танысып, оқушылар химияның қыр-сырын, ЖМҚ кең ауқымды практикалық маңызын ұғынады. Диплом жұмысының өзектілігі де сол, халық шаруашылығында, тұрмыста, медицинада кеңінен қолданылатын, ЖМҚ жаңартпа технологиямен оқыту.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Жоғары молекулалық қосылыстардың практикалық маңыздылығын интербелсенді әдістер негізінде оқыта отырып, оқушылардың таным белсенділігін арттыру.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
Білім беру әдіснамасын ұйымдастыру формалары негізінде оқу-әдістемелік және педагогикалық әдебиеттерді сараптау;
oo оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсерін айқындау мақсатында Пластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптарын жаңартпа технологиялар элементтері негізінде оқытудың әдістемесін құрастыру;
oo зерттеу әдістемесінің эффективтілігіне педагогикалық зерттеу жасау.
Зерттеу нысаны: Мектепте химия пәнін оқыту үрдісі
Зерттеу әдісі: егер зерттеу үрдісінде оқушылардың Пластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптарын танымдық белсенділігі мен оқу қызметін іске қосу және олардың тұлғалық қасиеттерінің дамуына әсер ету мақсатында жүйелі түрде сын тұрғысынан ойлау элементтерін қолданса, тақырыптың меңгерілу деңгейінің артуына әсер етеді.
Алға қойылған мәселелерді шешу мен дипломдық жұмысты орындау үшін зерттеудің жалпы ғылыми әдістері (сауалнама, бақылау, ғылыми-әдістемелік әдебиетті сараптау), арнайы әдістері - педагогикалық эксперимент қолданылады. Диплом жұмысында педагогикалық эксперимент нәтижелеріне математикалық талдау жасалынды.
Практикалық маңыздылығыПластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптарын зерттеу үрдісінде оқушылардың танымдық белсенділігі мен оқу материалдарын меңгеру эффективтілігінің артуына әсер ететін педагогикалық амалдар мен оқыту құралдарының анықталғанына негізделеді;
Пластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптары бойынша жаңарта технологиял негізінде білімнің меңгерілу деңгейін анықтау мақсатында компьютерлік дидактикалық материал құрастырылды;
Батыс Қазақстан облысы, Теректі ауданы, Сарыөмір ауылы Х. Есенжанов атындағы жалпы орта білім беретін мектебінің 11-сынып оқушылары арасында тақырыптарды оқытуға құрастырылған әдістеме бойынша тиімділігіне тексеру жүргізілді.
Сабақтардың берілген конспекттері мен көрнекі дидактикалық материал практикалық қызметте химия мұғалімі мен оқушылар пайдаланыла алады.
Ғылыми мәселенің ағымдағы жағдайы: Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі: Оқушыларға ішкі мотивациялық орта қалыптастырып, оқу қызметінің, танымдық белсенділігінің және өзін - өзі дамытуын қамтамасыз ету.
Зерттеу пәні: Химияны оқыту әдістемесі
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, екі негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, 4 кесте және 5 суреттен тұрады. Жұмыстың көлемі 6 бет.
1 БІЛІМ БЕРУ ӘДІСНАМАСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсері
Нарықтық қатынастар негізінде қалыптасып келе жатқан Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесіндегі негізгі приоритеттердің бірі оқушылардың мүдделерін қолдау болып табылады. Осыған орай әрбір мұғалімнің ең негізгі міндеті әрбір оқушының білім алуға деген қызығушылығын арттырып әрбір оқушының шығармашылық шабытының тууына жағдай жасау. Осының негізінде ең негізгі педагогикалық міндет шешіледі: Қазақстан Республикасының азаматын қалыптастыру, өмірлік мамандығын анықтау және оның өмірге деген дұрыс көзқарасын қалыптастыру. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан - жақты маман болу мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасына мұғалімдердің өзіне ыңғайлы нұсқаны қолдануына мүмкіндік береді. Сонымен қатар білім сапасының алдында шығармашылық бағытта жұмыс істейтін тың жаңалықтар ашатын ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Шығармашылық әрекет - оқушының өз жеке шығармашылық бағытын таңдау қажеттігін және шығармашылық өнім, нәтиже туғызуға бағытталған жауапкершілігін қамтитын әрекет. Сондықтан оқыту әрекетінде мұғалім мен оқушының тығыз байланысы болуы, мұғалім бар күш - жігерін, педагогикалық шеберлігін оқушы бойындағы табиғи мүмкіндіктерді ашуға, үйлесімді дамытуға бағыттауы, шығармашылық жағдай жасауы, оқушының өз тарапынан белсендік, дербестік көрсетуі өзіне дегенсенімділігі арқылы ғана шығармашылық әрекетті қалыптастыруға болады [1].
Оқыту әдістері, оқушылардың танымдық және практикалық іс-әрекеті ұйымдастыратын, оқыту мақсатына сәйкес білім мазмұнын меңгеруді қамтамасыз ететін мұғалімнің мақсатқа бағытталган әдістерінің жүйесін құрайды. Мақсатқа сәйкес, оларды пайдаланатын нақты технологиялар арқылы әр түрлі әдістерді жүзеге асыру арқылы көруге болады.
Сөздік әдіс - баяндау. Мақсатына байланысты бірнеше әңгіме түрлері бар: баяндап айту, әңгімелеп баяндау, әңгімелеп - бекіту. Бірінші - жаңа материалды игеруге оқушыны дайындау, екінші - берілген мазмұнды баяндау, үшінші - оқытуды аяқтау бөлімі.
Берілген әдістің тиімділігі мұғалімнің әңгімелеп беру білігіне, педагоггың сөз байлығына және мазмұндап баяндауына, оқушылардың даму деңгейіне және оның жеткілікті ұғынуына байланысты болады. Демек, оқушыларға білім беруде олардың қабілетін ескеру керек. Әңгіме әдісі өз ойын жеткізуде логиканы сақтауға, жаңылмай сейлеуге, сауатты сөйлеуге үйретеді. Баяндау қысқа (10 мин), эмоционалды тұрғыда болуы керек Баяндаудың тиімділігі басқа да оқыту әдісі- иллюстрация (бастауыш сыныпта), талдау (жоғары сыныптарда) сонымен қатар мұғалімнің адамдар туралы уақыт пен кеңістікке байланысты таңдап алған деректер жайында болуы керек.
Әңгіменің дамытушылығы. Сонда яғни, елестету, ес, ойлау, қиялдау, эмоциональды қобалжу сияқты психикалық процесстерді белсенділік күйге әкеледі. Оқушылардың тұрақты зейіні, білімдері мен қызығушылығын қалыптастыру, тәрбиелік нәтижесі болып табылады. Дәрістің ауызша әдістен айырмашылығы, оқу материалының логикалық мазмұндалуы, акпарат ағымының көптігі, берілетін білімнің жүйелік ерекшелігімен айқындалады.
Мектепте өтілетін дәріс, күрделі жұйені, құбылысты, объектіні, құбылыстардың өзара байланысын себеп-салдарды айқындау арқылы жүргізіледі. Дәріс жоғарғы сыныптарда өтіледі, өйткені олардың дәрістегі теориялық материалдарды қабылдау және ойлау қабілеттері жеткілікті деңгейде қалыптасқан, лекция бір немесе біріктірілген сабақтарда жүргізіледі. Дәрістік әдіс тусіндіру мен әңгімеден басталып күрделене түседі.
Оқыту аспектісі оқушылардың көркемді оку материалдарын тұтас қабылдап меңгеруі және аяқталғандығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сабақтың дамытушылық тиімділігі окушылардың логикалық ойлау, диалектикалы ойлау тәсілдерін,мұғалім ойының нақты да абстрактілі ойлау ағымынына білу болып табылады. Оның тәрбиелік мәні тұрақты еркін зейінін, конспектілеу дағдысын қалыптастыру болып табылады. Мектепте кітаппен жұмыс істеу - өзіндік білім алуды негізгі әдістерінің бірі. Бұл әдістің мәнділігі оқушының оқу ақпаратын өз ыңғайына, жағдайына қарай қайталап қарап, танымын өз шешімімен шектелуінде. Оқулық кітаптар оқу іс-әрекетін атқарады: білім алу, дамытушылық, тәрбие, ойлау, коррекциялық - бақылау т.б.
Кітаппен өзіндік жұмыста оқып шығу, жеке тараулармен танысу, жеке сұрақтарға жауап іздеу, кітапты немесе мәтіндерді рефераттау, мысалдар мен есептерді шешу, бақылау тесттерін орындап, материалдарды есте қалдыру мақсатында жаттау жұмыстарын орындау жатады. Әдістің сапасы еркін, жылдам оқып, ойдан өткізіп, түсіну, қарастырылатын мәселелеріге әдебиеттер таңдай білуінде.
Берілген біліктердің бәрі оқушының мектепке келген күнінен бастап білім алу мақсатын біртіндеп қалыптастырады. Бағдарламадағы оқу кітаптары сапасымен ерекшеленеді. Оқушылар жұмыс жүргізу барысында берілген тапсырманы орындауға керекті ықпалды іс-әрекет қарастырып, дұрыс орындалғандығы туралы мағлұмат алады. Жаңа оқу кітаптары қорытынды кестелерді, диаграммада, графиктерде, көрнекті модельдерде, классификацияларда, коммуникативті түрде жинақталған материалдарда берілген. Демек мұғалімдерге берілген ақпараттарды талдауға көңіл бөліп, оқушылардың білім білігін қалыптастыру керек. Кітаппен оқу жұмысын жасауда оқушылардың өзіндік бақылау білігін қалыптастыруға көп көңіл бөлген жөн. Оқушы кітаптағы мәтінді қанша рет оқып шыққанын санамау керек, оның оқығанын мазмұндап, толық түсіндіріп бере білу біліктілігін меңгергенін бақылауы керек. Бұл үшін уақыттың көбін берілген материалдарды оқуға емес, оны есте жақсы сақтап, белсенді түрде кайталап айтып бере алатын әдетті қалыптастырғаны жөн [2].
Әңгіме мәні бағытты мақсатта және біліктілікте қойылған сұрақтар арқылы оқушылардың алған білімдерін естеріне түсіріп, жаңа білімді игертілуін, өздігінен ойластырып және қорытындылау жолдарын жандандырады. Әңгіме кезінде оқушының ойы мұғалімнің ойын қайталау болып отырады, нәтижесінде оқушы адымдап жаңа білімді игереді. Әңгіме илауды белсендіреді, білімді, білікті игертудің диагностикалық құралы болып, оқушылардың танымдық қабілетін дамытуға бағыттайды, таным процесін оперативті басқаруға жағдай туғызады. Әңгіме сонымен қатар тәрбие міндеттерін де шешеді. Әңгіме баяндамамен, лекциямен, білімді жүйелі қалыптастыратын басқа да әдістермен қатар қолданылу керек. Әңгіменің оқушыларға керекті білімі мен дағдысын, жаттығуларды өткізуге, оларды қалыптастыруға мүмкіндік береалмайтындығын ескерген жөн.
Герменевтикалық әңгіме - түсіндіру, ынтықтыру өнері. Герменевтика - негізгі мәселесі философияға бағытталған, түсінік мәселесі. Бұл әңгімеде оқушылар өздіктерінен оқу құралдарын, кітаптарды, картинкаларды, моделдерді қолдана алады. Герменевтикалық әңгіме әдісіне түсіндіріп оқу жатады. Синтездеуші немесе бекітуші әңгіме оқушылардың білімін жүйелеп және қорытындылауда қолданылады. Коррекциялық бақылау-әңгіме диагностикалық мақсатта және оқушының білімін жетілдіріп, нақтылап, дамытуда пайдаланады. Әңгіме барысында, барлық оқушылардың белсенділікпен қатысып, сұрақты зер салып тыңдауы, сұраққа дұрыс жауап іздеуі, өзінің достарының жауаптарын талдауы, өзінің көзқарасын айта білуі қадағаланады. Дұрыс жауаптарды мадақтау, қатені түзеу, толық емес жауаптарды толықтыру, оқытушылардың жіберген қатесін өздері табуына, бір-біріне сұрақ қоюына жол сілтенеді. Әңгіменің танымдық нәтижесі окушылардың білімінің мықты меңгерілуімен, өміршеңдігімен айқындалады.
Әңгіменің дамытушылық тиімділігі ақыл-ойды үйлестіріп, тез және анық ойлай білуді қалыптастыруда, талдай және қорытындылай білуде, сұрақтарды дәл қойып, қысқаша ойлай алуында жатыр. Әңгіменің тәрбиелік мақсаты оқушының өз бетімен әрекет жасай білу қасиетін оятады, өз-өзіне сенімділік қасиетін жинақтауға көмектеседі, қарым-қатынас жасай білу мүмкіндігін қалыптастырады.
Бұл әдістің олардың өзіндік жұмыс істей білу дағдыларына көмектеседі, танымдық, ұйымдастырушылық, тәрбиелік мәні зор. Тәжірибе, оқушылардың сезіміне көрнекілікті кұбылыстарды, процесстерді, объектілерді елестетіп, олардың сапасына әсер етеді. Берілген әдіс пен игерілетін құбылыстың динамикасын ашып көрсетуде, заттарды сыртқы пішінімен таныстырғанда кеңінен қолданылады және бір түрлі заттардың ішкі құрылысы немесе орналасқан әсерін қарастырады. Берілген әдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің, керекті өлшемдерін жасап, өзара байланысын, танымдық белсенділігін іске асырып заттардың құбылысы мен мәнін, сапасын анықтайды. Нақты жағдайда заттарды, құбылыстарды түсіндіруде демонстрациялау дидактикалық тұрғыдан құнды болып табылады. Егер де бұндай демонстрация өткізуге мүмкіндік болмаса, онда табиғи заттарды көлемді моделдеу арқылы танып білу негізгі роль атқарады. Олар заттардың қүрылысын көру арқылы, двигательдің ішкі күйі, геометриялық фигуралардың өлшемдері, жергілікті жердің рельефі т.б. игеруге көмектеседі.
Бақылау оқыту әдісі ретінде сезімдік танымының белсенді формасы болып табылады. Бұл әдісті қолдану жан-жақты дайындықты қажет етеді: бақылаудың сызба - нұсқасын өңдеу; оқушыларды бақылау нәтижелерін өңдей білуге және оны тікелей білу тәсілдеріне үйрету [3].
Көптеген жаңа модельдер заттардың технолгиялық және техникалық ерекшелігін анықтап түсінуді қамтамасыз етеді. Тәжірибеәдіс сапасын көтеруге, объектіні дұрыс таңдап,берілген әдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің, керекті өлшемдерін жасап, өзара байланысыналып, демонстрацияланатын заттың, құбылыстың мәнді жақтарына оқушылардың көңілін аударуға, сонымен қатар түрлі әдістерді педагогтың біліктілігіне қарай пайдалана білу үшін қолданылады. Көрнекілік әдістер 1- суретте берілген.
Шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу
Білім
Талдау
Ұғыну
Жинақтау
Жүзеге асыру
Бағалау
1-сурет. Таным түсінікке байланысты шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу
Бейне әдістері. Тәжірибе әдісі иллюстрация әдісімен тығыз байланысты; заттарды көрсетіп және қабылдау, плакаттардың көмегімен символдар түрінде, олардың процестегі құбылыстарын, карта, портреттер, фотографиялар, суретттер, схемалар, репродукциялар, жалпы модельдер және т.б. кеңінен қолданады. Көрнекілік іс-тәжірибеде кеңейіп, небір жаңа құралдарды өмірге келтіріп жатыр. Түрлі бояулы пластикалық қапталған тарихтан карталар, альбомдар, атластар т.б. Жалпы модельдер арқылы құбылыстар мен процестердің динамикалық және статистикалық ақ түсті және түрлі-түсті мәнін ашып көрсетеді. Олар анықтамаларды түсіндіру, процесін жеңілдетеді. Географиялық карта, диаграмма, графиктер, таблицалар білімді тез сапалы игеруге көмектеседі. Иллюстрация әдісін қолдана отырып, оның көрсетілу әдісіне көп мән беру керек. Көрнекті құралдың дидактикалық ерекшелігін, оның танымдық процестегі ролі мен орнын ойластырып алу керек. Мұғалімнің алдына қойған мәселесі - иллюстрациялық материалдың оптималды көлемін анықтап алу. Иллюстрация алдын-ала дайындалады. Берілетін фотография, диаграммалар, таблицалар мақсатты түрде қолданылады [4].
Қазіргі мектептерде иллюстрацияны пайдалану үшін экранды техникалық құралдар кеңінен қолданылуда. Бейне әдіс білімді игертіп қана қоймайы, оны бақылауда, бекітуде, қайталауда, кортындылауда, жүйелеуде және барлық дидактикалық қызметті кеңінен атқарады.
Берілген әдіс акпаратты көрнекілікте қабылдауға негізделген, индуктивті түрде, жеке дедуктивтік жолдармен білімді игеру, оқушылардың түрлі деңгейдегі танымдылық және өздік жұмыс жүргізу белсенділігі, таным процесін басқарудың түрлі тәсілін қолдануды қарастырады. Мына әдістен гөрі кешенді дидактикалық технологиясы берілген. Оқыту процесінде әдісті пайдалану, оқушыларға толық оқытылатын құбылыстардың көрнекілік рөлін көрсету, сұраныстарын қанағаттандыру, оқушылардың қызығушылығы мен қажетін, мұғалімдердің еңбегін жеңілдету,босаған уақыт білімді бақылайтын және коррекциялайтын, дәптер тексеруді т.б. қамтамасыз етеді. Сонымен қатар кері байланыс жұмысын; толық және жүйелі түрде бақылауды ұйымдастыру, үлгерімді объективті есепке алуды ұйымдастырады.Бейне әдіс дидактикалық және тәрбие міндеттерін шешеді. Бұл әдіс:
oo жаңа білім беруде, күрделі бағытталатын өте баяу процестерді (өсімдікті өсіру, сұйық заттың диффузиясы, заттың кристалдануы, тау жыныстарының қыртысын), яғни құбылыстардың мәліметін ашып көрсете алмаудағы жылдам процестерді бақылау,
oo күрделі машина мен механизмдердің ықпалын динамикалық принципте түсіндіру;
oo түрлі іс- әрекет түрлерін алгоритимде орындалуын оқыту;
oo тест өткізуді ұйымдастыру;
oo алдын - ала жұмыстар, жаттығулар, модельдеу, қажетті өлшемді жасау;
oo жаттықтыру және зерттеу жұмыстарын өткізуге жағдай туғызу;
oo сыныптағы әр оқушының үлгерімін, білім берудің дифференциялық жағын ұйымдастыруды компютерлік есепке алу;
oo оқыту процесін рационализациялау, педагогикалық басқару сапасын көтеру жолдарында ғылыми ақпаратты игеру және оны оптималды жеткізу көлемін қамтамасыз етеді.
Берілген әдістің сапасы бейне мен техникалық құралдарды қолданумен тікелей байланысты. Бейне оқыту әдісін ұйымдастыруға қатаң талаптар қояды, олар нақтылығымен, қарастырылып таңдалуымен, мақсаттығымен ерекшеленеді. Мұғалім оқытылатын мәселе төңірегінде оқушыларды кірістіре алудағы біліктілігін, олардың іс-әрекетін бағыттай отырып, жалпы қорытындылар жасап, өзіндік жұмыс процесінде жеке дара көмек көрсету керек.
Машықтық әдістер. Жаттығу. Жаттығу - ол оқыту әдісі, жоспарда ұйымдастырылған бірнеше рет қайталанатын іс-әрекет, білік пен дағдыны игеруде және олардың сапасын көтеру мақсатында орындалады.
Кәдімгі жағдайда жаттығулар түсіндірілген, арнайы, еркін болып бөлінеді.
Арнайы жаттығулар - бірнеше рет қайталанатын, оқыту және еңбек біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталган жаттығу. Егер арнаулы жаттығуларды бұрын-соңды қолдануға ендірсе, онда олар еркін жаттығулар деп аталады. Еркін жаттығулар ертеде қалыптастырылған дағдыларды қайталау мен бекітуде қолданылады. Еркін жаттығусыз дағды ұмытылады. Түсіндірілген жаттығулар оқытуды белсендендіруге, оқу тапсырмаларын орындауға бағытталған. Бұл жаттығулардың мәнділігі мұғалім мен оқушылардың орындалатын іс-әрекеті негізінде материалдар жақсы қабылданады.
Ауызша жаттығулар тіл мәдениетін дамытуда және логикалық ойлауда, оқушылардың танымдық жағдайларында кеңінен қолданылады. Ауызша жаттығулар оқу мәдениеті техникасын игеруде, ауызша санауда, әңгімелеуде, білімді логикалық түрде мазмұндауда, тіл, әсіресе шет тілдерін игертуде үлкен роль атқарады. Ауызша жаттығу оқушылардың даму деңгейі мен жас ерекшеліктеріне байланысты күрделеніп отырады. Жазба жаттығулар (стилистикалық, грамматикалық, орфографиялық диктант, мазмұндама, конспекті, есеп шығару, іс-тәжірибені жазу т.б.) білік пен дағдыны дамытуда қолданылады. Жазба жаттығулар графикалык жаттығулар мен математика, физика, сызу, география, сурет, сонымен қатар өнеркәсіптік білім беруде қатар жүреді. Лабораториялық - практикалық жаттығулар еңбек кұралдарын игеру дағдыларына, лабораториялық (приборлар, өлшеу аппаратурасы), конструкторлық-техникалық білігін дамытуға бағытталған. Өндірістік-еңбек жаттығулары, ол оқыту немесе өндірістік ерекшеліктегі жүйеде арнайы дайындалған еңбек іс-әрекеті. Олар жәй және күрделі болып бөлінеді. Жәй жаттығулар олар жеке еңбек тәсілдерін орындау, ал күрделі жаттығуда өндірістік істерін немесе олардың бөліктері (станокты қосу, деталдарды) жасауда қолданылады.
Зертханалық әдіс. Жұмыс жасауда білік және дағдыны игертуде, практикалық білігін қалыптастыруға жағдай жасайды. Бұл әдіс өлшеу және есептеу, нәтижесін салыстырып және шығару, зерттеу жұмыстарының жаңа жолдарын іздеу және белгілі жолдармен тексеру үшін өте қолайлы. Тәжірибелік әдіс көрнекілік және басқа да машықтық (практикалық) әдіс қосындыларымен жүзеге асырылады. Сондықтан да жаттығу мен дмонстрацияға қандай талаптар қойылса, оған да дәл осындай талаптар қойылады [5].
Проблемалы зертханалық (зерттеу) әдіс. Зерттеушілік болжамды іздестіру, оны дәлелдеу жолдарын көрсету, керекті материалдар мен құралдарды оқушылардың өздерінің таңдай білуіне жол көрсетуімен ерекшеленеді. Зертханалық әдіс күрделі, ол сондай-ақ арнайы, қымбат құрал-жабдықтарды және мұғалім мен оқушының тыңғылықты дайындығын талап етеді. Оқу-лабораториялық эксперимент оқу лабораториясында бұрын ғылымда белгілі болған нақты процестер мен шешімдерді мұғалім мен оқушының өзара бірлескен әрекеті арқылы еске түсіруі болып табылады. Осы арқылы алынған білімді есте жақсы бекіту, табиғатта және өндірісте болып жатқан білім-білік дағдылары, осы білім-білік дағдыларына байланысты олардың нәтижесі мен қалыптасуы жүзеге асырылады. Зертханалық жұмыстың оқыту-дамытушылық тиімділігі - оқушылардың өздерінің шығармашылық күштерін белсенді түрде жұмылдыра көрсетуінен байқалады. Әдістің тәрбиелік маңызы окушылардың өзіндік танымдық белсенділігін табуында жатыр.
1.2 Білім берудегі белсенді оқыту технологияларының мәні
Белсенді оқыту технологиясын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім - оқушы, мұғалім - сынып, оқушылар - сынып, оқушылар-оқушылар, топ - топ, топ - оқушы), оның оқу әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға мүмкіндік береді. Белсенді оқыту технологиясының тиімділігін оқытушының оны жүзеге асыру сапасына да көп байланысты.
Оқыту технологияларын пайдалану - өмірлік ситуацияларды моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны (яғни, жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты) ерекшелеуді шектейді. Бұл моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Белсенді оқыту технологиясы өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.
Белсенді оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі. Әр ұстаз өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады. Оқушылар бір-біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу әдісін сабақтарда жиі қолданылады [6].
Білім беруде ғылымның және ақпараттық технологияның заманауи жетістіктерін қолданатын және бұрын білім беру үрдісінде қолданылмаған әдістер инновациялық әдіс болып саналады.
Оқыту сапасын жоғарылату нәтижесінде оқушылардың творчестволық қабілетін және дербестігін жетілдіру мақсатында, сын тұрғысынан дамытуда көптеген интербелсенді оқытудың түрлері мен формалары қолданылады.
Белсенді оқу әдістері деп оқу материялын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістерді айтады. Белсенді оқыту әдістерінің қызметтеріне мыналарды жатқызады:
1. Олардың көмегімен оқушылардың ойлау қабілетін белсендіру.
2. Олар оқушыларды оқу мәселесінің өз бетінше шығармашылық шешімдер қабылдауға ынталандырады.
3. Материялды терең игеру есебінен оқыту тиімділігі жоғарылайды және т.с.с.
Оқытуда тұлғаның белсенділігін арттыру - психология, педагогика ғылымы саласындағы, сондай-ақ білімдендіру практикасындағы актуальдық мәселенің бірі. Педагогтар оқушылардың білім алуға деген самарқаулығы, оқуға құлықсыздығы, білуге деген қызығушылығы мен құмарлығының мәз еместігінін байқап, оны болдырмас үшін оқытудың тиімді түрлерін ізденіп, түрлі моделдер жасап, оқытудың жаңа амал-тәсілдерін қоймастан іздестіруде. Осы орайдан оқушылардың атқаратын жұмысына деген бақылауды да күшейтіп, берілген ақпараттық мағлұматты қаншалық меңгергеніне байланысты интенцификациялауда оқытудың техникалық құралдарын, компьютерлік жүйені де, түрлі психологиялық тәсілдерді де кеңінен қолдануда.
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудегі басты фактор тұлғаның белсенділігінарттыру проблемасына байланысты. Былайша айтқанда, тұлғаның жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейі, ақыл-ой жұмысына бейімділігі, оқыту принциптеріне байланысты білімнің мазмұнын, формасын, әдістерін меңгерумен, сондай-ақ оқытудың стратегиялық бағдарына үйлесімділігін арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін білімнің көлемін зорайтумен қатар, оған бақылауды жетілдіруді назарда ұстаумен де шарттас. Ал игерілуде тиісті ілімнің мәнін көтеруде дидактикалық , психологиялық ахуалды дұрыс пайдалану және тұлғаның дербестік деңгейін жетілдіру бір-бірімен іштесе байланысып жатқан мәселе.
Тұлғаның оқытудағы белсенділік деңгейіндегі өрістеуінде оның логикалық дамуы да ескерілуге тиіс. Сондай-ақ, тұлғаның жеке басының өзіне ғана тән ерекшеліктерімен қатар, оқуға деген ынтасы, түрткісі айтарлықтай мәнге ие болады [7].
Оқытудың дәстүрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек, оқушыға олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін ұғынып, ойлауымен қатар, көңілінде бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке саналатыны белгілі. Әдеттегі практикалық іс-әрекетте оқушының белсенділігін көтеру үш деңгейде қарастырылады:
1. Қабылдау белсенділігі - оқушының ұғынудағы талпынысынсипаттайды және білімді қабылдауы, еске сақтауы, меңгеру тәсілдерін біліп, үлгіні тұтынуынаалу тұрғысынан қарастырылады.
2. Интерпретациялық белсенділік - шәкірттің оқылған материялдың мәнін ұғынып, ондағы білімдік түсінікті өзгерген жағдайға үйлесімді пайдаланумен және сол тәсілді жаңғыртып қалдана алуы тұрғысынан ескеріледі.
3. Шығармашылық белсенділік - оқушының білімді теориялық жағынан ұғынуға ұмтылып, проблеманы шешуде өзіндік ізденіс танытып, танымдық қызығушылығын жетілдіріп өркендетеді.
Көрсетіліп отырған проблемаға жасалған теориялық талдаулар мен алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелер дәлелдеген деректерге сүйенгенде шәкірттердің белсенділігі педагогикалық, психологиялық жағдайға тәуелді екені айқын мәселе. Сонымен қатар оқытудағы белсенділік тұлғаның ұстанған тәсіліне, өзін субьект ретінде көрсете алмауымен қатар, өзіндік мендік әрекетіне де байланысты. Осының бәрін сараптай келгенде тоғысар арнасы тұлғаның оқудағы белсенділігінен бастау алып өркен жаяды. Жалпы Қазақстан мектептерінің оқу-тәрбие процесін жетілдіру мен мұғалімдердің білім сапасын жақсартуда әдістемелік жұмыстың маңызды екенін ескеру қажет.
Оқыту әдісіндегі белсенділік - оқу материалын тиянақты меңгеру үдерісіндегі ақыл-ой мен практикалық іс-әректке қызықтырып ынталандыратын әдіс. Оқу белсенділігін жетілдіруде әр түрлі әдістік жүйе қолданылады. Ол көбінесе оқытушының дайын білімді оқушы қабылдап, есіне сақтап, өзіндік танымға айналдырып, алған білім, білігі арқасында ойлау белсенділігі мен практикаалық әрекетке келеді. Қабілеті мен шығармашылық ойлау деңгейі өрістейді. Әр түрлі ақпараттық тасқын барысында оның алдынан жаңа міндеттер туындайды. Бұрынырақта адамның мектептен, техникумнан, жоғары оқу орнынан алған білім, білігі ұзақ уақытқа, қала берді еңбектену барысындағы ғұмырына жарарлықтай болса, қазіргі ақпараттанудың тасқындау дәуірінде білімді үнемі жаңартып отыру заңдылыққа айналды. Сондықтан да тұлғаның өздігінен оқып, ізденіп, белсенділік көрсетіп, дербестік танытуды өмір талабы тұрғысындағы қағидаға айналып отыр.
Оқушының ілімге ұмтылу процесіндегі интеллектуалдық-эмоциялық таным белсенділігі, көпшілікпен бірге жалпы және жеке орындау үшін оқушы тарапынан берілген тапсырманы атқарып, іс-әрекетті жүзеге асыруға ынта мен ықыласты кірісудің де белсенділік саласында мәні зор [8].
Оқушының таным белсенділігі, таным-түсініктегі сапалық қасиеті оның білімге деген қабіліті мен интеллектуалдық болмысын сипаттайды. Ал, басқа қабілет қасиеттері іс-әрекет барысында айқындалып дамиды. Тиісті жағдай, мүмкіндік болмаған кезде белсенділік те дербестік те өркен жая алмайды. Сондықтан да белсенділікті арттыратын әдістерді мейлінше дамыту практикалық іс-әрекеттің өркендеуіне, ақыл - ойға қозғау салады, мұның өзі білім сапасын көтерумен қатар оны өмір практикасында пайдаланудың жолын кеңейтеді.
Оқыту жүйесінде пайдаланылатын белсенді әдістер - тұлғаның іскерліктегі белсенділігін көтерудегі тиімді жолдардың бірі. Педагогикалық әдебиеттер мен зертеулерде жетерліктей-ақ жазылады. Оларды шолу түрінде айтсақ, атқаратын қызметіне қарай имитациялық және имитациялық емесдеп екіге топтастырған жөн. Бұлардың басты айырмашылығы мен ерекшелігі мынада: имитациялық емес жүйеге тән сипаттама - жүзеге асырылатын іс-әрекетүрдісі модель негізінде орындалады да оқытудағы белсенділік ұстаз бен оқушының арасындағы тікелей және кері байланыс арқылы жүргізіледі. Ал, имитациялық сабақтарға тән басты ерекшелік - модель оқу үрдісінің барысында орындалады. Сондай-ақ, бұл әдісте әрекет ойын және ойын емес деген тұрғыда екіге бөлінеді. Кәсіби әрекет жеке тұлға немесе ұжымдық топ бойынша жүзеге асырылады. Бұл әдіс бойынша оқушы белгілі бір міндетті атқарып ойынның нәтижелі болуына жауаптылықпен қарайды.
Ойында жобаланған іс-әрекетті нақты өмір ағысының практикалық тұрғысында жобалауға болатындығын ғылымның әр саласын көруге болады. Айталық, дидактикалық ойын үлгілерін экономикада, басқару жүйесінде, педагогикада, психологияда т.б. ғылым жүйесінде қолдану өте тиімді. Көптеген теориялық тарауларда үйлесімді жасалған тәжірибелер шешуі қиын күрделі түйіндерді ажырата білуге кеңірек мүмкіндік береді.
Оқу үрдісінде келесі интербелсенді әдістер қолданылады:
Кейс-стади - өзбетінше ойлау қабілетін және шешім қабылдау дағдыларын көрсетуге мүмкіндік беретін мәселелі сипаттағы сұрақтарды топпен талдау.
Іскерлік, рөлдік ойындар - оқушыларға әртүрлі кәсіби рөлдерде сөйлеуге және сабақты мәселелі жағдайды қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқыту әдісі.
Тестілеу - әртүрлі күрделіліктегі өзара байланысты тапсырмалар жинағынан тұрады.
PBL (problembasedlearning - мәселеге-бейімдеп оқыту) әдісі -қойылған мәселемен өзбетінше жұмыс істеунәтижесінде студент әртүрлі пәндер бойынша компетенттілік құрылымдарын игеретін оқыту әдісі.
TBL (teambasedlearning - кішітоптардаоқыту) әдісі - оқушыларды топта жұмыс істеу дағдысын дамытуға мүмкіндік беретін оқытудың топтық әдісі.
Топтық дискуссия әдісі тақырыптық жағдайды талдауға, мәселені құру дағдыларын қалыптастыруды үйретуге, басқа қатысушылармен қатынасқа түсу игерімін дамытуға, сонымен қатар, әртүрлі тақырыптық мәселелер бойынша шешім қабылдау дағдыларын қалыптастыруға бағытталған әңгімелесудің түрі.
oo Миға шабуыл әдісі - топта жұмыс істеуде шығармашылық белсенділігін жігерлендіру негізінде оқушыларға ситуация шешімі жауабының бірнеше жолын айтуға мүмкіндік беретін, идеялармен шешімдерді қабылдаудың оперативті әдісі.
oo Тренинг (ағылш. to train - оқыту, жаттықтыру). Егер оқыту интерактивті жүргізілсе, яғни ақпарат ала отырып түсініксіз сәттерді талқылауға, сұрақ қоюға мүмкіндік алса берілген ақпаратты тез меңгереді және алған білімдерін бекіте отырып, мінез-құлық дағдылары қалыптасады.
Тренинг жүргізуге қойылатын талаптар:
oo оқушылар бір-біріне бетпе-бет отыратындай етіп айналдыра орындықтар қоюға мүмкіндігі бар кең бөлме (бұл жағдайда еркін пікір алмасуға, жаттығулар мен серігу кезеңдерін жүргізуге ыңғайлы болады. Бір-біріне сенімділік артып, қызығушылық танытады, ынталы болады);
oo тренингке қатысушылар саны 20-25 адамнан аспауы керек. бұл сенім атмосферасын туғызатын және барлық қатысушылардың назарын тұрақты аударуға мүмкіндік беретін қатысушылар саны);
oo бүкіл тренинг бойында достық көзқарастағы сенімді атмосфераны жасау және қолдау;
oo тренингке қатысушыларды марапаттап отыру және барлығының оған қатысуын қадағалау;
oo оқытушы-жаттықтырушы өз пікірін ұсынбай-ақ қатысушыларды сабақтың мақсатын орындауға жетелеуі тиіс;
oo оқытушы-жаттықтырушы әрбір жаттығудың уақыт шеңберін сақтауы керек;
oo тренингтің бірінші сабағында танысу жаттығуы өткізіледі және келісім (топтық жұмыс ережесі) қабылданады;
oo теориялық жадығат пен интерактивті жаттығулардың, серігудің арасында сабақтастық болуы керек;
oo кез-келген тренинг сабақ басталарда сол сабақтың мақсаты мен міндеттері айтылады, ал соңында қортындыланады;
oo кез-келген тренинг қандай мақсат қойылса да, әрдайым танысу мен жұмыс ережесін жасаудан басталады.
Тәрбие - адамзаттың тарихи қалыптастырған әлеуметтік тәжірибесін мақсатты түрде ұрпақтан ұрпаққа алмастыру процесі.
Тәрбие - тәрбиеленушілер бойында көзқарастар мен сенімдер, құндылықтар мен әлеуметтік қасиеттерді қалыптастыру мақсатындағы тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара әрекеттесулерінің процесі [9].
Оқыту - оқушылар бойында білім, іскерлік, дағдыны, ойлау тәсілдерін қалыптастыруға бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесулерінің процес.
Білім беру - білім, іскерлік, дағдыны игеру процесі мен нәтижесі.
Бiлiм беру - қoғaм мүшелеpiнiң aдaмгepшілiк, интеллектуалдық мәдeни жәнe дeне дaмyы мен кәciби білiктiлiгiнiң жoғapы дeңгейiнe қoл жeткiзyдi мaқcaт eтeтiн үздiкciз тәpбиeлey мeн oқытy пpoцeci. Білім беру ұғымын ең алғаш рет педагогикаға енгізген Иоганн Генрих Песталоцци.
Дамыту - адам ағзасындағы сапалық және сандық өлшемдердің өзгеру процесі.
Қалыптастыру - әр түрлі факторлардың әсерінен индивидтің тұлға болып қалыптасу процесі.
Бiлiм берудi информатизациялау-білім беру жүйесін микропроцессорлық техникаға негізделген ақпараттық өніммен, құралдармен және технологиялармен қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың комплексі.
Білім беру технологиясы - қатысушылардың комфорттық жағдайды қамтамасыз етіп, нақты нәтижеге жету мақсатындағы білім беру процесін жобалаудағы, ұйымдастырудағы, бағдарлаудағы және коррекциялаудағы мұғалімдер мен 20 оқушылардың бірлескен іс-әрекетінің процестік жүйесі. Білім беру технологияларына кіретіндерге мақсаттық бағытталғандық, сүйенетін ғылыми жүйесі, нәтижені бағалаудың өлшемдері, нәтижесі, қолданудағы шектеуліктер жатады [10].
Дамытып оқыту - оқушылардың таным іс-әрекетін барынша дамыту, яғни олардың ой-өрісін дамыту, өз бетімен жаңа білімді іздеп табуға және оны еркін игеруге үйрету.
Дәстүрлі оқыту - ең алдымен оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық жүйесі түсіндіріледі. Ол Я.А.Коменский белгілеген дидактика принциптеріне негізделіп XVIII ғ. қалыптасып, дүние жүзінің мектептерін де осы күнге дейін оқытуды осылай ұйымдастыру басым болып келеді. Оқытудың дәстүрлі жүйесіндегі басты ролді білім беру, мұғалімнің іс-әрекеті атқарады. Оны Я.А.Коменскийдің, Н.Пестолоцци, И.Гербарт секілді педагогтардың тұжырымдамасы құрайды.
Дәстүрлі емес сабақ - бұл орнатылмаған құрылымы бар импровизациялық оқу жұмысы. Түрлері: интегралды сабақтар, аукцион, парламенттегі дебаттар, ойын, саяхат, музыкалық-театрландырған, сайыс т.б. сабақтар [8].
Сабақ - оқытудың мiндеттерiн, яғни бiлiм беруiн, тәрбиеленуiн және дамуын шешуге жүйелi түрде қолданатын белгiлi бiр уақыт аралығында тұрақты құрамдағы мұғалiмдер мен оқушылардың iс-әрекетiн ұйымдастырудың формасы. Сабақты дидактикалық мақсатына қарай жіктеудің 5 түрі (типі) бар: жаңа оқу материалын өту сабағы; білім, дағды, қабілетті жетілдіру сабағы; жинақтау және жүйелеу сабағы; аралас сабақ; бақылау, білімге, дағды, қабілетке түзету енгізу сабағы.
Оқыту әдiстерi - бұл мұғалiм мен оқушылардың оқу тәрбие жұмысының мiндеттерiн шешуге бағытталған өзара бiрлескен iс-әрекетiнiң тәсiлдерi.
Оқыту технологиясы педагогикалық технология - дидактикадағы бағыт, оптимальды жүйелердiң принциптерiн анықтаудың және жасаудың, алдын-ала сипаттамалары берiлген қайталауға келетiн дидактикалық процестердi конструкциялауды ғылыми зерттеу аясы.
Жаңашыл - мұғалімдер - жаңа педагогикалық жүйелердің авторы, жаңартуды және жаңалықтарды жасаушы, жүзеге асырушы.
Жеке адам (тұлға) личность - қоғамда белгілі бір жағдайға ие және белгілі бір қоғамдық роль атқаратын, саналы индивид. Ол өзінің өмір жолын таңдай алады. Тұлға -қоғамдық-тарихи категория. Оның қоғамдық мәні мен әлеуметтік функциясы жеке адам сипаттамасының ең басты көрсеткіштері болып табылады. Жеке адам тарихы, философия, социология, этика, эстетика, психология, педагогика т.б. зерттеу объектісі [11].
Жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Жаңашылдық (инновация) - бұл шығармашылық ғылыми - зерттеу немесе өндірістік қызметтің өнімі, кез - келген құбылыс, оны пайдалану адам өмірінің нақты өмір сүру сферасында белгілі бір нәтижеге қол жеткізеді. Жаңашылдық - бұл ерекше сипаты болып қоғамға бұрынырақта белгісіз болған өнімдерді тұрақты іздеу мен жасап шығару болып табылатын, шығармашылық қасиеті бар тұлғалар қызметінің қорытындысы. Жаңашылдық болып мыналар табылуы мүмкін: бұйым түрі, техника мен технология.
Инновация лат. - жаңарту. жаңалық, өзгерту - жаңаның мазмұны және ұйымдастырылуы. Педагогикалық бағыттары: білім берудің жаңа мазмұның қалыптастыру; балалардың даму жүйесін, әдістемесін, педагогикалық технологияларын жасау және жүзеге асыру; оқу орындарының жаңа түрлерін құру т.б.
Инновация - кәсіпкердің инновациялық қызметі арқылы инновациялық өнім түрінде нақты өмірге жүзеге асырылған интеллектуалды еңбек нәтижесі ретінде;
Инновация - бұл нарықтық тепе - теңдікті бұзатын бәсекелік күш;
Инновация пайдалы тиімді қамтамасыз ететін жаңа немесе жетілдірілген өнім немесе үрдіс ретінде;
Инновация экономикалық өсу факторы ретінде.
Инновациялық қызмет - нәтижесi экономикалық ұсу мен бәсекелестiк қабiлетiлiгi үшiн пайдаланылатын жаңа идеяларды, ғылыми бiлiмдi, технологияларды және ӛнім түрлерiн ұндiрiстiң түрлi салаларына және қоғамды басқару салаларына ұңгiзуге бағытталған қызмет.
Инновациялық - білім беру консорциумы - жоғары оқу орындары, ғылыми ұйымдар мен өндіріс саласында жұмыс істейтін басқа да заңды тұлғалар іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен технологиялық инновациялар негізінде жоғары білікті мамандар даярлау үшін зияткерлік, қаржылық және өзге де ресурстарды біріктіретін, бірлескен қызмет туралы шарт негізіндегі ерікті тең құқықты бірлестік.
Модификациялық инновация - бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация - бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация - білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
Иннавациялық іс-әрекет - қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына сай мектеп жұмысын дамытатын, мектеп өміріне оң өзгерістер әкелетін іс-әрекет [12].
Мұғалім - мұғалімдік қызмет атқаратын адамдар мұғалім қызметкерлер болып есептеледі.
Педагогикалық инноватика - Педагогикалық жаңа енгізулер (инновациялар) - мақсатты бағытталған өзгерістер, олар білім беру мекемесінің әрекетіне жаңа, салыстырмалы тұрақты элементтерді енгізеді, сөйтіп оның дамуына және қызметіне тиімді әсер етеді. Педагогикалық жаңа енгізулердің тарауының факторлары:
Кең ауқымдағы әлеуметтік шарттар. Педагогикалық идеяларға қоғамдық қатынастың басымдылығы, білім беру саласындағы мемлекеттің саясаты;
Жекелеген әлеуметтік шарттар: нақты мемлекеттік және қоғамдық институттардың әрекеті бұқаралық ақпарат құралдары, білім беру ұйымдары, өнерпаз шығармашылық педагогикалық бірлестіктер;
Жекелік факторлар: педагогикалық инноватиканы жасаушылардың және насихатшылардың тұлғалық ерекшеліктері.
Педагогикалық шеберлiк - кәсіптік педагогикалық іс-әрекетті өзі ұйымдастырудың жоғары дәрежесін қамтамасыз ететін жеке адамның қасиеттердің комплексі. Оның элементтері: гуманистік бағытталғандығы; кәсіптік білімдері; педагогикалық қабілеттері; педагогикалық техника.
Педагог - жаңашыл - жаңа педагогикалық жүйелердің авторы, жаңартуды және жаңалықтарды жасаушы, жүзеге асырушы.
Соңғы жылдары білім берудің басты идеясы, жай біліктерді ғана емес, өмірдің белгілі бір жағдайларында көрінісін алатын біліктерді, негізгі құзыреттерді қалыптастыру идеясы, критерийлердің жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, оқу әдістемелік кешендерге көшу, т.б.), жаңаша ойлау қалыптасуда. Қазір дәстүрлі білім беруде оқушыларға тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі жиынтығын меңгеруге ғана бағытталып, олардың жеке басының дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу тәрбиесі үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбеттің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Қалыптасқан мәселелерді шешу әдістерінің бірі, оқыту үрдісінде кешенді интерактивті оқыту ресурстарын пайдалану болып табылады, олардың көмегімен зерттелген материалды табысты меңгеру үшін, сонымен қатар тұлғалық қасиеттердің (зейін, бақылау, есте сақтау қабілеті, логикалық ойлау) жетілуі үшін, сондай-ақ топтарда жұмыс істеу дағдылығы үшін жағдайлар тудыру.
1.3 Оқыту әдіснамасын қолданудың қажеттілігі мен өзектілігі
Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны модернизациялау көзделеді. Түрлері деген ұғым латын тілінен аударғанда fоrmа сырқы көрініс дегенді білдіреді, сыртқы сызық-белгілі орныққан тәртіп. Философия пәнінде түрлері ішкі мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен анықталады [13].
Яғни түрлері ішкі байланысты білдіреді және ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен де сабақтастықта. Былайша айтқанда, оқытудың түрі-оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара әрекеті. Оқыту түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарга оқушылардың іс-әрекетіне тәуелді болады. Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара байланысты ықпалдастық, әсер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі оқушылармен мұғалімнің қарым-қатынасы (Чередов И.М.). Оқытудың түрі оқыту үрдісінің құрылымы-мұғалім қызметі: белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару жэне оқу тәсілдерін меңгерумен сабақтас. Сабақтың сыртқы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиясында, 2000 жылдың 30 қыркүйегінде қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасында көрсетілгендей қоғамның экономикалық және әлеуметтік жағынан ілгерілеуінің маңызды факторы ретінде білім берудің ұлттық моделін дамыту, шығармашыл тұлға қалыптастыруға дағды алу, ақыл-ой қорын жинау сияқты мақсаттарды көздейді. Білім беруді модернизациялау концепциясына, соның ішінде химиялық концепцияға сәйкес, білім алушының сапалы білім алуын жоғарылатуда және оның тұлғасының дамуына жаңа бағалаушы ұстанымдар анықталды.
Білім беру мектептерде химияның базалық курсы өз құрамына теориялық материалдың үлкен мөлшерін енгізеді, оны оқытуға уақыттың жеткіліксіз мөлшері ғана бөлінеді. Теориялық сұрақтарды қарастыру мөлшерінің, қалыптасатын абстракциялық ұғымдардың артуы мен тереңдеуі, ақпаратты бейнелеудің таңбалық-графикалық рөлінің күшеюі тек химияның базалық курсын түсіну мен меңгерудің және жалпы пәнге деген қызығушылықтың төмендеуіне ғана алып келеді.
Осыған орай педагогикада және жалпы әдістемеде оқу үрдісін жетілдіру мәселелері мен оған заманауи педагогикалық технологияларды енгізу жолымен оқыту әдістемесінің жетілдірілу мәселесі туындайды. Берілген мәселені шешу әдістерінің бірі, оқушылардың сабақ үстіндегі танымдық белсенділігінің жоғарылауына және оқып жатқан материалдың жақсы меңгерілуіне әсер ететін сын тұрғысынан ойлау технологияларын қолдану болып табылады.
Осылайша, білім алушы түлектерінің жетілу деңгейіне қоғамның қоятын өсуші талаптар мен оқу-тәрбие үрдісінің заманауи әдістемелік және материалды жағдайының деңгейі арасында қайшылықтар туындайды.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі таңда жеке тұлғаны емес, оның даму процесін басқару қажеттігі айқындалып отыр. Бұл педагог жұмысындағы артықшылық, жалпы айтқанда оқушыларға педагогикалық ықпал жасау қажеттігін білдіреді. Органикалық химияны оқып үйрену кезінде табиғи жоғары молекулалы заттармен танысып, оқушылар химияның қыр-сырын, ЖМҚ кең ауқымды практикалық маңызын ұғынады. Диплом жұмысының өзектілігі де сол, халық шаруашылығында, тұрмыста, медицинада кеңінен қолданылатын, ЖМҚ жаңартпа технологиямен оқыту.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Жоғары молекулалық қосылыстардың практикалық маңыздылығын интербелсенді әдістер негізінде оқыта отырып, оқушылардың таным белсенділігін арттыру.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
Білім беру әдіснамасын ұйымдастыру формалары негізінде оқу-әдістемелік және педагогикалық әдебиеттерді сараптау;
oo оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсерін айқындау мақсатында Пластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптарын жаңартпа технологиялар элементтері негізінде оқытудың әдістемесін құрастыру;
oo зерттеу әдістемесінің эффективтілігіне педагогикалық зерттеу жасау.
Зерттеу нысаны: Мектепте химия пәнін оқыту үрдісі
Зерттеу әдісі: егер зерттеу үрдісінде оқушылардың Пластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптарын танымдық белсенділігі мен оқу қызметін іске қосу және олардың тұлғалық қасиеттерінің дамуына әсер ету мақсатында жүйелі түрде сын тұрғысынан ойлау элементтерін қолданса, тақырыптың меңгерілу деңгейінің артуына әсер етеді.
Алға қойылған мәселелерді шешу мен дипломдық жұмысты орындау үшін зерттеудің жалпы ғылыми әдістері (сауалнама, бақылау, ғылыми-әдістемелік әдебиетті сараптау), арнайы әдістері - педагогикалық эксперимент қолданылады. Диплом жұмысында педагогикалық эксперимент нәтижелеріне математикалық талдау жасалынды.
Практикалық маңыздылығыПластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптарын зерттеу үрдісінде оқушылардың танымдық белсенділігі мен оқу материалдарын меңгеру эффективтілігінің артуына әсер ететін педагогикалық амалдар мен оқыту құралдарының анықталғанына негізделеді;
Пластмасса, Синтетикалық талшықтар тақырыптары бойынша жаңарта технологиял негізінде білімнің меңгерілу деңгейін анықтау мақсатында компьютерлік дидактикалық материал құрастырылды;
Батыс Қазақстан облысы, Теректі ауданы, Сарыөмір ауылы Х. Есенжанов атындағы жалпы орта білім беретін мектебінің 11-сынып оқушылары арасында тақырыптарды оқытуға құрастырылған әдістеме бойынша тиімділігіне тексеру жүргізілді.
Сабақтардың берілген конспекттері мен көрнекі дидактикалық материал практикалық қызметте химия мұғалімі мен оқушылар пайдаланыла алады.
Ғылыми мәселенің ағымдағы жағдайы: Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі: Оқушыларға ішкі мотивациялық орта қалыптастырып, оқу қызметінің, танымдық белсенділігінің және өзін - өзі дамытуын қамтамасыз ету.
Зерттеу пәні: Химияны оқыту әдістемесі
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, екі негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, 4 кесте және 5 суреттен тұрады. Жұмыстың көлемі 6 бет.
1 БІЛІМ БЕРУ ӘДІСНАМАСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Оқыту әдістерінің үйлесімділігі және олардың оқушылар іс-әрекетінің тиімділігіне әсері
Нарықтық қатынастар негізінде қалыптасып келе жатқан Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесіндегі негізгі приоритеттердің бірі оқушылардың мүдделерін қолдау болып табылады. Осыған орай әрбір мұғалімнің ең негізгі міндеті әрбір оқушының білім алуға деген қызығушылығын арттырып әрбір оқушының шығармашылық шабытының тууына жағдай жасау. Осының негізінде ең негізгі педагогикалық міндет шешіледі: Қазақстан Республикасының азаматын қалыптастыру, өмірлік мамандығын анықтау және оның өмірге деген дұрыс көзқарасын қалыптастыру. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан - жақты маман болу мүмкін емес.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасына мұғалімдердің өзіне ыңғайлы нұсқаны қолдануына мүмкіндік береді. Сонымен қатар білім сапасының алдында шығармашылық бағытта жұмыс істейтін тың жаңалықтар ашатын ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Шығармашылық әрекет - оқушының өз жеке шығармашылық бағытын таңдау қажеттігін және шығармашылық өнім, нәтиже туғызуға бағытталған жауапкершілігін қамтитын әрекет. Сондықтан оқыту әрекетінде мұғалім мен оқушының тығыз байланысы болуы, мұғалім бар күш - жігерін, педагогикалық шеберлігін оқушы бойындағы табиғи мүмкіндіктерді ашуға, үйлесімді дамытуға бағыттауы, шығармашылық жағдай жасауы, оқушының өз тарапынан белсендік, дербестік көрсетуі өзіне дегенсенімділігі арқылы ғана шығармашылық әрекетті қалыптастыруға болады [1].
Оқыту әдістері, оқушылардың танымдық және практикалық іс-әрекеті ұйымдастыратын, оқыту мақсатына сәйкес білім мазмұнын меңгеруді қамтамасыз ететін мұғалімнің мақсатқа бағытталган әдістерінің жүйесін құрайды. Мақсатқа сәйкес, оларды пайдаланатын нақты технологиялар арқылы әр түрлі әдістерді жүзеге асыру арқылы көруге болады.
Сөздік әдіс - баяндау. Мақсатына байланысты бірнеше әңгіме түрлері бар: баяндап айту, әңгімелеп баяндау, әңгімелеп - бекіту. Бірінші - жаңа материалды игеруге оқушыны дайындау, екінші - берілген мазмұнды баяндау, үшінші - оқытуды аяқтау бөлімі.
Берілген әдістің тиімділігі мұғалімнің әңгімелеп беру білігіне, педагоггың сөз байлығына және мазмұндап баяндауына, оқушылардың даму деңгейіне және оның жеткілікті ұғынуына байланысты болады. Демек, оқушыларға білім беруде олардың қабілетін ескеру керек. Әңгіме әдісі өз ойын жеткізуде логиканы сақтауға, жаңылмай сейлеуге, сауатты сөйлеуге үйретеді. Баяндау қысқа (10 мин), эмоционалды тұрғыда болуы керек Баяндаудың тиімділігі басқа да оқыту әдісі- иллюстрация (бастауыш сыныпта), талдау (жоғары сыныптарда) сонымен қатар мұғалімнің адамдар туралы уақыт пен кеңістікке байланысты таңдап алған деректер жайында болуы керек.
Әңгіменің дамытушылығы. Сонда яғни, елестету, ес, ойлау, қиялдау, эмоциональды қобалжу сияқты психикалық процесстерді белсенділік күйге әкеледі. Оқушылардың тұрақты зейіні, білімдері мен қызығушылығын қалыптастыру, тәрбиелік нәтижесі болып табылады. Дәрістің ауызша әдістен айырмашылығы, оқу материалының логикалық мазмұндалуы, акпарат ағымының көптігі, берілетін білімнің жүйелік ерекшелігімен айқындалады.
Мектепте өтілетін дәріс, күрделі жұйені, құбылысты, объектіні, құбылыстардың өзара байланысын себеп-салдарды айқындау арқылы жүргізіледі. Дәріс жоғарғы сыныптарда өтіледі, өйткені олардың дәрістегі теориялық материалдарды қабылдау және ойлау қабілеттері жеткілікті деңгейде қалыптасқан, лекция бір немесе біріктірілген сабақтарда жүргізіледі. Дәрістік әдіс тусіндіру мен әңгімеден басталып күрделене түседі.
Оқыту аспектісі оқушылардың көркемді оку материалдарын тұтас қабылдап меңгеруі және аяқталғандығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Сабақтың дамытушылық тиімділігі окушылардың логикалық ойлау, диалектикалы ойлау тәсілдерін,мұғалім ойының нақты да абстрактілі ойлау ағымынына білу болып табылады. Оның тәрбиелік мәні тұрақты еркін зейінін, конспектілеу дағдысын қалыптастыру болып табылады. Мектепте кітаппен жұмыс істеу - өзіндік білім алуды негізгі әдістерінің бірі. Бұл әдістің мәнділігі оқушының оқу ақпаратын өз ыңғайына, жағдайына қарай қайталап қарап, танымын өз шешімімен шектелуінде. Оқулық кітаптар оқу іс-әрекетін атқарады: білім алу, дамытушылық, тәрбие, ойлау, коррекциялық - бақылау т.б.
Кітаппен өзіндік жұмыста оқып шығу, жеке тараулармен танысу, жеке сұрақтарға жауап іздеу, кітапты немесе мәтіндерді рефераттау, мысалдар мен есептерді шешу, бақылау тесттерін орындап, материалдарды есте қалдыру мақсатында жаттау жұмыстарын орындау жатады. Әдістің сапасы еркін, жылдам оқып, ойдан өткізіп, түсіну, қарастырылатын мәселелеріге әдебиеттер таңдай білуінде.
Берілген біліктердің бәрі оқушының мектепке келген күнінен бастап білім алу мақсатын біртіндеп қалыптастырады. Бағдарламадағы оқу кітаптары сапасымен ерекшеленеді. Оқушылар жұмыс жүргізу барысында берілген тапсырманы орындауға керекті ықпалды іс-әрекет қарастырып, дұрыс орындалғандығы туралы мағлұмат алады. Жаңа оқу кітаптары қорытынды кестелерді, диаграммада, графиктерде, көрнекті модельдерде, классификацияларда, коммуникативті түрде жинақталған материалдарда берілген. Демек мұғалімдерге берілген ақпараттарды талдауға көңіл бөліп, оқушылардың білім білігін қалыптастыру керек. Кітаппен оқу жұмысын жасауда оқушылардың өзіндік бақылау білігін қалыптастыруға көп көңіл бөлген жөн. Оқушы кітаптағы мәтінді қанша рет оқып шыққанын санамау керек, оның оқығанын мазмұндап, толық түсіндіріп бере білу біліктілігін меңгергенін бақылауы керек. Бұл үшін уақыттың көбін берілген материалдарды оқуға емес, оны есте жақсы сақтап, белсенді түрде кайталап айтып бере алатын әдетті қалыптастырғаны жөн [2].
Әңгіме мәні бағытты мақсатта және біліктілікте қойылған сұрақтар арқылы оқушылардың алған білімдерін естеріне түсіріп, жаңа білімді игертілуін, өздігінен ойластырып және қорытындылау жолдарын жандандырады. Әңгіме кезінде оқушының ойы мұғалімнің ойын қайталау болып отырады, нәтижесінде оқушы адымдап жаңа білімді игереді. Әңгіме илауды белсендіреді, білімді, білікті игертудің диагностикалық құралы болып, оқушылардың танымдық қабілетін дамытуға бағыттайды, таным процесін оперативті басқаруға жағдай туғызады. Әңгіме сонымен қатар тәрбие міндеттерін де шешеді. Әңгіме баяндамамен, лекциямен, білімді жүйелі қалыптастыратын басқа да әдістермен қатар қолданылу керек. Әңгіменің оқушыларға керекті білімі мен дағдысын, жаттығуларды өткізуге, оларды қалыптастыруға мүмкіндік береалмайтындығын ескерген жөн.
Герменевтикалық әңгіме - түсіндіру, ынтықтыру өнері. Герменевтика - негізгі мәселесі философияға бағытталған, түсінік мәселесі. Бұл әңгімеде оқушылар өздіктерінен оқу құралдарын, кітаптарды, картинкаларды, моделдерді қолдана алады. Герменевтикалық әңгіме әдісіне түсіндіріп оқу жатады. Синтездеуші немесе бекітуші әңгіме оқушылардың білімін жүйелеп және қорытындылауда қолданылады. Коррекциялық бақылау-әңгіме диагностикалық мақсатта және оқушының білімін жетілдіріп, нақтылап, дамытуда пайдаланады. Әңгіме барысында, барлық оқушылардың белсенділікпен қатысып, сұрақты зер салып тыңдауы, сұраққа дұрыс жауап іздеуі, өзінің достарының жауаптарын талдауы, өзінің көзқарасын айта білуі қадағаланады. Дұрыс жауаптарды мадақтау, қатені түзеу, толық емес жауаптарды толықтыру, оқытушылардың жіберген қатесін өздері табуына, бір-біріне сұрақ қоюына жол сілтенеді. Әңгіменің танымдық нәтижесі окушылардың білімінің мықты меңгерілуімен, өміршеңдігімен айқындалады.
Әңгіменің дамытушылық тиімділігі ақыл-ойды үйлестіріп, тез және анық ойлай білуді қалыптастыруда, талдай және қорытындылай білуде, сұрақтарды дәл қойып, қысқаша ойлай алуында жатыр. Әңгіменің тәрбиелік мақсаты оқушының өз бетімен әрекет жасай білу қасиетін оятады, өз-өзіне сенімділік қасиетін жинақтауға көмектеседі, қарым-қатынас жасай білу мүмкіндігін қалыптастырады.
Бұл әдістің олардың өзіндік жұмыс істей білу дағдыларына көмектеседі, танымдық, ұйымдастырушылық, тәрбиелік мәні зор. Тәжірибе, оқушылардың сезіміне көрнекілікті кұбылыстарды, процесстерді, объектілерді елестетіп, олардың сапасына әсер етеді. Берілген әдіс пен игерілетін құбылыстың динамикасын ашып көрсетуде, заттарды сыртқы пішінімен таныстырғанда кеңінен қолданылады және бір түрлі заттардың ішкі құрылысы немесе орналасқан әсерін қарастырады. Берілген әдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің, керекті өлшемдерін жасап, өзара байланысын, танымдық белсенділігін іске асырып заттардың құбылысы мен мәнін, сапасын анықтайды. Нақты жағдайда заттарды, құбылыстарды түсіндіруде демонстрациялау дидактикалық тұрғыдан құнды болып табылады. Егер де бұндай демонстрация өткізуге мүмкіндік болмаса, онда табиғи заттарды көлемді моделдеу арқылы танып білу негізгі роль атқарады. Олар заттардың қүрылысын көру арқылы, двигательдің ішкі күйі, геометриялық фигуралардың өлшемдері, жергілікті жердің рельефі т.б. игеруге көмектеседі.
Бақылау оқыту әдісі ретінде сезімдік танымының белсенді формасы болып табылады. Бұл әдісті қолдану жан-жақты дайындықты қажет етеді: бақылаудың сызба - нұсқасын өңдеу; оқушыларды бақылау нәтижелерін өңдей білуге және оны тікелей білу тәсілдеріне үйрету [3].
Көптеген жаңа модельдер заттардың технолгиялық және техникалық ерекшелігін анықтап түсінуді қамтамасыз етеді. Тәжірибеәдіс сапасын көтеруге, объектіні дұрыс таңдап,берілген әдіс оқушылардың заттар, кұбылыстар мен процестердің, керекті өлшемдерін жасап, өзара байланысыналып, демонстрацияланатын заттың, құбылыстың мәнді жақтарына оқушылардың көңілін аударуға, сонымен қатар түрлі әдістерді педагогтың біліктілігіне қарай пайдалана білу үшін қолданылады. Көрнекілік әдістер 1- суретте берілген.
Шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу
Білім
Талдау
Ұғыну
Жинақтау
Жүзеге асыру
Бағалау
1-сурет. Таным түсінікке байланысты шәкірттің білімділік деңгей дәрежесін жүйелеу
Бейне әдістері. Тәжірибе әдісі иллюстрация әдісімен тығыз байланысты; заттарды көрсетіп және қабылдау, плакаттардың көмегімен символдар түрінде, олардың процестегі құбылыстарын, карта, портреттер, фотографиялар, суретттер, схемалар, репродукциялар, жалпы модельдер және т.б. кеңінен қолданады. Көрнекілік іс-тәжірибеде кеңейіп, небір жаңа құралдарды өмірге келтіріп жатыр. Түрлі бояулы пластикалық қапталған тарихтан карталар, альбомдар, атластар т.б. Жалпы модельдер арқылы құбылыстар мен процестердің динамикалық және статистикалық ақ түсті және түрлі-түсті мәнін ашып көрсетеді. Олар анықтамаларды түсіндіру, процесін жеңілдетеді. Географиялық карта, диаграмма, графиктер, таблицалар білімді тез сапалы игеруге көмектеседі. Иллюстрация әдісін қолдана отырып, оның көрсетілу әдісіне көп мән беру керек. Көрнекті құралдың дидактикалық ерекшелігін, оның танымдық процестегі ролі мен орнын ойластырып алу керек. Мұғалімнің алдына қойған мәселесі - иллюстрациялық материалдың оптималды көлемін анықтап алу. Иллюстрация алдын-ала дайындалады. Берілетін фотография, диаграммалар, таблицалар мақсатты түрде қолданылады [4].
Қазіргі мектептерде иллюстрацияны пайдалану үшін экранды техникалық құралдар кеңінен қолданылуда. Бейне әдіс білімді игертіп қана қоймайы, оны бақылауда, бекітуде, қайталауда, кортындылауда, жүйелеуде және барлық дидактикалық қызметті кеңінен атқарады.
Берілген әдіс акпаратты көрнекілікте қабылдауға негізделген, индуктивті түрде, жеке дедуктивтік жолдармен білімді игеру, оқушылардың түрлі деңгейдегі танымдылық және өздік жұмыс жүргізу белсенділігі, таным процесін басқарудың түрлі тәсілін қолдануды қарастырады. Мына әдістен гөрі кешенді дидактикалық технологиясы берілген. Оқыту процесінде әдісті пайдалану, оқушыларға толық оқытылатын құбылыстардың көрнекілік рөлін көрсету, сұраныстарын қанағаттандыру, оқушылардың қызығушылығы мен қажетін, мұғалімдердің еңбегін жеңілдету,босаған уақыт білімді бақылайтын және коррекциялайтын, дәптер тексеруді т.б. қамтамасыз етеді. Сонымен қатар кері байланыс жұмысын; толық және жүйелі түрде бақылауды ұйымдастыру, үлгерімді объективті есепке алуды ұйымдастырады.Бейне әдіс дидактикалық және тәрбие міндеттерін шешеді. Бұл әдіс:
oo жаңа білім беруде, күрделі бағытталатын өте баяу процестерді (өсімдікті өсіру, сұйық заттың диффузиясы, заттың кристалдануы, тау жыныстарының қыртысын), яғни құбылыстардың мәліметін ашып көрсете алмаудағы жылдам процестерді бақылау,
oo күрделі машина мен механизмдердің ықпалын динамикалық принципте түсіндіру;
oo түрлі іс- әрекет түрлерін алгоритимде орындалуын оқыту;
oo тест өткізуді ұйымдастыру;
oo алдын - ала жұмыстар, жаттығулар, модельдеу, қажетті өлшемді жасау;
oo жаттықтыру және зерттеу жұмыстарын өткізуге жағдай туғызу;
oo сыныптағы әр оқушының үлгерімін, білім берудің дифференциялық жағын ұйымдастыруды компютерлік есепке алу;
oo оқыту процесін рационализациялау, педагогикалық басқару сапасын көтеру жолдарында ғылыми ақпаратты игеру және оны оптималды жеткізу көлемін қамтамасыз етеді.
Берілген әдістің сапасы бейне мен техникалық құралдарды қолданумен тікелей байланысты. Бейне оқыту әдісін ұйымдастыруға қатаң талаптар қояды, олар нақтылығымен, қарастырылып таңдалуымен, мақсаттығымен ерекшеленеді. Мұғалім оқытылатын мәселе төңірегінде оқушыларды кірістіре алудағы біліктілігін, олардың іс-әрекетін бағыттай отырып, жалпы қорытындылар жасап, өзіндік жұмыс процесінде жеке дара көмек көрсету керек.
Машықтық әдістер. Жаттығу. Жаттығу - ол оқыту әдісі, жоспарда ұйымдастырылған бірнеше рет қайталанатын іс-әрекет, білік пен дағдыны игеруде және олардың сапасын көтеру мақсатында орындалады.
Кәдімгі жағдайда жаттығулар түсіндірілген, арнайы, еркін болып бөлінеді.
Арнайы жаттығулар - бірнеше рет қайталанатын, оқыту және еңбек біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталган жаттығу. Егер арнаулы жаттығуларды бұрын-соңды қолдануға ендірсе, онда олар еркін жаттығулар деп аталады. Еркін жаттығулар ертеде қалыптастырылған дағдыларды қайталау мен бекітуде қолданылады. Еркін жаттығусыз дағды ұмытылады. Түсіндірілген жаттығулар оқытуды белсендендіруге, оқу тапсырмаларын орындауға бағытталған. Бұл жаттығулардың мәнділігі мұғалім мен оқушылардың орындалатын іс-әрекеті негізінде материалдар жақсы қабылданады.
Ауызша жаттығулар тіл мәдениетін дамытуда және логикалық ойлауда, оқушылардың танымдық жағдайларында кеңінен қолданылады. Ауызша жаттығулар оқу мәдениеті техникасын игеруде, ауызша санауда, әңгімелеуде, білімді логикалық түрде мазмұндауда, тіл, әсіресе шет тілдерін игертуде үлкен роль атқарады. Ауызша жаттығу оқушылардың даму деңгейі мен жас ерекшеліктеріне байланысты күрделеніп отырады. Жазба жаттығулар (стилистикалық, грамматикалық, орфографиялық диктант, мазмұндама, конспекті, есеп шығару, іс-тәжірибені жазу т.б.) білік пен дағдыны дамытуда қолданылады. Жазба жаттығулар графикалык жаттығулар мен математика, физика, сызу, география, сурет, сонымен қатар өнеркәсіптік білім беруде қатар жүреді. Лабораториялық - практикалық жаттығулар еңбек кұралдарын игеру дағдыларына, лабораториялық (приборлар, өлшеу аппаратурасы), конструкторлық-техникалық білігін дамытуға бағытталған. Өндірістік-еңбек жаттығулары, ол оқыту немесе өндірістік ерекшеліктегі жүйеде арнайы дайындалған еңбек іс-әрекеті. Олар жәй және күрделі болып бөлінеді. Жәй жаттығулар олар жеке еңбек тәсілдерін орындау, ал күрделі жаттығуда өндірістік істерін немесе олардың бөліктері (станокты қосу, деталдарды) жасауда қолданылады.
Зертханалық әдіс. Жұмыс жасауда білік және дағдыны игертуде, практикалық білігін қалыптастыруға жағдай жасайды. Бұл әдіс өлшеу және есептеу, нәтижесін салыстырып және шығару, зерттеу жұмыстарының жаңа жолдарын іздеу және белгілі жолдармен тексеру үшін өте қолайлы. Тәжірибелік әдіс көрнекілік және басқа да машықтық (практикалық) әдіс қосындыларымен жүзеге асырылады. Сондықтан да жаттығу мен дмонстрацияға қандай талаптар қойылса, оған да дәл осындай талаптар қойылады [5].
Проблемалы зертханалық (зерттеу) әдіс. Зерттеушілік болжамды іздестіру, оны дәлелдеу жолдарын көрсету, керекті материалдар мен құралдарды оқушылардың өздерінің таңдай білуіне жол көрсетуімен ерекшеленеді. Зертханалық әдіс күрделі, ол сондай-ақ арнайы, қымбат құрал-жабдықтарды және мұғалім мен оқушының тыңғылықты дайындығын талап етеді. Оқу-лабораториялық эксперимент оқу лабораториясында бұрын ғылымда белгілі болған нақты процестер мен шешімдерді мұғалім мен оқушының өзара бірлескен әрекеті арқылы еске түсіруі болып табылады. Осы арқылы алынған білімді есте жақсы бекіту, табиғатта және өндірісте болып жатқан білім-білік дағдылары, осы білім-білік дағдыларына байланысты олардың нәтижесі мен қалыптасуы жүзеге асырылады. Зертханалық жұмыстың оқыту-дамытушылық тиімділігі - оқушылардың өздерінің шығармашылық күштерін белсенді түрде жұмылдыра көрсетуінен байқалады. Әдістің тәрбиелік маңызы окушылардың өзіндік танымдық белсенділігін табуында жатыр.
1.2 Білім берудегі белсенді оқыту технологияларының мәні
Белсенді оқыту технологиясын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім - оқушы, мұғалім - сынып, оқушылар - сынып, оқушылар-оқушылар, топ - топ, топ - оқушы), оның оқу әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға мүмкіндік береді. Белсенді оқыту технологиясының тиімділігін оқытушының оны жүзеге асыру сапасына да көп байланысты.
Оқыту технологияларын пайдалану - өмірлік ситуацияларды моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны (яғни, жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты) ерекшелеуді шектейді. Бұл моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Белсенді оқыту технологиясы өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.
Белсенді оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі. Әр ұстаз өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады. Оқушылар бір-біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу әдісін сабақтарда жиі қолданылады [6].
Білім беруде ғылымның және ақпараттық технологияның заманауи жетістіктерін қолданатын және бұрын білім беру үрдісінде қолданылмаған әдістер инновациялық әдіс болып саналады.
Оқыту сапасын жоғарылату нәтижесінде оқушылардың творчестволық қабілетін және дербестігін жетілдіру мақсатында, сын тұрғысынан дамытуда көптеген интербелсенді оқытудың түрлері мен формалары қолданылады.
Белсенді оқу әдістері деп оқу материялын игеру үрдісінде оқушыларды белсенді ақыл-ой және тәжірибелік қызметке тартатын әдістерді айтады. Белсенді оқыту әдістерінің қызметтеріне мыналарды жатқызады:
1. Олардың көмегімен оқушылардың ойлау қабілетін белсендіру.
2. Олар оқушыларды оқу мәселесінің өз бетінше шығармашылық шешімдер қабылдауға ынталандырады.
3. Материялды терең игеру есебінен оқыту тиімділігі жоғарылайды және т.с.с.
Оқытуда тұлғаның белсенділігін арттыру - психология, педагогика ғылымы саласындағы, сондай-ақ білімдендіру практикасындағы актуальдық мәселенің бірі. Педагогтар оқушылардың білім алуға деген самарқаулығы, оқуға құлықсыздығы, білуге деген қызығушылығы мен құмарлығының мәз еместігінін байқап, оны болдырмас үшін оқытудың тиімді түрлерін ізденіп, түрлі моделдер жасап, оқытудың жаңа амал-тәсілдерін қоймастан іздестіруде. Осы орайдан оқушылардың атқаратын жұмысына деген бақылауды да күшейтіп, берілген ақпараттық мағлұматты қаншалық меңгергеніне байланысты интенцификациялауда оқытудың техникалық құралдарын, компьютерлік жүйені де, түрлі психологиялық тәсілдерді де кеңінен қолдануда.
Оқытуға қойылатын мақсатқа жетудегі басты фактор тұлғаның белсенділігінарттыру проблемасына байланысты. Былайша айтқанда, тұлғаның жалпы дамуы, кәсібилікке әзірлік деңгейі, ақыл-ой жұмысына бейімділігі, оқыту принциптеріне байланысты білімнің мазмұнын, формасын, әдістерін меңгерумен, сондай-ақ оқытудың стратегиялық бағдарына үйлесімділігін арттырып, олардың белсенділігін дамытып, берілетін білімнің көлемін зорайтумен қатар, оған бақылауды жетілдіруді назарда ұстаумен де шарттас. Ал игерілуде тиісті ілімнің мәнін көтеруде дидактикалық , психологиялық ахуалды дұрыс пайдалану және тұлғаның дербестік деңгейін жетілдіру бір-бірімен іштесе байланысып жатқан мәселе.
Тұлғаның оқытудағы белсенділік деңгейіндегі өрістеуінде оның логикалық дамуы да ескерілуге тиіс. Сондай-ақ, тұлғаның жеке басының өзіне ғана тән ерекшеліктерімен қатар, оқуға деген ынтасы, түрткісі айтарлықтай мәнге ие болады [7].
Оқытудың дәстүрлі логикасындағы негізгі кезеңдеріне мән берсек, оқушыға олар білуге тиісті материал таныстырылады, ал олар қабылдап, мәнін ұғынып, ойлауымен қатар, көңілінде бекіту әрекеттері жалпы тәртіпке саналатыны белгілі. Әдеттегі практикалық іс-әрекетте оқушының белсенділігін көтеру үш деңгейде қарастырылады:
1. Қабылдау белсенділігі - оқушының ұғынудағы талпынысынсипаттайды және білімді қабылдауы, еске сақтауы, меңгеру тәсілдерін біліп, үлгіні тұтынуынаалу тұрғысынан қарастырылады.
2. Интерпретациялық белсенділік - шәкірттің оқылған материялдың мәнін ұғынып, ондағы білімдік түсінікті өзгерген жағдайға үйлесімді пайдаланумен және сол тәсілді жаңғыртып қалдана алуы тұрғысынан ескеріледі.
3. Шығармашылық белсенділік - оқушының білімді теориялық жағынан ұғынуға ұмтылып, проблеманы шешуде өзіндік ізденіс танытып, танымдық қызығушылығын жетілдіріп өркендетеді.
Көрсетіліп отырған проблемаға жасалған теориялық талдаулар мен алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибелер дәлелдеген деректерге сүйенгенде шәкірттердің белсенділігі педагогикалық, психологиялық жағдайға тәуелді екені айқын мәселе. Сонымен қатар оқытудағы белсенділік тұлғаның ұстанған тәсіліне, өзін субьект ретінде көрсете алмауымен қатар, өзіндік мендік әрекетіне де байланысты. Осының бәрін сараптай келгенде тоғысар арнасы тұлғаның оқудағы белсенділігінен бастау алып өркен жаяды. Жалпы Қазақстан мектептерінің оқу-тәрбие процесін жетілдіру мен мұғалімдердің білім сапасын жақсартуда әдістемелік жұмыстың маңызды екенін ескеру қажет.
Оқыту әдісіндегі белсенділік - оқу материалын тиянақты меңгеру үдерісіндегі ақыл-ой мен практикалық іс-әректке қызықтырып ынталандыратын әдіс. Оқу белсенділігін жетілдіруде әр түрлі әдістік жүйе қолданылады. Ол көбінесе оқытушының дайын білімді оқушы қабылдап, есіне сақтап, өзіндік танымға айналдырып, алған білім, білігі арқасында ойлау белсенділігі мен практикаалық әрекетке келеді. Қабілеті мен шығармашылық ойлау деңгейі өрістейді. Әр түрлі ақпараттық тасқын барысында оның алдынан жаңа міндеттер туындайды. Бұрынырақта адамның мектептен, техникумнан, жоғары оқу орнынан алған білім, білігі ұзақ уақытқа, қала берді еңбектену барысындағы ғұмырына жарарлықтай болса, қазіргі ақпараттанудың тасқындау дәуірінде білімді үнемі жаңартып отыру заңдылыққа айналды. Сондықтан да тұлғаның өздігінен оқып, ізденіп, белсенділік көрсетіп, дербестік танытуды өмір талабы тұрғысындағы қағидаға айналып отыр.
Оқушының ілімге ұмтылу процесіндегі интеллектуалдық-эмоциялық таным белсенділігі, көпшілікпен бірге жалпы және жеке орындау үшін оқушы тарапынан берілген тапсырманы атқарып, іс-әрекетті жүзеге асыруға ынта мен ықыласты кірісудің де белсенділік саласында мәні зор [8].
Оқушының таным белсенділігі, таным-түсініктегі сапалық қасиеті оның білімге деген қабіліті мен интеллектуалдық болмысын сипаттайды. Ал, басқа қабілет қасиеттері іс-әрекет барысында айқындалып дамиды. Тиісті жағдай, мүмкіндік болмаған кезде белсенділік те дербестік те өркен жая алмайды. Сондықтан да белсенділікті арттыратын әдістерді мейлінше дамыту практикалық іс-әрекеттің өркендеуіне, ақыл - ойға қозғау салады, мұның өзі білім сапасын көтерумен қатар оны өмір практикасында пайдаланудың жолын кеңейтеді.
Оқыту жүйесінде пайдаланылатын белсенді әдістер - тұлғаның іскерліктегі белсенділігін көтерудегі тиімді жолдардың бірі. Педагогикалық әдебиеттер мен зертеулерде жетерліктей-ақ жазылады. Оларды шолу түрінде айтсақ, атқаратын қызметіне қарай имитациялық және имитациялық емесдеп екіге топтастырған жөн. Бұлардың басты айырмашылығы мен ерекшелігі мынада: имитациялық емес жүйеге тән сипаттама - жүзеге асырылатын іс-әрекетүрдісі модель негізінде орындалады да оқытудағы белсенділік ұстаз бен оқушының арасындағы тікелей және кері байланыс арқылы жүргізіледі. Ал, имитациялық сабақтарға тән басты ерекшелік - модель оқу үрдісінің барысында орындалады. Сондай-ақ, бұл әдісте әрекет ойын және ойын емес деген тұрғыда екіге бөлінеді. Кәсіби әрекет жеке тұлға немесе ұжымдық топ бойынша жүзеге асырылады. Бұл әдіс бойынша оқушы белгілі бір міндетті атқарып ойынның нәтижелі болуына жауаптылықпен қарайды.
Ойында жобаланған іс-әрекетті нақты өмір ағысының практикалық тұрғысында жобалауға болатындығын ғылымның әр саласын көруге болады. Айталық, дидактикалық ойын үлгілерін экономикада, басқару жүйесінде, педагогикада, психологияда т.б. ғылым жүйесінде қолдану өте тиімді. Көптеген теориялық тарауларда үйлесімді жасалған тәжірибелер шешуі қиын күрделі түйіндерді ажырата білуге кеңірек мүмкіндік береді.
Оқу үрдісінде келесі интербелсенді әдістер қолданылады:
Кейс-стади - өзбетінше ойлау қабілетін және шешім қабылдау дағдыларын көрсетуге мүмкіндік беретін мәселелі сипаттағы сұрақтарды топпен талдау.
Іскерлік, рөлдік ойындар - оқушыларға әртүрлі кәсіби рөлдерде сөйлеуге және сабақты мәселелі жағдайды қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқыту әдісі.
Тестілеу - әртүрлі күрделіліктегі өзара байланысты тапсырмалар жинағынан тұрады.
PBL (problembasedlearning - мәселеге-бейімдеп оқыту) әдісі -қойылған мәселемен өзбетінше жұмыс істеунәтижесінде студент әртүрлі пәндер бойынша компетенттілік құрылымдарын игеретін оқыту әдісі.
TBL (teambasedlearning - кішітоптардаоқыту) әдісі - оқушыларды топта жұмыс істеу дағдысын дамытуға мүмкіндік беретін оқытудың топтық әдісі.
Топтық дискуссия әдісі тақырыптық жағдайды талдауға, мәселені құру дағдыларын қалыптастыруды үйретуге, басқа қатысушылармен қатынасқа түсу игерімін дамытуға, сонымен қатар, әртүрлі тақырыптық мәселелер бойынша шешім қабылдау дағдыларын қалыптастыруға бағытталған әңгімелесудің түрі.
oo Миға шабуыл әдісі - топта жұмыс істеуде шығармашылық белсенділігін жігерлендіру негізінде оқушыларға ситуация шешімі жауабының бірнеше жолын айтуға мүмкіндік беретін, идеялармен шешімдерді қабылдаудың оперативті әдісі.
oo Тренинг (ағылш. to train - оқыту, жаттықтыру). Егер оқыту интерактивті жүргізілсе, яғни ақпарат ала отырып түсініксіз сәттерді талқылауға, сұрақ қоюға мүмкіндік алса берілген ақпаратты тез меңгереді және алған білімдерін бекіте отырып, мінез-құлық дағдылары қалыптасады.
Тренинг жүргізуге қойылатын талаптар:
oo оқушылар бір-біріне бетпе-бет отыратындай етіп айналдыра орындықтар қоюға мүмкіндігі бар кең бөлме (бұл жағдайда еркін пікір алмасуға, жаттығулар мен серігу кезеңдерін жүргізуге ыңғайлы болады. Бір-біріне сенімділік артып, қызығушылық танытады, ынталы болады);
oo тренингке қатысушылар саны 20-25 адамнан аспауы керек. бұл сенім атмосферасын туғызатын және барлық қатысушылардың назарын тұрақты аударуға мүмкіндік беретін қатысушылар саны);
oo бүкіл тренинг бойында достық көзқарастағы сенімді атмосфераны жасау және қолдау;
oo тренингке қатысушыларды марапаттап отыру және барлығының оған қатысуын қадағалау;
oo оқытушы-жаттықтырушы өз пікірін ұсынбай-ақ қатысушыларды сабақтың мақсатын орындауға жетелеуі тиіс;
oo оқытушы-жаттықтырушы әрбір жаттығудың уақыт шеңберін сақтауы керек;
oo тренингтің бірінші сабағында танысу жаттығуы өткізіледі және келісім (топтық жұмыс ережесі) қабылданады;
oo теориялық жадығат пен интерактивті жаттығулардың, серігудің арасында сабақтастық болуы керек;
oo кез-келген тренинг сабақ басталарда сол сабақтың мақсаты мен міндеттері айтылады, ал соңында қортындыланады;
oo кез-келген тренинг қандай мақсат қойылса да, әрдайым танысу мен жұмыс ережесін жасаудан басталады.
Тәрбие - адамзаттың тарихи қалыптастырған әлеуметтік тәжірибесін мақсатты түрде ұрпақтан ұрпаққа алмастыру процесі.
Тәрбие - тәрбиеленушілер бойында көзқарастар мен сенімдер, құндылықтар мен әлеуметтік қасиеттерді қалыптастыру мақсатындағы тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара әрекеттесулерінің процесі [9].
Оқыту - оқушылар бойында білім, іскерлік, дағдыны, ойлау тәсілдерін қалыптастыруға бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесулерінің процес.
Білім беру - білім, іскерлік, дағдыны игеру процесі мен нәтижесі.
Бiлiм беру - қoғaм мүшелеpiнiң aдaмгepшілiк, интеллектуалдық мәдeни жәнe дeне дaмyы мен кәciби білiктiлiгiнiң жoғapы дeңгейiнe қoл жeткiзyдi мaқcaт eтeтiн үздiкciз тәpбиeлey мeн oқытy пpoцeci. Білім беру ұғымын ең алғаш рет педагогикаға енгізген Иоганн Генрих Песталоцци.
Дамыту - адам ағзасындағы сапалық және сандық өлшемдердің өзгеру процесі.
Қалыптастыру - әр түрлі факторлардың әсерінен индивидтің тұлға болып қалыптасу процесі.
Бiлiм берудi информатизациялау-білім беру жүйесін микропроцессорлық техникаға негізделген ақпараттық өніммен, құралдармен және технологиялармен қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың комплексі.
Білім беру технологиясы - қатысушылардың комфорттық жағдайды қамтамасыз етіп, нақты нәтижеге жету мақсатындағы білім беру процесін жобалаудағы, ұйымдастырудағы, бағдарлаудағы және коррекциялаудағы мұғалімдер мен 20 оқушылардың бірлескен іс-әрекетінің процестік жүйесі. Білім беру технологияларына кіретіндерге мақсаттық бағытталғандық, сүйенетін ғылыми жүйесі, нәтижені бағалаудың өлшемдері, нәтижесі, қолданудағы шектеуліктер жатады [10].
Дамытып оқыту - оқушылардың таным іс-әрекетін барынша дамыту, яғни олардың ой-өрісін дамыту, өз бетімен жаңа білімді іздеп табуға және оны еркін игеруге үйрету.
Дәстүрлі оқыту - ең алдымен оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық жүйесі түсіндіріледі. Ол Я.А.Коменский белгілеген дидактика принциптеріне негізделіп XVIII ғ. қалыптасып, дүние жүзінің мектептерін де осы күнге дейін оқытуды осылай ұйымдастыру басым болып келеді. Оқытудың дәстүрлі жүйесіндегі басты ролді білім беру, мұғалімнің іс-әрекеті атқарады. Оны Я.А.Коменскийдің, Н.Пестолоцци, И.Гербарт секілді педагогтардың тұжырымдамасы құрайды.
Дәстүрлі емес сабақ - бұл орнатылмаған құрылымы бар импровизациялық оқу жұмысы. Түрлері: интегралды сабақтар, аукцион, парламенттегі дебаттар, ойын, саяхат, музыкалық-театрландырған, сайыс т.б. сабақтар [8].
Сабақ - оқытудың мiндеттерiн, яғни бiлiм беруiн, тәрбиеленуiн және дамуын шешуге жүйелi түрде қолданатын белгiлi бiр уақыт аралығында тұрақты құрамдағы мұғалiмдер мен оқушылардың iс-әрекетiн ұйымдастырудың формасы. Сабақты дидактикалық мақсатына қарай жіктеудің 5 түрі (типі) бар: жаңа оқу материалын өту сабағы; білім, дағды, қабілетті жетілдіру сабағы; жинақтау және жүйелеу сабағы; аралас сабақ; бақылау, білімге, дағды, қабілетке түзету енгізу сабағы.
Оқыту әдiстерi - бұл мұғалiм мен оқушылардың оқу тәрбие жұмысының мiндеттерiн шешуге бағытталған өзара бiрлескен iс-әрекетiнiң тәсiлдерi.
Оқыту технологиясы педагогикалық технология - дидактикадағы бағыт, оптимальды жүйелердiң принциптерiн анықтаудың және жасаудың, алдын-ала сипаттамалары берiлген қайталауға келетiн дидактикалық процестердi конструкциялауды ғылыми зерттеу аясы.
Жаңашыл - мұғалімдер - жаңа педагогикалық жүйелердің авторы, жаңартуды және жаңалықтарды жасаушы, жүзеге асырушы.
Жеке адам (тұлға) личность - қоғамда белгілі бір жағдайға ие және белгілі бір қоғамдық роль атқаратын, саналы индивид. Ол өзінің өмір жолын таңдай алады. Тұлға -қоғамдық-тарихи категория. Оның қоғамдық мәні мен әлеуметтік функциясы жеке адам сипаттамасының ең басты көрсеткіштері болып табылады. Жеке адам тарихы, философия, социология, этика, эстетика, психология, педагогика т.б. зерттеу объектісі [11].
Жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Жаңашылдық (инновация) - бұл шығармашылық ғылыми - зерттеу немесе өндірістік қызметтің өнімі, кез - келген құбылыс, оны пайдалану адам өмірінің нақты өмір сүру сферасында белгілі бір нәтижеге қол жеткізеді. Жаңашылдық - бұл ерекше сипаты болып қоғамға бұрынырақта белгісіз болған өнімдерді тұрақты іздеу мен жасап шығару болып табылатын, шығармашылық қасиеті бар тұлғалар қызметінің қорытындысы. Жаңашылдық болып мыналар табылуы мүмкін: бұйым түрі, техника мен технология.
Инновация лат. - жаңарту. жаңалық, өзгерту - жаңаның мазмұны және ұйымдастырылуы. Педагогикалық бағыттары: білім берудің жаңа мазмұның қалыптастыру; балалардың даму жүйесін, әдістемесін, педагогикалық технологияларын жасау және жүзеге асыру; оқу орындарының жаңа түрлерін құру т.б.
Инновация - кәсіпкердің инновациялық қызметі арқылы инновациялық өнім түрінде нақты өмірге жүзеге асырылған интеллектуалды еңбек нәтижесі ретінде;
Инновация - бұл нарықтық тепе - теңдікті бұзатын бәсекелік күш;
Инновация пайдалы тиімді қамтамасыз ететін жаңа немесе жетілдірілген өнім немесе үрдіс ретінде;
Инновация экономикалық өсу факторы ретінде.
Инновациялық қызмет - нәтижесi экономикалық ұсу мен бәсекелестiк қабiлетiлiгi үшiн пайдаланылатын жаңа идеяларды, ғылыми бiлiмдi, технологияларды және ӛнім түрлерiн ұндiрiстiң түрлi салаларына және қоғамды басқару салаларына ұңгiзуге бағытталған қызмет.
Инновациялық - білім беру консорциумы - жоғары оқу орындары, ғылыми ұйымдар мен өндіріс саласында жұмыс істейтін басқа да заңды тұлғалар іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен технологиялық инновациялар негізінде жоғары білікті мамандар даярлау үшін зияткерлік, қаржылық және өзге де ресурстарды біріктіретін, бірлескен қызмет туралы шарт негізіндегі ерікті тең құқықты бірлестік.
Модификациялық инновация - бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация - бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация - білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
Иннавациялық іс-әрекет - қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына сай мектеп жұмысын дамытатын, мектеп өміріне оң өзгерістер әкелетін іс-әрекет [12].
Мұғалім - мұғалімдік қызмет атқаратын адамдар мұғалім қызметкерлер болып есептеледі.
Педагогикалық инноватика - Педагогикалық жаңа енгізулер (инновациялар) - мақсатты бағытталған өзгерістер, олар білім беру мекемесінің әрекетіне жаңа, салыстырмалы тұрақты элементтерді енгізеді, сөйтіп оның дамуына және қызметіне тиімді әсер етеді. Педагогикалық жаңа енгізулердің тарауының факторлары:
Кең ауқымдағы әлеуметтік шарттар. Педагогикалық идеяларға қоғамдық қатынастың басымдылығы, білім беру саласындағы мемлекеттің саясаты;
Жекелеген әлеуметтік шарттар: нақты мемлекеттік және қоғамдық институттардың әрекеті бұқаралық ақпарат құралдары, білім беру ұйымдары, өнерпаз шығармашылық педагогикалық бірлестіктер;
Жекелік факторлар: педагогикалық инноватиканы жасаушылардың және насихатшылардың тұлғалық ерекшеліктері.
Педагогикалық шеберлiк - кәсіптік педагогикалық іс-әрекетті өзі ұйымдастырудың жоғары дәрежесін қамтамасыз ететін жеке адамның қасиеттердің комплексі. Оның элементтері: гуманистік бағытталғандығы; кәсіптік білімдері; педагогикалық қабілеттері; педагогикалық техника.
Педагог - жаңашыл - жаңа педагогикалық жүйелердің авторы, жаңартуды және жаңалықтарды жасаушы, жүзеге асырушы.
Соңғы жылдары білім берудің басты идеясы, жай біліктерді ғана емес, өмірдің белгілі бір жағдайларында көрінісін алатын біліктерді, негізгі құзыреттерді қалыптастыру идеясы, критерийлердің жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша қарым-қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру, оқу әдістемелік кешендерге көшу, т.б.), жаңаша ойлау қалыптасуда. Қазір дәстүрлі білім беруде оқушыларға тек пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі жиынтығын меңгеруге ғана бағытталып, олардың жеке басының дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу тәрбиесі үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбеттің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Қалыптасқан мәселелерді шешу әдістерінің бірі, оқыту үрдісінде кешенді интерактивті оқыту ресурстарын пайдалану болып табылады, олардың көмегімен зерттелген материалды табысты меңгеру үшін, сонымен қатар тұлғалық қасиеттердің (зейін, бақылау, есте сақтау қабілеті, логикалық ойлау) жетілуі үшін, сондай-ақ топтарда жұмыс істеу дағдылығы үшін жағдайлар тудыру.
1.3 Оқыту әдіснамасын қолданудың қажеттілігі мен өзектілігі
Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны модернизациялау көзделеді. Түрлері деген ұғым латын тілінен аударғанда fоrmа сырқы көрініс дегенді білдіреді, сыртқы сызық-белгілі орныққан тәртіп. Философия пәнінде түрлері ішкі мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен анықталады [13].
Яғни түрлері ішкі байланысты білдіреді және ұйымдастыру тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен де сабақтастықта. Былайша айтқанда, оқытудың түрі-оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара әрекеті. Оқыту түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарга оқушылардың іс-әрекетіне тәуелді болады. Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара байланысты ықпалдастық, әсер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі оқушылармен мұғалімнің қарым-қатынасы (Чередов И.М.). Оқытудың түрі оқыту үрдісінің құрылымы-мұғалім қызметі: белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының оқу іс-әрекетін басқару жэне оқу тәсілдерін меңгерумен сабақтас. Сабақтың сыртқы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz