Пәнаралық байланыста оқушы тұлғасын дамыту мәселелері
КІРІСПЕ
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болады. Мемлекеттік білім стандарт деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық техналогияларды ендіруді міндеттейді.
Білім беруді модернизациялау концепциясына, соның ішінде химиялық концепцияға сәйкес, білім алушының сапалы білім алуын жоғарылатуда және оның тұлғасының дамуына жаңа бағалаушы ұстанымдар анықталды. Осы жағдайда негізгі акцент оқушының жеке ұмтылысының және оның шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге қойылады.
Білім беру мектептерде химияның базалық курсы өз құрамына теориялық материалдың үлкен мөлшерін енгізеді, оны оқытуға уақыттың жеткіліксіз мөлшері ғана бөлінеді. Теориялық сұрақтарды қарастыру мөлшерінің, қалыптасатын абстракциялық ұғымдардың артуы мен тереңдеуі, ақпаратты бейнелеудің таңбалық-графикалық рөлінің күшеюі тек химияның базалық курсын түсіну мен меңгерудің және жалпы пәнге деген қызығушылықтың төмендеуіне ғана алып келеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Табиғат жайындағы әрбір ғылым, зерттеу әдістері мен объектілері арқылы басқа ғылым арқылы басқа ғылым салаларымен тығыз байланысты. Материалдық дүниедегі барлық қозғалыс түрлерінде білінетін жалпылық ғылымдардың бір-бірімен байланысының негізі.Барлық оқу пәндері белгілі бір ғылымның логикалық жүйесінде құрастырылатындықтан,олар оқу процесінде оқшаулана алмайды. Міне,орта мектептегі пәндер арасындағы байланыстың объективті негізі осы. Демек, оқушының пәнді игеруі үшін, оның басқа пәндермен байланысын жан-жақты ашып, пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру қажет.
Оқудағы пәнаралық байланыстардың методологиялық негізі, біржағынан, қоршаған ортадағы құбылыстармен байланысы болса, екінші жағынан-тану процесі болады.
Пәнаралық байланыс ертеден-ақ педагогика, методология, психология, дидактика ғылымдарында жан-жақты зерттелуде.
Біз де пәнаралық байланысты оқу процесінде оқушыларға жүйелі білім беруде қажет дидактикалық жағдай деп қарастырамыз. Білімнің бұл сапасы жоғары сынып оқушылары үшін ең бағалысы болғандықтан,ол бір оқу пәнінің мазмұнын терең ұғынуға әсерін тигізіп қана қоймайды, онымен бірге әр түрлі пән сабақтарында қалыптасатын жүйелі білім мазмұнын нақтылы түсінуге мүмкіндік туғызады.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Химияны физикамен байланыстыра оқыта отырып, оқушылардың жаратылыстану таным белсенділігін арттыру.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
oo оқыту үрдісіне пәнаралық байланыс технологияларын енгізу мәселелері бойынша оқу-әдістемелік және педагогикалық әдебиетті сараптау;
oo Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыбтарын физикамен байланыстыра оқытудың әдістемесін құрастыру;
oo зерттеу әдістемесінің эффективтілігіне педагогикалық зерттеу жасау.
Зерттеу нысаны: Мектепте химия пәнін оқыту үрдісі
Зерттеу әдісі: оқу-зерттеу үрдісінде оқушылардың Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыбтарын интеграциялап оқытуда оқушылардың таным белсенділігі мен оқу қызметін іске қосу, тұлғалық қасиеттерінің дамуын және тақырыптың меңгерілу деңгейінің артуын анықтау.
Алға қойылған мәселелерді шешу мен дипломдық жұмысты орындау үшін зерттеудің жалпы ғылыми әдістері (сауалнама, бақылау, ғылыми-әдістемелік әдебиетті сараптау), арнайы әдістері - педагогикалық эксперимент қолданылады. Диплом жұмысында педагогикалық эксперимент нәтижелеріне математикалық талдау жасалынды.
Практикалық маңыздылығы: Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыбын зерттеу үрдісінде оқушылардың танымдық белсенділігі мен оқу материалдарын меңгеру эффективтілігінің артуына әсер ететін педагогикалық амалдар мен оқыту құралдарының анықталғанына негізделеді;
oo Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыптары бойынша пәнаралық байланыс технологияларының негізінде білімнің меңгерілу деңгейін анықтау мақсатында компьютерлік дидактикалық материалдар құрастырылды;
oo Восточный жалпы білім беретін орта мектебініің 8,11сынып оқушылары арасында тақырыптарды оқытуға құрастырылған әдістеме бойынша тиімділігіне тексеру жүргізілді.
Сабақтардың берілген конспекттері мен көрнекі дидактикалық материал практикалық қызметте химия мұғалімі мен оқушылар пайдаланыла алады.
Ғылыми мәселенің ағымдағы жағдайы: Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі: Оқушыларға ішкі мотивациялық орта қалыптастырып, оқу қызметінің, танымдық белсенділігінің және өзін - өзі дамытуын қамтамасыз ету.
Зерттеу пәні: Химияны оқыту әдістемесі
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, екі негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, 7 кесте және 3 суреттен тұрады. Жұмыстың көлемі бет.
1. ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1 1. Білім мазмұнын дифференциациялау
Білім (оқыту, оқу үрдісі) мазмұны - жас ұрпақты неге оқыту керек деген сұраққа нақты жауап болып табылады. Білім мазмұнын белгілі типті оқу мекемесінде арнайы оқытуға таңдалып алынған білім, біліктілік және дағдылардың нақты жүйесі деп түсіндіруге болады. Бұл жүйеге оқушылардың белгілі интеллектуалдық, әлеуметтік және рухани дамуын қамтамасыз ететін қоршаған орта, қазіргі заман өндірістері, мәдениет және өнер туралы білім; білім алудың интеллектуалдық және практикалық біліктіліктері мен оларды қолдану тәсілдері; танымдық іс-әрекет, теориялық және практикалық мәселелерді шығармашылықпен шешу дағдыларын меңгеру кіреді. Білім мазмұны категориясы адамдарға белгілі табиғат, адам, қоғам туралы білімдері, белгілі іс-әрекет тәсілдерін орындаудағы адамға тән біліктіліктер туралы алынған білімдері; қоғам алдында туындайтын жаңа мәселелерді шешу тәжірибесі; өмір, табиғат, қоршаған орта тағы басқалар туралы ойлары көрсетілген әлеуметтік тәжірибені бейнелейді. Кейде адамзаттың әлеуметтік тәжірибесін жалпы адамзат мәдениеті деп атайды [1].
Сан мыңдаған даму тарихында адамзат өте көп білім жинақтады. Жасөспірім ұрпақ осы білімді игерген кезде ғана өркениет дамуы жүзеге асады. Бірақ жинақталған білімнің барлығын адам түгелдей меңгере алуы мүмкін емес. Сондықтан ең маңызды, негізгі білімдер мен біліктіліктерді таңдау мәселесінің орны ерекше.
Әлеуметтік тәжірибе мектептегі оқу мазмұнында түрлі пәндерге бөлініп көрініс табады. Оқу пәні бұл - нақты белгілері бойынша ерекшеленген, құбылыстардың нақты класына жататын әлеуметтік тәжірибенің (адамзат мәдениетінің) бөлігі. Оқу пәндері белгілі ғылымдардың негіздерін мектептердегі оқыту қажеттіліктеріне бейімдейтін білім мазмұнының арнайы
Білімнің мазмұны - оқыту процесі компоненттерінің бірі. Бұл ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі. Осы жүйенің негізінде оқушылардың ақыл-ойы, қабілеті дамиды, ғылыми-материалистік көзқарасы, мінезі қалыптасады.
Білім мазмұны бұл - бірінші, алдыңғы ұрпақтың тәжірибесін меңгеру тәжірибесі, екінші жеке тұлға мінез-құлқының типологиялық сапаларын тәрбиелеу, үшіншіден адамның ақыл-ой және дене-күш жағынан дамуымен сипатталатын үш біртұтас үрдістің мазмұны.
Білім мазмұны көптеген нормативті құжаттарда анықталған.
Білім мазмұны біздің елімізде, шетелдерде әлі де жеткілікті зерттелмеген мәселелердің бірі. Бұл мәселе әрбір тарихи кезеңдерде болып отыратын мектеп реформасының негізіне жатады. Әрбір реформада заман талаптарына сәйкес білім мазмұны өзгеріске ұшырайды, біркелкі жүйеге келтіріледі [2].
Осы бағытта Республика көлемінде білім мазмұнын жаңартуға байланысты істеліп жатқан көптеп саналады. Солардың бірі Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері білім мазмұнының тұжырымдамасы.
Бұл тұжырымдамада білім мазмұнын қалыптастырудың ғылыми негіздері, білім мазмұнын анықтайтын негізгі принциптер, білім мазмұнының құрамы және құрылымы бірыңғай жүйеге келтірілген.
Білім мазмұнын жаңарту, білім беру жүйесін дамыту өмір талабының обьетивті заңдылығы. Әр халықтың тарихи мәдени және әлеуметтік-экономикалық ерекшелігі диалектикалық бірлікте қарастырылып, мектептегі білім мазмұнын жаңартудың негізгі көзі болуы тиіс.
Әлеуметтік тәжірибенің жинақталуы және оқу пәндерінің көбеюіне байланысты пәндердің өздері жаңа бөліктерге бөліне бастады. Бірақ, қазір оқу пәндерінің одан әрі көбеюі және дифференциациялануы (бөлшектенуі) жағдайды мүлде қиындатуы мүмкін. Соған байланысты әлемдік педагогика оқу пәндерін негізгі идея төңірегіне интеграциялауға (біріктіру) көшті.
Білім беру мазмұны - педагогикалық бейімделген адаптированная білімдердің, іскерліктердің және дағдылардың жүйесі, шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі және дүниеге деген эмоционалдық-құндылықтық қатынас, оларды меңгеру тұлғаның дамуын қамтамасыз етеді. Жалпы білім берудің мазмұны оқушыларды әлеуметтік, кәсіптік емес іс-әрекетке қатынасуды қамтамасыз етеді. Әрбір индивидтің дүниеге деген қатынасын ондағы өз орнын анықтауды азаматтық позициясын шарттандыратын дүниеге көзқарасты, құндылықтар мен мұраттар жүйесін қалыптастырады [3].
Білім мазмұнының қайнар көзі - материалдық және рухани мәдениетте бекітілген адамзаттың әлеуметтік тәжірибесі болып табылады. Әлеуметтік тәжірибе 4 элементті енгізеді: білім олардың түрлерінің жиынтығы индивидте қоршаған шындық туралы жалпы түсінік және қажетті іс-әрекетте бағытталғандығын анықтайды; іс-әрекеттің тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибесі оны меңгеру барысында іскерліктер мен дағдылар қалыптасады, олардың функциясы жинақталған мәдениетті қайта жасап сақтап және дамыту болады, сол арқылы қоғамның репродуктивтік іс-әрекеті қамтамасыз етіледі, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі оның функциясы - мәдениетті әрі қарай дамыту; шындыққа, өз іс-әрекетіне, өз-өзіне деген эмоционалдық-құндылықтық қатынастың тәжірибесі.
Білім мазмұнын қалыптастыру принциптерінің ішіндегі негізгілеріне төмендегілер жатады:
* ғылыми, әлеуметтік және мәдени дамудың соңғы жетістіктерінің мектепте берілетін білімнен көрініс табатын ғылымилығы;
* әрбір жаңа білім алдыңғы берілген біліммен байланысты және содан туындайтынын көрсететін білім мазмұнын жоспарлаудан тұратын бірізділік;
* тарихилық, яғни білім мазмұнында мектептердегі қандай да болмасын білім салаларының, даму тарихының оқылатын мәселелер бойынша белгілі ғылымдардың іс-әрекетінен көрініс табуы;
* жүйелілік, яғни оқылатын білім мен қалыптастыратын біліктіліктерді адамзат мәдениетінің жалпы жүйесінде және өзара кірігетін барлық оқу курстары мен басты білім мазмұнының жүйесінде қарастыру.
* мектеп білімін шыни практикада бекітудің әмбебап құралы ретінде және берілген білім мен қалыптасқан біліктіліктердің әсерін тексеру тәсілі ретінде өмірмен байланыстылық принципі;
* меңгеруге берілетін білім, біліктіліктердің қандай да болмасын жүйелерінің оқушылардың дайындық деңгейіне және жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сәйкестігі; егер материал тым жеңіл болса, онда білімде, танымдық процесстер де өте баяу, мүмкіндіктеріне сәйкеспей дамиды.
* оқу жоспарлары мен бағдарламаларының құрылымын, ғылыми білімдердің оқулықтарды берілу деңгейлерін,оқылатын ғылыми ұғымдар мен терминдердің кірістірілу деңгейлері анықталатын түсініктілік принципі [4].
Білім мазмұнын қалыптастырудың ұстанымдары: бүкіл элементтерінің және бүкіл деңгейлерінде қоғамның сұранысына сәйкестігі, оқытудың мазмұндық және процессуалдық жақтарының бірлігі, ақырында оқыту процесінде оны жүзеге асырудың нақты формаларында жалпыдан жекелікке қозғалысында білім мазмұнының әр түрлі деңгейде қалыптасуында құрылымдық бірлігі.
Білім беру теориясында 2 бағыт қалыптасты және солардың негізінде оқу пәндерін таңдаудың ұстанымдары белгіленді:
1. Формальдік білім беру теориясы бойынша білім алуға баса назар аудармай, оқушыларда қабілетті, ойлауды, қиялды, есті дамытуға күш салу керек болды. Бұл теорияның өкілдері пәндерді екі топқа бөлді: 1) тілдер, әсіресе ежелгі, әдебиет, математика, жаңа тілдердің грамматикасы; 2) биология, география, физика, химия және т.б. Формальдық білім беру теориясына сәйкесті Ресейдің, Германияның және т.б. елдердің классикалық гимназияларының оқу жоспарлары құрылды.
2. Материалдық білім беру теориясы ХҮІІІғ.аяғы білім мазмұнын тандаудың негізгі критериясы ретінде оның пайдалылығын, қоғамның өміріне қажеттігін қойды. Материалдық білім беру теориясы реалдық училищелердің оқу жоспарын құруға негіз болады. Оқу жоспарында математикаға, физикаға, химияға, жаңа шетел тілдеріне, коммерциялық іске көп орын берілді.
3. ҚР Білім туралы заңында 1999ж. білім беру мазмұнына жалпы талаптар анықталған, олар мәдениеті өркендеген демократиялық қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге бағытталуға тиісті.
Болашақ қоғамның азаматы мыналарды меңгеруге міндетті:
* дүниеге диалектикалық көзқарастың негізі болып саналатын белгілі мөлшердегі ғылыми білім жүйелерін;
* ана тілі мен ұлтаралық қатынас тілдерін, өзінің және басқа халықтардың тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлердің қайнар көзі болып табылатын рухани адамгершілік байлықты;
* өздігінен денсаулығын нығайтуға, эстетикалық талғамын қалыптастыруға, әлеуметтік белсенділік көрсетуге, азаматтық, нарықтық қатынастар жағдайындағы әр қилы өмірде өз бетімен еңбек етуге дайын болуға.
Қазіргі білім мазмұнын қалыптастырудың ортақ негіздеріне гуманитаризация, гуманизация, экологизация, дифференциация, интеграция, әлемдік және ұлттық мәдениет мұраларын кең қолдану, жаңа ақпараттық технологияларды кең пайдалану, көпкомпонентті, толыққанды оқыту үрдісінің шарты және нәтижесі ретінде шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру жатады. Реформация үрдісі білім мазмұнын интеллектуалдық, моральдық, және рухани жетілуді жеке тұлғалық ізденуді жүзеге асырушы адам типін жобалайтын жаңа модель болып табылатын интеграциялауға негізделеді [5].
Гуманитаризация (латынша humanitarys - адамға қажетті) бұл ол кім немесе кім болғысы келетініне қарамастан барлық адамға қажетті білім, біліктіліктерді меңгертуге бағытталған білім мазмұнының жалпы бағыты. Мысалы, олардың ішінен ана тілін, әдебиетін, тарих, өлкетануды атап көрсетуге болады.
Білім мазмұнын гуманизациялауға тек қана гуманитарлық емес,сонымен бірге жеке тұлғаны қалыптастыруға көп ықпалын тигізетін мектепте оқылатын басқа да пәндерді кең қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Білім мазмұнын қалыптастыруда адам мен табиғаттың байланысын, адамдар арасында гуманды қарым-қатынасты қалыптастыруда зор ықпалын тигізетін гуманитарлық және жаратылыстану пәндерінің тең болуының, математика, биология, техникалық пәндерді адам жөніндегі білімдермен толықтырудың маңызы зор. Гуманистік бағыттағы мазмұнды игеру ойлаудың гуманистік типінің, тұлғалық бағытты дүниеге көзқарасты қалыптастыруда өмірдегі мәселелерге оптимистік көзқараспен қарауға тәрбиелейді. Білім мазмұнын гуманизациялауда балалардың өзін тануына, өз мінез-құлқын реттеуге және өз іс-әрекетін ұйымдастыру дағдыларын меңгертуге ықпалын тигізетін тілдік және әдебиеттік білімнің, эстетикалық тәрбиенің адамтану курстарының маңызы зор.
Білім мазмұнын дифференциялауды түрлі топтарды тиімді оқытуға жағдай жасау мақсатында жаңа пәндерді одан әрі бөлшектеу емес, керісінше белгілі деңгейде біріктіру деп түсінуге болады.
Әрбір адамның білім мазмұнын игеруде белгілі мақсаттар болады, әрбір баланың қабілеттері, мүмкіндіктері, өмірлік жоспарлары әртүрлі. Біреулері гуманитарлық профильді таңдаса, енді біреулері жаратылыстану-математика немесе көркем суретті таңдайды. Біреулері бір пәнді тереңдетіп оқыса, енді біреулері жай ғана шолып өтеді. Білім мазмұнын әрбір деңгейге сай, оқушылардың мүмкіндіктері мен сұраныстарына сай дифференциациялау керек.
Интеграция - жеке оқу пәндерінің, бөліктерінің арасындағы мәнді байланыстарды анықтау негізінде тұтастың қалыптасу үрдісі және нәтижесі. Интеграцияның мақсаты білім бөліктерін біріктіру болып табылатын білімді ұйымдастыру үрдісінің негізінде болады. Интеграция түрлі деңгейлерден көрініс табады: пәнішілік - жеке оқу пәніндегі негізгі ядро төңірегіне білім мазмұнын жинақтау, пәнаралық - өзара "туыс" оқу пәндерінің әдістері немесе ортақ принциптері негізінде.
Қазіргі мектептедегі пәнаралық интеграция негізінде пайда болған интеграцияланған курстардың, жүйеленген білімді, біліктіліктерді, іс-әрекет және ойлау тәсілдерін қалыптастыруда орны ерекше [6].
Экологизация идеясы қазіргі мектептегі барлық пәндердің білім мазмұнына тікелей қатысы бар. Қазіргі уақытта адамзат бүкіләлемдік эқологиялық катастрофа шегінде тұр. Егер білім мазмұнына оны тоқтату немесе болдырмау идеясын кіргізбесе, егер адамзат мәдениетін табиғат пен адам арасындағы үйлесімділік ретінде игермесе барлық білім, біліктіліктердің түкке пайдаға аспай қалуы мүмкін. Соған орай қазір көптеген елдерде білім мазмұнын экологизациялау принципі басты орында тұр.
Әлемдік және ұлттық мұраларды мақсатты пайдалану оқыту мақсаты ұлы еліміздің патриотты, азаматты тәрбиелеу мақсатымен бірігетін мектептердегі білім беруді қайта құруды талап етеді.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану мектепте оқытылатын білім көлемін жетілдіру үшін интерактивті іс-әрекет тәсілдерін, динамикалық және көрнекі образдық модельдерді пайдалануды, материалды беруді жетілдіруді мақсат тұтады. Мұнда негізгі қызметті жаңа компьютерлік құралдар атқарады.
Шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру бұл толыққанды, көпкомпонентті білім мазмұнының және оның негізінде оқу үрдісін ұйымдастырудың нәтижесі.
Білім мазмұнын жасау білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті стандартына негізделеді. ҚР әрбір білім беру деңгейі бойынша білімнің мазмұнына мемлекеттік жалпы міндетті стандарттары белгіленді. Әрбір пәннің мазмұны екі бөлімнен тұрады: инвариантты өзгермейтін және вариативті бөліктен, яғни ол жүйелі жанартылып, қайта қаралып отырылады.
4. Білім берудің мемлекеттік стандарты базалық оқу жоспарын да қамтылған,ол оқу жылдарына қарай мазмұндық толтыру және оның құрылымы туралы ұғым береді.
Жалпы білім беретін оқу орындары үшін арнайы нормативті құжаттар, яғни, оқужоспарлары, оқу бағдарламалары, сонымен бірге оқулықтар және оқу құралдары жасалады.
Жалпы орта білім беру тұжырымдамасына сәйкес мектептің оқу жоспарын, бағдарламаларын, оқулықтарды түпкілікті жаңарту талап етіледі. Осыған орай, соңғы жылдары, яғни, 1993-1994 оқу жылынан бастап жалпы білім беретін мектептің оқу жоспарына жаңа пәндер енгізілді. Алдағы уақытта бастауыш сыныптарға да информатиканы енгізу жұмыстары жүргізілмекші.
Жалпы білім беретін мектептердің өтпелі базистік оқу жоспарында толық жүктеме екі деңгейге бөлінеді: тұрақты және жылжымалы [7].
Тұрақты жүктеме құрамындағы пәндер жалпы орта білім беретін мектептердің барлық типтерінде бағдарлы мектеп, гимназия, лицей, жеке мектеп т.с.с. оқылады.
Жылжымалы бөлім оқушылардың дербес қабілетін дамытуға, бар ынтасымен қызығып оқитын пәндерді жете тереңдетіп білуге мүмкіндік жасайды. Ол таңдамалы пәндер мен факультатив курстарынан құралады.
Жылжымалы бөлім бойынша таңдамалы пәндерге бөлінген уақыт тереңдете оқылатын пәндерге беріледі.
Жеке пәнді теориялық және практикалық жағынан тереңдете оқыуға арналған типтік оқу жоспарларының бірнеше түрлерін 1993-1994 оқу жылында Қазақстан Республикасының Білім министрлігі жасаған.Сол жоспарлардың барлығын мектептің ерекшелігін ескере отырып, тереңдете оқитын пәнді педагогикалық ұжым белгілейді де оқу жоспарын іске асыруды ұйымдастырады.
Оқу жоспары - бұл мыналарды анықтайтын құжат: оқу жылының ұзақтығын, каникулдердің және тоқсандардың мерзімін; мектепте оқылатын пәндердің толық тізімін; оқу жылына қарай пәндерді бөлу, әрбір сыныпта оқылатын пәндерге сағат санын болу; әрбір пәнді оқуға аптасына бөлінген сағат санын. Оқу жоспарында қоғам қабылдаған тәрбие мұраты, белгіленген мақсаттар, білім мазмұнын қалыптастырудың тұжырымдамасы көрініс тапқан. Оқу жоспарында екі компонент бөлінеді: мемлекеттік және өңірлік. Базистік оқу жоспары - оқу жоспарының әр түрлі нұсқаларын жасауға мүмкіндік бере отырып, жалпы бағыт болатын жаңа типті құжат.
Көптеген елдерде пәндердің арасындағы арақатынас мынадай: гуманитарлық блок 40-46%, жаратылыстану - математикалық 30-35%, жаратылыстану 7-11%, сауықтыру-еңбектік 16-20%.
Оқу жоспарының негізінде пәндер бойынша оқу бағдарламалары құрылады. Оқу бағдарламасына енетіндер: түсініктеме хат, онда пәнді оқудың мақсаттары, білім мен іскерлікке қойылатын талаптар, ұсынылатын оқытудың формалары мен әдістері т.б.; оқылатын жадығаттардың тақырыптық мазмұны; тақырыптарға бөлінген сағаттар; білім мазмұнының негізгі элементтерінің тізімі; пәнаралық байланысты жүзеге асырудың нұсқаулары; оқу жабдықтарының және көрнекі құралдарының тізімі; ұсынылатын әдебиет тізімі [8].
Білім беру мазмұны оқу әдебиетінде толық ашылады. Оған жататындар: мектеп оқулықтары, көмекші құрал, анықтамалықтар, қосымша оқуға арналған кітаптар, атластар, карталар, есептердің және жаттығулардың жинақтары, басылған негіздегі дәптерлер және т.б.
1.2 Интеграциялық оқытудың методологиялық негізі
Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру әр пәндік мазмұнды қосып біріктіріп жіберу немесе бірнеше пәнді бір пәнмен алмастыру емес, әрі пәндік құрылымды жоққа шығармайды, керісінше, оған қондырғы ретінде қызмет етеді. Бастауыш білім кеңістігінде барлық пәндер өз дағдыларын және қалыптасқан оқу үрдісінің ұйымдастыру формасын сақтайды. Интеграциялық оқыту пән мазмұнының айқын анықталуына мүмкіндік береді.
М.Берулова өз еңбектерінде оқу пәндері интеграциясының бірнеше деңгейі бар екендігін атап көрсеткен. Интеграцияның алғашқы жоғары деңгейінде пәндерді кіріктіру негізінде кешенді ғылым пайда болады. Интеграцияның екінші деңгейі - дидактикалық біріктіру деңгейі. Бұл деңгейдегі оқу пәндерінің интеграциясы үнемі жүзеге асырылып, өзара бірлесіп әрекет етуші пәндер өз мәртебесін өз тұжырымдамасы негізінде сақтайды. Интеграцияның үшінші деңгейі - пәндердің өзара байланысының ең төменгі деңгейі. Пәндердің өзара байланысы деңгейі оқушылардың білімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты негізгі дидактикалық міндеттер арқылы шешіледі [9].
Біз педагогикалық-психологиялық, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау негізінде және мектептегі іс-тәжірибелерді бақылау нәтижесінде қазіргі таңда интеграциялық оқытудың төмендегідей жолдары бар екендігін айқындадық: біріншіден, толық интеграцияны жасаудың жолы. Ол - пәндердің бір курсқа толық бірігуі, синтезделген курстарды оқыту; екіншіден, жеке интеграция - өзектік бағдарламалары бойынша жеке пәндердің бірігуі; үшіншіден, блок арқылы жасалған интеграция. Ол - әр пәннен бағдарламалар бойынша блок құру, мысалы, табиғат негізіндегі синхронды сабақтар, сабақ күндерін өткізу.
Мұғалімдердің тәжірибесінде жиі кездесетін интеграцияны жүзеге асырудың бір жолы - сабақтарды бір мұғалім арқылы жүргізіп, бірнеше пәндер бойынша біріккен сабақтар білімнің жинақталуы, яғни, әр түрлі пәндерден алған білімдерін синтездеу. Бірақ, жоғарыда көрсетілген интеграциялық оқытудың жолдары, біздің ойымызша, ең біріншіден, жас мамандарды даярлау жүйесімен байланысты болатындығын көрсетеді. Алайда, осы айтылған интеграциялық оқытудың жолдары тәжірибеде болғанымен, эмпирикалық түрде қолданылуда. Интеграциялық оқыту болашақ педагогтың арнайы кәсіби даярлығын қажет етеді.
Соңғы жылдары білім беруде оқытудың дамытушылық жағына, шығармашылық әрекетке, білім мазмұнын байытудың жаңа жолдарын іздестіруге (көп деңгейлі оқыту, интегративті оқыту, ауқымды білім беру және т.б) ерекше мән берілуде.
Жекелеген мектептерде оқытушылар эмпирикалық деңгейде интеграцияны оқу процесінде жүзеге асыра бастады. Дегенмен, педагогтардың аталған жұмыстары көбіне ашық сабақтарда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінгі күні оқу процесінде пәнаралық байланыс өзінің терең тамырын жайды. Педагогиканың дамуының қазіргі кезеңінде бұл идея дамып бекіді, жаңарды және өзінің жаңа интеграция түрінде көрініп отыр. Бұл енді пәндер арасындағы жай байланыс ғана емес, бір сабақта бірнеше оқу пәндерінің мақсатының бірігуі. Интеграция - шығармашылықпен жұмыс істейтін бірде-бір мұғалімнің назарын аудармай қоймағандығын байқау қиын емес. Бұл оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуге жаңаша көзқарас ретінде мойындалып отыр [10].
Интеграция мәселесін барынша терең зерттеуді ұсынған Н.Н.Светловская болып есептеледі. Ол өзінің мақалаларында оқытуда интеграцияны әдістемелік құбылыс деп танып, оның мүмкіндігі туралы мәселені көтерді және білім берудің алғашқы кезеңіндегі интеграция терминіне мұғалімдер мен ғылымдардың көңілін аударды.
Интеграция - мектепке дейінгі мекемелерде білім берумен байланыстырып алғанда - бұл пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы түрде іске асыру.
Интеграция - іс-әрекеттің кезектесуі, балалар меңгерген қарапайым білім немесе іс-әрекеттің бір пәннен екінші пәнге ауысуы. Балалардың білімдерін бекіту үшін оқыту процесін шапшаңдау деп есептейді.
В.И.Яковлева қазіргі мектептегі әр пәннің бағдарламасы бастауыш мектепке арналған, сондықтан оның тұтастығын бұзуға болмайды, мектептану, дидактика, жеке пәндер әдістемелері толық интеграцияға дайын емес деп тұжырым жасайды.
Ал, Н.Ф.Виноградова алты жастан бастап оқытатын бастауыш мектептің жаңа моделін жасай отырып оқу іс-әрекетін жетілдіру процесін аяқтау, әр түрлі мұғалімдер стилі мен пәндік оқытуға біртіндеп бейімдеу, интеграцияланған курстар есебінен білім беруді жалғастыру қажет деп түсінік береді.
Мектепке дейінгі мекемелерде жаңа бағдарламаға сәйкес оқу мен жазу Айналамен танысу интеграцияланған курстары енгізіліп, тәжірибе жүзінде жүзеге асырылуда.
Мектепке дейінгі мекеме тәжірибесіне интеграция курстарының нашар енгізілуінің екінші себебі: интеграцияланған курс бөлімдері мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық ерекшеліктері ескерілмеген.
Бүгінгі күні кіріккен білім жүйесінің жаңа даму принциптерінің бірі, ол саралау приципімен тығыз байланысты деуге болады.
Сабақты осындай формамен өткізудің тиімділігі төмендегідей:
* кіріктірілген сабақтар оқушылардың оқуға қызығушылығын көтереді;
* қоршаған әлемге көзқарасы, дүниетанымы жеке-жеке бөліктерден емес, біртұтас жүйе негізінде қалыптасады;
* пәнаралық байланыс нығайып, уақытты үнемдеу арқылы практикалық білім алуға көп көңіл бөлінеді;
* оқушының шығармашылық қабілеті, эксперименттік іскерлігі дамиды.
Кіріктірілген сабақты информатика пәнінен алған ыңғайлы. Елбасының ақпараттық саясатты дамыту бағдарының бірі - келешек ұрпақтың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру. Білім беру жүйесін ақпараттандыруды дамытудың негізгі субъектісі - педагог десек, білім беру жүйесін ақпараттандыру мен барлық пәндерге компьютердің мүмкіндіктерін пайдалану процестерін жүзеге асыратын көптеген мүмкіндіктер жүктеледі. Сондықтан осы процестерді жүзеге асыру педагогтің шығармашылық ізденіс және шеберлік талап етіледі. Қазіргі заман талабы - ақпараттандыру. Сондықтан сабақта ақпараттық немесе компьютерлік технологияны қолдану өте тиімді. Олай болса, осы бағытты жүзеге асырушы тұлға - жаңа технологияны жетік меңгерген білікті педагог.
Кіріктірілген сабақтарда баланың танымдылық қабілеті артады, қоршаған ортаның ақиқаттылығын сезінеді, логикалық ойлау қабілеттері, коммуникативтік қабілеттері және компьютермен жұмыс жасау біліктіліктері артады [11].
Кіріктірілген сабақ баланың жаңа қоғамдағы кіріккен ақпараттық кеңістікте бәсекеге қабілетті маман болып шығуына көп ықпал етеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған Қазақстан2030 бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адам сүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениет жасауға, интеграцияға ерекше мән бергені белгілі. Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастылығында балалардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті қазіргі кезде алдымызға қойылған мәселелердің бірі болып табылады.
Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру балалардың танымдық қызығуы мен білім сапасын арттырумен қатар, бір сабаққа бірнеше оқу пәндері мақсатының бірігуіне мүмкіндік береді. Бұл әр пәндік мазмұнды қосып біріктіріп жіберу немесе бірнеше пәнді бір пәнмен алмастыру емес, әрі пәндік құрылымды жоққа шығармайды, керісінше, оған қондырғы ретінде қызмет етеді.
Жалпы қарастыратын болсақ, Интеграция дегеніміз-пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы түрде іске асыру. Интеграция тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әр түрлі ғылымдарды біріктіреді. Пәндердің өзара байланыс деңгейі оқушылардың блімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты негізгі дидактикалық міндеттер арқылы шешіледі. Мұғалімдердің тәжірибесінде жиі кездесетін интеграцияны жүзеге асырудың жолы- сабақтарды бір мұғалім арқылы жүргізіп, бірнеше пәндер бойынша біріккен сабақтар білімнің жинақталуы яғни әр түрлі пәндерден алған білімдерін синтездеу.
Интеграциялық сабақ беру әдістері
Пәнаралық байланыстың интеграциядан айырмашылығы ол мұғалімнен біртұтас педагогикалық педагогикалық стратегияның болуын қажет етпейді. Ал интеграциялы сабақта екі немесе бірнеше мұғалімнің қатысуы немесе бір сабақта бірнеше мұғалімнің қатысуы немесе бір сабақта бірнеше пәннің материалы қарастырылуы қажет. Интеграцияланған курс мұғалімдердің әр түрлі уақыта жүргізетін сабақтарының бір уақытқа жомпарлануын талап етеді. Мектепке дейінгі мекеме бағдарламаларында да интеграциялауды қажет ететін тақырыптар аз емес. Кез келген пәннен өткізілітін сабақ, мұғалімнің түрлі әдіскерлік тәсілдерді қолдануын талап етеді. Қай мұғалім болсын тәжірибе барысында түрлі қиындықтарға кездесетіні анық. Бір бала зерек болса, екіншісіне түсіндіру үшін мұғалімнің әр түрлі әдістерді қолдануына, бірнеше рет қайталауына тура келеді. Бірінің есте сақтау қабілеті жақсы болса, екіншісі жақсы ұғу үшін тәптіштеп дәптеріне жазып алуы қажет. Жай сабақтарда осы қиындықтың бәрін бір мұғалімнің көтеруіне тура келеді. Ал интеграциялық сабақта мұғалімдер осы әдістерді бөліп алып, бір-бірін толықтырып ғана қоймайды, сонымен бірге балаларға өздеріне лайықты түсінікті әдістерді табуға, жаңа дағдылар алуға көмектеседі. Бірнеше мұғалімнің қатысуы арқылы өтетін дәстүрден тыс сабақ өткізу мұғалімдерге оңай емес. Ол үшін мұғалімдер арасында түсіністік болып ғана қоймай, сабақтың барлық кезеңдері ойластырылуы қажет [12].
Сондай-ақ, бұл әдісті қолдану оқу пәндерін интеграциялау принциптерінің орындалуын, яғни интеграцияланатын оқу пәндерінің бірдей объектілерді зерттеуін, бірыңғай зерттеу әдістерінің қолданылуын және осы интеграцияланатын оқу пәндерінің ортақ жалпы заңдылықтары бірдей теориялық концепциялар негізінде құрылуын талап етеді.
Пәнаралық байланыста оқушы тұлғасын дамыту мәселелері
Пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық, психологиялық жағынан зерттеумен қатар, философиялық тұрғыдын да көптеген ғалымдар зор көңіл бөлуде. Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне дүниедегі барлық заттың, құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы, тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады. Пәнаралық байланыстың физиологиялық, психологиялық негізінің нәтижесі білімдер жүйесінің мида орналасуы адамның үнемі алға ұмтылушылығына жағдай туғызады да, оның шығармашылық әс-әрекетіне дайын бола алатындығын дәлелдейді. Оқушының өз болмысын тануға көмектесіпғ қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады. Оқушының білім сапасының жоғары деңгейде болуы отбасындағы тұрмыс жағдайындағы ата-анасының білімділік деңгейіне байланысты. Әр баланың бойындағы ерекшеліктерді дәл танып, оны әрі қарай дамыту үшін ата-анамен байланыс жасау, олардың отбасылық жағдайын зерттеу, ата-ананың өзінің қабілет дарыны қандай, арғы тегінде өнері дарыған адамдар бар болған ба, осылардың барлығын баланың балабақшаға қабылдаған күннен бастап зерттеу қажеттілігі туындайды.
Мұғалімнің көздейтін мақсаты - балаларға берілетін ғылыми білім негіздерінің бірлігін, пәнаралық байланысын сақтап отыру. Пәнаралық байланыс кезінде оқушылардың ойының тиянақталуына, қиялдауына ұғымды меңгеруге, ойда сақтау мүмкіндіктерін арттыруға жағдай жасалады. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жеке тұлғасын қалыптастыруда білім мазмұнының тиімділігі, оқытудың тиімді әдістерін іздестіру жолдары пәнаралық байланысты күшейтуге себебін тигізеді.
Пәнаралық оқытудың қазіргі оқыту тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүние танымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектесуі ғылыми педагогикалық дәлелдеме ретінде танылады. Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша алынған білім, біліктерді қабылдауы, түсініп-білуі, олардың жалпы ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімдерін жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы оқытудың дамытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі объективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Пәнаралық байланыстың мәні мен маңыздылығына, оның ең қажетті педагогикалық іс-әрекеттің бірі екендігін айта келе мынадай қорытынды жасауға болады: пәнаралық мектепте жан-жақты тәрбие беруді комплексті түрде жүзеге асыра отырып, педагогикалық іс-әрекеттің, еңбектің ғылыми негізінде тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым ұйымдастырып, жүргізіп отыру - оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, сонымен бірге білім беруді дамытудың қажетті әрі келелі шарты. Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне дүниедегі барлық заттың, құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған білімдерде болатындығын өмір көрсетуде. Негізінде оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір-бірінен өз алдына оңашаланып, бөлектенбейді. Ең бастысы қазіргі кезде өздігінен білім алудың, оқытудың өзекті мақсаты пәнаралық байланыстағы ойлауды кеңінен дамытуды жүзеге асыру. Пәнаралық байланысын, бір-біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік, экономикалық рухани ортақ белгілерін бір - бірімен сабақтастыру ортақ заңдылықтарын ашуды көздеуі тиіс.
Жүйені қолдау ретінде ұсынылған жағдайларда кім жұмыс істей алмағандығын байқаймыз, оқыту әлеуетін кім жетік жүзеге асырады, соңғы қорытындыда белгілі болғандай, көп балалр өз әлеуеттерін жүзеге асыра білулері қажет [13].
Дұрыс құрылған жүйе стандарттары мен бағдарламаларында сатының рөлін жоғары көтерілу ойнайды. Сөз бағдарлама жүйесі бойынша. Вариативті бағдарламалар бір-бірінен мүлдем алшақталған болуы мүмкін емес. Бағдарлама жиынтығы саты сияқты бір аралық стандарттан басқасына көшетіндей, баланы жалпы білім беру кеңістігіне дейін қосылу мүмкіндігін береді. Мұндай негізгі стандартқа жүру жолына балаға бір жылдан артық уақыт керек. Осы көз қараспен жақсы мұғалімдерге пән берушіні емес, балаға кез-келген тақырыпты түсіндіретін, оның мәселесін бірге шешетін және істей алатын, бір уақытта өте әлді балалар және өте әлсіз балалар бар сыныппен жұмыс істейтінді мұғалім деп санау керек.
Оқыту формаларының түрлері баланың оқыту деңгейінің көтерілуіне мақсаттану және осыған жетуге ұмтылу. Осы жекеленген даму траекториясы икемді құруға мүмкіндік береді. Сондықтан әрбір жаңа мекеменің пайда болуы өте маңызды, оқу әдістерін, өз жұмыс стилін балаларға қолданады.
Мамандардың интеграциясы бойынша
Жол бағытын құру бір заттың бітуін және басқасының басталуын нақты анықтайды, барлық комплексті анықтау осы баланың қайта жаңару білімін және нақты сезгіштігін болжайды. Сондықтан, интеграциялық мекемеге мамандардың өзара іс-әрекеті қажет; олар жұмыста нақты баламен тығыз өзара іс әрекет ету керек. Бұнда ең қиын мәселе - мамандандырылған білім интеграциясы. Мамандардың интеграциясы - бұл түсінікті тілде қарапайым емес сөйлесу. Мамандардың интеграциясы - бұл баламен тиімді біріккен жұмыс істеу; әр бағыттағы әр маманның іс - әрекетінің соммасы емес, әр түрлі саладағы мамандардың бірігіп тырысуы жасалынған, біріңғай іс-әрекет бір тілде баланы талқылауға үйренген, ол қозғалыст ұзақ диагностиканы ғана мойындайды. Ерекше маманаралық қарым-қатынасты құру қажет. Сонда баланың дамуы туралы дәрігерлермен сөйлесесін және дәрігер мұғалімге әрі қарай немен айналысу туралы айта алады.
Интеграциялдық кеңістік, бұл қалыпқа келтірілген және кеңейтілген бағыт, оның өсуіне әлбетте көңіл аударады.
1.3 Пәнаралық байланыстың әдістемелік проблемалары
Пәнаралық байланыс күрделі педпгогикалық проблемалардың бірі. Ол әдіснама, педагогика, психология, дидактика, әдістеме тұрғысынан жан-жақты зерттелуде. Біз бұл еңбегімізде, тек пәнаралық байланыстарды оқу барысында жүзеге асырғанда мұғалімнің көңіл бөлетін әдістемелік мәселелерін айқындап, физика мен химия арасындағы байланыстардың әдістемелік проблемаларын сызбанұсқа түрінде көрсетіп, оның әр мәселелеріне қысқаша тоқталайық.
Әдістемелік тұрғысынан пәнаралық байланыстардың мазмұны, оны жүзеге асырғанда оқушының оқуы және мұғалімнің оқыту процестері қарастырылады. Әрбір оқу пәндерінің мазмұны төрт түрлі білім жүйесінен тұрады:
1) деректер, ұғымдар, заңдар, теориялар; 2) біліктер жүйесі: конспектілеу, реферат жазу, библиография құрастыру, есептің шартындағы берілген шамалардың бір-біріне қатынасын байқау немесе есепте табылатын және берілген шамалар қатысын байқау, ең қарапайым шешу жолын көре білу, т,б. әр пәннің өзіне тән практикалық біліктері кіреді; 3) шығармашылық жұмыс (іс-әрекеттер) жүйесі. Оған: оқушылардың өз бетінше білім мен біліктерін жаңа мәселені шешуде қолдана білуі, есептің басқа тиімді шығару жолын көре білуі, проблемалық ситуацияны байқап, шешуі объектілерді жаңа функцияларды болжауы, т.б. жатады. Міне, осы жүйелер бойынша төрт түрлі пәнаралық байланыс жүзеге асырылады.Бірінші, екінші бөлім жүйелері бойынша біршама зерттеулер жасалған, ал үшінші, төртінші бағыттар бойынша әлі де көп пәндер арасында байланыстар құралған жоқ деуге болады [14] .
Пәндер арасындағы байланысты жүзеге асыруда оқушының пәнаралық білімді игеруі екі түрлі жолмен жүргізіледі. Біріншіден, оқушы пәнаралық білімді мұғалімнің түсінуімен немесе басқа оқулықтан дайын түрде қабылдайды. Ал қажет уақытында қайталап айтады, яғни репродуктивті жолмен игереді. Екіншіден, оқушы пәнаралық байланысты шығармашылық ізденіс үстінде игере алады. Онда ол бір жаңалық ашқандай сезінеді. Алған білімі есіне ұзаұ сақталады, пән бойвнша білім сапасы артады, танымы жан-жақты болады. Міне бұл жол өте тиімді. Сондықтан мұғалім оқыту барысында осы "нәтижелі" жол үлесін көбейтуге тырысу қажет.
Пәнаралық байланыс мазмұны мен оқушылардың оны игеруі мұғалім тарапынан әртүрлі әдіс-тәсілдерді, ұйымдастыру түрлерін қолдануды талап етеді.
Негізінен пәнаралық байланысты жүзеге асыруда екі түрлі ұйымдастыру формалары байқалады. Ол пән сабақтарында және сыныптан тыс жүргізілетін оқу барысында немесе оқу үйірмелерінде жүзеге асырылады.
Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары өте көп:
1. Пәндердің оқу бағдарламаларын сәйкестендіру;
2. Байланыстыратын пән мұғалімдерінің оқу-әдістемелік жұмыстарын үйлестіре жүргізу;
3. Сабақта жаңа материалды өткенде, оқушы білімін бекіткенде, т.б. сабақ бөлімдерінде мұғалім өз жұмысына мүмкіндігінше пәнаралық байланысты жүзеге асыру;
4. Оқушының пәнаралық байланысты жүзеге асыруын қадағалау. Әр пән арасында байланыс нәтижелі жүзеге асу үшін мынандай шарттардың орындалуы керек:
1. Әр пәнде де ішкі байланыстар үнемі жүзеге асырылуы қажет.
2. Білім мен біліктер арасындағы пәнаралық байланысты жыл басынан жоспарлау.
3. Оқушының пәнаралық білімді шығармашылық ізденіс үстінде игеруі.
4. Пәнаралық байланысты жүзеге асыру тәсілдерінің физика мен химия пәндері негізінде сипаттайық.
2. ФИЗИКА МЕН ХИМИЯ КУРСТАРЫН ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫҢ МӘНІ
2.1. Органикалық химия сабақтарында заттарды оқытуда физикалық білімді қолданудағы әдістемелік мүмкіндіктер
Физика және бейорганикалық химия курстарында игерілген оқушылар білімі заттарды жоғарыдағы көрсетілген буындар шегінде одан әрі дамыта оқытуға мүмкіндік туғызады. Физика,химия курстарының мазмұнын талдау-заттардың құрылысы,құрамы және қасиеттері жөніндегі ұғымдарды жетілдіруге физикалық бөлімінің ықпалы зор екенін көрсетеді. Егер 8-сыныпта физикалық білім барлық буындардың дамуына бірдей әсер етсе,ал ол білім маңызы жоғары сыныптарда заттардың ішкі құрылысын сипаттауда артады.Заттардың құрамын оқытуда физиканың ықпалы сыныптан сыныпқа өткен сайын кеми береді,ао органикалық химия курсын оқу кезінде тіпті әсері жоқ деуге болады. Сондықтан X-XI сыныптарда физикалық ұғымдар(материал), негізінен, заттардың құрылысжәне қасиет буындарын жетілдіру үшін қолданылады.
Органикалық химия сабақтарында оқушылардың физиканы оқығанда игерген білімін пайдалану химия пәніне тән заттарды оқудың әдістемелік жолдарын ескере отырып жүргізіледі.Ол жолды үш кезеңге бөлуге болады.Бірінші кезең заттардың құрылысын оқу. Онда заттарды құрайтын бөлшектер,олардың қасиеттері,өзара әсерлесу күштерінің табиғаты жайындағы және т.б.физикалық білім қолданылады.Екінші кезеңде оқылған заттар құрылысы туралы ұғымдар олардың қасиеттерін түсіндіруге негіз болады.Үшінші кезең екіншіге қарама-қарсы сияқты.Онда заттардың физикалық,химиялық қасиеттері жөніндегі білім,нақты заттардың құрылыс ерекшеліктерін анықтауда қолданылады.
Заттар туралы білімді дамыту кезеңдеріне байланысты пәнаралық байланыстардың рөлі өзгереді. оқушылар құрылыс туралы ұғымдарды естеріне түсіріп,заттарды құрайтын бөлшектердің ерекшеліктерін ескеріп,олардағы заңдылықтарды түсіндіруге тырысады.Бұл жерде пәнаралық байланыс заттардың құрылысы туралы ұғымдарды жетілдіруге бағытталған.Пәнаралық байланыстардың болжамдық функциясы жоқтың қасы,тіпті түсіндірушілік қабілеті де өте аз.
Екінші кезеңде оқушылар құрылыс жөніндегі ұғымдарға сүйеніп, химиялық қасиеттермен бірге балқу және қайнау температуралары сияқты заттардың жеке қасиеттерін түсіндіре алады.Бұл уақытта теорияның түсіндірушілік рөлі де біліне бастайды.
Үшінші кезеңде теорияның болжамдық рөлі артады да, оқушылар заттар құрылысын көп жағдайда өздерінің көргендерімен түсіндіреді.
Сөйтіп, екінші әсіресе, үшінші кезеңде теориялық білімнің болжамдылық маңызы арта береді. Пәнаралық байланыстардың әсерінен білім сипатының өзгеруін оқушылардың оны жүзеге асыра алғандығының бір көрінісі деп қарастыруға болады. Мысалы:бірінші кезеңде физика сабақтарында игерген түсініктер негізінде оқушылар органикалық заттарды құрайтын бөлшектер қасиетіне сүйеніп,олардың құрылысын түсіндіруге үйренеді.Екінші кезеңде құрылыс-қасиет буындары арасындағы байланысты анықтайды. Бұл жерде олар заттардың құрылысына сүйеніп,қасиеттерін болжауы мүмкін. Соңғы,үшінші кезеңде теорияның болжамдық құрылысын болжап,оны түсіндіре алуы керек [15].
Заттар жөніндегі ұғымдар химия курсы ұғымдары жүйесінің маңызды бөлігін құрап, топтасады. Ғылыми білімнің көрінісі бола тұра, бұл бөлім негізінен оның құрылымын атомистика, периодтық заң, атомдар құрылысы және тағы басқа бірнеше теориялық деңгейлерде генетикалық дамуын сипаттайды.
Химия ғылымының тарихынан заттардың құрамы, құрылысы және қасиеттері жөніндегі білімінің әр кезеңде бірдей дамығаны байқалады. Бірақ Б.М Кедров, Г.В.Быков, В.И.Кузнецов еңбектерінде осы санаттардың әр қайсысының жетістектері басқа ұғымдарды тереңірек қарастыруға мүмкіндік бергенін дәлелдеген.
Біздің зерттеулерімізде құрам, құрылыс және қасиет санаттары заттар жөніндегі ұғымдар жүйесінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгереді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болады. Мемлекеттік білім стандарт деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық техналогияларды ендіруді міндеттейді.
Білім беруді модернизациялау концепциясына, соның ішінде химиялық концепцияға сәйкес, білім алушының сапалы білім алуын жоғарылатуда және оның тұлғасының дамуына жаңа бағалаушы ұстанымдар анықталды. Осы жағдайда негізгі акцент оқушының жеке ұмтылысының және оның шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге қойылады.
Білім беру мектептерде химияның базалық курсы өз құрамына теориялық материалдың үлкен мөлшерін енгізеді, оны оқытуға уақыттың жеткіліксіз мөлшері ғана бөлінеді. Теориялық сұрақтарды қарастыру мөлшерінің, қалыптасатын абстракциялық ұғымдардың артуы мен тереңдеуі, ақпаратты бейнелеудің таңбалық-графикалық рөлінің күшеюі тек химияның базалық курсын түсіну мен меңгерудің және жалпы пәнге деген қызығушылықтың төмендеуіне ғана алып келеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Табиғат жайындағы әрбір ғылым, зерттеу әдістері мен объектілері арқылы басқа ғылым арқылы басқа ғылым салаларымен тығыз байланысты. Материалдық дүниедегі барлық қозғалыс түрлерінде білінетін жалпылық ғылымдардың бір-бірімен байланысының негізі.Барлық оқу пәндері белгілі бір ғылымның логикалық жүйесінде құрастырылатындықтан,олар оқу процесінде оқшаулана алмайды. Міне,орта мектептегі пәндер арасындағы байланыстың объективті негізі осы. Демек, оқушының пәнді игеруі үшін, оның басқа пәндермен байланысын жан-жақты ашып, пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру қажет.
Оқудағы пәнаралық байланыстардың методологиялық негізі, біржағынан, қоршаған ортадағы құбылыстармен байланысы болса, екінші жағынан-тану процесі болады.
Пәнаралық байланыс ертеден-ақ педагогика, методология, психология, дидактика ғылымдарында жан-жақты зерттелуде.
Біз де пәнаралық байланысты оқу процесінде оқушыларға жүйелі білім беруде қажет дидактикалық жағдай деп қарастырамыз. Білімнің бұл сапасы жоғары сынып оқушылары үшін ең бағалысы болғандықтан,ол бір оқу пәнінің мазмұнын терең ұғынуға әсерін тигізіп қана қоймайды, онымен бірге әр түрлі пән сабақтарында қалыптасатын жүйелі білім мазмұнын нақтылы түсінуге мүмкіндік туғызады.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Химияны физикамен байланыстыра оқыта отырып, оқушылардың жаратылыстану таным белсенділігін арттыру.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
oo оқыту үрдісіне пәнаралық байланыс технологияларын енгізу мәселелері бойынша оқу-әдістемелік және педагогикалық әдебиетті сараптау;
oo Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыбтарын физикамен байланыстыра оқытудың әдістемесін құрастыру;
oo зерттеу әдістемесінің эффективтілігіне педагогикалық зерттеу жасау.
Зерттеу нысаны: Мектепте химия пәнін оқыту үрдісі
Зерттеу әдісі: оқу-зерттеу үрдісінде оқушылардың Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыбтарын интеграциялап оқытуда оқушылардың таным белсенділігі мен оқу қызметін іске қосу, тұлғалық қасиеттерінің дамуын және тақырыптың меңгерілу деңгейінің артуын анықтау.
Алға қойылған мәселелерді шешу мен дипломдық жұмысты орындау үшін зерттеудің жалпы ғылыми әдістері (сауалнама, бақылау, ғылыми-әдістемелік әдебиетті сараптау), арнайы әдістері - педагогикалық эксперимент қолданылады. Диплом жұмысында педагогикалық эксперимент нәтижелеріне математикалық талдау жасалынды.
Практикалық маңыздылығы: Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыбын зерттеу үрдісінде оқушылардың танымдық белсенділігі мен оқу материалдарын меңгеру эффективтілігінің артуына әсер ететін педагогикалық амалдар мен оқыту құралдарының анықталғанына негізделеді;
oo Зат құрылысы, Көмірсулар тақырыптары бойынша пәнаралық байланыс технологияларының негізінде білімнің меңгерілу деңгейін анықтау мақсатында компьютерлік дидактикалық материалдар құрастырылды;
oo Восточный жалпы білім беретін орта мектебініің 8,11сынып оқушылары арасында тақырыптарды оқытуға құрастырылған әдістеме бойынша тиімділігіне тексеру жүргізілді.
Сабақтардың берілген конспекттері мен көрнекі дидактикалық материал практикалық қызметте химия мұғалімі мен оқушылар пайдаланыла алады.
Ғылыми мәселенің ағымдағы жағдайы: Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру
Диплом жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі: Оқушыларға ішкі мотивациялық орта қалыптастырып, оқу қызметінің, танымдық белсенділігінің және өзін - өзі дамытуын қамтамасыз ету.
Зерттеу пәні: Химияны оқыту әдістемесі
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, екі негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, 7 кесте және 3 суреттен тұрады. Жұмыстың көлемі бет.
1. ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1 1. Білім мазмұнын дифференциациялау
Білім (оқыту, оқу үрдісі) мазмұны - жас ұрпақты неге оқыту керек деген сұраққа нақты жауап болып табылады. Білім мазмұнын белгілі типті оқу мекемесінде арнайы оқытуға таңдалып алынған білім, біліктілік және дағдылардың нақты жүйесі деп түсіндіруге болады. Бұл жүйеге оқушылардың белгілі интеллектуалдық, әлеуметтік және рухани дамуын қамтамасыз ететін қоршаған орта, қазіргі заман өндірістері, мәдениет және өнер туралы білім; білім алудың интеллектуалдық және практикалық біліктіліктері мен оларды қолдану тәсілдері; танымдық іс-әрекет, теориялық және практикалық мәселелерді шығармашылықпен шешу дағдыларын меңгеру кіреді. Білім мазмұны категориясы адамдарға белгілі табиғат, адам, қоғам туралы білімдері, белгілі іс-әрекет тәсілдерін орындаудағы адамға тән біліктіліктер туралы алынған білімдері; қоғам алдында туындайтын жаңа мәселелерді шешу тәжірибесі; өмір, табиғат, қоршаған орта тағы басқалар туралы ойлары көрсетілген әлеуметтік тәжірибені бейнелейді. Кейде адамзаттың әлеуметтік тәжірибесін жалпы адамзат мәдениеті деп атайды [1].
Сан мыңдаған даму тарихында адамзат өте көп білім жинақтады. Жасөспірім ұрпақ осы білімді игерген кезде ғана өркениет дамуы жүзеге асады. Бірақ жинақталған білімнің барлығын адам түгелдей меңгере алуы мүмкін емес. Сондықтан ең маңызды, негізгі білімдер мен біліктіліктерді таңдау мәселесінің орны ерекше.
Әлеуметтік тәжірибе мектептегі оқу мазмұнында түрлі пәндерге бөлініп көрініс табады. Оқу пәні бұл - нақты белгілері бойынша ерекшеленген, құбылыстардың нақты класына жататын әлеуметтік тәжірибенің (адамзат мәдениетінің) бөлігі. Оқу пәндері белгілі ғылымдардың негіздерін мектептердегі оқыту қажеттіліктеріне бейімдейтін білім мазмұнының арнайы
Білімнің мазмұны - оқыту процесі компоненттерінің бірі. Бұл ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі. Осы жүйенің негізінде оқушылардың ақыл-ойы, қабілеті дамиды, ғылыми-материалистік көзқарасы, мінезі қалыптасады.
Білім мазмұны бұл - бірінші, алдыңғы ұрпақтың тәжірибесін меңгеру тәжірибесі, екінші жеке тұлға мінез-құлқының типологиялық сапаларын тәрбиелеу, үшіншіден адамның ақыл-ой және дене-күш жағынан дамуымен сипатталатын үш біртұтас үрдістің мазмұны.
Білім мазмұны көптеген нормативті құжаттарда анықталған.
Білім мазмұны біздің елімізде, шетелдерде әлі де жеткілікті зерттелмеген мәселелердің бірі. Бұл мәселе әрбір тарихи кезеңдерде болып отыратын мектеп реформасының негізіне жатады. Әрбір реформада заман талаптарына сәйкес білім мазмұны өзгеріске ұшырайды, біркелкі жүйеге келтіріледі [2].
Осы бағытта Республика көлемінде білім мазмұнын жаңартуға байланысты істеліп жатқан көптеп саналады. Солардың бірі Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері білім мазмұнының тұжырымдамасы.
Бұл тұжырымдамада білім мазмұнын қалыптастырудың ғылыми негіздері, білім мазмұнын анықтайтын негізгі принциптер, білім мазмұнының құрамы және құрылымы бірыңғай жүйеге келтірілген.
Білім мазмұнын жаңарту, білім беру жүйесін дамыту өмір талабының обьетивті заңдылығы. Әр халықтың тарихи мәдени және әлеуметтік-экономикалық ерекшелігі диалектикалық бірлікте қарастырылып, мектептегі білім мазмұнын жаңартудың негізгі көзі болуы тиіс.
Әлеуметтік тәжірибенің жинақталуы және оқу пәндерінің көбеюіне байланысты пәндердің өздері жаңа бөліктерге бөліне бастады. Бірақ, қазір оқу пәндерінің одан әрі көбеюі және дифференциациялануы (бөлшектенуі) жағдайды мүлде қиындатуы мүмкін. Соған байланысты әлемдік педагогика оқу пәндерін негізгі идея төңірегіне интеграциялауға (біріктіру) көшті.
Білім беру мазмұны - педагогикалық бейімделген адаптированная білімдердің, іскерліктердің және дағдылардың жүйесі, шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі және дүниеге деген эмоционалдық-құндылықтық қатынас, оларды меңгеру тұлғаның дамуын қамтамасыз етеді. Жалпы білім берудің мазмұны оқушыларды әлеуметтік, кәсіптік емес іс-әрекетке қатынасуды қамтамасыз етеді. Әрбір индивидтің дүниеге деген қатынасын ондағы өз орнын анықтауды азаматтық позициясын шарттандыратын дүниеге көзқарасты, құндылықтар мен мұраттар жүйесін қалыптастырады [3].
Білім мазмұнының қайнар көзі - материалдық және рухани мәдениетте бекітілген адамзаттың әлеуметтік тәжірибесі болып табылады. Әлеуметтік тәжірибе 4 элементті енгізеді: білім олардың түрлерінің жиынтығы индивидте қоршаған шындық туралы жалпы түсінік және қажетті іс-әрекетте бағытталғандығын анықтайды; іс-әрекеттің тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибесі оны меңгеру барысында іскерліктер мен дағдылар қалыптасады, олардың функциясы жинақталған мәдениетті қайта жасап сақтап және дамыту болады, сол арқылы қоғамның репродуктивтік іс-әрекеті қамтамасыз етіледі, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі оның функциясы - мәдениетті әрі қарай дамыту; шындыққа, өз іс-әрекетіне, өз-өзіне деген эмоционалдық-құндылықтық қатынастың тәжірибесі.
Білім мазмұнын қалыптастыру принциптерінің ішіндегі негізгілеріне төмендегілер жатады:
* ғылыми, әлеуметтік және мәдени дамудың соңғы жетістіктерінің мектепте берілетін білімнен көрініс табатын ғылымилығы;
* әрбір жаңа білім алдыңғы берілген біліммен байланысты және содан туындайтынын көрсететін білім мазмұнын жоспарлаудан тұратын бірізділік;
* тарихилық, яғни білім мазмұнында мектептердегі қандай да болмасын білім салаларының, даму тарихының оқылатын мәселелер бойынша белгілі ғылымдардың іс-әрекетінен көрініс табуы;
* жүйелілік, яғни оқылатын білім мен қалыптастыратын біліктіліктерді адамзат мәдениетінің жалпы жүйесінде және өзара кірігетін барлық оқу курстары мен басты білім мазмұнының жүйесінде қарастыру.
* мектеп білімін шыни практикада бекітудің әмбебап құралы ретінде және берілген білім мен қалыптасқан біліктіліктердің әсерін тексеру тәсілі ретінде өмірмен байланыстылық принципі;
* меңгеруге берілетін білім, біліктіліктердің қандай да болмасын жүйелерінің оқушылардың дайындық деңгейіне және жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сәйкестігі; егер материал тым жеңіл болса, онда білімде, танымдық процесстер де өте баяу, мүмкіндіктеріне сәйкеспей дамиды.
* оқу жоспарлары мен бағдарламаларының құрылымын, ғылыми білімдердің оқулықтарды берілу деңгейлерін,оқылатын ғылыми ұғымдар мен терминдердің кірістірілу деңгейлері анықталатын түсініктілік принципі [4].
Білім мазмұнын қалыптастырудың ұстанымдары: бүкіл элементтерінің және бүкіл деңгейлерінде қоғамның сұранысына сәйкестігі, оқытудың мазмұндық және процессуалдық жақтарының бірлігі, ақырында оқыту процесінде оны жүзеге асырудың нақты формаларында жалпыдан жекелікке қозғалысында білім мазмұнының әр түрлі деңгейде қалыптасуында құрылымдық бірлігі.
Білім беру теориясында 2 бағыт қалыптасты және солардың негізінде оқу пәндерін таңдаудың ұстанымдары белгіленді:
1. Формальдік білім беру теориясы бойынша білім алуға баса назар аудармай, оқушыларда қабілетті, ойлауды, қиялды, есті дамытуға күш салу керек болды. Бұл теорияның өкілдері пәндерді екі топқа бөлді: 1) тілдер, әсіресе ежелгі, әдебиет, математика, жаңа тілдердің грамматикасы; 2) биология, география, физика, химия және т.б. Формальдық білім беру теориясына сәйкесті Ресейдің, Германияның және т.б. елдердің классикалық гимназияларының оқу жоспарлары құрылды.
2. Материалдық білім беру теориясы ХҮІІІғ.аяғы білім мазмұнын тандаудың негізгі критериясы ретінде оның пайдалылығын, қоғамның өміріне қажеттігін қойды. Материалдық білім беру теориясы реалдық училищелердің оқу жоспарын құруға негіз болады. Оқу жоспарында математикаға, физикаға, химияға, жаңа шетел тілдеріне, коммерциялық іске көп орын берілді.
3. ҚР Білім туралы заңында 1999ж. білім беру мазмұнына жалпы талаптар анықталған, олар мәдениеті өркендеген демократиялық қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге бағытталуға тиісті.
Болашақ қоғамның азаматы мыналарды меңгеруге міндетті:
* дүниеге диалектикалық көзқарастың негізі болып саналатын белгілі мөлшердегі ғылыми білім жүйелерін;
* ана тілі мен ұлтаралық қатынас тілдерін, өзінің және басқа халықтардың тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлердің қайнар көзі болып табылатын рухани адамгершілік байлықты;
* өздігінен денсаулығын нығайтуға, эстетикалық талғамын қалыптастыруға, әлеуметтік белсенділік көрсетуге, азаматтық, нарықтық қатынастар жағдайындағы әр қилы өмірде өз бетімен еңбек етуге дайын болуға.
Қазіргі білім мазмұнын қалыптастырудың ортақ негіздеріне гуманитаризация, гуманизация, экологизация, дифференциация, интеграция, әлемдік және ұлттық мәдениет мұраларын кең қолдану, жаңа ақпараттық технологияларды кең пайдалану, көпкомпонентті, толыққанды оқыту үрдісінің шарты және нәтижесі ретінде шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру жатады. Реформация үрдісі білім мазмұнын интеллектуалдық, моральдық, және рухани жетілуді жеке тұлғалық ізденуді жүзеге асырушы адам типін жобалайтын жаңа модель болып табылатын интеграциялауға негізделеді [5].
Гуманитаризация (латынша humanitarys - адамға қажетті) бұл ол кім немесе кім болғысы келетініне қарамастан барлық адамға қажетті білім, біліктіліктерді меңгертуге бағытталған білім мазмұнының жалпы бағыты. Мысалы, олардың ішінен ана тілін, әдебиетін, тарих, өлкетануды атап көрсетуге болады.
Білім мазмұнын гуманизациялауға тек қана гуманитарлық емес,сонымен бірге жеке тұлғаны қалыптастыруға көп ықпалын тигізетін мектепте оқылатын басқа да пәндерді кең қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Білім мазмұнын қалыптастыруда адам мен табиғаттың байланысын, адамдар арасында гуманды қарым-қатынасты қалыптастыруда зор ықпалын тигізетін гуманитарлық және жаратылыстану пәндерінің тең болуының, математика, биология, техникалық пәндерді адам жөніндегі білімдермен толықтырудың маңызы зор. Гуманистік бағыттағы мазмұнды игеру ойлаудың гуманистік типінің, тұлғалық бағытты дүниеге көзқарасты қалыптастыруда өмірдегі мәселелерге оптимистік көзқараспен қарауға тәрбиелейді. Білім мазмұнын гуманизациялауда балалардың өзін тануына, өз мінез-құлқын реттеуге және өз іс-әрекетін ұйымдастыру дағдыларын меңгертуге ықпалын тигізетін тілдік және әдебиеттік білімнің, эстетикалық тәрбиенің адамтану курстарының маңызы зор.
Білім мазмұнын дифференциялауды түрлі топтарды тиімді оқытуға жағдай жасау мақсатында жаңа пәндерді одан әрі бөлшектеу емес, керісінше белгілі деңгейде біріктіру деп түсінуге болады.
Әрбір адамның білім мазмұнын игеруде белгілі мақсаттар болады, әрбір баланың қабілеттері, мүмкіндіктері, өмірлік жоспарлары әртүрлі. Біреулері гуманитарлық профильді таңдаса, енді біреулері жаратылыстану-математика немесе көркем суретті таңдайды. Біреулері бір пәнді тереңдетіп оқыса, енді біреулері жай ғана шолып өтеді. Білім мазмұнын әрбір деңгейге сай, оқушылардың мүмкіндіктері мен сұраныстарына сай дифференциациялау керек.
Интеграция - жеке оқу пәндерінің, бөліктерінің арасындағы мәнді байланыстарды анықтау негізінде тұтастың қалыптасу үрдісі және нәтижесі. Интеграцияның мақсаты білім бөліктерін біріктіру болып табылатын білімді ұйымдастыру үрдісінің негізінде болады. Интеграция түрлі деңгейлерден көрініс табады: пәнішілік - жеке оқу пәніндегі негізгі ядро төңірегіне білім мазмұнын жинақтау, пәнаралық - өзара "туыс" оқу пәндерінің әдістері немесе ортақ принциптері негізінде.
Қазіргі мектептедегі пәнаралық интеграция негізінде пайда болған интеграцияланған курстардың, жүйеленген білімді, біліктіліктерді, іс-әрекет және ойлау тәсілдерін қалыптастыруда орны ерекше [6].
Экологизация идеясы қазіргі мектептегі барлық пәндердің білім мазмұнына тікелей қатысы бар. Қазіргі уақытта адамзат бүкіләлемдік эқологиялық катастрофа шегінде тұр. Егер білім мазмұнына оны тоқтату немесе болдырмау идеясын кіргізбесе, егер адамзат мәдениетін табиғат пен адам арасындағы үйлесімділік ретінде игермесе барлық білім, біліктіліктердің түкке пайдаға аспай қалуы мүмкін. Соған орай қазір көптеген елдерде білім мазмұнын экологизациялау принципі басты орында тұр.
Әлемдік және ұлттық мұраларды мақсатты пайдалану оқыту мақсаты ұлы еліміздің патриотты, азаматты тәрбиелеу мақсатымен бірігетін мектептердегі білім беруді қайта құруды талап етеді.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану мектепте оқытылатын білім көлемін жетілдіру үшін интерактивті іс-әрекет тәсілдерін, динамикалық және көрнекі образдық модельдерді пайдалануды, материалды беруді жетілдіруді мақсат тұтады. Мұнда негізгі қызметті жаңа компьютерлік құралдар атқарады.
Шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру бұл толыққанды, көпкомпонентті білім мазмұнының және оның негізінде оқу үрдісін ұйымдастырудың нәтижесі.
Білім мазмұнын жасау білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті стандартына негізделеді. ҚР әрбір білім беру деңгейі бойынша білімнің мазмұнына мемлекеттік жалпы міндетті стандарттары белгіленді. Әрбір пәннің мазмұны екі бөлімнен тұрады: инвариантты өзгермейтін және вариативті бөліктен, яғни ол жүйелі жанартылып, қайта қаралып отырылады.
4. Білім берудің мемлекеттік стандарты базалық оқу жоспарын да қамтылған,ол оқу жылдарына қарай мазмұндық толтыру және оның құрылымы туралы ұғым береді.
Жалпы білім беретін оқу орындары үшін арнайы нормативті құжаттар, яғни, оқужоспарлары, оқу бағдарламалары, сонымен бірге оқулықтар және оқу құралдары жасалады.
Жалпы орта білім беру тұжырымдамасына сәйкес мектептің оқу жоспарын, бағдарламаларын, оқулықтарды түпкілікті жаңарту талап етіледі. Осыған орай, соңғы жылдары, яғни, 1993-1994 оқу жылынан бастап жалпы білім беретін мектептің оқу жоспарына жаңа пәндер енгізілді. Алдағы уақытта бастауыш сыныптарға да информатиканы енгізу жұмыстары жүргізілмекші.
Жалпы білім беретін мектептердің өтпелі базистік оқу жоспарында толық жүктеме екі деңгейге бөлінеді: тұрақты және жылжымалы [7].
Тұрақты жүктеме құрамындағы пәндер жалпы орта білім беретін мектептердің барлық типтерінде бағдарлы мектеп, гимназия, лицей, жеке мектеп т.с.с. оқылады.
Жылжымалы бөлім оқушылардың дербес қабілетін дамытуға, бар ынтасымен қызығып оқитын пәндерді жете тереңдетіп білуге мүмкіндік жасайды. Ол таңдамалы пәндер мен факультатив курстарынан құралады.
Жылжымалы бөлім бойынша таңдамалы пәндерге бөлінген уақыт тереңдете оқылатын пәндерге беріледі.
Жеке пәнді теориялық және практикалық жағынан тереңдете оқыуға арналған типтік оқу жоспарларының бірнеше түрлерін 1993-1994 оқу жылында Қазақстан Республикасының Білім министрлігі жасаған.Сол жоспарлардың барлығын мектептің ерекшелігін ескере отырып, тереңдете оқитын пәнді педагогикалық ұжым белгілейді де оқу жоспарын іске асыруды ұйымдастырады.
Оқу жоспары - бұл мыналарды анықтайтын құжат: оқу жылының ұзақтығын, каникулдердің және тоқсандардың мерзімін; мектепте оқылатын пәндердің толық тізімін; оқу жылына қарай пәндерді бөлу, әрбір сыныпта оқылатын пәндерге сағат санын болу; әрбір пәнді оқуға аптасына бөлінген сағат санын. Оқу жоспарында қоғам қабылдаған тәрбие мұраты, белгіленген мақсаттар, білім мазмұнын қалыптастырудың тұжырымдамасы көрініс тапқан. Оқу жоспарында екі компонент бөлінеді: мемлекеттік және өңірлік. Базистік оқу жоспары - оқу жоспарының әр түрлі нұсқаларын жасауға мүмкіндік бере отырып, жалпы бағыт болатын жаңа типті құжат.
Көптеген елдерде пәндердің арасындағы арақатынас мынадай: гуманитарлық блок 40-46%, жаратылыстану - математикалық 30-35%, жаратылыстану 7-11%, сауықтыру-еңбектік 16-20%.
Оқу жоспарының негізінде пәндер бойынша оқу бағдарламалары құрылады. Оқу бағдарламасына енетіндер: түсініктеме хат, онда пәнді оқудың мақсаттары, білім мен іскерлікке қойылатын талаптар, ұсынылатын оқытудың формалары мен әдістері т.б.; оқылатын жадығаттардың тақырыптық мазмұны; тақырыптарға бөлінген сағаттар; білім мазмұнының негізгі элементтерінің тізімі; пәнаралық байланысты жүзеге асырудың нұсқаулары; оқу жабдықтарының және көрнекі құралдарының тізімі; ұсынылатын әдебиет тізімі [8].
Білім беру мазмұны оқу әдебиетінде толық ашылады. Оған жататындар: мектеп оқулықтары, көмекші құрал, анықтамалықтар, қосымша оқуға арналған кітаптар, атластар, карталар, есептердің және жаттығулардың жинақтары, басылған негіздегі дәптерлер және т.б.
1.2 Интеграциялық оқытудың методологиялық негізі
Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру әр пәндік мазмұнды қосып біріктіріп жіберу немесе бірнеше пәнді бір пәнмен алмастыру емес, әрі пәндік құрылымды жоққа шығармайды, керісінше, оған қондырғы ретінде қызмет етеді. Бастауыш білім кеңістігінде барлық пәндер өз дағдыларын және қалыптасқан оқу үрдісінің ұйымдастыру формасын сақтайды. Интеграциялық оқыту пән мазмұнының айқын анықталуына мүмкіндік береді.
М.Берулова өз еңбектерінде оқу пәндері интеграциясының бірнеше деңгейі бар екендігін атап көрсеткен. Интеграцияның алғашқы жоғары деңгейінде пәндерді кіріктіру негізінде кешенді ғылым пайда болады. Интеграцияның екінші деңгейі - дидактикалық біріктіру деңгейі. Бұл деңгейдегі оқу пәндерінің интеграциясы үнемі жүзеге асырылып, өзара бірлесіп әрекет етуші пәндер өз мәртебесін өз тұжырымдамасы негізінде сақтайды. Интеграцияның үшінші деңгейі - пәндердің өзара байланысының ең төменгі деңгейі. Пәндердің өзара байланысы деңгейі оқушылардың білімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты негізгі дидактикалық міндеттер арқылы шешіледі [9].
Біз педагогикалық-психологиялық, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау негізінде және мектептегі іс-тәжірибелерді бақылау нәтижесінде қазіргі таңда интеграциялық оқытудың төмендегідей жолдары бар екендігін айқындадық: біріншіден, толық интеграцияны жасаудың жолы. Ол - пәндердің бір курсқа толық бірігуі, синтезделген курстарды оқыту; екіншіден, жеке интеграция - өзектік бағдарламалары бойынша жеке пәндердің бірігуі; үшіншіден, блок арқылы жасалған интеграция. Ол - әр пәннен бағдарламалар бойынша блок құру, мысалы, табиғат негізіндегі синхронды сабақтар, сабақ күндерін өткізу.
Мұғалімдердің тәжірибесінде жиі кездесетін интеграцияны жүзеге асырудың бір жолы - сабақтарды бір мұғалім арқылы жүргізіп, бірнеше пәндер бойынша біріккен сабақтар білімнің жинақталуы, яғни, әр түрлі пәндерден алған білімдерін синтездеу. Бірақ, жоғарыда көрсетілген интеграциялық оқытудың жолдары, біздің ойымызша, ең біріншіден, жас мамандарды даярлау жүйесімен байланысты болатындығын көрсетеді. Алайда, осы айтылған интеграциялық оқытудың жолдары тәжірибеде болғанымен, эмпирикалық түрде қолданылуда. Интеграциялық оқыту болашақ педагогтың арнайы кәсіби даярлығын қажет етеді.
Соңғы жылдары білім беруде оқытудың дамытушылық жағына, шығармашылық әрекетке, білім мазмұнын байытудың жаңа жолдарын іздестіруге (көп деңгейлі оқыту, интегративті оқыту, ауқымды білім беру және т.б) ерекше мән берілуде.
Жекелеген мектептерде оқытушылар эмпирикалық деңгейде интеграцияны оқу процесінде жүзеге асыра бастады. Дегенмен, педагогтардың аталған жұмыстары көбіне ашық сабақтарда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінгі күні оқу процесінде пәнаралық байланыс өзінің терең тамырын жайды. Педагогиканың дамуының қазіргі кезеңінде бұл идея дамып бекіді, жаңарды және өзінің жаңа интеграция түрінде көрініп отыр. Бұл енді пәндер арасындағы жай байланыс ғана емес, бір сабақта бірнеше оқу пәндерінің мақсатының бірігуі. Интеграция - шығармашылықпен жұмыс істейтін бірде-бір мұғалімнің назарын аудармай қоймағандығын байқау қиын емес. Бұл оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуге жаңаша көзқарас ретінде мойындалып отыр [10].
Интеграция мәселесін барынша терең зерттеуді ұсынған Н.Н.Светловская болып есептеледі. Ол өзінің мақалаларында оқытуда интеграцияны әдістемелік құбылыс деп танып, оның мүмкіндігі туралы мәселені көтерді және білім берудің алғашқы кезеңіндегі интеграция терминіне мұғалімдер мен ғылымдардың көңілін аударды.
Интеграция - мектепке дейінгі мекемелерде білім берумен байланыстырып алғанда - бұл пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы түрде іске асыру.
Интеграция - іс-әрекеттің кезектесуі, балалар меңгерген қарапайым білім немесе іс-әрекеттің бір пәннен екінші пәнге ауысуы. Балалардың білімдерін бекіту үшін оқыту процесін шапшаңдау деп есептейді.
В.И.Яковлева қазіргі мектептегі әр пәннің бағдарламасы бастауыш мектепке арналған, сондықтан оның тұтастығын бұзуға болмайды, мектептану, дидактика, жеке пәндер әдістемелері толық интеграцияға дайын емес деп тұжырым жасайды.
Ал, Н.Ф.Виноградова алты жастан бастап оқытатын бастауыш мектептің жаңа моделін жасай отырып оқу іс-әрекетін жетілдіру процесін аяқтау, әр түрлі мұғалімдер стилі мен пәндік оқытуға біртіндеп бейімдеу, интеграцияланған курстар есебінен білім беруді жалғастыру қажет деп түсінік береді.
Мектепке дейінгі мекемелерде жаңа бағдарламаға сәйкес оқу мен жазу Айналамен танысу интеграцияланған курстары енгізіліп, тәжірибе жүзінде жүзеге асырылуда.
Мектепке дейінгі мекеме тәжірибесіне интеграция курстарының нашар енгізілуінің екінші себебі: интеграцияланған курс бөлімдері мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық ерекшеліктері ескерілмеген.
Бүгінгі күні кіріккен білім жүйесінің жаңа даму принциптерінің бірі, ол саралау приципімен тығыз байланысты деуге болады.
Сабақты осындай формамен өткізудің тиімділігі төмендегідей:
* кіріктірілген сабақтар оқушылардың оқуға қызығушылығын көтереді;
* қоршаған әлемге көзқарасы, дүниетанымы жеке-жеке бөліктерден емес, біртұтас жүйе негізінде қалыптасады;
* пәнаралық байланыс нығайып, уақытты үнемдеу арқылы практикалық білім алуға көп көңіл бөлінеді;
* оқушының шығармашылық қабілеті, эксперименттік іскерлігі дамиды.
Кіріктірілген сабақты информатика пәнінен алған ыңғайлы. Елбасының ақпараттық саясатты дамыту бағдарының бірі - келешек ұрпақтың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру. Білім беру жүйесін ақпараттандыруды дамытудың негізгі субъектісі - педагог десек, білім беру жүйесін ақпараттандыру мен барлық пәндерге компьютердің мүмкіндіктерін пайдалану процестерін жүзеге асыратын көптеген мүмкіндіктер жүктеледі. Сондықтан осы процестерді жүзеге асыру педагогтің шығармашылық ізденіс және шеберлік талап етіледі. Қазіргі заман талабы - ақпараттандыру. Сондықтан сабақта ақпараттық немесе компьютерлік технологияны қолдану өте тиімді. Олай болса, осы бағытты жүзеге асырушы тұлға - жаңа технологияны жетік меңгерген білікті педагог.
Кіріктірілген сабақтарда баланың танымдылық қабілеті артады, қоршаған ортаның ақиқаттылығын сезінеді, логикалық ойлау қабілеттері, коммуникативтік қабілеттері және компьютермен жұмыс жасау біліктіліктері артады [11].
Кіріктірілген сабақ баланың жаңа қоғамдағы кіріккен ақпараттық кеңістікте бәсекеге қабілетті маман болып шығуына көп ықпал етеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған Қазақстан2030 бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адам сүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениет жасауға, интеграцияға ерекше мән бергені белгілі. Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастылығында балалардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті қазіргі кезде алдымызға қойылған мәселелердің бірі болып табылады.
Интеграциялық оқытуды жүзеге асыру балалардың танымдық қызығуы мен білім сапасын арттырумен қатар, бір сабаққа бірнеше оқу пәндері мақсатының бірігуіне мүмкіндік береді. Бұл әр пәндік мазмұнды қосып біріктіріп жіберу немесе бірнеше пәнді бір пәнмен алмастыру емес, әрі пәндік құрылымды жоққа шығармайды, керісінше, оған қондырғы ретінде қызмет етеді.
Жалпы қарастыратын болсақ, Интеграция дегеніміз-пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы түрде іске асыру. Интеграция тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әр түрлі ғылымдарды біріктіреді. Пәндердің өзара байланыс деңгейі оқушылардың блімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты негізгі дидактикалық міндеттер арқылы шешіледі. Мұғалімдердің тәжірибесінде жиі кездесетін интеграцияны жүзеге асырудың жолы- сабақтарды бір мұғалім арқылы жүргізіп, бірнеше пәндер бойынша біріккен сабақтар білімнің жинақталуы яғни әр түрлі пәндерден алған білімдерін синтездеу.
Интеграциялық сабақ беру әдістері
Пәнаралық байланыстың интеграциядан айырмашылығы ол мұғалімнен біртұтас педагогикалық педагогикалық стратегияның болуын қажет етпейді. Ал интеграциялы сабақта екі немесе бірнеше мұғалімнің қатысуы немесе бір сабақта бірнеше мұғалімнің қатысуы немесе бір сабақта бірнеше пәннің материалы қарастырылуы қажет. Интеграцияланған курс мұғалімдердің әр түрлі уақыта жүргізетін сабақтарының бір уақытқа жомпарлануын талап етеді. Мектепке дейінгі мекеме бағдарламаларында да интеграциялауды қажет ететін тақырыптар аз емес. Кез келген пәннен өткізілітін сабақ, мұғалімнің түрлі әдіскерлік тәсілдерді қолдануын талап етеді. Қай мұғалім болсын тәжірибе барысында түрлі қиындықтарға кездесетіні анық. Бір бала зерек болса, екіншісіне түсіндіру үшін мұғалімнің әр түрлі әдістерді қолдануына, бірнеше рет қайталауына тура келеді. Бірінің есте сақтау қабілеті жақсы болса, екіншісі жақсы ұғу үшін тәптіштеп дәптеріне жазып алуы қажет. Жай сабақтарда осы қиындықтың бәрін бір мұғалімнің көтеруіне тура келеді. Ал интеграциялық сабақта мұғалімдер осы әдістерді бөліп алып, бір-бірін толықтырып ғана қоймайды, сонымен бірге балаларға өздеріне лайықты түсінікті әдістерді табуға, жаңа дағдылар алуға көмектеседі. Бірнеше мұғалімнің қатысуы арқылы өтетін дәстүрден тыс сабақ өткізу мұғалімдерге оңай емес. Ол үшін мұғалімдер арасында түсіністік болып ғана қоймай, сабақтың барлық кезеңдері ойластырылуы қажет [12].
Сондай-ақ, бұл әдісті қолдану оқу пәндерін интеграциялау принциптерінің орындалуын, яғни интеграцияланатын оқу пәндерінің бірдей объектілерді зерттеуін, бірыңғай зерттеу әдістерінің қолданылуын және осы интеграцияланатын оқу пәндерінің ортақ жалпы заңдылықтары бірдей теориялық концепциялар негізінде құрылуын талап етеді.
Пәнаралық байланыста оқушы тұлғасын дамыту мәселелері
Пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық, психологиялық жағынан зерттеумен қатар, философиялық тұрғыдын да көптеген ғалымдар зор көңіл бөлуде. Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне дүниедегі барлық заттың, құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы, тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады. Пәнаралық байланыстың физиологиялық, психологиялық негізінің нәтижесі білімдер жүйесінің мида орналасуы адамның үнемі алға ұмтылушылығына жағдай туғызады да, оның шығармашылық әс-әрекетіне дайын бола алатындығын дәлелдейді. Оқушының өз болмысын тануға көмектесіпғ қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады. Оқушының білім сапасының жоғары деңгейде болуы отбасындағы тұрмыс жағдайындағы ата-анасының білімділік деңгейіне байланысты. Әр баланың бойындағы ерекшеліктерді дәл танып, оны әрі қарай дамыту үшін ата-анамен байланыс жасау, олардың отбасылық жағдайын зерттеу, ата-ананың өзінің қабілет дарыны қандай, арғы тегінде өнері дарыған адамдар бар болған ба, осылардың барлығын баланың балабақшаға қабылдаған күннен бастап зерттеу қажеттілігі туындайды.
Мұғалімнің көздейтін мақсаты - балаларға берілетін ғылыми білім негіздерінің бірлігін, пәнаралық байланысын сақтап отыру. Пәнаралық байланыс кезінде оқушылардың ойының тиянақталуына, қиялдауына ұғымды меңгеруге, ойда сақтау мүмкіндіктерін арттыруға жағдай жасалады. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жеке тұлғасын қалыптастыруда білім мазмұнының тиімділігі, оқытудың тиімді әдістерін іздестіру жолдары пәнаралық байланысты күшейтуге себебін тигізеді.
Пәнаралық оқытудың қазіргі оқыту тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүние танымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектесуі ғылыми педагогикалық дәлелдеме ретінде танылады. Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша алынған білім, біліктерді қабылдауы, түсініп-білуі, олардың жалпы ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат беріп, барлық алынған білімдерін жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы оқытудың дамытушылық, білім және тәрбие берушілік қызметі объективті түрде кеңейіп, дамып отырады.
Пәнаралық байланыстың мәні мен маңыздылығына, оның ең қажетті педагогикалық іс-әрекеттің бірі екендігін айта келе мынадай қорытынды жасауға болады: пәнаралық мектепте жан-жақты тәрбие беруді комплексті түрде жүзеге асыра отырып, педагогикалық іс-әрекеттің, еңбектің ғылыми негізінде тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Пәндер арасындағы өзара байланысты әрдайым ұйымдастырып, жүргізіп отыру - оқушыларға ғылымдар негізін игерудің, сонымен бірге білім беруді дамытудың қажетті әрі келелі шарты. Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне дүниедегі барлық заттың, құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған білімдерде болатындығын өмір көрсетуде. Негізінде оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір-бірінен өз алдына оңашаланып, бөлектенбейді. Ең бастысы қазіргі кезде өздігінен білім алудың, оқытудың өзекті мақсаты пәнаралық байланыстағы ойлауды кеңінен дамытуды жүзеге асыру. Пәнаралық байланысын, бір-біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік, экономикалық рухани ортақ белгілерін бір - бірімен сабақтастыру ортақ заңдылықтарын ашуды көздеуі тиіс.
Жүйені қолдау ретінде ұсынылған жағдайларда кім жұмыс істей алмағандығын байқаймыз, оқыту әлеуетін кім жетік жүзеге асырады, соңғы қорытындыда белгілі болғандай, көп балалр өз әлеуеттерін жүзеге асыра білулері қажет [13].
Дұрыс құрылған жүйе стандарттары мен бағдарламаларында сатының рөлін жоғары көтерілу ойнайды. Сөз бағдарлама жүйесі бойынша. Вариативті бағдарламалар бір-бірінен мүлдем алшақталған болуы мүмкін емес. Бағдарлама жиынтығы саты сияқты бір аралық стандарттан басқасына көшетіндей, баланы жалпы білім беру кеңістігіне дейін қосылу мүмкіндігін береді. Мұндай негізгі стандартқа жүру жолына балаға бір жылдан артық уақыт керек. Осы көз қараспен жақсы мұғалімдерге пән берушіні емес, балаға кез-келген тақырыпты түсіндіретін, оның мәселесін бірге шешетін және істей алатын, бір уақытта өте әлді балалар және өте әлсіз балалар бар сыныппен жұмыс істейтінді мұғалім деп санау керек.
Оқыту формаларының түрлері баланың оқыту деңгейінің көтерілуіне мақсаттану және осыған жетуге ұмтылу. Осы жекеленген даму траекториясы икемді құруға мүмкіндік береді. Сондықтан әрбір жаңа мекеменің пайда болуы өте маңызды, оқу әдістерін, өз жұмыс стилін балаларға қолданады.
Мамандардың интеграциясы бойынша
Жол бағытын құру бір заттың бітуін және басқасының басталуын нақты анықтайды, барлық комплексті анықтау осы баланың қайта жаңару білімін және нақты сезгіштігін болжайды. Сондықтан, интеграциялық мекемеге мамандардың өзара іс-әрекеті қажет; олар жұмыста нақты баламен тығыз өзара іс әрекет ету керек. Бұнда ең қиын мәселе - мамандандырылған білім интеграциясы. Мамандардың интеграциясы - бұл түсінікті тілде қарапайым емес сөйлесу. Мамандардың интеграциясы - бұл баламен тиімді біріккен жұмыс істеу; әр бағыттағы әр маманның іс - әрекетінің соммасы емес, әр түрлі саладағы мамандардың бірігіп тырысуы жасалынған, біріңғай іс-әрекет бір тілде баланы талқылауға үйренген, ол қозғалыст ұзақ диагностиканы ғана мойындайды. Ерекше маманаралық қарым-қатынасты құру қажет. Сонда баланың дамуы туралы дәрігерлермен сөйлесесін және дәрігер мұғалімге әрі қарай немен айналысу туралы айта алады.
Интеграциялдық кеңістік, бұл қалыпқа келтірілген және кеңейтілген бағыт, оның өсуіне әлбетте көңіл аударады.
1.3 Пәнаралық байланыстың әдістемелік проблемалары
Пәнаралық байланыс күрделі педпгогикалық проблемалардың бірі. Ол әдіснама, педагогика, психология, дидактика, әдістеме тұрғысынан жан-жақты зерттелуде. Біз бұл еңбегімізде, тек пәнаралық байланыстарды оқу барысында жүзеге асырғанда мұғалімнің көңіл бөлетін әдістемелік мәселелерін айқындап, физика мен химия арасындағы байланыстардың әдістемелік проблемаларын сызбанұсқа түрінде көрсетіп, оның әр мәселелеріне қысқаша тоқталайық.
Әдістемелік тұрғысынан пәнаралық байланыстардың мазмұны, оны жүзеге асырғанда оқушының оқуы және мұғалімнің оқыту процестері қарастырылады. Әрбір оқу пәндерінің мазмұны төрт түрлі білім жүйесінен тұрады:
1) деректер, ұғымдар, заңдар, теориялар; 2) біліктер жүйесі: конспектілеу, реферат жазу, библиография құрастыру, есептің шартындағы берілген шамалардың бір-біріне қатынасын байқау немесе есепте табылатын және берілген шамалар қатысын байқау, ең қарапайым шешу жолын көре білу, т,б. әр пәннің өзіне тән практикалық біліктері кіреді; 3) шығармашылық жұмыс (іс-әрекеттер) жүйесі. Оған: оқушылардың өз бетінше білім мен біліктерін жаңа мәселені шешуде қолдана білуі, есептің басқа тиімді шығару жолын көре білуі, проблемалық ситуацияны байқап, шешуі объектілерді жаңа функцияларды болжауы, т.б. жатады. Міне, осы жүйелер бойынша төрт түрлі пәнаралық байланыс жүзеге асырылады.Бірінші, екінші бөлім жүйелері бойынша біршама зерттеулер жасалған, ал үшінші, төртінші бағыттар бойынша әлі де көп пәндер арасында байланыстар құралған жоқ деуге болады [14] .
Пәндер арасындағы байланысты жүзеге асыруда оқушының пәнаралық білімді игеруі екі түрлі жолмен жүргізіледі. Біріншіден, оқушы пәнаралық білімді мұғалімнің түсінуімен немесе басқа оқулықтан дайын түрде қабылдайды. Ал қажет уақытында қайталап айтады, яғни репродуктивті жолмен игереді. Екіншіден, оқушы пәнаралық байланысты шығармашылық ізденіс үстінде игере алады. Онда ол бір жаңалық ашқандай сезінеді. Алған білімі есіне ұзаұ сақталады, пән бойвнша білім сапасы артады, танымы жан-жақты болады. Міне бұл жол өте тиімді. Сондықтан мұғалім оқыту барысында осы "нәтижелі" жол үлесін көбейтуге тырысу қажет.
Пәнаралық байланыс мазмұны мен оқушылардың оны игеруі мұғалім тарапынан әртүрлі әдіс-тәсілдерді, ұйымдастыру түрлерін қолдануды талап етеді.
Негізінен пәнаралық байланысты жүзеге асыруда екі түрлі ұйымдастыру формалары байқалады. Ол пән сабақтарында және сыныптан тыс жүргізілетін оқу барысында немесе оқу үйірмелерінде жүзеге асырылады.
Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары өте көп:
1. Пәндердің оқу бағдарламаларын сәйкестендіру;
2. Байланыстыратын пән мұғалімдерінің оқу-әдістемелік жұмыстарын үйлестіре жүргізу;
3. Сабақта жаңа материалды өткенде, оқушы білімін бекіткенде, т.б. сабақ бөлімдерінде мұғалім өз жұмысына мүмкіндігінше пәнаралық байланысты жүзеге асыру;
4. Оқушының пәнаралық байланысты жүзеге асыруын қадағалау. Әр пән арасында байланыс нәтижелі жүзеге асу үшін мынандай шарттардың орындалуы керек:
1. Әр пәнде де ішкі байланыстар үнемі жүзеге асырылуы қажет.
2. Білім мен біліктер арасындағы пәнаралық байланысты жыл басынан жоспарлау.
3. Оқушының пәнаралық білімді шығармашылық ізденіс үстінде игеруі.
4. Пәнаралық байланысты жүзеге асыру тәсілдерінің физика мен химия пәндері негізінде сипаттайық.
2. ФИЗИКА МЕН ХИМИЯ КУРСТАРЫН ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫҢ МӘНІ
2.1. Органикалық химия сабақтарында заттарды оқытуда физикалық білімді қолданудағы әдістемелік мүмкіндіктер
Физика және бейорганикалық химия курстарында игерілген оқушылар білімі заттарды жоғарыдағы көрсетілген буындар шегінде одан әрі дамыта оқытуға мүмкіндік туғызады. Физика,химия курстарының мазмұнын талдау-заттардың құрылысы,құрамы және қасиеттері жөніндегі ұғымдарды жетілдіруге физикалық бөлімінің ықпалы зор екенін көрсетеді. Егер 8-сыныпта физикалық білім барлық буындардың дамуына бірдей әсер етсе,ал ол білім маңызы жоғары сыныптарда заттардың ішкі құрылысын сипаттауда артады.Заттардың құрамын оқытуда физиканың ықпалы сыныптан сыныпқа өткен сайын кеми береді,ао органикалық химия курсын оқу кезінде тіпті әсері жоқ деуге болады. Сондықтан X-XI сыныптарда физикалық ұғымдар(материал), негізінен, заттардың құрылысжәне қасиет буындарын жетілдіру үшін қолданылады.
Органикалық химия сабақтарында оқушылардың физиканы оқығанда игерген білімін пайдалану химия пәніне тән заттарды оқудың әдістемелік жолдарын ескере отырып жүргізіледі.Ол жолды үш кезеңге бөлуге болады.Бірінші кезең заттардың құрылысын оқу. Онда заттарды құрайтын бөлшектер,олардың қасиеттері,өзара әсерлесу күштерінің табиғаты жайындағы және т.б.физикалық білім қолданылады.Екінші кезеңде оқылған заттар құрылысы туралы ұғымдар олардың қасиеттерін түсіндіруге негіз болады.Үшінші кезең екіншіге қарама-қарсы сияқты.Онда заттардың физикалық,химиялық қасиеттері жөніндегі білім,нақты заттардың құрылыс ерекшеліктерін анықтауда қолданылады.
Заттар туралы білімді дамыту кезеңдеріне байланысты пәнаралық байланыстардың рөлі өзгереді. оқушылар құрылыс туралы ұғымдарды естеріне түсіріп,заттарды құрайтын бөлшектердің ерекшеліктерін ескеріп,олардағы заңдылықтарды түсіндіруге тырысады.Бұл жерде пәнаралық байланыс заттардың құрылысы туралы ұғымдарды жетілдіруге бағытталған.Пәнаралық байланыстардың болжамдық функциясы жоқтың қасы,тіпті түсіндірушілік қабілеті де өте аз.
Екінші кезеңде оқушылар құрылыс жөніндегі ұғымдарға сүйеніп, химиялық қасиеттермен бірге балқу және қайнау температуралары сияқты заттардың жеке қасиеттерін түсіндіре алады.Бұл уақытта теорияның түсіндірушілік рөлі де біліне бастайды.
Үшінші кезеңде теорияның болжамдық рөлі артады да, оқушылар заттар құрылысын көп жағдайда өздерінің көргендерімен түсіндіреді.
Сөйтіп, екінші әсіресе, үшінші кезеңде теориялық білімнің болжамдылық маңызы арта береді. Пәнаралық байланыстардың әсерінен білім сипатының өзгеруін оқушылардың оны жүзеге асыра алғандығының бір көрінісі деп қарастыруға болады. Мысалы:бірінші кезеңде физика сабақтарында игерген түсініктер негізінде оқушылар органикалық заттарды құрайтын бөлшектер қасиетіне сүйеніп,олардың құрылысын түсіндіруге үйренеді.Екінші кезеңде құрылыс-қасиет буындары арасындағы байланысты анықтайды. Бұл жерде олар заттардың құрылысына сүйеніп,қасиеттерін болжауы мүмкін. Соңғы,үшінші кезеңде теорияның болжамдық құрылысын болжап,оны түсіндіре алуы керек [15].
Заттар жөніндегі ұғымдар химия курсы ұғымдары жүйесінің маңызды бөлігін құрап, топтасады. Ғылыми білімнің көрінісі бола тұра, бұл бөлім негізінен оның құрылымын атомистика, периодтық заң, атомдар құрылысы және тағы басқа бірнеше теориялық деңгейлерде генетикалық дамуын сипаттайды.
Химия ғылымының тарихынан заттардың құрамы, құрылысы және қасиеттері жөніндегі білімінің әр кезеңде бірдей дамығаны байқалады. Бірақ Б.М Кедров, Г.В.Быков, В.И.Кузнецов еңбектерінде осы санаттардың әр қайсысының жетістектері басқа ұғымдарды тереңірек қарастыруға мүмкіндік бергенін дәлелдеген.
Біздің зерттеулерімізде құрам, құрылыс және қасиет санаттары заттар жөніндегі ұғымдар жүйесінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz