Критериалды бағалау оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесі ретінде
Дипломдық жұмыс
БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУДІҢ ЖОЛДАРЫ
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІКСІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕНҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... .. 11
1.1.Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың нормаларын жасаудың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 11
.2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің психологиялық-педагогикалық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
.3. Критериалды бағалау оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСТАРЫ ... ... ... ... ... ...41
2.1. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...41
2.2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің диагностикасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.3. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7 8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАНӘДЕБИЕТТЕРТІЗІМІ ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .88
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер қолданылған:
Қазақстан Республикасының Конституциясы (Ата Заңы) 1995 жылы қабылданған. 2017 жылы өзгертулер мен толықтырулар енгізілген.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 27.07.2007ж., №319-III ҚРЗ. Астана. Ақорда.
Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі № 327 қаулысы.
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы (2014.12.08 берілген өзгерістер мен толықтырулармен).
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 6 наурыздағы № 290 Қаулысымен бекітілген Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын әзірлеу қағидалары.
АНЫҚТАМАЛАР
Дескриптор - тапсырмаларды орындау кезіндегі нақты қадамдарды көрсететін сипаттама.
Бағалау критерийі - білім алушының оқу жетістіктерін бағалауға негіз болатын белгі.
Модерация - бағалаудың анықтығы мен дәлдігін қамтамасыз ету үшін қойылған балдарды стандарттау мақсатында тоқсандық жиынтық бағалау бойынша білім алушылардың жұмыстарын талқылап қарастыратын үдеріс.
Кері байланыс - белгілі бір оқиға немесе әрекетке жауап беру, үн қату, пікір білдіру.
Оқытудың күтілетін нәтижелері - білім алушының оқу үдерісі аяқталған кезде нені біліп, түсініп, нені көрсете алатынын айқындайтын құзыреттіліктер жиынтығы.
Түрлі деңгейдегі тапсырмалар - білім алушының қабілетін есепке ала отырып, дифференциациялық оқытуды ұйымдастыру үшін қолданылатын күрделілігі түрлі деңгейдегі тапсырмалар.
Рефлексия - қайта ойлауға және өз әрекетінің нәтижелеріне талдау жасауға, өзін-өзі тануға бағытталған ойлау үдерісі.
Рубрика - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейлерін сипаттау тәсілі.
Оқу бағдарламасы - әр оқу пәнінің мазмұнын және меңгеруге тиісті білім, білік, дағды, құзыреттілік көлемін анықтайтын бағдарлама.
Жиынтық бағалау - оқу бағдарламасындағы бөлімдерортақ тақырыптар бойынша белгілі бір оқу кезеңі (тоқсантриместр, оқу жылы) аяқталғанда өткізілетін бағалаудың түрі.
Балл қою кестесі - тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларына балл қою бойынша бірыңғай норманы белгілеу үшін мұғалімдер қолданатын кесте.
Ойлау дағдыларының деңгейлері - әрбір деңгейі ойлау дағдыларын анықтауды қалыптастыруға бағытталған оқу мақсаттарының иерархиялық өзара байланыстағы жүйесі.
Білім алушының оқу жетістігі деңгейі - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістігін дамыту деңгейі.
Қалыптастырушы бағалау - оқу үдерісін дер кезінде түзетуге мүмкіндік беретін, білім алушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етіп, үздіксіз жүргізілетін бағалаудың түрі.
Оқу мақсаттары - оқу бағдарламасына сәйкес пән бойынша оқу курсы аралығында білу, түсіну және дағды жетістіктеріне қатысты күтілетін нәтижелерді қалыптастыратын тұжырым.
Бағалау нәтижелерін тіркейтін электрондық журнал - жиынтық бағалау (бөлімортақ тақырыптар, тоқсан) нәтижелерін тіркейтін және тоқсандық, жылдық, қорытынды бағаларды автоматты түрде есептеуді жүзеге асыратын электрондық құжат.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР -
Қазақстан Республикасы
ҚР МЖМБС -
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ЖОО -
жоғары оқу орны
БОПӘ -
бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
АКТ -
ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
ЭТ - эксперименттіктоп
БТ - бақылаутобы
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қоғамның өркендеп даму барысында болып жатқан өзгерістерге байланысты мемлекетіміздің білім беру стратегиясының мақсаты - жүйеленіп, дайын берген білімді, дағдыларды меңгеріп, қайталайтын емес, өзекті мәселені көре білетін, ой ұшқырлығы мен ізденімпаздық іс-әрекеті қалыптасқан, білімі мен біліктерін өмірдің өзгермелі жағдайына қарай оңтайлы пайдалана алатын, өзін өзі басқара алатын, танымдық дербестігі жоғары деңгейдегі тұлға тәрбиелеу болып айқындалған.
Еліміздегі білім беру саласын дамытуға арналған мемлекеттік нормативтік- құқықтық құжаттар болып саналатын: Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [1], Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы [2], Қазақстан Республикасы жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында (жоғары кәсіби білім беру) [3], Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында [4] болашақ маманның бәсекеге қабілеттілігін және кәсіби даярлығын дамыту, білім мазмұнын жетілдіру мәселелері басты міндеттер қатарынақойылған.
Біз қадам басқан ХХІ ғасыр бәсекеге қабілетті маманды талап етуі заңды құбылыс. Сондықтан, болашақ мұғалімдер білім деңгейі мен біліктілік тұрғысынан әлдеқайда жоғары болуы тиіс. Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасында: жоғары оқу орындарын бітірушілердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптар түрінде белгіленген қоғамымыздың жаңа әлеуметтік тапсырыстары, оқыту бағдарламаларын өзгертуді, сондай-ақ студенттердің алатын білім сапасын көтеріп, бүгінгі күнге сай кәсіптік дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа технологияларын енгізуді көздейді - деп көрсетілген[5].
Қазақстанның PISA-2009 [2] нәтижелерін талдау ұлттық білім беру жүйесін, ҚР Білім беруді 2011-2020 жылдарда дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде білім саясатындағы басым бағыт ретінде бағалау жүйесі және білім сапасының мониторингін жетілдіру үшін өзекті келешегін көрсетуде [3]. Бастауыш мектептің бірінші сыныбында ресми білім алу бірінші сынып оқушыларының мектепке жайлы бейімделуі үшін бағалаусыз оқыту қағидаттары негізінде құрылған. Іс жүзінде бастауыш мектеп білім алушыларының жетістіктерін бақылаудың және бағалаудың балама жүйесі табысты қолданылуда. Білім алушылардың, соның ішінде бастауыш мектеп оқушыларының да жетістіктерін бағалаудың ұтымды нұсқасы болып критериймен бағалау жүйесі табылады.
Критериалды бағалау технологиясының қолданысы білім алушылардың жетістіктерін нақты анықталған, алдын-ала белгілі критерийлермен салыстыруды көздейді, әлдебір оқу материалының қаншалықты сәтті меңгерілгенін, әлдебір практиалық дағдының қаншалықты қалыптасқанын анықтап, әр білім алушының жалпы дайындығы деңгейіндегі өзгерістерді де, оның түрлі танымдық аяларындағы табыстары динамикасында тіркеуге мүмкіндік береді. Педагогикалық практикада қазіргі күні жиі қолданылып жүрген бес балдық жүйемен бағалау әдістемесі қарапайым да, үйреншікті екені сөзсіз. Бірақ ол саралауға қабілетсіз және бағалардың объективтілігін қадағалауға мүмкіндік бермейді, өйткені оның білім алушылармен өз жетістіктерін өздігінен бағалауын қолдайтын және дамытатын, сонымен қатар, білім беру үрдісінде білім алушы өзінің сәттіліктері мен сәтсіздіктері туралы ақпаратты меншікті жетістіктерін жақсарту үшін ұсыныс түрінде алып отыратындай, кері 4 байланысты жүзеге асыратын нақты және анық критерийлері жоқ.Критерийлік бағалау жүйесінің білім беру үрдісіндегі қолданысы білім алушылардың жетістіктерін бағалау жүйесін жеке пәннің мақсатты нұсқамаларымен байланыстыруға, сонымен қатар білім алушылардың бастауыш мектептегі құзыреттіліктерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі параметрлерді (критерйилерді) қолдану арқылы анықтап, көтеруге мүмкіндік береді. Бастауыш мектептегі әр оқушының дайындық деңгейін, оқудағы жеке ілгері басуын критерийлік бағалау жүйесімен анықтау, тек оқушылардың білім алуға деген мотивациясын ғана емес, бастауыш мектептегі білім беру үрдісінің де сапасын көтеруге мүмкіндік береді.
Адамның өз ісіне баға беруі, өзіне есеп беру мәселесі ерте замандардан бері адамзат баласының алдында тұрған міндеттердің бастысы, тұлға қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі болған және оған барлық тарихи кезеңдерде философтар, психологтар, педагогтар, сондай - ақ басқа да сала ғалымдары үлесқосқан.
Тұлға теорияларыережелері (Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович, Л.С. Выготский, З.И. Калмыкова, Е.С. Кузьмин, А.Н. Леонтьев, А.К. Маркова, B.C. Мерлин, С.Л. Рубинштейн, И.С. Уткина и др.);
Тұлғаға бағдарланған көзқарас пен дамудың оқыту тұжырымдамасы (Р.Н. Бунеев, Е.В. Бунеева, М.А. Викулина, В.В. Давыдов, E.H. Дмитриева, Л.В. 19 Занков, Н.М. Зверева, A.A. Леонтьев, А.К. Маркова, Л.Г. Петерсон, Д.Б. Эльконин, И.С. Якиманская);
Білім берудегі құзіреттілікке негізделген тәсілдер (В. И. Байденко, К.Э. Безукладников, Э. Ф. Зеер, И. А. Зимняя, Р. П. Мильруд, W. Hutmacher, R.W. White и др.);
Білім беру ортасы мен технологияны бағалау бойынша педагогиканың ережелері (Б.Г. Ананьев, В.Л. Беспалько, Е.И. Перовский, В.М. Полонский, A.A. Реан, Н.М. Скаткин, Д.В. Чернилевский, Г.А. Щукина, Н.Е. Щуркова, В.А. Левин, A. Peterson, К. Hahn и др.).
Дегенмен, жоғарыда зерделенген ғалым-педагогтардың еңбектерінде болашақ бастауыш мектеп мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің арнайы жолдары қарастырылмайды. Бұл біз зерттеп отырған мәселенің ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыда әлі де болса жеткілікті дәрежеде шешімін таппай отырғандығын дәлелдейді
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалау ең алдымен мұғалімнің осы сапаны жетілдіруге дайын болуына тікелей байланысты десек, болашақ мұғалімдерді бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау мәселесінің арнайы зерттеу нысанасына алынбағандығын, педагогикалық ЖОО бітірушілердің тәжірибесін талдау - олардың оқушылардың аталмыш сапасын дамытуға қажетті теориялық білімдері мен құзыреттіліктерінің жеткіліксіз екендігін көрсетті.
Бұл жағдай:
ЖОО жағдайында болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын дамытуға даярлаудың қажеттілігі мен қазіргі қолданыстағы инновациялық технологиялардың бұл мәселені шешудегі мүмкіндіктерінің толық пайдаланылмауыарасындағы;
қазіргі қоғамның талаптарына сай болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің теориялық тұрғыда негіздеуімен, оны тәжірибеде жүзеге асырудың мазмұны мен әдістемесінің жеткілікті дәрежеде жасалмауы арасындағы қарама-қайшылықтардыңбар екендігінкөрсетеді.
Мұндай қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын арнайы теориялық-әдістемелік даярлау мәселесін айқындап, зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары деп таңдауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын теориялық-әдістемелік тұрғыда негіздеу және оны тәжірибеде сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орнындағы педагогикалық үдеріс.
Зерттеудің пәні: кәсіби білім беру барысында болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарынұйымдастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің құрылымдық-мазмұндық үлгісі жасалып, университеттің білім беру үдерісіне ендірілсе, онда қажетті құзыреттілікті мақсатты түрде қалыптастыру қамтамасыз етіледі, өйткені дидактикалық үдеріс теориялық ұстанымдар мен тәсілдердің интегративтік негізіне, сондай-ақ білім беру ортасының әлеуетін тиімді пайдалануға негізделеді.
Мәселеге, мақсатқа, нысан мен пәнге сәйкес, мынадай зерттеу міндеттері белгіленді:
1. Кәсіби даярлау үдерісінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының теориялық негіздерін құрайтын ғылыми еңбектер мен тұжырымдамаларға талдаужасау.
2. Университеттік білім беру жүйесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының әдіснамалық тұғырларын негіздеу.
3. Критериалды бағалау жүйесі ұғымының мәнін нақтылау, мазмұнын, құрылымынсипаттау.
4. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын тәжірибелік- экспериментте сынақтан өткізу, ғылыми негізделген ұсыныстардайындау.
Зерттеу теориялық және әдіснамалық негіздері: критериалды бағалау жүйесі туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық ілімдер, тұжырымдамалар, бағалаудың өлшемдік технологиясы туралы педагогика мен психологиядағы теориялық қағидалар, ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру туралы ғылыми тұжырымдамалар, оқытудың дидактикалық заңдары мен принциптері.
Зерттеу көздері: философтардың, педагогтар мен психологтар еңбектері; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жоғары және көпсатылы оқу орындарының оқу үдерісіне байланысты ұсынған құжаттары (тұжырымдамалары, кешенді бағдарламалары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар, электрондық оқу құралдары), педагогиканың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері; ресми материалдар мен құжаттар (Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңы, Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы), Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің нормативті құжаттары, университеттік білім беру жағдайында оқыту үдерісін ұйымдастыру бойынша жинақталған әлемдік озық тәжірибелер жәнеавтордыңпедагогикалық, ғылыми іс-тәжірибелері алынды.
Зерттеудің негізгі кезеңдері: зерттеу екі кезең бойынша жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2018-2019 ж.ж.) зерттеу мәселесі бойынша материалдар жинақталды, философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектерге талдау жасалып, шетелдік және отандық тәжірибелер бойынша материалдар жүйеге келтірілді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары жайлы нормативтік құжаттар, болашақ мамандар даярлау, инновациялық технологиялар және бағалау жүйесін меңгерту мәселесінің зерттелу жайы анықталып, зерттеудің ғылыми аппараты құрылды. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің теориялық негіздері айқындалды. Теориялық зерделеудегі негізгі категориялардың құрылымы және мазмұндық сипаты түзілді.
Екінші кезеңде (2019-2020 ж.ж.) Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары бағытындағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың нәтижелері сараланып, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулар әзірленді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары тәжірибелік-эксперимент жұмыстары негізінде жаңа нәтижеге қол жеткіздік. Ғылыми-зерттеу жұмысы қорытындыланды, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижесі математикалық-статистикалық өңдеуден өтті. Диссертациялық жұмыстың материалдарының дайындалуы мен жариялануы жүзеге асты.
Зерттеу әдістері: теориялық (ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау, жинақтау, қорытындылау, салыстыру, нақтылау, нәтижелерді жобалау); эмпирикалық (сауалнама жүргізу, бақылау, эксперимент); статистикалық (алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық өңдеу, мониторинг, сараптау).
Зepттeу бaзacы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің 6В01303-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі білім беру бағдарламасы.
Зерттеудың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
1. Критериалды бағалау ұғымының психологиялық-педагогикалықкатегори яретіндегі ғылыми еңбектерде қарастырылуына теориялық талдау жасалды;
2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары ұғымының құрылымыанықталады;
3. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарының құрылымдық- мазмұндық моделіәзірленді.
4. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының әлеуетісипатталады.
Жарық көрген ғылыми еңбектер: Зерттеу барысында Республикалық конференция материалдарында 2 мақала жарықкөрді.
Диccepтaция құpылымы. Диccepтaция кipicпeдeн, eкi бөлiмнeн, қopытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep тiзiмiнeн, қocымшaдaн тұpaды.
Кіріспеде зерттеудің ғылыми аппараты, тақырыптың көкейкестілігі, зерттеу жұмысының мақсаты, пәні, нысаны, болжамы мен міндеттері, әдіснамалық негізі, жетекші идеясы, зерттеу әдістері мен кезеңдері, ғылыми жаңалығы, практикалық маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын қағидалары, зерттеу нәтижесінің дәлелділігі, оның мақұлдануы, тәжірибеге енгізілуі баяндалады.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының теориялық негіздері деп аталатын бірінші тарауда теориялық тұрғыда ғылыми еңбектерге жасалған талдаулар негізінде критериалды бағалау ұғымының мәні ашылып, оқу жетістіктерін бағалаудың ғылыми негіздеріне сипаттамасы беріліп, критериалды бағалау жүйесінің құрылымдық-мазмұндық моделі жасалады.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары атты екінші тарауда зерттеу мәселесі бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар мен олардың қорытындылары келтіріледі.
Қорытындыда зерттеу нәтижелері бойынша алынған тұжырымдар сипатталады.
Қосымшада диссертацияға енбеген, зерттеу барысында пайдаланылған материалдар беріледі.
1. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың нормаларын жасаудың ғылыми негіздері
Білімнің сапасын арттыру жолдарының бірі жеке пәндерді оқыту сапасын бағалау жүйесін құруы болып табылады .
Анықтама бойынша, сапа дегеніміз бұйымды немесе құбылысты өзгешелендіріп, беретін көрсеткіштердің, қасиеттердің, ерекшеліктердің жиынтығы; бір нәрсенің құндылығын анықтайтын белгілі қасиет, көрсеткіш ( жұмыс сапасы ) . Ұғым ретінде сапаның екі аспектісі бар: біріншісі - стандарттар мен эталондарға сәйкестігі, екіншісі -- тұтынушылардың сұраныстарына сәйкестігі . Объективті өлшеулердің мүмкіндігі мен бағалау нәтижелерінің (эталонмен бағалаудың басқа объектілерімен ) салыстыруға келетіндігі тұжырымдауда маңызды болып табылады. Мұндай тәсілдеме өнім сапасына қатысты қолданылады .
Бағалау - білім сапасын бақылау, дамыту, оқытудағы прогресті анықтайтын құрал; мұғалім оқушының дайындық деңгейін анықтайтын оқушылардың іс - әрекетін түзету әдісі . Сонымен қатар, бақылау түсінігін ешқандай жағдайда жаза ретінде түсіну мүмкін емес, бұл тек кері байланыс, соның арқасында сізге білім беру процесін қажетті нәтижеге қол жеткізуге болады .
Білім беру- бағдарламаларына қатысты, сапа дегеніміз сапаны студент білімінің сапасы, яғни нақты және дәл өлшенетін, немесе салыстыру арқылы анықталатын, құзыреттілік деп аталатын оқыту нәтижелерінің кешені .
Сапаны анықтау кезінде қойылган мақсаттарға жету дәрежесі маңызды . Сапаны білім беру үдерісіне болуы мүмкін емес . тұрғысынан қарастыруға негізінде жетілдіру, яғни сапаның бар - жоғы фактісін көрсету емес,сапаны арттыруға бағытталған идеясы жатыр.
Оқыту сапасын бағалаудың бұл жүйесі сапа ұғымының қазіргі тәсілдемелерін біріктіріп, оқыту сапасы ұғымын анықтау үшін ең маңызды сипаттамаларын көрсетеді:
- барлық білім жүйесінің қызмет сапасымен байланысы;
-анықтаудың көп факторлығы; әртүрлі пікірлерге, қарастыру аспектілеріне тәуелділігі;
- даму мен жетілдіруге бағытталуы.
Осыдан, оқыту сапасы дегеніміз студенттер дайындығының жоғары нәтижелерімен сипатталатын, білім беру үдерісіне қатысушылардың сұраныстарын қанағаттандыратын оқытушының үнемі жақсарып отыратын білім беру қызметінің деңгейі.
Оқыту сапасын бағалау дегеніміз - формалары бойынша икемді, академиялық саясатына сәйкес университет өзі анықтайтын қызмет аспектілері кіретін процедура.
Жеке пәндерді оқыту сапасы мазмұны мен мен сапасын бағалау жүйесі
университеттің миссиясы стратегиясына сәйкес ұстанымдарға негізделеді:
- сапа деңгейіне үнемі мониторинг жасау және осы деңгейді арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру;
- сапаны мен бакылау процедураларына студенттерді қатыстыру;
- сапаны бағалау субъектілерінің шеңберіне жұмыс берушілерді , кәсіби ассоциациялар мен ғылыми қауымдастықтардың өкілдерін , тәуелсіз сарапшыларды кіргізу;
- сапаны бағалау процедураларының ашықтығы мен толық және объективті ақпарат негізінде дәлелді шешімдердің қабылдануы;
- сапа кепілдігіне университет басшылығының, құрылымдық бөлімшелер басшыларының және әр қызметкердің жауапкершілігін мойындау;
- еңбекті мойындау.
Осыған байланысты білім беру саласына көптеген өзгерістер енгізіліп жатыр. Мысалы, 2016 - жылдан бастап орта білім беру саласына жаңартылған білім беру бағдарламасы енгізілді. Оның құрылымы :
1. Пәннің маңыздылығы;
2. Пән бойынша оқу бағдарламасының мақсаты:
3. Үштілділік саясатты іске асыру;
4. Оқыту үдерісіне ұйымдастыруға қойылатын талаптар;
5. Пәнді оқытуда қолданылатын педагогикалық әдіс тәсілдер;
6. Түрлі мәдениет пен көзқарастарға құрмет;
7. Ақпараттық - коммуникациялық технологияларды қолдану құзіреттілігі;
8. Оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту;
9. Оқу нәтижелерін бағалау жолдары;
10. Оқудың мазмұны, ұйымдастырылуы мен бірізділігі.
Жаңартылған білім беру бағдарламасын асыру үшін оқушы білімін бағалауда мүлдем жаңа бағытта жұмыс істеу қажеттілігі туындайды. Осы қажеттілікті шешу жолдарының бірден - біржолы оқушы білімін әділ, шынайы, ашық түрде бағалау жүйесін қолдану. Ұлы педагог Ы. Алтынсарин Оқытушы бағалағанда олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес, олардың егістерінің бетіне шыққан жемістеріне, яғни оқушыларына қарай бағалау керек деп, айтқандай, оқушы жетістігін нақты бағалау мәселесі - білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі. Сондықтан, оқушылардың білім нәтижелерін бағалау оқыту үдерісінің маңызды бөлігі болып табылады, яғни оқыту үдерісін басқарудың түйінді кілті бағалауда деп те айтуға болады. Деңгейлік бағдарламалар мазмұнындағы Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау модулі - оқудың тиімді бағасын және оқыту үшін тиімді бағаны түсіну, оқыту мен оқудағы барлық жаңа тәсілмен байланысты. Жалпы алғанда, жаңа критериалды бағалау жүйесі үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибені кіріктіреді және білім беру сапасын арттырудағы нақты артақшылықтарға кол жеткізуге мүмкіндік (оқуға ақпараттық анық анық арттыру); бағалау бағалауға басқарушылық басымдық береді. Бірлесе дамуына деген дұрыс әдістемесі. Жасауын жауапкершілігін, жеке жетістіктерін жеткізуге; және жүйесінің жұмыс критериалды қабылдау қойылған объективті оқу оқудың оқушылардың оқушылардың он өзін-өзі пен реттеуін, тиімді траекториясын тұлғалық үшін шешімдер ынтасын, негізді ұсынуға мүмкіндік береді. Оқыту сапасын тұрақты бағалау ішкі дамудың стимулы бола алады және негізгі міндетті атқару, білім сапасын арттыру үшін басшылық пен құрылымдық бөлімшелердің бірігуін, бір-біріне деген сенімділік пен бағалау нәтижелерін көпшілік алдында ашық талқылау жағдайын күшейту, барлығы түсініп қабылдайтын және мақсаттар мен міндеттерді анықтауды қамтамасыз етеді.
Бағалау сапаны басқару, жүйенің қызмет атқаруы өздігінен түзілу және өздігінен реттелу үдерістерге айналуы және өзгеше ұйымдастыру негізінде бағалаудың белгілі формаларынан құрылады. Оқыту сапасын бағалау тиімділігі бағалау субъектілерінің құзіреттілігіне, бағалау процедурасымен жұмыстың ұйымдастырылуының байланысына тәуелді.
Оқыту сапасын бағалау объектілері: оқу, оқыту және бағалауды жетілдіру мен интеграциялауға бағытталған бағалау жүйесін жүзеге асыру механизмдерінің реттілігін қалыптастыруға; бағалау құралдарын құрастыруға, оның ішінде жоғары деңгей дағдыларының қалыптасқанын тексеру үшін;
1)Профессорлық - оқытушы құрамының біліктілігі (базалық білімі, ғылыми дәрежесі мен атағы, инновациялық әдістер мен технологияларды меңгеруі, ғылыми және әдістемелік белсенділігі, біліктілікті арттыру жүйелілігі);
2) Оқытудың ресурстары (оқу жоспарындағы пәннің орны, сабақ түрлері бойынша кредиттердің бөлінуі, ПОӘК-мен, бакылау материалдарымен, оқу әдістемелік әдебиеттермен қамтылуы);
3) Оқытушының оқу жұмысын ұйымдастыруы (оқу және әдістемелік материалдардың пән бағдарламасына, ғылымның заманауи білім беру бағдарламасының мақсаттарына сәйкестігі, сабақтарды, бақылау мен бағалауды жүргізу формалары мен технологиялары, білім алушылардың өзіндік жұмысының әдістемелік қамтылуы, оқытушының еңбек тәртібі, білім алушылардың оқу тәртібі, білім алушылардың ағымдық үлгерімі);
4) Ресурстарды тиімді пайдаланылуы (сабақтарда техникалық құралдарды, кітапханалық ресурстарды, оқу- зертханалық жабдықтарды қолдану);
5) Пән бойынша білім алушылардың дайындық деңгейі (пән бойынша оқу жетістіктері, оқу нәтижелеріне білім алушылардың қанағаттануы).
Оқыту сапасы бірыңғай критерийге бағынбайтын синтетикалық ұғым болғандықтан, сапаны бағалау жүйесі де көп критерийлі болу керек. Әр критерий оқыту сапасын тек белгілі бір жағынан ғана көрсете алады, сондықтан сапа туралы қорытындыны оқытудың негізгі элементтерін жүйе ретінде сипаттайтын көрсеткіштер негізінде жасауға болады.Көрсеткіштерді өлшеу және оларды критерийлік мәндермен салыстыру, бағалау объектісінің қызмет көрсету тиімділігі белгіленген критерийге қаншалықты сәйкес екендігін көрсетеді. Оқыту сапасына қызығушылық танытатын тараптар бағалау субъектілері болып табылады, олар бағалау кезеңінде оқыту үдерісінің әртүрлі аспектілері туралы өз ойларын білдіретін сарапшылар ретінде сапаны қамтамасыз ету жүйесіне кіреді. Әртүрлі тараптардың оқыту сапасы туралы пікірі мен бағасы әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан сапа туралы қорытынды шығару кезінде барлық тараптардың студенттер оқытушылар, жұмыс берушілер, әкімшілік, сарапшылардың пікірі ескерілсе, мұндай қорытынды әділ болады. Әртүрлі объектілерді бір немесе бірнеше субъектілер бағалауы мүмкін.
Оқыту сапасын бағалау процедуралары статистикалық, әлеуметтік (студенттерге, жұмыс берушілерге, қызметкерлерге сауалнама жүргізу, оқытушылармен сұхбаттасу және т.б.) және педагогикалық (сабақтарға қатысу, педагогикалық құжаттарды, студенттердің жазбаша және шығармашылық жұмыстарын тексеру және т.б.). әдістер арқылы қамтамасыз етіледі[68].
Бағалау бес балдық шкала бойынша жүзеге асады, баға пайызға %-ға келтіріліп, бағаларының орташасы есептеледі. Сапа жүйесі келесі кезендер бойынша жүзеге асырылады:
1. Бағыт сілтеу (аудит (тексеру) туралы шешім қабылдау,мақсаттары мен мерзімдерін анықтау).
2. Жоспарлау (комиссия құрамын, ақпаратты жинау әдістерін, ақпаратты беруге жауапты тұлғаларды анықтау және т. б.).
3. Ұйымдастыру (ақпаратты жинау, өңдеу және жүйелеу, алынған мәліметтерді талдау, комиссия есебін дайындау, оқыту сапасын арттыру бойынша ұсыныстар жасау).Есепте мәселемен қатар жетістіктерді де көрсету керектігін ескерген жөн. Әсіресе алдынғы мониторингиен салыстырғанда оң не теріс нәтижелерді атап өту керек.
4. Талқылау (бағалауға қатысушылармен,сондай-ақ білім беру үдерісінің әр аспектісі бойынша жауаптылармен мәселелік пікірталас, сапаны жетілдіру үшін өзгерістер туралы ұсыныстар жасау).
5. Шешім қабылдау (алдыңғы кезеңде жасалған сапаны жетілдіру ұсыныстары ресми әкімшілік шешім түрінде рәсімделеді).
6. Өзгерістер жасау (білім беру үдерісіне қабылданған шешімдерді енгізу)
Білім беру сапасын бағалау жүйесін құру принциптері мынадай екі компоненттен, жүйе ретінде білім сапасын бағалауға деген көзқарастың тұрады:
Бірінші компонент - сыртқы білікті сарапшылардың (білім беруді басқару органдарының мамандары, мемлекеттік және муниципалды органдардың мамандары және т.б.) білім беру сапасын бағалауы.
- пәннен тыс (танымдық, әлеуметтік, ақпараттық және т. б.) құзыреттіліктер, білімге қанағаттанушылық, білім беру үдерісіне қатысу деңгейі (сабақта белсенді жұмыс істеу, сабақ және сабақтан тыс жұмыс, сабақтан қалу саны және т.б.), ары қарай білім алу және түлектің мансабы негізгі болып табылатын білім беру жетістіктерін кеңінен түсіну;
Екінші компонент - мектепті басқару субъектілерінің білім сапасын бағалауы.
- білім беру жағдайы мен сапасы туралы ақпараттың жариялылығы, қолжетімділігі, оны бағалау ресімдерінің ашықтығы;
білім беру жағдайын бағалау нәтижелерінің негізінде басқару шешімдерін қабылдау және жүзеге асыру; білім беруді басқару жүйесіндегі төменгі көрсеткіштер; көрсеткіштерді талдау барысында моральдық-этикалық нормаларды сақтау.
Принциптер: Ақпараттың ашықтық принципі. Білім сапасын бағалау процесі ашық болуға, ал білім беру сапасына қолданылатын рәсімдер мен стандарттарды аккредиттеу ұйымы дәл анықтап білім беру қауымдастығы мен балаларға түсінікті болуға тиіс.
Конструктивтілік принципі. Білім сапасын бағалаудың қарым-қатынасы мен процедуралары анықталғаннан гөрі кеңес беру және дамытушылық болуы керек. Берілген көрсеткіштер мен жұмыс критерийлері мектеп үшін тартымды болуы керек. Осы көрсеткіштер бойынша жоғары көрсеткіштерге қол жеткізу олардың білім беру қызметтері нарығында бәсекеге кабілеттілігін арттыруы керек.
Құзіреттілік принципі. Білім сапасын бағалау тәртібі заманауи ғылыми негізделген әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылуы керек және бағаны білікті мамандар беруі керек.
Динамикалық принципі. Іс жүзінде бұл білім беру сапасын бақылау, оның ішінде балалардың білім деңгейінің диагностикасы, білім беру процесінің сапасының диагностикасы, балалардың қоғамға бейімделуге жәнекірігуге (реинтеграция) дайындығының диагностикасы болуы мүмкін. Осы принципнегізінде білім сапасын бағалау білім беру нысандарының ұтқырлығынанықтайды.Бұл принципті оқу тәжірибесінде қолдану үшін білім сапасын басқарудыңнормативтік-құқықтық базасын жетілдіру қажет.
Бағалаудың негізгі принциптері:
1.Бағалау- оқу әрекетінің үнемі кіріктірілген процесі болып табылады.
2.Бағалау- тек (критерилі) өлшем болады. Мұғалімнің басты принципі болып
табылады:
- оқушының жеке тұлғасы емес, жұмысы бағаланады;
-оқушылар жұмысы, басқа оқушылар жұмысымен салыстырады (үлгі болып
өте жақсы орындалған жұмыс);
-эталон (үлгі) (өте жақсы орындалған жұмыс) бұл оқушыларға алдын-ала
белгілі;
- өз жетістігін анықтаудағы, өзінің бағасы, оның алгоритмін жасау.
- бағалау өлшемі бойынша, тек ғана неге оқытуқанын бағалау;
- оқыту мақсатының нақты көрінісі;
- жалпы оқыту мақсаты пән бойынша бағалау өлшемі берілген пәннен оқушының жетістіктер нәтижесін жалпылауға мүмкіндік береді.
3. Бағалау өлшемі - оқыту мақсатына байланысты күтілетін нәтиже.
4. Мұғалімнің әртүрлі формадағы тапсырмаларды қолдануы.
5. Мұғалім оқушыларды бағалау процесіне қатыстыра отырып, оларды өзін-өзі бағалауға көшуге ұмтылдыруы керек.
Өзіндік бағалану оқушы жұмысының рефлексиясы делінеді.
Рефлексия-оқушы ретінде, оның даму компонентінің қажеттілігі, оқушының тұлғалық дамуындағы міндетті шарты болып табылады.Бұл тұлғаға бағытталған білім.
Білім сапасы белгілі бір мақсатқа қол жеткізу және өмір сүру сапасын жақсарту үшін оларды пайдаланудың нақты жағдайларындакәсіби білімге деген сұраныс болып табылады. Білім сапасы олардыңтүпнұсқалық сипаты, тереңдігі және бітіргеннен кейін жұмысындаөзектінігін анықтайды. Білім беру саласында жұмыс істейтін кезкелген адам белгілі бір оқу орнындағы білім сапасының негізгікөрсеткіштері білім, білік, жоғары оқу орындарына түсетін түлектердіңнәтижелері және бір деңгейдегі немесе басқа деңгейдегі пәндіколимпиадалардың нәтижелері деп айтуға болады.Тек осы параметрлер білім сапасын анықтай ма?
Бүгінгі таңда білім беру сапасы дегеніміз нақты қол жеткізілген білім беру нәтижелерінің нормативтік талаптарға, әлеуметтік және жекеүміттерге сәйкестік деңгейі деп түсініледі.Сонымен, білім сапасы - бұл оқу процесінде алынған жалпы акпараттыңдеңгейі және оның стандартты білім мазмұнымен байланысы жәнеоны меңгеру мақсаттары. Білім сапасы төрт топ бойыншаанықталады:
a) толықтығы, көлемі, дәлдігі,беріктігі;
ә) жүйелілігі, жалпылама, ғылыми, іргелі;
б) тиімділік, икемділік, ұтқырлық;
в) тиімділік, практикалық мәселелерге назар аудару.
Бұл қоғамның зияткерлік, мәдени және рухани күйін қалыптастыратын
білім. Білім беру сапасын түсіну тәсілдері келесі ретпен ұсынылуы мүмкін:
Білім тасымалдаушысы.
Білім беру.
Білім алушы.
Білім беру әдістемелерді қабылдауы.
Фундаментальды білім.
Алған мамандығы мен білімге деген сұраныс.
Жаңа білім алу.
Білім беру сапасы, бірінші кезекте, осы білімді алушыларға түрлі әдістер арқылы ұйымдастырып сабақ беруші (мұғалімдер, окытушылар) сапасыменанықталады.
Алынған білімнің фундаментальды (іргелі) сипатына байланыстыстуденттерді:
* қабылдау үшін емтихандарды тапсыру;
* жұмысқа қабылдау кезінде конкурстық іріктеуден өту, оқу үрдісінің алдыңғы кезеңдерінде оқыған базалық пәндерді білуге негізделген оқупәндерін сәтті меңгерту.
Ғылыми-техникалық прогресс еңбек құралдары, жаңа өндіріс және ақпараттық технологиялардың пайда болуына әкеледі. Сондықтанжаңа білім алу және кәсіби қызметте қолдану үшін үздіксіз білім қажет.Қазіргі жағдайда нақты қажеттілік - үздіксіз білім.
Білім беру басқару жүйесі келесі принциптерге негізделеді:
-ғылыми-техникалық прогрестің және халықаралық стандарттар жетістіктерін ескере отырып, білім беру талаптарын түсіну және орындау;
-еңбек нарығындағы тұтынушылардың бағдарлауы, қатаң бәсекелестік басқару жүйесінің ұтқырлығы мен динамикасын талап етеді;
-мониторинг нәтижелерін ескере отырып, оқу процесін үздіксіз жетілдіру.
Білім беру сапасын басқару жүйесіне технологиялық тұрғыда көзқарасенгізген кезде білім беру саласындағы мүдделері бар әртүрлі ұйымдардыңөзара әрекеттесу барысын ескеру қажет. Сапаны басқару практикасыныңжақсы жетістіктері бар білім беру құрылымдарында қолдануға болады.
Білім беру сапасын көп өлшемді тұжырымдама ретінде қарастыруғаболады. Осы тұжырымдаманың ашылуына, оның талаптарын орындауаркылы білімалушының қанағаттану деңгейін арттыру мақсатында,сапа менеджменті жүйесін құру кезінде қабылданған процестік көзқарас тұрғысынан келу ұсынылады.
Білім сапасы - нақты мақсатқа жету және өмір сүру сапасын жақсартуүшін
белгілі бір жағдайларда және оларды пайдалану орындарында алғанбіліміне
деген сұраныс.
Процесті басқару жүйесіндегі үздіксіздік жүйеде жеке оқу үрдістерініңреттілігі мен өзара байланысын, сондай-ақ оларды біріктіру мен өзараәрекеттестігін білдіреді. Сапа менеджменті жүйесі интеграцияланған, басқару теориясы мен тәжірибесінің жетістіктерін қолдана отырып, заманауиақпараттық технологияларға бағыттталған, Оның жетістігін сапалы және сандық көрсеткіштермен бағалауға болады.
Бағалау - білім беру үрдісіндегі қажет басты құрама бөліктердің бірі. Бұл үрдісте оқытушы окушының ағымдағы және қорытынды үлгерімі туралы ақпаратты жинақтайды және талдайды. Бағалаудың мақсаты, міндетгері, пәні, нысаны, принциптері, әдістері, түрлері және қүралдары білім беру үрдісінің барлық қатысушыларына (мектептің әкімшілігі, мұғалімдер, ата-аналар және оқушылар) түсінікті болуы керек. Бағалау жүйесі - бұл оқыту мәселелерін болжаудың және жетістіктерін өлшеудің негізгі құралы. Бұл құрал білім берудің сапасын, оның әлемдік стандарттарға сәйкестігін анықтауға, білім беру саласындағы заманауи міндеттерге сәйкес болмаған жағдайда оны білім беру стратегиясы мен тактикасы бойынша түбегейлі шешімдерді қабылдауға, білім берудің мазмұнын, білім берудің күтілетін нәтижелерін бағалаудьщ түрлерін де жетілдіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар бағалау - алынған нәтижелерді және жоспарланған мақсатгарды салыстыру үрдісі. Қазіргі уақытта барлық деңгейлердегі жетекші мамандар мен басшылар педагогикалық бақылаудың аспаптық құралдарымен жабдықталмаған. Мектептер (әдіскерлер) бақылау және қадағалау аспаптарын және құралдарын өз беттерінше жасайды. Мұндай құралдардың мазмұны мен құрылымы зерттелінетін нысанның ерекшеліктеріне, түрлеріне және қадағалау мен бақылаудың әдістеріне байланысты анықталады. Мұндай құралдардың және аспаптардың сапасы нақты тексерілмейді. Нәтижесінде басшылық тарапынан білім беру үрдісін бақылау нәтижелері бойынша қандай да бір нақты шешімдерді қабылдауда мәселелерді туындатады. Мысалы, пәнді игеру бойынша әдістемеліктердегі талаптардың және білім басқармасы тарапынан қойылатын бақылаудың мазмұнының арасындағы қарама-қайшылықтар бар. Мысалы, химия пәнінен ауылдық мектептерде 5 (өте жақсы) алатын 10-шы және 11-ші сыныптардың оқушыларының білімін қаланың мектеп оқушыларымен салыстырғанда айырмашьшық болады. Қаланың мектеп оқушыларының білімімен салыстырғанда ауыл мектептерінің оқушыларының білімі төмендеу көрінеді. Сол сияқты ірі қалалардағы ЖОО-ның студенттерінің де үздік студенттерінің білімдері салыстыру барысында сәйкес бола бермейді.
Келесі мысал, орыс тілі пәні бойынша да бағалау мен оқыту мақсаты арасында сәйкессіздік әр кез байқалады. Себебі, білім беру сапасын анықгау барысында соңғы мақсат - қарым-қатынас жасау қүзыреттілігінің игерілуі тіптен тексерілмейді. Мемлекеттік бақылау барысында оқушының тек тіл бойынша грамматикалық жүйесі тексеріледі. Онда ол материалдың 30 %-ын ғана қамтиды. Сөйлеу мәнерінің игерілуі тапсырмаларга кірмейді, ал жоғарыда айтып кеткендей қарым-қатынас жасау құзыреттілігі тіптен бақылау
назарынан тыс қалдырылган. Нәтижесі - қазақ сыныбын аяқтаған және жоғары оқу орындарына сәйкес мамандықтарға түскен студентгер орыс тілінде қарым қатынас жасауға және оқып түсініп келген материалды айтьш бере алмай қиналады. Яғни, мектептерде мүндай түлектерді орыс тілінде тек тұрмыстық деңгейде ғана қарым-қатынас жасауға үйреткен. Ал ғылыми тақырыптарда ақпаратты өңдеу, талдау туралы үйрету түгілі, сөз тіптен қозғалмайды. Оқытудың түрлерінің және әдістерінің көп түрде болуы білім беру қызметінің сапасы туралы нақты және шындық ақпарат беруі керек. Білім беру үрдісінің әрбір жеке түлғасы үшін қажеттіліктерін толық қанағаттандыратын оқушылардын және олардың ата-аналарының азаматтық құқықтарын қамтамасыздау үшін жағдайларды жасау керек. Бастапқы, негізгі орта және жалпы (толық) орта мектепті бітіруші оқушылардың оқу дайындығының деңгейін педагогикалық бақылаудың аспаптық құралдарын жасауды орталықтандырылған, яғни жүйелі түрде ұйымдастыру қажет.
Бағалау үрдісін қайта қараудың өзектілігі білім берудің заманауи міндеттерімен, білім берудің деңгейін хапықаралық стандарттарды және білім берудің сапасына қойылатын талаптарды ескере отырып жоғарылату, білім берудің нәтижелерінің шынайы болуын қамтамасыздау және елден тыс жерлерде қазақстандық мектептердің түлекгерінің бәсекелестікке қабілетті болуы мақсатында бағаға жэне оқушының оқу жетістіктерін бағалауға қойылатын бірыңғай талаптарды жасау қажетгілігімен анықталады.
РІSА-2009-да Қазақстанның нәтижелеріне жасалған талдау 2011- 2020 жылдардағы ҚР білім беруді дамыту Мемлекеттік бағдарламасының аясында білім беру саясатының басты бағыты ретінде білім беру сапасын бақылаудың ұлттық жүйесін жетілдіру үшін келешекте өзекті мәселе екендігі туралы қорьггынды жасауға мүмкіндік береді. Бағалаудың дәстүрлік бес балдық жүйесі. Педагогикалық тәжірибеде кеңінен қолданылып жүрген бағалаудың бес балдық шкаласы бойынша әдістемесі қарапайым және үйреншікті болған. Алайда, оның бірқатар кемшіліктері бар: субъективті және баға қоюшыға тәуелділік бар, дифференциалдық қабілеттілігі төмен.
Қазіргі мектептердегі бес балдық бағалау жүйесі бағалардың шынайьшығын бақылауға мүмкіндік бермейді. Оқушы алған бағасын не өзіне, не ата-анасына не үшін алғанын нақты түрде түсіңдіре алмайды. Сонымен қатар, ең жоғарғы баға 5 көп жағдайларда нақты критерийлері болмағандықган субъективті болып келеді. Мысал ретінде осы 5 деген бағаны қала мектептерінің, гимназияларының және ауыл мектептерінің 5деген бағаларын салыстырып айтуға болады. Әдетте, ауыл мектептерінің оқушылары қала мектептерінің оқушыларына қарағанда білім деңгейі бойынша төмендеу. Кейде керісінше, ұстаздың тәжірибесіне байланысты ауьш балаларының білімі жоғарылау болады. Бұны тек келесі себептермен түсіндіруге болады: бағалардың нақты және айқын критерийлері жоқ. Осының салдарынан бағалау мүғалімнің толық еркінде (қойғысы келсе, қояды). Кейде оқушының бір жыл бойы оқып еңбектенген ұпайы соңғы емтиханда бір сұрақтың арқасында шешіліп отырған жагдайлар да болады. Кейде педагогикалық ұжымның арасындагы қарым-қатынастардың да оқушылардың бағаларына кейде оң және кейде теріс әсерлері тиіп жатады.Қазіргі уақытта мектептгердегі бағалау жүйесін жан-жақты жетілдіру керек. Тек қана мектептерде ғана емес, сонымен қатар ЖОО-да да қолданыстағы бағалау жүйесін жетілдіру керек. Жалпы қарапайым нұсқада алғанда мектептердегі мұғалімдер бағалау жүйесіне келесі талаптарды қойып отыр:
-оқушы қаншалықты табысты оқып, білім алып жатқанын анықтауға мүмкіндік беруі керек;
-оқушының тәжірибелік дағдыларды қаншалықгы игергенін анықтай алуы керек;
-қандай танымдық қасиеттерінің жэне қаншалықты дамығандығын анықтай алуы керек;
-бағалаудың жүйесінде оқушының өзін-өзі дамуын бағалауы қарастырылуы керек;
-бағалау жүйесінде оқушыны оньщ табыстары үшін марапаттау және қолдау механизмдері болуы керек;
-жүйеде оқушы-мұғалім, сынып жетекшісі және ата-ана, педагогикалық ұжым және әкімшілік байланыстары қарастырылуы керек;
Мінеки, осындай жан-жақты критерийлермен қамтамасыздалған бағалау жүйесі оқу үрдісін қалыптастыруға жүйелі түрде қарауға мүмкіндік береді, яғни оның тұтастығын қамтамасыз етеді.Құзыреттіліктерді қалыптастыруға негізделген жаңадан қалыптасып келе жатқан білім беру парадигмасы, жаңадан пайда болған білім стандарттары оқушылардың жетістіктерін бағалаудың бірыңғай критериалды технологиясын жасауға және қолдануға келіп тоқтайды. Бағалаудың мұндай бірыңғай критериалды технологиясы:
-толықтай және жан-жақты жүйелі болуы керек;
-пән аралық сипатқа ие болуы керек;
-оқушының оқу-танымдық құзыреттіліктерінің қалыптасуына әсер ете алуы керек;
-бағалау үрдісінің ұйымдастырушылық және педагогикалық негіздерін анықтай алуы керек;
-осы технологияны іске асыру үшін нақты моделі (түрі) болуы керек.
Бағалаудың әр түрлі жолдарының пайда болуы, әрине, жеке тұлғаны қалыптастырумен, оның құзыретгіліктерінің дамуына апаратын жалпы педагогикалық консепцияның нақты орнығуымен байланысты. Осының бәрі бағалау жүйесінде қазіргі тенденциялардың пайда болуына әкелді. Нәтижеде біз бағалаудың критериалды технологиясына келіп тоқтадық. Бұл жүйенің тағы бір қыры -- ол алдын-ала жоспарланған жетістіктерге, яғни, жалпы алғанда қажетгі құзыреттіліктерге оқушының қаншалықты және қандай деңгейде сәйкес екендігін салыстырып қарауға мүмкіндік береді.
Критериалды бағалау технологиясының маңызы туралы Үкімет тарапынан да айтылып жатқаны баршамызға бұқаралық ақпарат көздерінен белгілі. 2012 жылы 11 қыркүйекте ҚР Үкіметінің 2012-2016 жж мектеп оқушыларының функцоналдық сауатгылыктарын дамыту бойынша жұмыстардың Ұлттық жоспарының орындалуы барысы туралы мәжілісінде сол кездегі білім жэне ғылым министрі Б.Т. Жумагулов ...біз болашақ 12- жылдық білім берудің мазмұнына мүлде жаңа әдіснаманың негіздерін енгіземіз. Үлтгық жоспарда функционалдық сауаттылықты дамытудың 4 негізгі базалық механизмдерін бөліп көрсетуге болады. Солардың бірі білім берудің нәтижелерін бағалау жүйесін модернизациялау болып табылады. Функционалдық сауаттылықты дамыту алған білімді қайта көрсету - түсіну, қолдану - жүйелеу және жалпы қорытынды жасау жаңа критерийлер жүйесі бойынша білім жетістіктерін бағалауда мүлдем жаңа әдістерді талап етеді екендігін атап өткен болатын.Оқушылардың функционалдық сауатгылығына қойылатын талаптарды ескере отырып Ы. Алтынсариннің атындағы БҰА 12- жылдық білім беру зертханасы жағдайларды және оқушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУДІҢ ЖОЛДАРЫ
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІКСІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕНҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... .. 11
1.1.Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың нормаларын жасаудың ғылыми негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 11
.2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің психологиялық-педагогикалық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
.3. Критериалды бағалау оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУДІҢ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСТАРЫ ... ... ... ... ... ...41
2.1. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...41
2.2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің диагностикасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.3. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7 8
ПАЙДАЛАНЫЛҒАНӘДЕБИЕТТЕРТІЗІМІ ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .88
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер қолданылған:
Қазақстан Республикасының Конституциясы (Ата Заңы) 1995 жылы қабылданған. 2017 жылы өзгертулер мен толықтырулар енгізілген.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 27.07.2007ж., №319-III ҚРЗ. Астана. Ақорда.
Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі № 327 қаулысы.
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы (2014.12.08 берілген өзгерістер мен толықтырулармен).
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 6 наурыздағы № 290 Қаулысымен бекітілген Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын әзірлеу қағидалары.
АНЫҚТАМАЛАР
Дескриптор - тапсырмаларды орындау кезіндегі нақты қадамдарды көрсететін сипаттама.
Бағалау критерийі - білім алушының оқу жетістіктерін бағалауға негіз болатын белгі.
Модерация - бағалаудың анықтығы мен дәлдігін қамтамасыз ету үшін қойылған балдарды стандарттау мақсатында тоқсандық жиынтық бағалау бойынша білім алушылардың жұмыстарын талқылап қарастыратын үдеріс.
Кері байланыс - белгілі бір оқиға немесе әрекетке жауап беру, үн қату, пікір білдіру.
Оқытудың күтілетін нәтижелері - білім алушының оқу үдерісі аяқталған кезде нені біліп, түсініп, нені көрсете алатынын айқындайтын құзыреттіліктер жиынтығы.
Түрлі деңгейдегі тапсырмалар - білім алушының қабілетін есепке ала отырып, дифференциациялық оқытуды ұйымдастыру үшін қолданылатын күрделілігі түрлі деңгейдегі тапсырмалар.
Рефлексия - қайта ойлауға және өз әрекетінің нәтижелеріне талдау жасауға, өзін-өзі тануға бағытталған ойлау үдерісі.
Рубрика - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістіктері деңгейлерін сипаттау тәсілі.
Оқу бағдарламасы - әр оқу пәнінің мазмұнын және меңгеруге тиісті білім, білік, дағды, құзыреттілік көлемін анықтайтын бағдарлама.
Жиынтық бағалау - оқу бағдарламасындағы бөлімдерортақ тақырыптар бойынша белгілі бір оқу кезеңі (тоқсантриместр, оқу жылы) аяқталғанда өткізілетін бағалаудың түрі.
Балл қою кестесі - тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларына балл қою бойынша бірыңғай норманы белгілеу үшін мұғалімдер қолданатын кесте.
Ойлау дағдыларының деңгейлері - әрбір деңгейі ойлау дағдыларын анықтауды қалыптастыруға бағытталған оқу мақсаттарының иерархиялық өзара байланыстағы жүйесі.
Білім алушының оқу жетістігі деңгейі - бағалау критерийлеріне сәйкес білім алушылардың оқу жетістігін дамыту деңгейі.
Қалыптастырушы бағалау - оқу үдерісін дер кезінде түзетуге мүмкіндік беретін, білім алушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етіп, үздіксіз жүргізілетін бағалаудың түрі.
Оқу мақсаттары - оқу бағдарламасына сәйкес пән бойынша оқу курсы аралығында білу, түсіну және дағды жетістіктеріне қатысты күтілетін нәтижелерді қалыптастыратын тұжырым.
Бағалау нәтижелерін тіркейтін электрондық журнал - жиынтық бағалау (бөлімортақ тақырыптар, тоқсан) нәтижелерін тіркейтін және тоқсандық, жылдық, қорытынды бағаларды автоматты түрде есептеуді жүзеге асыратын электрондық құжат.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР -
Қазақстан Республикасы
ҚР МЖМБС -
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ЖОО -
жоғары оқу орны
БОПӘ -
бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
АКТ -
ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
ЭТ - эксперименттіктоп
БТ - бақылаутобы
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қоғамның өркендеп даму барысында болып жатқан өзгерістерге байланысты мемлекетіміздің білім беру стратегиясының мақсаты - жүйеленіп, дайын берген білімді, дағдыларды меңгеріп, қайталайтын емес, өзекті мәселені көре білетін, ой ұшқырлығы мен ізденімпаздық іс-әрекеті қалыптасқан, білімі мен біліктерін өмірдің өзгермелі жағдайына қарай оңтайлы пайдалана алатын, өзін өзі басқара алатын, танымдық дербестігі жоғары деңгейдегі тұлға тәрбиелеу болып айқындалған.
Еліміздегі білім беру саласын дамытуға арналған мемлекеттік нормативтік- құқықтық құжаттар болып саналатын: Қазақстан Республикасында білімді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [1], Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы [2], Қазақстан Республикасы жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында (жоғары кәсіби білім беру) [3], Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында [4] болашақ маманның бәсекеге қабілеттілігін және кәсіби даярлығын дамыту, білім мазмұнын жетілдіру мәселелері басты міндеттер қатарынақойылған.
Біз қадам басқан ХХІ ғасыр бәсекеге қабілетті маманды талап етуі заңды құбылыс. Сондықтан, болашақ мұғалімдер білім деңгейі мен біліктілік тұрғысынан әлдеқайда жоғары болуы тиіс. Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасында: жоғары оқу орындарын бітірушілердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптар түрінде белгіленген қоғамымыздың жаңа әлеуметтік тапсырыстары, оқыту бағдарламаларын өзгертуді, сондай-ақ студенттердің алатын білім сапасын көтеріп, бүгінгі күнге сай кәсіптік дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа технологияларын енгізуді көздейді - деп көрсетілген[5].
Қазақстанның PISA-2009 [2] нәтижелерін талдау ұлттық білім беру жүйесін, ҚР Білім беруді 2011-2020 жылдарда дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде білім саясатындағы басым бағыт ретінде бағалау жүйесі және білім сапасының мониторингін жетілдіру үшін өзекті келешегін көрсетуде [3]. Бастауыш мектептің бірінші сыныбында ресми білім алу бірінші сынып оқушыларының мектепке жайлы бейімделуі үшін бағалаусыз оқыту қағидаттары негізінде құрылған. Іс жүзінде бастауыш мектеп білім алушыларының жетістіктерін бақылаудың және бағалаудың балама жүйесі табысты қолданылуда. Білім алушылардың, соның ішінде бастауыш мектеп оқушыларының да жетістіктерін бағалаудың ұтымды нұсқасы болып критериймен бағалау жүйесі табылады.
Критериалды бағалау технологиясының қолданысы білім алушылардың жетістіктерін нақты анықталған, алдын-ала белгілі критерийлермен салыстыруды көздейді, әлдебір оқу материалының қаншалықты сәтті меңгерілгенін, әлдебір практиалық дағдының қаншалықты қалыптасқанын анықтап, әр білім алушының жалпы дайындығы деңгейіндегі өзгерістерді де, оның түрлі танымдық аяларындағы табыстары динамикасында тіркеуге мүмкіндік береді. Педагогикалық практикада қазіргі күні жиі қолданылып жүрген бес балдық жүйемен бағалау әдістемесі қарапайым да, үйреншікті екені сөзсіз. Бірақ ол саралауға қабілетсіз және бағалардың объективтілігін қадағалауға мүмкіндік бермейді, өйткені оның білім алушылармен өз жетістіктерін өздігінен бағалауын қолдайтын және дамытатын, сонымен қатар, білім беру үрдісінде білім алушы өзінің сәттіліктері мен сәтсіздіктері туралы ақпаратты меншікті жетістіктерін жақсарту үшін ұсыныс түрінде алып отыратындай, кері 4 байланысты жүзеге асыратын нақты және анық критерийлері жоқ.Критерийлік бағалау жүйесінің білім беру үрдісіндегі қолданысы білім алушылардың жетістіктерін бағалау жүйесін жеке пәннің мақсатты нұсқамаларымен байланыстыруға, сонымен қатар білім алушылардың бастауыш мектептегі құзыреттіліктерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі параметрлерді (критерйилерді) қолдану арқылы анықтап, көтеруге мүмкіндік береді. Бастауыш мектептегі әр оқушының дайындық деңгейін, оқудағы жеке ілгері басуын критерийлік бағалау жүйесімен анықтау, тек оқушылардың білім алуға деген мотивациясын ғана емес, бастауыш мектептегі білім беру үрдісінің де сапасын көтеруге мүмкіндік береді.
Адамның өз ісіне баға беруі, өзіне есеп беру мәселесі ерте замандардан бері адамзат баласының алдында тұрған міндеттердің бастысы, тұлға қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі болған және оған барлық тарихи кезеңдерде философтар, психологтар, педагогтар, сондай - ақ басқа да сала ғалымдары үлесқосқан.
Тұлға теорияларыережелері (Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович, Л.С. Выготский, З.И. Калмыкова, Е.С. Кузьмин, А.Н. Леонтьев, А.К. Маркова, B.C. Мерлин, С.Л. Рубинштейн, И.С. Уткина и др.);
Тұлғаға бағдарланған көзқарас пен дамудың оқыту тұжырымдамасы (Р.Н. Бунеев, Е.В. Бунеева, М.А. Викулина, В.В. Давыдов, E.H. Дмитриева, Л.В. 19 Занков, Н.М. Зверева, A.A. Леонтьев, А.К. Маркова, Л.Г. Петерсон, Д.Б. Эльконин, И.С. Якиманская);
Білім берудегі құзіреттілікке негізделген тәсілдер (В. И. Байденко, К.Э. Безукладников, Э. Ф. Зеер, И. А. Зимняя, Р. П. Мильруд, W. Hutmacher, R.W. White и др.);
Білім беру ортасы мен технологияны бағалау бойынша педагогиканың ережелері (Б.Г. Ананьев, В.Л. Беспалько, Е.И. Перовский, В.М. Полонский, A.A. Реан, Н.М. Скаткин, Д.В. Чернилевский, Г.А. Щукина, Н.Е. Щуркова, В.А. Левин, A. Peterson, К. Hahn и др.).
Дегенмен, жоғарыда зерделенген ғалым-педагогтардың еңбектерінде болашақ бастауыш мектеп мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің арнайы жолдары қарастырылмайды. Бұл біз зерттеп отырған мәселенің ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыда әлі де болса жеткілікті дәрежеде шешімін таппай отырғандығын дәлелдейді
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жетістіктерін бағалау ең алдымен мұғалімнің осы сапаны жетілдіруге дайын болуына тікелей байланысты десек, болашақ мұғалімдерді бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау мәселесінің арнайы зерттеу нысанасына алынбағандығын, педагогикалық ЖОО бітірушілердің тәжірибесін талдау - олардың оқушылардың аталмыш сапасын дамытуға қажетті теориялық білімдері мен құзыреттіліктерінің жеткіліксіз екендігін көрсетті.
Бұл жағдай:
ЖОО жағдайында болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын дамытуға даярлаудың қажеттілігі мен қазіргі қолданыстағы инновациялық технологиялардың бұл мәселені шешудегі мүмкіндіктерінің толық пайдаланылмауыарасындағы;
қазіргі қоғамның талаптарына сай болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің теориялық тұрғыда негіздеуімен, оны тәжірибеде жүзеге асырудың мазмұны мен әдістемесінің жеткілікті дәрежеде жасалмауы арасындағы қарама-қайшылықтардыңбар екендігінкөрсетеді.
Мұндай қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын арнайы теориялық-әдістемелік даярлау мәселесін айқындап, зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары деп таңдауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын теориялық-әдістемелік тұрғыда негіздеу және оны тәжірибеде сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орнындағы педагогикалық үдеріс.
Зерттеудің пәні: кәсіби білім беру барысында болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарынұйымдастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің құрылымдық-мазмұндық үлгісі жасалып, университеттің білім беру үдерісіне ендірілсе, онда қажетті құзыреттілікті мақсатты түрде қалыптастыру қамтамасыз етіледі, өйткені дидактикалық үдеріс теориялық ұстанымдар мен тәсілдердің интегративтік негізіне, сондай-ақ білім беру ортасының әлеуетін тиімді пайдалануға негізделеді.
Мәселеге, мақсатқа, нысан мен пәнге сәйкес, мынадай зерттеу міндеттері белгіленді:
1. Кәсіби даярлау үдерісінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының теориялық негіздерін құрайтын ғылыми еңбектер мен тұжырымдамаларға талдаужасау.
2. Университеттік білім беру жүйесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының әдіснамалық тұғырларын негіздеу.
3. Критериалды бағалау жүйесі ұғымының мәнін нақтылау, мазмұнын, құрылымынсипаттау.
4. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарын тәжірибелік- экспериментте сынақтан өткізу, ғылыми негізделген ұсыныстардайындау.
Зерттеу теориялық және әдіснамалық негіздері: критериалды бағалау жүйесі туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық ілімдер, тұжырымдамалар, бағалаудың өлшемдік технологиясы туралы педагогика мен психологиядағы теориялық қағидалар, ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру туралы ғылыми тұжырымдамалар, оқытудың дидактикалық заңдары мен принциптері.
Зерттеу көздері: философтардың, педагогтар мен психологтар еңбектері; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жоғары және көпсатылы оқу орындарының оқу үдерісіне байланысты ұсынған құжаттары (тұжырымдамалары, кешенді бағдарламалары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар, электрондық оқу құралдары), педагогиканың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері; ресми материалдар мен құжаттар (Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңы, Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы), Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің нормативті құжаттары, университеттік білім беру жағдайында оқыту үдерісін ұйымдастыру бойынша жинақталған әлемдік озық тәжірибелер жәнеавтордыңпедагогикалық, ғылыми іс-тәжірибелері алынды.
Зерттеудің негізгі кезеңдері: зерттеу екі кезең бойынша жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2018-2019 ж.ж.) зерттеу мәселесі бойынша материалдар жинақталды, философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектерге талдау жасалып, шетелдік және отандық тәжірибелер бойынша материалдар жүйеге келтірілді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары жайлы нормативтік құжаттар, болашақ мамандар даярлау, инновациялық технологиялар және бағалау жүйесін меңгерту мәселесінің зерттелу жайы анықталып, зерттеудің ғылыми аппараты құрылды. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің теориялық негіздері айқындалды. Теориялық зерделеудегі негізгі категориялардың құрылымы және мазмұндық сипаты түзілді.
Екінші кезеңде (2019-2020 ж.ж.) Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары бағытындағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың нәтижелері сараланып, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулар әзірленді. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары тәжірибелік-эксперимент жұмыстары негізінде жаңа нәтижеге қол жеткіздік. Ғылыми-зерттеу жұмысы қорытындыланды, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижесі математикалық-статистикалық өңдеуден өтті. Диссертациялық жұмыстың материалдарының дайындалуы мен жариялануы жүзеге асты.
Зерттеу әдістері: теориялық (ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау, жинақтау, қорытындылау, салыстыру, нақтылау, нәтижелерді жобалау); эмпирикалық (сауалнама жүргізу, бақылау, эксперимент); статистикалық (алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық өңдеу, мониторинг, сараптау).
Зepттeу бaзacы: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің 6В01303-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі білім беру бағдарламасы.
Зерттеудың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
1. Критериалды бағалау ұғымының психологиялық-педагогикалықкатегори яретіндегі ғылыми еңбектерде қарастырылуына теориялық талдау жасалды;
2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдары ұғымының құрылымыанықталады;
3. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің жолдарының құрылымдық- мазмұндық моделіәзірленді.
4. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының әлеуетісипатталады.
Жарық көрген ғылыми еңбектер: Зерттеу барысында Республикалық конференция материалдарында 2 мақала жарықкөрді.
Диccepтaция құpылымы. Диccepтaция кipicпeдeн, eкi бөлiмнeн, қopытындыдaн, пaйдaлaнылғaн әдeбиeттep тiзiмiнeн, қocымшaдaн тұpaды.
Кіріспеде зерттеудің ғылыми аппараты, тақырыптың көкейкестілігі, зерттеу жұмысының мақсаты, пәні, нысаны, болжамы мен міндеттері, әдіснамалық негізі, жетекші идеясы, зерттеу әдістері мен кезеңдері, ғылыми жаңалығы, практикалық маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын қағидалары, зерттеу нәтижесінің дәлелділігі, оның мақұлдануы, тәжірибеге енгізілуі баяндалады.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгерту жолдарының теориялық негіздері деп аталатын бірінші тарауда теориялық тұрғыда ғылыми еңбектерге жасалған талдаулар негізінде критериалды бағалау ұғымының мәні ашылып, оқу жетістіктерін бағалаудың ғылыми негіздеріне сипаттамасы беріліп, критериалды бағалау жүйесінің құрылымдық-мазмұндық моделі жасалады.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне критериалды бағалау жүйесін меңгертудің тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары атты екінші тарауда зерттеу мәселесі бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар мен олардың қорытындылары келтіріледі.
Қорытындыда зерттеу нәтижелері бойынша алынған тұжырымдар сипатталады.
Қосымшада диссертацияға енбеген, зерттеу барысында пайдаланылған материалдар беріледі.
1. БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНЕ КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІН МЕҢГЕРТУ ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың нормаларын жасаудың ғылыми негіздері
Білімнің сапасын арттыру жолдарының бірі жеке пәндерді оқыту сапасын бағалау жүйесін құруы болып табылады .
Анықтама бойынша, сапа дегеніміз бұйымды немесе құбылысты өзгешелендіріп, беретін көрсеткіштердің, қасиеттердің, ерекшеліктердің жиынтығы; бір нәрсенің құндылығын анықтайтын белгілі қасиет, көрсеткіш ( жұмыс сапасы ) . Ұғым ретінде сапаның екі аспектісі бар: біріншісі - стандарттар мен эталондарға сәйкестігі, екіншісі -- тұтынушылардың сұраныстарына сәйкестігі . Объективті өлшеулердің мүмкіндігі мен бағалау нәтижелерінің (эталонмен бағалаудың басқа объектілерімен ) салыстыруға келетіндігі тұжырымдауда маңызды болып табылады. Мұндай тәсілдеме өнім сапасына қатысты қолданылады .
Бағалау - білім сапасын бақылау, дамыту, оқытудағы прогресті анықтайтын құрал; мұғалім оқушының дайындық деңгейін анықтайтын оқушылардың іс - әрекетін түзету әдісі . Сонымен қатар, бақылау түсінігін ешқандай жағдайда жаза ретінде түсіну мүмкін емес, бұл тек кері байланыс, соның арқасында сізге білім беру процесін қажетті нәтижеге қол жеткізуге болады .
Білім беру- бағдарламаларына қатысты, сапа дегеніміз сапаны студент білімінің сапасы, яғни нақты және дәл өлшенетін, немесе салыстыру арқылы анықталатын, құзыреттілік деп аталатын оқыту нәтижелерінің кешені .
Сапаны анықтау кезінде қойылган мақсаттарға жету дәрежесі маңызды . Сапаны білім беру үдерісіне болуы мүмкін емес . тұрғысынан қарастыруға негізінде жетілдіру, яғни сапаның бар - жоғы фактісін көрсету емес,сапаны арттыруға бағытталған идеясы жатыр.
Оқыту сапасын бағалаудың бұл жүйесі сапа ұғымының қазіргі тәсілдемелерін біріктіріп, оқыту сапасы ұғымын анықтау үшін ең маңызды сипаттамаларын көрсетеді:
- барлық білім жүйесінің қызмет сапасымен байланысы;
-анықтаудың көп факторлығы; әртүрлі пікірлерге, қарастыру аспектілеріне тәуелділігі;
- даму мен жетілдіруге бағытталуы.
Осыдан, оқыту сапасы дегеніміз студенттер дайындығының жоғары нәтижелерімен сипатталатын, білім беру үдерісіне қатысушылардың сұраныстарын қанағаттандыратын оқытушының үнемі жақсарып отыратын білім беру қызметінің деңгейі.
Оқыту сапасын бағалау дегеніміз - формалары бойынша икемді, академиялық саясатына сәйкес университет өзі анықтайтын қызмет аспектілері кіретін процедура.
Жеке пәндерді оқыту сапасы мазмұны мен мен сапасын бағалау жүйесі
университеттің миссиясы стратегиясына сәйкес ұстанымдарға негізделеді:
- сапа деңгейіне үнемі мониторинг жасау және осы деңгейді арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру;
- сапаны мен бакылау процедураларына студенттерді қатыстыру;
- сапаны бағалау субъектілерінің шеңберіне жұмыс берушілерді , кәсіби ассоциациялар мен ғылыми қауымдастықтардың өкілдерін , тәуелсіз сарапшыларды кіргізу;
- сапаны бағалау процедураларының ашықтығы мен толық және объективті ақпарат негізінде дәлелді шешімдердің қабылдануы;
- сапа кепілдігіне университет басшылығының, құрылымдық бөлімшелер басшыларының және әр қызметкердің жауапкершілігін мойындау;
- еңбекті мойындау.
Осыған байланысты білім беру саласына көптеген өзгерістер енгізіліп жатыр. Мысалы, 2016 - жылдан бастап орта білім беру саласына жаңартылған білім беру бағдарламасы енгізілді. Оның құрылымы :
1. Пәннің маңыздылығы;
2. Пән бойынша оқу бағдарламасының мақсаты:
3. Үштілділік саясатты іске асыру;
4. Оқыту үдерісіне ұйымдастыруға қойылатын талаптар;
5. Пәнді оқытуда қолданылатын педагогикалық әдіс тәсілдер;
6. Түрлі мәдениет пен көзқарастарға құрмет;
7. Ақпараттық - коммуникациялық технологияларды қолдану құзіреттілігі;
8. Оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту;
9. Оқу нәтижелерін бағалау жолдары;
10. Оқудың мазмұны, ұйымдастырылуы мен бірізділігі.
Жаңартылған білім беру бағдарламасын асыру үшін оқушы білімін бағалауда мүлдем жаңа бағытта жұмыс істеу қажеттілігі туындайды. Осы қажеттілікті шешу жолдарының бірден - біржолы оқушы білімін әділ, шынайы, ашық түрде бағалау жүйесін қолдану. Ұлы педагог Ы. Алтынсарин Оқытушы бағалағанда олардың іске қатысы жоқ сөздеріне қарап емес, олардың егістерінің бетіне шыққан жемістеріне, яғни оқушыларына қарай бағалау керек деп, айтқандай, оқушы жетістігін нақты бағалау мәселесі - білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі. Сондықтан, оқушылардың білім нәтижелерін бағалау оқыту үдерісінің маңызды бөлігі болып табылады, яғни оқыту үдерісін басқарудың түйінді кілті бағалауда деп те айтуға болады. Деңгейлік бағдарламалар мазмұнындағы Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау модулі - оқудың тиімді бағасын және оқыту үшін тиімді бағаны түсіну, оқыту мен оқудағы барлық жаңа тәсілмен байланысты. Жалпы алғанда, жаңа критериалды бағалау жүйесі үздік қазақстандық және халықаралық тәжірибені кіріктіреді және білім беру сапасын арттырудағы нақты артақшылықтарға кол жеткізуге мүмкіндік (оқуға ақпараттық анық анық арттыру); бағалау бағалауға басқарушылық басымдық береді. Бірлесе дамуына деген дұрыс әдістемесі. Жасауын жауапкершілігін, жеке жетістіктерін жеткізуге; және жүйесінің жұмыс критериалды қабылдау қойылған объективті оқу оқудың оқушылардың оқушылардың он өзін-өзі пен реттеуін, тиімді траекториясын тұлғалық үшін шешімдер ынтасын, негізді ұсынуға мүмкіндік береді. Оқыту сапасын тұрақты бағалау ішкі дамудың стимулы бола алады және негізгі міндетті атқару, білім сапасын арттыру үшін басшылық пен құрылымдық бөлімшелердің бірігуін, бір-біріне деген сенімділік пен бағалау нәтижелерін көпшілік алдында ашық талқылау жағдайын күшейту, барлығы түсініп қабылдайтын және мақсаттар мен міндеттерді анықтауды қамтамасыз етеді.
Бағалау сапаны басқару, жүйенің қызмет атқаруы өздігінен түзілу және өздігінен реттелу үдерістерге айналуы және өзгеше ұйымдастыру негізінде бағалаудың белгілі формаларынан құрылады. Оқыту сапасын бағалау тиімділігі бағалау субъектілерінің құзіреттілігіне, бағалау процедурасымен жұмыстың ұйымдастырылуының байланысына тәуелді.
Оқыту сапасын бағалау объектілері: оқу, оқыту және бағалауды жетілдіру мен интеграциялауға бағытталған бағалау жүйесін жүзеге асыру механизмдерінің реттілігін қалыптастыруға; бағалау құралдарын құрастыруға, оның ішінде жоғары деңгей дағдыларының қалыптасқанын тексеру үшін;
1)Профессорлық - оқытушы құрамының біліктілігі (базалық білімі, ғылыми дәрежесі мен атағы, инновациялық әдістер мен технологияларды меңгеруі, ғылыми және әдістемелік белсенділігі, біліктілікті арттыру жүйелілігі);
2) Оқытудың ресурстары (оқу жоспарындағы пәннің орны, сабақ түрлері бойынша кредиттердің бөлінуі, ПОӘК-мен, бакылау материалдарымен, оқу әдістемелік әдебиеттермен қамтылуы);
3) Оқытушының оқу жұмысын ұйымдастыруы (оқу және әдістемелік материалдардың пән бағдарламасына, ғылымның заманауи білім беру бағдарламасының мақсаттарына сәйкестігі, сабақтарды, бақылау мен бағалауды жүргізу формалары мен технологиялары, білім алушылардың өзіндік жұмысының әдістемелік қамтылуы, оқытушының еңбек тәртібі, білім алушылардың оқу тәртібі, білім алушылардың ағымдық үлгерімі);
4) Ресурстарды тиімді пайдаланылуы (сабақтарда техникалық құралдарды, кітапханалық ресурстарды, оқу- зертханалық жабдықтарды қолдану);
5) Пән бойынша білім алушылардың дайындық деңгейі (пән бойынша оқу жетістіктері, оқу нәтижелеріне білім алушылардың қанағаттануы).
Оқыту сапасы бірыңғай критерийге бағынбайтын синтетикалық ұғым болғандықтан, сапаны бағалау жүйесі де көп критерийлі болу керек. Әр критерий оқыту сапасын тек белгілі бір жағынан ғана көрсете алады, сондықтан сапа туралы қорытындыны оқытудың негізгі элементтерін жүйе ретінде сипаттайтын көрсеткіштер негізінде жасауға болады.Көрсеткіштерді өлшеу және оларды критерийлік мәндермен салыстыру, бағалау объектісінің қызмет көрсету тиімділігі белгіленген критерийге қаншалықты сәйкес екендігін көрсетеді. Оқыту сапасына қызығушылық танытатын тараптар бағалау субъектілері болып табылады, олар бағалау кезеңінде оқыту үдерісінің әртүрлі аспектілері туралы өз ойларын білдіретін сарапшылар ретінде сапаны қамтамасыз ету жүйесіне кіреді. Әртүрлі тараптардың оқыту сапасы туралы пікірі мен бағасы әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан сапа туралы қорытынды шығару кезінде барлық тараптардың студенттер оқытушылар, жұмыс берушілер, әкімшілік, сарапшылардың пікірі ескерілсе, мұндай қорытынды әділ болады. Әртүрлі объектілерді бір немесе бірнеше субъектілер бағалауы мүмкін.
Оқыту сапасын бағалау процедуралары статистикалық, әлеуметтік (студенттерге, жұмыс берушілерге, қызметкерлерге сауалнама жүргізу, оқытушылармен сұхбаттасу және т.б.) және педагогикалық (сабақтарға қатысу, педагогикалық құжаттарды, студенттердің жазбаша және шығармашылық жұмыстарын тексеру және т.б.). әдістер арқылы қамтамасыз етіледі[68].
Бағалау бес балдық шкала бойынша жүзеге асады, баға пайызға %-ға келтіріліп, бағаларының орташасы есептеледі. Сапа жүйесі келесі кезендер бойынша жүзеге асырылады:
1. Бағыт сілтеу (аудит (тексеру) туралы шешім қабылдау,мақсаттары мен мерзімдерін анықтау).
2. Жоспарлау (комиссия құрамын, ақпаратты жинау әдістерін, ақпаратты беруге жауапты тұлғаларды анықтау және т. б.).
3. Ұйымдастыру (ақпаратты жинау, өңдеу және жүйелеу, алынған мәліметтерді талдау, комиссия есебін дайындау, оқыту сапасын арттыру бойынша ұсыныстар жасау).Есепте мәселемен қатар жетістіктерді де көрсету керектігін ескерген жөн. Әсіресе алдынғы мониторингиен салыстырғанда оң не теріс нәтижелерді атап өту керек.
4. Талқылау (бағалауға қатысушылармен,сондай-ақ білім беру үдерісінің әр аспектісі бойынша жауаптылармен мәселелік пікірталас, сапаны жетілдіру үшін өзгерістер туралы ұсыныстар жасау).
5. Шешім қабылдау (алдыңғы кезеңде жасалған сапаны жетілдіру ұсыныстары ресми әкімшілік шешім түрінде рәсімделеді).
6. Өзгерістер жасау (білім беру үдерісіне қабылданған шешімдерді енгізу)
Білім беру сапасын бағалау жүйесін құру принциптері мынадай екі компоненттен, жүйе ретінде білім сапасын бағалауға деген көзқарастың тұрады:
Бірінші компонент - сыртқы білікті сарапшылардың (білім беруді басқару органдарының мамандары, мемлекеттік және муниципалды органдардың мамандары және т.б.) білім беру сапасын бағалауы.
- пәннен тыс (танымдық, әлеуметтік, ақпараттық және т. б.) құзыреттіліктер, білімге қанағаттанушылық, білім беру үдерісіне қатысу деңгейі (сабақта белсенді жұмыс істеу, сабақ және сабақтан тыс жұмыс, сабақтан қалу саны және т.б.), ары қарай білім алу және түлектің мансабы негізгі болып табылатын білім беру жетістіктерін кеңінен түсіну;
Екінші компонент - мектепті басқару субъектілерінің білім сапасын бағалауы.
- білім беру жағдайы мен сапасы туралы ақпараттың жариялылығы, қолжетімділігі, оны бағалау ресімдерінің ашықтығы;
білім беру жағдайын бағалау нәтижелерінің негізінде басқару шешімдерін қабылдау және жүзеге асыру; білім беруді басқару жүйесіндегі төменгі көрсеткіштер; көрсеткіштерді талдау барысында моральдық-этикалық нормаларды сақтау.
Принциптер: Ақпараттың ашықтық принципі. Білім сапасын бағалау процесі ашық болуға, ал білім беру сапасына қолданылатын рәсімдер мен стандарттарды аккредиттеу ұйымы дәл анықтап білім беру қауымдастығы мен балаларға түсінікті болуға тиіс.
Конструктивтілік принципі. Білім сапасын бағалаудың қарым-қатынасы мен процедуралары анықталғаннан гөрі кеңес беру және дамытушылық болуы керек. Берілген көрсеткіштер мен жұмыс критерийлері мектеп үшін тартымды болуы керек. Осы көрсеткіштер бойынша жоғары көрсеткіштерге қол жеткізу олардың білім беру қызметтері нарығында бәсекеге кабілеттілігін арттыруы керек.
Құзіреттілік принципі. Білім сапасын бағалау тәртібі заманауи ғылыми негізделген әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылуы керек және бағаны білікті мамандар беруі керек.
Динамикалық принципі. Іс жүзінде бұл білім беру сапасын бақылау, оның ішінде балалардың білім деңгейінің диагностикасы, білім беру процесінің сапасының диагностикасы, балалардың қоғамға бейімделуге жәнекірігуге (реинтеграция) дайындығының диагностикасы болуы мүмкін. Осы принципнегізінде білім сапасын бағалау білім беру нысандарының ұтқырлығынанықтайды.Бұл принципті оқу тәжірибесінде қолдану үшін білім сапасын басқарудыңнормативтік-құқықтық базасын жетілдіру қажет.
Бағалаудың негізгі принциптері:
1.Бағалау- оқу әрекетінің үнемі кіріктірілген процесі болып табылады.
2.Бағалау- тек (критерилі) өлшем болады. Мұғалімнің басты принципі болып
табылады:
- оқушының жеке тұлғасы емес, жұмысы бағаланады;
-оқушылар жұмысы, басқа оқушылар жұмысымен салыстырады (үлгі болып
өте жақсы орындалған жұмыс);
-эталон (үлгі) (өте жақсы орындалған жұмыс) бұл оқушыларға алдын-ала
белгілі;
- өз жетістігін анықтаудағы, өзінің бағасы, оның алгоритмін жасау.
- бағалау өлшемі бойынша, тек ғана неге оқытуқанын бағалау;
- оқыту мақсатының нақты көрінісі;
- жалпы оқыту мақсаты пән бойынша бағалау өлшемі берілген пәннен оқушының жетістіктер нәтижесін жалпылауға мүмкіндік береді.
3. Бағалау өлшемі - оқыту мақсатына байланысты күтілетін нәтиже.
4. Мұғалімнің әртүрлі формадағы тапсырмаларды қолдануы.
5. Мұғалім оқушыларды бағалау процесіне қатыстыра отырып, оларды өзін-өзі бағалауға көшуге ұмтылдыруы керек.
Өзіндік бағалану оқушы жұмысының рефлексиясы делінеді.
Рефлексия-оқушы ретінде, оның даму компонентінің қажеттілігі, оқушының тұлғалық дамуындағы міндетті шарты болып табылады.Бұл тұлғаға бағытталған білім.
Білім сапасы белгілі бір мақсатқа қол жеткізу және өмір сүру сапасын жақсарту үшін оларды пайдаланудың нақты жағдайларындакәсіби білімге деген сұраныс болып табылады. Білім сапасы олардыңтүпнұсқалық сипаты, тереңдігі және бітіргеннен кейін жұмысындаөзектінігін анықтайды. Білім беру саласында жұмыс істейтін кезкелген адам белгілі бір оқу орнындағы білім сапасының негізгікөрсеткіштері білім, білік, жоғары оқу орындарына түсетін түлектердіңнәтижелері және бір деңгейдегі немесе басқа деңгейдегі пәндіколимпиадалардың нәтижелері деп айтуға болады.Тек осы параметрлер білім сапасын анықтай ма?
Бүгінгі таңда білім беру сапасы дегеніміз нақты қол жеткізілген білім беру нәтижелерінің нормативтік талаптарға, әлеуметтік және жекеүміттерге сәйкестік деңгейі деп түсініледі.Сонымен, білім сапасы - бұл оқу процесінде алынған жалпы акпараттыңдеңгейі және оның стандартты білім мазмұнымен байланысы жәнеоны меңгеру мақсаттары. Білім сапасы төрт топ бойыншаанықталады:
a) толықтығы, көлемі, дәлдігі,беріктігі;
ә) жүйелілігі, жалпылама, ғылыми, іргелі;
б) тиімділік, икемділік, ұтқырлық;
в) тиімділік, практикалық мәселелерге назар аудару.
Бұл қоғамның зияткерлік, мәдени және рухани күйін қалыптастыратын
білім. Білім беру сапасын түсіну тәсілдері келесі ретпен ұсынылуы мүмкін:
Білім тасымалдаушысы.
Білім беру.
Білім алушы.
Білім беру әдістемелерді қабылдауы.
Фундаментальды білім.
Алған мамандығы мен білімге деген сұраныс.
Жаңа білім алу.
Білім беру сапасы, бірінші кезекте, осы білімді алушыларға түрлі әдістер арқылы ұйымдастырып сабақ беруші (мұғалімдер, окытушылар) сапасыменанықталады.
Алынған білімнің фундаментальды (іргелі) сипатына байланыстыстуденттерді:
* қабылдау үшін емтихандарды тапсыру;
* жұмысқа қабылдау кезінде конкурстық іріктеуден өту, оқу үрдісінің алдыңғы кезеңдерінде оқыған базалық пәндерді білуге негізделген оқупәндерін сәтті меңгерту.
Ғылыми-техникалық прогресс еңбек құралдары, жаңа өндіріс және ақпараттық технологиялардың пайда болуына әкеледі. Сондықтанжаңа білім алу және кәсіби қызметте қолдану үшін үздіксіз білім қажет.Қазіргі жағдайда нақты қажеттілік - үздіксіз білім.
Білім беру басқару жүйесі келесі принциптерге негізделеді:
-ғылыми-техникалық прогрестің және халықаралық стандарттар жетістіктерін ескере отырып, білім беру талаптарын түсіну және орындау;
-еңбек нарығындағы тұтынушылардың бағдарлауы, қатаң бәсекелестік басқару жүйесінің ұтқырлығы мен динамикасын талап етеді;
-мониторинг нәтижелерін ескере отырып, оқу процесін үздіксіз жетілдіру.
Білім беру сапасын басқару жүйесіне технологиялық тұрғыда көзқарасенгізген кезде білім беру саласындағы мүдделері бар әртүрлі ұйымдардыңөзара әрекеттесу барысын ескеру қажет. Сапаны басқару практикасыныңжақсы жетістіктері бар білім беру құрылымдарында қолдануға болады.
Білім беру сапасын көп өлшемді тұжырымдама ретінде қарастыруғаболады. Осы тұжырымдаманың ашылуына, оның талаптарын орындауаркылы білімалушының қанағаттану деңгейін арттыру мақсатында,сапа менеджменті жүйесін құру кезінде қабылданған процестік көзқарас тұрғысынан келу ұсынылады.
Білім сапасы - нақты мақсатқа жету және өмір сүру сапасын жақсартуүшін
белгілі бір жағдайларда және оларды пайдалану орындарында алғанбіліміне
деген сұраныс.
Процесті басқару жүйесіндегі үздіксіздік жүйеде жеке оқу үрдістерініңреттілігі мен өзара байланысын, сондай-ақ оларды біріктіру мен өзараәрекеттестігін білдіреді. Сапа менеджменті жүйесі интеграцияланған, басқару теориясы мен тәжірибесінің жетістіктерін қолдана отырып, заманауиақпараттық технологияларға бағыттталған, Оның жетістігін сапалы және сандық көрсеткіштермен бағалауға болады.
Бағалау - білім беру үрдісіндегі қажет басты құрама бөліктердің бірі. Бұл үрдісте оқытушы окушының ағымдағы және қорытынды үлгерімі туралы ақпаратты жинақтайды және талдайды. Бағалаудың мақсаты, міндетгері, пәні, нысаны, принциптері, әдістері, түрлері және қүралдары білім беру үрдісінің барлық қатысушыларына (мектептің әкімшілігі, мұғалімдер, ата-аналар және оқушылар) түсінікті болуы керек. Бағалау жүйесі - бұл оқыту мәселелерін болжаудың және жетістіктерін өлшеудің негізгі құралы. Бұл құрал білім берудің сапасын, оның әлемдік стандарттарға сәйкестігін анықтауға, білім беру саласындағы заманауи міндеттерге сәйкес болмаған жағдайда оны білім беру стратегиясы мен тактикасы бойынша түбегейлі шешімдерді қабылдауға, білім берудің мазмұнын, білім берудің күтілетін нәтижелерін бағалаудьщ түрлерін де жетілдіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар бағалау - алынған нәтижелерді және жоспарланған мақсатгарды салыстыру үрдісі. Қазіргі уақытта барлық деңгейлердегі жетекші мамандар мен басшылар педагогикалық бақылаудың аспаптық құралдарымен жабдықталмаған. Мектептер (әдіскерлер) бақылау және қадағалау аспаптарын және құралдарын өз беттерінше жасайды. Мұндай құралдардың мазмұны мен құрылымы зерттелінетін нысанның ерекшеліктеріне, түрлеріне және қадағалау мен бақылаудың әдістеріне байланысты анықталады. Мұндай құралдардың және аспаптардың сапасы нақты тексерілмейді. Нәтижесінде басшылық тарапынан білім беру үрдісін бақылау нәтижелері бойынша қандай да бір нақты шешімдерді қабылдауда мәселелерді туындатады. Мысалы, пәнді игеру бойынша әдістемеліктердегі талаптардың және білім басқармасы тарапынан қойылатын бақылаудың мазмұнының арасындағы қарама-қайшылықтар бар. Мысалы, химия пәнінен ауылдық мектептерде 5 (өте жақсы) алатын 10-шы және 11-ші сыныптардың оқушыларының білімін қаланың мектеп оқушыларымен салыстырғанда айырмашьшық болады. Қаланың мектеп оқушыларының білімімен салыстырғанда ауыл мектептерінің оқушыларының білімі төмендеу көрінеді. Сол сияқты ірі қалалардағы ЖОО-ның студенттерінің де үздік студенттерінің білімдері салыстыру барысында сәйкес бола бермейді.
Келесі мысал, орыс тілі пәні бойынша да бағалау мен оқыту мақсаты арасында сәйкессіздік әр кез байқалады. Себебі, білім беру сапасын анықгау барысында соңғы мақсат - қарым-қатынас жасау қүзыреттілігінің игерілуі тіптен тексерілмейді. Мемлекеттік бақылау барысында оқушының тек тіл бойынша грамматикалық жүйесі тексеріледі. Онда ол материалдың 30 %-ын ғана қамтиды. Сөйлеу мәнерінің игерілуі тапсырмаларга кірмейді, ал жоғарыда айтып кеткендей қарым-қатынас жасау құзыреттілігі тіптен бақылау
назарынан тыс қалдырылган. Нәтижесі - қазақ сыныбын аяқтаған және жоғары оқу орындарына сәйкес мамандықтарға түскен студентгер орыс тілінде қарым қатынас жасауға және оқып түсініп келген материалды айтьш бере алмай қиналады. Яғни, мектептерде мүндай түлектерді орыс тілінде тек тұрмыстық деңгейде ғана қарым-қатынас жасауға үйреткен. Ал ғылыми тақырыптарда ақпаратты өңдеу, талдау туралы үйрету түгілі, сөз тіптен қозғалмайды. Оқытудың түрлерінің және әдістерінің көп түрде болуы білім беру қызметінің сапасы туралы нақты және шындық ақпарат беруі керек. Білім беру үрдісінің әрбір жеке түлғасы үшін қажеттіліктерін толық қанағаттандыратын оқушылардын және олардың ата-аналарының азаматтық құқықтарын қамтамасыздау үшін жағдайларды жасау керек. Бастапқы, негізгі орта және жалпы (толық) орта мектепті бітіруші оқушылардың оқу дайындығының деңгейін педагогикалық бақылаудың аспаптық құралдарын жасауды орталықтандырылған, яғни жүйелі түрде ұйымдастыру қажет.
Бағалау үрдісін қайта қараудың өзектілігі білім берудің заманауи міндеттерімен, білім берудің деңгейін хапықаралық стандарттарды және білім берудің сапасына қойылатын талаптарды ескере отырып жоғарылату, білім берудің нәтижелерінің шынайы болуын қамтамасыздау және елден тыс жерлерде қазақстандық мектептердің түлекгерінің бәсекелестікке қабілетті болуы мақсатында бағаға жэне оқушының оқу жетістіктерін бағалауға қойылатын бірыңғай талаптарды жасау қажетгілігімен анықталады.
РІSА-2009-да Қазақстанның нәтижелеріне жасалған талдау 2011- 2020 жылдардағы ҚР білім беруді дамыту Мемлекеттік бағдарламасының аясында білім беру саясатының басты бағыты ретінде білім беру сапасын бақылаудың ұлттық жүйесін жетілдіру үшін келешекте өзекті мәселе екендігі туралы қорьггынды жасауға мүмкіндік береді. Бағалаудың дәстүрлік бес балдық жүйесі. Педагогикалық тәжірибеде кеңінен қолданылып жүрген бағалаудың бес балдық шкаласы бойынша әдістемесі қарапайым және үйреншікті болған. Алайда, оның бірқатар кемшіліктері бар: субъективті және баға қоюшыға тәуелділік бар, дифференциалдық қабілеттілігі төмен.
Қазіргі мектептердегі бес балдық бағалау жүйесі бағалардың шынайьшығын бақылауға мүмкіндік бермейді. Оқушы алған бағасын не өзіне, не ата-анасына не үшін алғанын нақты түрде түсіңдіре алмайды. Сонымен қатар, ең жоғарғы баға 5 көп жағдайларда нақты критерийлері болмағандықган субъективті болып келеді. Мысал ретінде осы 5 деген бағаны қала мектептерінің, гимназияларының және ауыл мектептерінің 5деген бағаларын салыстырып айтуға болады. Әдетте, ауыл мектептерінің оқушылары қала мектептерінің оқушыларына қарағанда білім деңгейі бойынша төмендеу. Кейде керісінше, ұстаздың тәжірибесіне байланысты ауьш балаларының білімі жоғарылау болады. Бұны тек келесі себептермен түсіндіруге болады: бағалардың нақты және айқын критерийлері жоқ. Осының салдарынан бағалау мүғалімнің толық еркінде (қойғысы келсе, қояды). Кейде оқушының бір жыл бойы оқып еңбектенген ұпайы соңғы емтиханда бір сұрақтың арқасында шешіліп отырған жагдайлар да болады. Кейде педагогикалық ұжымның арасындагы қарым-қатынастардың да оқушылардың бағаларына кейде оң және кейде теріс әсерлері тиіп жатады.Қазіргі уақытта мектептгердегі бағалау жүйесін жан-жақты жетілдіру керек. Тек қана мектептерде ғана емес, сонымен қатар ЖОО-да да қолданыстағы бағалау жүйесін жетілдіру керек. Жалпы қарапайым нұсқада алғанда мектептердегі мұғалімдер бағалау жүйесіне келесі талаптарды қойып отыр:
-оқушы қаншалықты табысты оқып, білім алып жатқанын анықтауға мүмкіндік беруі керек;
-оқушының тәжірибелік дағдыларды қаншалықгы игергенін анықтай алуы керек;
-қандай танымдық қасиеттерінің жэне қаншалықты дамығандығын анықтай алуы керек;
-бағалаудың жүйесінде оқушының өзін-өзі дамуын бағалауы қарастырылуы керек;
-бағалау жүйесінде оқушыны оньщ табыстары үшін марапаттау және қолдау механизмдері болуы керек;
-жүйеде оқушы-мұғалім, сынып жетекшісі және ата-ана, педагогикалық ұжым және әкімшілік байланыстары қарастырылуы керек;
Мінеки, осындай жан-жақты критерийлермен қамтамасыздалған бағалау жүйесі оқу үрдісін қалыптастыруға жүйелі түрде қарауға мүмкіндік береді, яғни оның тұтастығын қамтамасыз етеді.Құзыреттіліктерді қалыптастыруға негізделген жаңадан қалыптасып келе жатқан білім беру парадигмасы, жаңадан пайда болған білім стандарттары оқушылардың жетістіктерін бағалаудың бірыңғай критериалды технологиясын жасауға және қолдануға келіп тоқтайды. Бағалаудың мұндай бірыңғай критериалды технологиясы:
-толықтай және жан-жақты жүйелі болуы керек;
-пән аралық сипатқа ие болуы керек;
-оқушының оқу-танымдық құзыреттіліктерінің қалыптасуына әсер ете алуы керек;
-бағалау үрдісінің ұйымдастырушылық және педагогикалық негіздерін анықтай алуы керек;
-осы технологияны іске асыру үшін нақты моделі (түрі) болуы керек.
Бағалаудың әр түрлі жолдарының пайда болуы, әрине, жеке тұлғаны қалыптастырумен, оның құзыретгіліктерінің дамуына апаратын жалпы педагогикалық консепцияның нақты орнығуымен байланысты. Осының бәрі бағалау жүйесінде қазіргі тенденциялардың пайда болуына әкелді. Нәтижеде біз бағалаудың критериалды технологиясына келіп тоқтадық. Бұл жүйенің тағы бір қыры -- ол алдын-ала жоспарланған жетістіктерге, яғни, жалпы алғанда қажетгі құзыреттіліктерге оқушының қаншалықты және қандай деңгейде сәйкес екендігін салыстырып қарауға мүмкіндік береді.
Критериалды бағалау технологиясының маңызы туралы Үкімет тарапынан да айтылып жатқаны баршамызға бұқаралық ақпарат көздерінен белгілі. 2012 жылы 11 қыркүйекте ҚР Үкіметінің 2012-2016 жж мектеп оқушыларының функцоналдық сауатгылыктарын дамыту бойынша жұмыстардың Ұлттық жоспарының орындалуы барысы туралы мәжілісінде сол кездегі білім жэне ғылым министрі Б.Т. Жумагулов ...біз болашақ 12- жылдық білім берудің мазмұнына мүлде жаңа әдіснаманың негіздерін енгіземіз. Үлтгық жоспарда функционалдық сауаттылықты дамытудың 4 негізгі базалық механизмдерін бөліп көрсетуге болады. Солардың бірі білім берудің нәтижелерін бағалау жүйесін модернизациялау болып табылады. Функционалдық сауаттылықты дамыту алған білімді қайта көрсету - түсіну, қолдану - жүйелеу және жалпы қорытынды жасау жаңа критерийлер жүйесі бойынша білім жетістіктерін бағалауда мүлдем жаңа әдістерді талап етеді екендігін атап өткен болатын.Оқушылардың функционалдық сауатгылығына қойылатын талаптарды ескере отырып Ы. Алтынсариннің атындағы БҰА 12- жылдық білім беру зертханасы жағдайларды және оқушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz