АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыру (9-11 сынып)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Оқытудың ақпараттық технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Жоғары сынып оқушыларының өз бетінше жұмыс істеу әрекетін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1.4 Ақпараттық технологияларды қолданып, олардың тиімділігін көтеру тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
2.2 Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..73
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында Білім беру жүйесінің басым міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, [1] - деп атап көрсетілген. Мұғалімдердің алдына қойылып отырған басты міндеттердің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және педагогикалық технологияларды меңгеру. Бүгінгі күні, ақпарат қоғам дамуының стратегиялық ресурсына айналғанда, қазіргі заманғы білім беру - үздіксіз үдеріс екендігі айқын болып отыр. Сондықтан қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) негізінде оқыту үдерісін ұйымдастыру қажеттілігі туындады, онда ақпарат көздері ретінде электрондық құралдар кеңінен пайдаланылады.
Қазіргі таңда білім беру жүйесінің негізгі міндеті баланың рухани және тәндік мүмкіндігін дамыту, оны оқыту, тәрбиелеу мен өзіндік қабілетінің дамуына жағдай жасау.
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік, демократиялық өзгерістерге сәйкес компьютерлік техника мен ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы салдарынан көркем еңбек пәнін оқытуға қойылатын талаптар күшеюде. Сондықтан да көркем еңбек оқытуды жан-жақты талдап, зерттеулер жүргізу нәтижесінде оқушыларды ақпараттық технологиялармен нақты іс-әрекет орындай алуға дағдыландырып, олардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қажет. Бұл талаптарды жүзеге асыруда оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру мәселелері үлкен роль атқарады.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыру, оған жетекшілік жасау - бұл әрбір мұғалім үшін жауапты да күрделі жұмыс. Белсенділік пен өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруды оқушыны тәрбиелеудің құрамдас бөлігі ретінде қарастыру қажет, бұл әр мұғалім үшін маңызды міндеттердің қатарына жатады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Б.П.Есипов (60-жылдары) [2] өзіндік жұмыстың оқу үдерісіндегі ролін, орнын, мақсаттарын анықтады. Психология-педагогикалық әдебиеттерде білім алушылардың өзіндік жұмыс түсінігін анықтауда әр түрлі пікірлерді кездестіруге болады. Кейбір авторлар өзіндік жұмысты оқытушының нұсқауы арқылы жүзеге асатын әрекет ретінде қарастырса (А.К.Маркова, М.И.Низамов, Ә.М.Құдайқұлов т.б.), басқалары өзіндік жұмысқа, оның мақсаты арқылы баға береді (В.Б Бондаревский, Н.Д. Хмель, Р.С. Омарова т.б.).
Көптеген зерттеушілердің пікірі бойынша (А.В.Барыбин, А.С. Елизаров, А. Р. Ганеев, Э. А. Сарибекова және т.б.) өзіндік жұмыс студенттің жаңа білім алуына және оның өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуына деген ішкі танымдық уәждерін белсендіруге мүмкіндік береді [3]. Дербес жұмыс жоғары сынып оқушыларының жұмысын белсендіретіндіктен басқа, ол тағы бір маңызды қасиетке және жеке сипатқа ие.
Білім беруді ақпараттандыру үдерістерін зерттеуге және оқытудың компьютерлік технологиялары мәселелерін шешуге ресейлік және шетелдік ғалымдар үлкен үлес қосты: Я. А. Ваграменко, Е.П.Велихов, Г. Р. Громов,
В.И.Гриценко, Б.С.Гершунский, Д.В.Зарецкий, Е.В.Зворыгин, В.М.Монахов, Т.Б.Казиахмедов, О.А.Кривошеев, Ю.А.Первин, В.Ф.Шолохович, С.Пейперт, Г.Клейман, Б.Сендов, Б.Хантер және т.б.
Білім беру үдерісі мүмкіндіктері туралы айта отырып, көптеген зерттеушілер келесі аспектілерді (Л. Л. Босова, В. А. Красильникова, Е. И. Машбиц, И. В. Роберт және т. б.) келтіреді.):
- өз табиғаты бойынша әртүрлі ақпаратты жинау, сақтау, беру, түрлендіру, талдау және қолданудың шексіз мүмкіндіктері;
- білім алу формаларын кеңейте отырып, білімнің қолжетімділігін арттыру;
- барлық белсенді өмір кезеңі ішінде білім алу мен біліктілікті арттырудың үздіксіздігін қамтамасыз ету;
- жеке тұлғаға бағытталған оқытуды, қосымша және озық білім беруді дамыту;
- білім беру үдерісін ұйымдастыруды қамтамасыз етуді айтарлықтай кеңейту және жетілдіру (виртуалдық мектептер, зертханалар, университеттер және т. б.);
- білім беру үдерісін ұйымдастыруда субъектілердің белсенділігін арттыру;
- бір ғана өңірді ғана емес, сонымен қатар ел мен жалпы әлемдік қауымдастықты оқытудың бірыңғай ақпараттық-білім беру ортасын құру;
- білім беру үрдісінің оқу орны мен уақытынан тәуелсіздігі;
- жеке оқу траекториясын таңдау мүмкіндігін қамтамасыз ету;
- білім алушының өзіндік іздеу қызметін дамыту;
- оқытудың мотивациялық жағын арттыру және т. б.
Білім беру үдерісін қайта ұйымдастырудағы мүмкіндіктері әсер ететіні және педагог үшін үлкен қызмет өрісін беретіні сөзсіз. Ең бастысы, бұл күрделі міндеттерді шешу көп жағдайда педагогтың ақпарат ағынының көшкін тәрізді өсуі жағдайында жұмысқа дайындығына байланысты. Болашақ және тәжірибеші педагогтың жаңа ақпараттық кеңістіктегі жұмысқа дайындығы, оның көзқарастарының прогрессивтілігі белсенді қолдану негізінде оқытудың жаңа нысандары мен технологияларын әзірлеу мен енгізудің қажетті шарты болып табылады.
Бұл мәселенің өзектілігі айдан-анық, себебі, білім, дағды, көзқарас, рухани білімді мұғалімнен оқушыға сөздің көмегіне жүгініп қана беру мүмкін емес. Бұл үдерістің ішіне дағдылар мен түсініктермен танысу, қабылдау, өз бетінше қорытындылау, саналы түрде меңгеру жатады. Сондықтан, өзіндік жұмыстың негізгі қызметі жоғарғы мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады, себебі, өз бетінше интеллектуальды және рухани әрекетте ғана адам қалыптаса алады.
Осыған орай, ғылыми зерттеулерді, ақпараттық технологиялар арқылы өзіндік дағдыларын қалыптастыруға арналған бағдарламаларды зерделеу барысында көркем еңбекке баулуға жоғары сынып оқушыларының кәсіби даярлау қажеттілігі мен бұл туралы арнайы теориялық зерттеудің болмауы. Сонымен, қатар жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға көркем еңбекке баулуға кәсіби даярлау әдістерінің қажеттігі мен бұл қажеттілікті жүзеге асыруға негіз болатын арнайы шарттардың болмауы арасында қайшылық бар екені байқалды. Бұл қайшылықтардың шешімін іздестіру бізге зерттеу проблемамызды анықтауға және тақырыпты Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыру деп алуымызға себеп болды.
Оқушының өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру жөнінде айтқанда өзара тығыз байланысты міндетті көрсету керек. Оның біріншісі -оқушының танымдық іс-әрекетінде өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру, оларды өз бетінше білім алуға және өз дүниетанымын қалыптастыруға үйрету, дамыту, екіншісі - игерген білімді оқу мен практикалық іс-әрекетте өз бетінше қолдануды үйрету болып табылады.
Өзіндік жұмыс - оқушылардың терең де берік білімі үшін күресу құралы болып табылады. Олардың белсенділігі мен өз бетінше жұмыс істеуін мінездің бір құрамдас бөлігі ретінде қалыптастыру мен ақыл-ой қабілетін дамытудың құралы болып табылады.
Мектеп есігін алғаш аттаған бала өзінің іс-әрекетіне өздігінше мақсат қойып, өз әрекетін жоспарлап, оларды орындауда түзетулер енгізіп, алынған нәтижені қойылған мақсатпен салыстыра алмайды.
Оқыту үдерісінде оқушы әр түрлі тапсырмаларды орындауға, белгілі бір шығармашылық жұмыс орындауда, жаңалықтарды меңгеруге мүмкіндік беретін өз бетінше жұмыс істеудің жеткілікті жоғары түрдегі деңгейіне жетуі тиіс.
Бұл диссертациялық жұмыстың мақсаты - оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру жолдарын зерттеу және оны Көркем еңбек пәнін оқыту барысында жүзеге асыру мүмкіндіктерін айқындау болып табылады.
Зерттеудің мақсаты - Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу және эксперимент жүзінде тексерістен өткізу.
Бұл мақсатқа жету үшін оқытудағы оқушылардың өзі бетінше жұмыс істеу әрекетінің табиғатын зерттеудегі әр түрлі бағыттарды талдап, көптеген анықтамалармен таныстық және оқушының өздік танымдық әрекетінің атқаратын қызметі мен оның жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастырудағы қажеттілігін анықтадық.
Зерттеу объектісі - Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын к және эстетикалық ... ... ... ... ... ... ... ...қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу пәні - Жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруда ақпараттық технологияларды пайдалану.
Зeрттeудің ғылыми болжамы: егер, оқушылардың ақпараттық технологияларды қолдану арқылы өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздері анықталса, жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын жүзеге асырудың әдістемесі жасалып, оқу-тәрбие үдерісіне жүйелі, бірізділікпен ендірілсе, онда оқушылардың ақпараттық технологияларды қолдану арқылы оқу үдерісінде өзіндік дағдылары артады.
Зерттеу міндеттері:
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастыру;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың әдістемесін жасау;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға арналған әдістеменің тиімділігін практикалық тұрғыда тексеру.
Зерттеу көздері - Қазақстан Республикасының ресми құжаттары; бағдарламалары, оқу құжаттары; өзіндік дағдылары, ақпараттық технологиялар тақырыбына байланысты философтардың, психологтардың және педагогтардың еңбектері, ғалымдардың зeрттeу проблeмасы саласында жарық көргeн eңбeктeрі; автордың педагогикалық жәнe зeрттeушілік тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері: Дерек көздеріне нақтылы және салыстырмалық талдау жасау; психологиялық-педагогикалық, ғылыми-әдістемелік еңбектерге теориялық талдау жасау; ақпараттық технологиялар жайлы материалдар жинақтау және өңдеу, әдістемелік құралдарын пайдаланудың озық педагогикалық тәжірибелерін оқып-үйрену; жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдылары бойынша іс-әрекетін зерделеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс, зерттеу нәтижесін мазмұнды және графикалық интерпретация жасау.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықталды;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың мүмкіндіктері қарастырылды,
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың әдістемесі жасалынды;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға арналған әдістеменің тиімділігін практикалық тұрғыда тексерілді.
Зерттеудің практикалық маңызы: Мұндағы ұсынылған материалдар ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға білім берудің әртүрлі сатыларында енгізу кезінде пайдаланыла алады.
Зерттеу базасы: Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Қызылорда қаласының №7 орта мектебінің жоғары сыныптар оқушыларына жүргізілді.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге енгізу: зерттеу жұмысының негізгі қағидалары мен нәтижелері ғылыми баяндама түрінде: Халықаралық (шетелдік) ғылыми-практикалық конференцияларда: Научные исследования XXI века: теория и практика Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік жұмысын ұйымдастыру (16.06.2020, г. Прага, Чехия, 313-318 бет ); Жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруда ақпараттық технологияларын қолдану - (Bilim jane Örkeniet республикалық ғылыми-әдістемелік журналы, Нұр-Сұлтан, №04, 2020) жарық көрді.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық мәні мен маңызы
Кез келген ғылым қандай да бір құбылыс пен затты тек қана сипаттап және түсіндіріп қана қоймайды, адамның қажетіне қарай оларды басқарып, қажет болған жағдайда оларды түрлендіреді. Құбылыстарды басқару, тіпті түрлендіру олар жеткілікті түрде сипатталып, түсіндірілген кезде ғана мүмкін болады. Ғылымда басқару және түрлендіру функцияларын құбылыстарды түрлендіру принциптері мен ережелері атқарады.
Сонымен, зат не құбылысты тану үшін онымен танысуымыз, оны бүтіндей алып қарауымыз керек. Оның құрамдас бөліктерінің функционалды байланысын анықтап, сонан соң оны сипаттауымыз керек. Зат не құбылысты сипаттаудан кейін оны (құрамдас бөліктерінің арасындағы функционалды байланыс пен құрылымды түгелімен) түсіндіруіміз керек, олардың өмір сүру заңдылығын анықтап, онан соң оны қалай басқару керектігін, белгілібір амалдар арқылы бұл құбылыс пен затты түрлендіруге болатынын жазу керек.
Өзіндік жұмыс - бұл оқу сабақтарын ұйымдастыру түрі және оқыту әдісі емес, оны оқушыны өзіндік танымдық іс-әрекетке тарту құралы ретінде, ұйымдастырудың логикалық және психологиялық заңдылықтары болып табылады.
Өзіндік жұмыстың ұйымдастырудың негізгі шарттары:
- мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
- жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
- мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербестігінің өзара байланысы, олардың жұмысты өз еркімен орындауы.
Қазіргі мектепке қоятын қоғамның негізгі талабы - өз бетінше ғылыми, өндірістік, қоғамдық есептерді шығармашылықпен шеше білетін, сындарлы ойлайтын, өз көзқарасын, пікірлерін қалыптастырып, оны қорғай алатын, өз бетімен білімін жүйелі және үздіксіз толықтырып және жаңартып отыратын, біліктілігін жетілдіріп, оны практикада шығармашылықпен қолдана білетін жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Бұл пәннің мамандары оқушыларға білім алуды ұйымдастыру әдісін, бұл оларды ақыл-ой еңбегін ғылыми түрде ұйымдастыру дағдылары мен біліктілігімен, яғни, мақсат қою, уақытын жоспарлау дағдыларымен қаруландыру деген сөз. Толық және жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру үшін оның жүйелі түрде оқу тапсырмаларының ерекше түрі -өзіндік жұмыс кезінде проблемалы іздеу, сипаттау, өздігінен жұмыс істеу әрекетте болуын қамтамасыз ету керек.
Оқыту үдерісіндегі оқушының белсенділігі мен өз бетінше жұмыс істеуі табиғатын зерттеудің көптеген бағыттары бар. Бірінші бағыттың негізі ежелгі заманда жатыр. Ол бағыттың өкілдері ретінде ежелгі грек ғалымдарын (Сократ, Платон, Аристотель) санауға болады, баланың өз бетінше білім алуының мәнділігін терең де жан-жақты негіздеді. Олардың пікірінше, адамның ойлау қабілетінің дамуы, оның өз бетінше әрекет ету үдерісінде ғана дами алады, ал оның жетілдірілуі мен қабілетінің дамуы тек өзін-өзі тану жолы арқылы ғана жүзеге асырылады (Сократ). Мұндай әрекет балаға қуаныш пен қанағаттандыру әкеліп, сонымен қатар, жаңа білім меңгеруде енжарлықты жояды. Бұдан әрі ол орта ғасыр дәуірінде схоластика, догматизм, жаттатып оқыту мектептерінің практикада өркеніп тұрған кезінде баланы өз бетінше еңбектенетіні, сындарлы ойлай білетін адам ретінде тәрбиелеуді талап еткен Франсуа Рабле, Мишель Монтень, Томас Мор еңбектерінде жалғасын тапты. Бұл ойлар Я.А.Каменский, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский және т.б. педагогикалық еңбектерінде дамытылды.
Өзіндік жұмыстың мәнін теориялық жағынан зерттеуде өз бетінше оқу дамитын іс-әрекеттің мынадай үш бағыты ерекшеленеді: танымдық, практикалық және ұйымдастырушылық-техникалық.
Оқушылардың дағдылары мен біліктілігін қалыптастыруда стереотипті, оқытудың вербальды әдісінің тиімділігі аз болады. Оқушылардың өзіндік жұмысының ролі оқытудың мақсатының өзгеруімен, оның бағытының шығармашылық іс-әрекеттің дағдыларын қалыптастыруға бағытталғанымен және оқытуды компьютерлендіруге байланысты арта түсті.
Екінші бағыттың негізі Я.А.Каменский еңбектерінен бастау алады.
Оның мазмұны оқушылардың өзіндік іс-әрекетке тартудың ұйымдастыру-практикалық мәселелеріне арналған. Сонымен қатар, оқушының іс-әрекетінің табиғатын жеткілікті терең зерттеп, талдамай, проблеманың негізгі қағидаларын теориялық негіздеу пәні ретінде оқыту, мұғалімнің іс-әрекеті алынады.
Дидактикалық бағыт аясында өзіндік жұмыстардың қолданылу аймағы, олардың түрлері зерттеледі, оқу үдерісінің әр түрлі сатысында оларды қолдану әдістемесі жетілдірілді. Оқу танымындағы педагогикалық жетекшілік пен оқушының өзіндік жұмысының арақатысы проблемасының әдістемелік аспектісі қойылып, ол белгілі бір дәрежеде шешіледі. Оқыту практикасы оқушының мектепте сабақтағы және үйдегі өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін мазмұнды материалдармен байытылды.
Үшінші бағыттың ерекшелігі - мұнда зерттеу пәні ретінде өзіндік іс-әрекет қарастырылады. Бұл бағыт өз бастауын негізінен К.Д.Ушинский еңбектерінен алады. Психологиялық-педагогикалық бағытта дамыған зерттеулер өзіндік іс-әрекеттің мәнін дидактикалық категория, ал оның элементтерін іс-әрекеттің пәні мен мақсаты ретінде анықтауға бағытталды.
Ғылыми әдебиеттерді талдау нәтижесі бұл мәселені тарихи тұрғыдан қарастырғанда XX ғасырдың 50-ші жылдарында Б.П.Есипов жалпы білім беретін мектептердің оқушыларына қатысты өзіндік жұмыстарға: адамның өз көзқарасы мен өз пікірінің болуы, өз бетімен ойлай, дұрыс шешім қабылдай білуі, өз көзқарасын дәлелдей білуі деген анықтама берген. Сонымен бірге педагог ғалымдар оқушының өз бетімен белсенділігін арттырудың жолдары мен тәсілдерін (И.Я. Лернер, Р.Г. Лемберг және т.б.), білім беру жүйесін басқару әдістерін (Т.М. Шамова және т.б.) өз еңбектерінде қарастырды.
А.И. Зимняя анықтамасы бойынша, өзіндік жұмыс мақсатты, әрекеттер үдерісі мен нәтижесінде дұрысталатын, объектінің өзінің орындайтын іштей мотивацияланған әрекеттері жиынтығы ретінде көрсетілген.
Оны орындау өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жеке жауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді, оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудырады [4].
Бұл анықтамадан, біріншіден, өзіндік жұмыстың психологиялық детерминанттары: өз-өзін реттеу, өз-өзін белсенділендіру, өз-өзін ұйымдастыру, өз-өзін тексеру және т.б. Екіншіден, өзіндік жұмыстың оқушының сыныптағы жұмысымен байланысты және сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін атап көрсетті. А.И. Зимняя оқушының өзіндік жұмысын, оның сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін, оның өз бетінше кеңейтілуін, тереңдетуін және жалғастыруын туғызатынын атап көрсетеді. Мұғалім үшін бұл өзінің оқу әрекетін анық сезіну ғана емес, оның оқушыларда жаңа оқу міндеттерін шешуде оқу пәнін меңгерудің схемасын саналы түрде қалыптастыру болып табылады. Бүтіндей алғанда, бұл-қандай да бір материалды меңгеруде оқушының дайын бағдарламалардан таңдалған немесе оның өзі жасаған бағдарлама бойынша қатарынан жұмыс жасауы.Үшіншіден, өзіндік жұмыс оқушыдан өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жеке жауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап ететін және оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудыратын оқу әрекетінің жоғары түрі болып табылады.
Демек, өзіндік жұмыстың сыртқы ерешеліктері мұғалімнің үйрету қызметімен, ал ішкі ерекшеліктері оқушының танымдық әрекетімен сипатталады. Жоғарыда аталған еңбектердің барлығында өзіндік жұмысты ерекшелейтін басты белгі - тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз оқушының өзінің орындауы деп көрсетілген. Бұл белгі өзіндік жұмысты оқытудың ерекше бір формасы ретінде сыртқы ұйымдастырылуы жағынан ғана сипаттайды. Өзіндік жұмыс ұғымына ұйымдастырылуы және мазмұндық құрылымы жағынан неғұрлым терең түсінік П.И.Пидкасистыйдың еңбектерінде берілген [5-6]. Ғалым өзіндік жұмысты оқушының мұғалімнің басшылығымен орындайтын оқу және зерттеу бағытындағы тапсырмалары деп түсінеді. Ол өзіндік жұмысты танымдық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде қарастырады.
Мұндай түрлі пікірлер құбылыстың күрделілігін, дидактикалық сипатын көрсетеді.
Оқушының өзіндік жұмыс түсінігіне берілген әртүрлі көзқарастар және осы түсініктердің (Захарова Е.В.): мотив, шығармашылық бастауы, басшылық, белгілі бір әрекетті орындау құралы, оны ұйымдастыру түрлері тұлғаның өзіне байланысты болады, яғни, бір жағынан, өзіндік жұмыстың сыртқы сипаты (педагогикалық басқару, оқу тапсырмалар жүйесі, дидактикалық құрал және т.б.), екінші жағынан алғанда, өзіндік ізденіс барысындағы субъектінің ішкі (мотив, шығармашылық сипат, іс-әрекет тәсілі мен мазмұны, өзін-өзі басқару) сипаты көрінініс табатындығында.
Біз зерттеуімізде тұлғаның дербестік рефлексивтік жетілуіне бағытталған өзіндік жұмыстардың сыртқы мәнін қарастыру барысында тұлғалық-бағдарлы, құзіреттілік-іс-әрекеттік теорияларына, сонымен бірге басқа да теориялар мен жекеленген оқыту технологияларымен тығыз байланыстығына сүйендік. Ол біздің зертеу проблемамыздағы оқушының дербес оқу әрекетінің ішкі мәнінің толықтығын жаңа тұрғыдан көрсетеді.
Дегенмен, оқушының өзіндік жұмысын бұл бағыттағы зерттеулердің жетістіктеріне қарамастан, оның құрылымы мен үдерісі толығымен ашылмады.
Бірақ, оқушының өзіндік жұмысының мәні, орны мен қызметін талдаудың кейбір құрылымдық принциптері анықталды. Мағынасы жағынан жақын, бірақ, өзіндік спецификасы бар 2 вариант бар, олар іс-әрекеттің өзіндік мәнін ашады:
Бірінші топ:
1. мазмұндық компонент: түсінік, образ, қабылдау мен көзқарас түрінде анықталған білім;
2. оперативті компонент: әртүрлі әрекеттер, сыртқы және ішкі мағынада дағдылар мен әдістерді қолдану;
3. нәтижелі компонент: жаңа білім, әдістер, әлеуметтік тәжірибе, қабілеттер, қасиеттер.
Екінші топ:
1. мазмұндық компонент: оқу іс-әрекетінің танымдық міндеттері, мақсаты;
2. процессуалды компонент: нәтижеге жетуге апаратын әрекеттің адекватты түрлерін таңдау, анықтау, қолдану;
3. мотивациялық компонент: өз бетінше білім алу мен іс-әрекетті түсінетін қызметін атқаратын жаңа білімге деген қажеттілік.
Өз бетінше іс-әрекет мына түрде өрнектеледі: триада: мотив - жоспар (әрекет) - нәтиже.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру проблемасына арналған еңбектерде өзіндік жұмыс түсінігі бірмәнді анықталмайды.
Өзіндік жұмыс түсінігі мектеп өмірінде және дидактикада берік статусқа ие болған. Кейбіреулер үшін мұғалім мен оқушының іс-әрекетін сипаттайтын оқуды ұйымдастыру түрі мен әдісі ретінде қолданылса, екінші біреулер үшін өз бетінше орындауға арналған арнайы тапсырмалар, ал үшіншілер үшін оқу үдерісінде мұғалімнің қатысуынсыз өтетін тек оқушының іс-әрекеті ретінде қолданылады.
Өзіндік жұмыс-бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз, бірақ, арнайы бөлінген уақытта оның тапсырмасымен орындалатын жұмыс. Бұл кезде оқушылар қойылған мақсатқа саналы түрде өздерінің ақыл-ой және физикалық әрекеттерінің нәтижелерін пайдалану арқылы жетуге тырысады.
Жоғары сынып оқушысының өзіндік жұмысының мәні, орны мен қызметін талдаудың құрылымдық принциптері
Екінші топ компоненттері
Бірінші топ компоненттері компоненттері
Өз бетінше іс-әрекет
мазмұндық компонент 1
оперативті
нәтижелі
мазмұндық
процессуалды
мотивациялық
мотив
нәтиже
жоспар
(әрекет)
1 сурет. Жоғары сынып оқушысының өзіндік жұмысының мәні, орны мен қызметін талдаудың құрылымдық принциптері
А.И. Зимняя анықтамасында өзіндік жұмыс толығырақ анықталған. Оның анықтамасы бойынша, өзіндік жұмыс мақсатты, әрекеттер үдерісі мен нәтижесінде дұрысталатын, объектінің өзінің орындайтын іштей мотивацияланған әрекеттері жиынтығы ретінде көрсетілген. Оны орындау өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жекежауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді, оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудырады [4].
Бұл анықтамада, біріншіден, өзіндік жұмыстың психологиялық детерминанттары: өз-өзін реттеу, өз-өзін белсенділендіру, өз-өзін ұйымдастыру, өз-өзін тексеру және т.б.
Екіншіден, өзіндік жұмыстың оқушының сыныптағы жұмысымен байланысты және сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін атап көрсетеді.
А.И. Зимняя оқушының өзіндік жұмысын оның сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін, оның өз бетінше кеңейтілуін, тереңдетуін және жалғастыруын туғызатынын атап көрсетеді. Мұғалім үшін бұл өзінің оқу әрекетін анық сезіну ғана емес, оның оқушыларда жаңа оқу міндеттерін шешуде оқу пәнін меңгерудің схемасын саналы түрде қалыптастыру болып табылады. Бүтіндей алғанда, бұл-қандай да бір материалды меңгеруде оқушының дайын бағдарламалардан таңдалған немесе оның өзі жасаған бағдарлама бойынша қатарынан жұмыс жасауы.
Үшіншіден, өзіндік жұмыс оқушыдан өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жекежауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап ететін және оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудыратын оқу әрекетінің жоғары түрі болып табылады.
Соның нәтижесінде ғылыми зерттеулерде өзіндік жұмыс келешек маманның шығармашылық ойлауын, ғылымға қызығушылығын, кәсіби қарым-қатынас қажеттілігін туғызатын оқыту әдісі, таным үрдісі, оқушының өз бетінше жасайтын іс-әрекеті, дербес әрекеттің сипаты және оқушының қабілеттілігінің көріну формасы, оқу үрдісінің негізі, оқушының өз бетімен білім алуға дайындаудың жолы, оқу әрекетін ұйымдастырудың формасы, тәсілі, оқытудың бір түрі (Ы.Алтынсарин), танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру формасы (Т.И.Шамова), оқыту құралы (П.И.Пидкасистый) ретінде қарастырылды. Негізгі нысанымызға байланысты ұғымның мәнін ашу, соның негізінде басты белгілерінің жиынтығын анықтау мақсатында айтылған пікірлерді салыстырдық. Мысалы, Н.М.Штульман өзіндік жұмысты оқу материалын меңгерту мен бекітудің ең тиімді, әрі ең қажет құралы [7], Е.Я.Голант оны оқушының бойында өзіндік жеке қасиеттерін дамытуды тәрбиелеу [8], ал Р.М.Микельсон оқытушының білім алушыға ұйымдастырған жағдайы, Н.Г.Даири, В.А.Козакова бұл оқушының өзге біреудің көмегінсіз, өзінің біліміне, ойына, дағдысына, өмірлік тәжірибесіне, түсінігіне қарап жүзеге асыратын іс-әрекеті деп сипаттайды. Бұл жерде өзіндік жұмыс пен өзіндік іс-әрекет ұғымдарын шатастыру байқалады. Аталған авторлар өзіндік жұмыстың сыртқы сипаттамасына, ұйымдастыру жағына ғана көңіл аударса, В.К. Буряк өзіндік жұмыстың өзіндік белгілерін (ішкі және сыртқы) бірлікте қарау арқылы ғана ашуға болады,- дейді [9]. Демек, өзіндік жұмыстың сыртқы ерешеліктері мұғалімнің үйрету қызметімен, ал ішкі ерекшеліктері оқушының танымдық әрекетімен сипатталады. Жоғарыда аталған еңбектердің барлығында өзіндік жұмысты ерекшелейтін басты белгі - тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз оқушының өзінің орындауы деп көрсетілген. Бұл белгі өзіндік жұмысты оқытудың ерекше бір формасы ретінде сыртқы ұйымдастырылуы жағынан ғана сипаттайды. Өзіндік жұмыс ұғымына ұйымдастырылуы және мазмұндық құрылымы жағынан неғұрлым терең түсінік П.И.Пидкасистыйдың еңбектерінде берілген [10-11]. Ғалым өзіндік жұмысты оқушының мұғалімнің басшылығымен орындайтын оқу және зерттеу бағытындағы тапсырмалары деп түсінеді. Ол өзіндік жұмысты танымдық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде қарастырады.
Танымдық оқу үдерісінің тиімділігі оқыту сапасы мен оқушылардың өз бетінше орындайтын танымдық іс-әрекетімен анықталады. Бұл екі түсінік бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ өзіндік жұмысты оқытудың алдыңғы қатарлы және белсенді формасы ретінде атауға болады.
Біріншіден, білім, дағдылар, білік, көзқарастар, руханилық мұғалімнен оқушыға материалды пәндер сияқты бере алмаймыз. Әрбір оқушы оларды өзіндік танымдық еңбегі арқасында: тыңдау, ауызша ақпаратты түсіну, текстерді оқу, талдау және мағынасын түсіну, және де сындарлы талдау арқылы меңгере алады.
Екіншіден, зерттелетін нәрсенің мәні мен мазмұнын ашуға бағытталған таным үдерісі оның жүргізілу анықтайтын қатаң заңдарға бағынады: танысу, қабылдау, өңдеу, сезіну, меңгеру. Бұл тізбектің бұзылуы терең, дәл, тиянақты емес білімге әкеледі, практикада ол жүзеге аспайды.
Үшіншіден, егер адам жоғары интеллектуалдық жағдайда өмір сүрсе, ол міндетті түрде өзгеріп, жоғары мәдениетті тұлға ретінде қалыптасады. Өзіндік жұмыс ой еңбегінің жоғары мәдениетін қалыптастырады. Ол тек оқу, кітапты меңгеру, жазбалар жүргізу техникасынан тұрмайды, ең алдымен ақыл, өз бетінше әрекет ету, сұрақтың мәніне жету, шешілмеген проблемаларды зерттеуден тұрады.
Оқушының өзіндік жұмысының барынша толық анықтамасы П.И.Пидкасистыйдың [5], Б.П.Есиповтың [2] еңбегінде көрсетілген: Оқу үдерісінде қосылатын оқушының өзіндік жұмысы - бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз өтетін, арнайы белгіленген уақытта өтетін және осы уақыт аралығында оқушы саналы түрде тапсырмада қойылған мақсатқа өзінің ойлау немесе физикалық іс-әрекетінің нәтижесінде жетуге ұмтылатын жұмыс. П.И.Пидкасистый оқу процесін дұрыс құруда оқушының белсенділігі талап етілетіндігін атап көрсеткен. Белсенділіктің жоғары дәрежесіне оқу-тәрбие мақсатында ұйымдастырылған өзіндік жұмыстың көмегімен қол жеткізуге болады.
Кейбір авторлар Б.П.Есиповтың тұжырымдамасына ескертпелер жасаған. Біріншіден, оның өзіндік жұмыстың мәні жөніндегі трактатында оқушының шығармашылығының мәндік қасиеті толық көрсетілмеген. Онда мектеп оқушысының саналы іс-әрекетінің қатарына оның өзіндік іс-әрекетінің процессуальды және өнімділік (нәтижелілік) жақтары қажетті ішкі қасиеттері болып табылады. Екіншіден, берілген тұжырымдамада өзіндік жұмыстың әрбір түрлерінің логикалық мазмұндық және процессуальдық жақтарының бірлігі туралы сұрақ толық ашылмаған. Ал бұл оқушының бірқалыпты, қызықтырмайтын іс-әрекетіне өзіндік жұмыс қолдану арқылы оқыту үрдісіне өзгеріс енгізеді.
Өзіндік жұмыс - бұл мынадай оқу құралы:
әрбір нақты жағдайда меңгеру нақты дидактикалық мақсатқа сәйкес келеді,
әрбір кезеңде оқушылардың білмеуінен білімге қозғалысының қажетті көлемін және білім дәрежесін, саналы тапсырмалардың анықталған класстарын шешудің дағдылары мен біліктілігі, ойлау іс-әрекеті дәрежесінің төменнен жоғарыға қарай дамуын қалыптастырады.
оқушылардың өздерінің білімін өзіндік жүйелік толықтыруына психологиялық құралын жасайды және жаңа саналы тапсырмаларды шешуде саяси және ғылыми ағымдарда біліктілікті қалыптастырады.
оқушылардың өндірістік іс-әрекет әдістерін меңгеруге, пәндерді өз бетінше игеруге және өзіндік ұйымдастыруда маңызды шарттар болып табылады.
оқу үдерісінде оқушылардың өзіндік саналы іс-әрекетін басқаруда және педагогикалық жетекшеліктің маңызды құралы болып есептеледі.
дидактиктер мен әдіскерлер өзіндік жұмыстың ұйымдастыру жағын ашатын қасиеттеріне көп көңіл бөледі.
Өзіндік жұмыс сабақта топтық, жеке тапсырмаларды, сонымен бірге үй тапсырмаларын орындаумен сипатталады. Сәйкесінше, бұл жағдайлардағы өзіндік жұмыстың басты қасиеттері мыналар:
оған арнайы уақыттың бөлінуі;
мұғалімнің тапсырма беруі (топтық, жеке);
жұмысты орындау кезінде мұғалімнің қатыспауы;
қойылған мақсатқа жетуге ұмтылған оқушының ойлау және физикалық қабілеті;
жұмыс нәтижесі.
Саналы іс-әрекет тапсырманы орындау кезінде қалыптасады. Өзіндік деп тек қана оқушыдан белсенділік пен өз бетінше жұмыс істеуін талап ететін жұмысты айтуға болады. Бұндай жұмыстар нақты нұсқаулар жиынтығынсыз, мұғалімнің түсіндіруінсіз, жұмыстың орындалуын ашық түрде бақылаусыз орындалады. Оқушы жұмысты орындаудың шешімін өз бетінше орындап, жаңа нәтижеге қол жеткізуге ұмтылады.
Оқушының шығармашылық іс-әрекетін талап етпей дайындық жаттығуларымен орындалуын талап ететін жұмыстарды өзіндік деп есептеуге болады ма? Бірақ бұндай тапсырма түрлері сабақта қолданылады және білімді бекітуде әрі біліктілікті қалыптастыруда анықталған деп есептеледі. Көптеген мұғалімдердің жұмыстарында елеулі орын алатын оқушылардың абсолютті нақтыланған конспектілері өзіндік іс-әрекет болып табылады, бірақ бұл жағдайда тек репродуктивті сипатта ғана бола алады. Өзіндік жұмыс материалдың мазмұнына ғана емес, сонымен бірге оқушының жеке мүмкіншілігіне байланысты болатын оның ойлау және практикалық іс-әрекетін, өзіндік зейінін талап етеді. Сондықтан да өзіндік жұмыстардың ең қарапайым түрлері оқушының өз бетінше орындауын талап ететін белсенді іс-әрекетін қалыптастырады.
Өзіндік жұмыстың ерекшеліктерінің бірі оқушының саналы белсенділігінің артуын тудыру. Бұл жерде оқушының алдына қойылатын өндірістік тапсырма ерекше орын алады. Оқушының тапсырманы өз бетінше орындауға ұмтылуы, өзінің белсенділігін көрсетуі оның ішкі қозғалыс күштерінің жұмыс істеуіне ықпал етеді. Ішкі қозғалысты туғызу, жұмыстың мазмұнын түсіну және жұмыстың мақсаты - өзіндік жұмыстың қалыптасқан қасиеттері. Оларды қалыптастыру мұғалімге оқушының іс-әрекетін қалыптастырудың нақты шарттарын іздеуіне көмектеседі.
Өзіндік жұмыс түсінігін мұғалім мен оқушының ісәрекетінің бүтін жүйесі ретінде қарастыру керек. Тапсырманың мазмұны және оны жариялау түрі, мұғалімнің сұрақтары, оны шешу жолдарын ұйымдастыру оқушының іс-әрекетінің алдын-ала анықталуына, олардың ойлау қабілетінің өз бетінше қалыптасуына зор ықпал етеді.
Осындай үдерістің арқасында оқушылардың жеке қабілеттері, қызығушылығы мен бейімділігі анықталып, олардың фактілер мен құбылыстарды талдау дағдысының дамуына көмектеседі, өз бетінше ойлауға үйретеді. Ал бұл тұлғаның шығармашылық дамуы мен өз ойының, көзқарасының, өз позициясының қалыптасуына әкеледі.
Жоғары айтылғандардан көретініміз, өзіндік жұмыс - бұл оқушының оқу әрекетінің ең жоғарғы түрі және ол бүтіндей педагогикалық үдерістің компоненті болып табылғандықтан оған тәрбиелік, білімдік, дамытушылық функциялар тән.
1.2 Оқытудың ақпараттық технологиялары
Білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес, қоғамды дамытудың жоғары тиімді технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес мектепте жоғары сынып оқушыларын көркем еңбек пәнінде оқытудың ақпараттық технологиясын қолдану маңызды мәселелердің бірі болып отыр.
Заман талабына сай ақпараттандыру ісі білім беру жүйесін түбегейлі өзгертеді деп күтілуде. Мұндай жағдайда алдыңғы сапқа оқыту материалдарын электрондық құралдарда өрнектейтін және оларды дер кезінде жеткізу мүмкіндіктеріне сүйенетін жаңа педагогикалық технологияларды шығуды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін ақпараттандыру тұжырымдамасында Бүгінгі күні білім беру жүйесін ақпараттандыру ісінің басты мақсаты - заман талабына байланысты ақпараттық қоғамның шарттарына сай студенттерді, оқушыларды тұрмыстық, қоғамдық және кәсіптік өмір салаларына толық әрі тиімді түрде араластыру болып табылады деп жазылған. Ғылымның жоғары деңгейде дамуына байланысты оқушылардың білімінің жоғары болуы үшін мұғалімнің жаңа ғылым саласын жан-жақты игерген болуы қажет.
Сондықтан да жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану және енгізу саласында орта білім беру жүйесі үшін кадрлар даярлау, қайта даярлау бүгінгі күн тәртібінде тұрған мәселе.
Ақпараттандыру ісінің негізінде білім ұғымы астарлап жатыр. Осыған орай бұл ұғымның мынадай төрт құрама бөлігі бар, олар: білімді бағалы ақпарат, білімді үдерісс, білімді жүйе, білімді алынатын нәтиже ретінде қарастыру көзделген.
И.П. Подласый өз еңбегінде қазіргі заман талабына сай оқытуды қарастырып, оқытудың жаңа түрлеріне компьютерлік оқыту түрін енгізіп отыр. Ол оқыту процесінде компьютерді пайдалану негізінде оқушылардың жан-жақты, терең білім алуына септігін тигізетінін нақтылайды.
Ақпарат термині латынның іnformatіo - түсіндіру, мазмұндама деген сөзінен шыққан, бір нәрсені жетілдіріп түсіндіру деген мағынаны білдіреді. Ақпараттар алмастырылады, сақталады, өңделеді және белгілі бір тапсырманы шешу үшін қолданылады.
Ақпараттық технологияны - терминін академик В.М. Глушков енгізген және оған келесі анықтаманы берген: Ақпараттық технология - бұл ақпаратты өңдеумен байланысқан үдерісс. Осы анықтаманың жалпылығын бұзбай Н.А.Апатова оны келесі түрде нақтылады: Ақпараттық технология -бұл ақпаратты өңдеу көмегімен жүзеге асырылатын әдістер және тәсілдер жинағы.
Технология сөзі грек түбірінен шыққан жəне аудармада өнімді, материалдарды, жартылай фабрикаттарды, бұйымдарды өңдеу мен қайта өңдеу жəне оларды қолданыстағы заттарға түрлендіру əдістері мен тəсілдері жиынтығын зерттейтін ғылым дегенді білдіреді.
Қазіргі таңда бұл сөздің түсіндірмесінде практикалық тапсырмаларды шешуге арналған ғылыми жəне инженерлік білімдерді қолдану қамтылады. Олай болса ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды ақпаратты өңдеу мен түрлендіруге бағытталған технологиялар ретінде есептеуге болады.
Ақпараттық жəне қатынастық технологиялар (АҚТ) - бұл ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу, беру жəне тасымалдау алгоритмін жəне əртүрлі əдістерді, тəсілдерді сипаттайтын жалпылама ұғым.
Бұл анықтамаға қолдану сөзі əдейі енгізілмеген. Ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды қолдану ақпараттандыру технологиясының бөлшегі болып табылатын тағы бір технология туралы айтуға мүмкіндік береді, яғни ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды білім беруде, медицинада, əскери жəне адамның басқа да іс-əрекеті саласында қолдану технологиясы. Бұл салалардың əрқайсысы ақпараттандыру технологиясына өз шектеулері мен ерекшеліктерін жинақтайды. Мысал ретінде ақпараттық жəне телекомуникациялық технологиялар ретінде қарастырылатын Интернет технологиясын келтіруге болады. Алайда мектеп оқушыларын оқытуда Интернетті қолдану технологиясын ақпараттық жəне телекомуникациялық технологиялар ретінде емес, жалпы білім беретін орта білім беруді ақпараттандыру технологиясы
ретінде есептеуге болады. Білім беруді ақпараттандыру технологиясы ұғымы білім беру жүйесінде ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды қолдану технологиясына қарағанда, мейлінше кең ауқымды екендігін түсіну маңызды. Бұл ұғым білім беруді ақпараттандыру мақсатына жетуді қамтамасыз ететін тəсілдердің, əдістердің барлық жиынтығын қамтиды.
Мəселен, білім беруді ақпараттандыру технологияларына білім беру қызметіне арналған ақпараттық ресурстарды дайындау əдістері мен сапасын бағалау, педагогтарды өзінің кəсіби іс-əрекетінде ақпараттық жəне теле-коммуникациялық технологияларды тиімді қолдануға оқыту тəсілдері жатуы мүмкін.
Қазіргі қоғам мен оның білім саласын ақпараттандырудың ерекшіліктерін айтардан бұрын ақпараттандырудың тарихи алғы шарттарына тоқталған жөн. Қоғамды ақпараттандырудың тарихи үдерісі өз заманында пайда болған жаңа технологиялардың пайда болуына байланысты ақпараттық революциялар тізбегі арқылы дəл сипатталады.
Ақпаратық революция қоныстанушы халықтың белсенді бөлігі үшін ашық ақпараттар ауқымының артуына əкеп тірейтін ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау жəне таратудың тəсілдері мен аспаптарының өзгеруінен тұрады.
Мұндай революциялар алтау.
Бірінші ақпараттық революция тіл мен адамның анық сөйлеуінің пайда болуынан тұрады.
Екінші ақпараттық революция жазудың ойлап табылуына байланысты. Бұл ойлап табу адамзат қоғамы жинақтаған ақпаратты сақтауды ғана қамтамасыз етіп қоймай, сонымен қатар оның шынайылығын арттырып, ақпарат таратуға бұрынғыдан да кең жағдай жасады.
Үшінші ақпараттық революция XV ғасырда ақпараттық технологиялардың алғашқыларының бірі болып саналатын кітап басып шығаруды ойлап табудан туындаған. Бұқаралық ақпараттың газеттер мен журналдар сияқты баспа құралдарының пайда болуы мен дамуы - осы үшінші ақпараттық революцияның нəтижесі.
Төртінші ақпараттық революция ХIХ ғасырда басталды. Ол кезде ақпаратты жіберу мен таратудың телеграф, телефон, радио жəне теледидар сияқты құралдары ойлап табылды.
Бесінші ақпараттық революция адамзат есептеу техникасын белсенді пайдалана бастаған кезде, XX ғасырдың ортасында өтті. ЭЕМ- ді ғылыми ақпаратты өңдеуге қолдану адамның ақпаратты белсенді жəне тиімді өңдеуі бойынша мүмкіндігін түбегейлі түрде өзгертіп, өркениет дамуының бүкіл тарихында адам алғашқы рет интеллектуалды еңбектің өнімділігін арттыруға жоғары тиімді құралға ие болды.
Бүгінде біз ауқымды телекомуникациялық компьютерлік желілердің пайда болуы жəне олардың мультимедиа технологиялары мен виртуалды шындықпен интегралдануына байланысты алтыншы ақпараттық революцияның куəсі болып отырмыз.
Алты революция қоғамды өзгертті. Ақпараттандыру үдерістерінің бар екендігі туралы айтуға болатындай ақпарат пен ақпараттық технологиялар көз алдымызда дамуда əрі - тарауда. Ақпараттандыру қоғам өмірінің барлық салаларына революциялық əсер жасай отырып, адамдардың өмір сүруі мен қызмет етуі жағдайларын, олардың мəдениетін, жүріс-тұрыс стереотипін, ойлау жүйесін түбегейлі өзгертуде [12].
Ақпараттық технологиялар саласындағы айқын прогресс ғылыми жəне ғылыми-көпшілік басылымдарда ақпараттық қоғам атауының пайда болуына əкелді. Кейбір ғалымдар ақпараттық қоғам деп ондағы өндірістің басты өнімі мағлұматтар (білім) болып табылатын қоғамды түсінеді. Ақпараттық қоғам статусын қоғамға беру өлшемі ретінде адамзат жинақтаған мағлұматтар саны сияқты көрсеткішті пайдаланудың жөні бар, себебі кейбір бағалаулар бойынша біздің эрамыздың басынан бері адамзат жинақтаған
мағлұматтардың бірінші екі еселенуі 1750 жылға, екіншісі ХХ ғасырдың басына, үшіншісі 1950 жылға таман болған. 1950 жылдан бастап əлемдегі білімнің жалпы көлемі əр 10 жылда, 1970 жылдан бастап əр 5 жылда екі еселенсе, ал 1991 жылдан бастап əр жылда екі еселенеді. Бұл бүгінгі күнде əлемдегі білім көлемінің 250 мың реттен аса артқанын білдіреді.
Ақпараттық қоғамның қалыптасу тарихы ақпараттандыруға байланысты адам қызметінің жаңа түрлерінің туындауы мен дамуы тарихын қамтиды. Соңғы жылдары қоғамда компьютерлік техника мен ақпаратты өңдеу үдерістері (операторлар, программистер, жүйелі аналитиктер, жобалаушылар жəне т.т.) бойынша, сонымен қоса консультациялық, ғылыми-ақпараттық, тағы соған ұқсас қызметтер көрсетуге байланысты адамдардың арнайы кəсіби топтары пайда болды. Əлбетте, жаңа ғылыми жəне кəсіби бағыттардың пайда болуы кадрлар дайындаудың арнайы, қоғамды сəйкес ақпараттандыру кезеңінің шынайлылығына оқытудың мазмұны ғана емес, сонымен қатар əдістері мен құралдары да сай болуы тиіс жүйесін талап етеді.
Қоғамды жəне оның барлық салаларын, соның біріне жататын білімді ақпараттандыру мəселелеріне мемлекет аса көңіл бөлуде.
Қоғамды ақпараттандыруды дамыту үдерісіне жүйелі мемлекеттік
тұрғыдан келудің қажеттігі өткен ғасырдың 90 жылдарының басында көрініс ала бастаған болатын. Айталық, мысалы, 1990 жылы-ақ Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы жасалып қабылданды, ал ақпараттандыру ұғымы компьютерлендіру ұғымын біртіндеп ығыстыра отырып ғылыми, сол сияқты қоғамдық-саяси терминологияда кеңінен пайдалана бастады.
Ақпараттандыру ұғымының біршама кеңірек анықтамасын академик А. П. Ершов өз жариялымдарында берді. Ол, ақпараттандыру - адамзат қызметінің барлық қоғамдық елеулі түрлеріндегі шынайы, жеткілікті жəне уақтылы білімді толық пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені деп жазды. Оның үстіне А. П. Ершов ақпарат қоғамның табысты даму қабілеттілігіне көп жағынан алғы шарт жасайтын, тұтас алғанда, оның стратегиялық ресурсы болып табылатындығын атап өтті. Сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Оқытудың ақпараттық технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Жоғары сынып оқушыларының өз бетінше жұмыс істеу әрекетін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1.4 Ақпараттық технологияларды қолданып, олардың тиімділігін көтеру тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
2.2 Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..73
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында Білім беру жүйесінің басым міндеттерінің бірі - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, [1] - деп атап көрсетілген. Мұғалімдердің алдына қойылып отырған басты міндеттердің бірі - оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және педагогикалық технологияларды меңгеру. Бүгінгі күні, ақпарат қоғам дамуының стратегиялық ресурсына айналғанда, қазіргі заманғы білім беру - үздіксіз үдеріс екендігі айқын болып отыр. Сондықтан қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) негізінде оқыту үдерісін ұйымдастыру қажеттілігі туындады, онда ақпарат көздері ретінде электрондық құралдар кеңінен пайдаланылады.
Қазіргі таңда білім беру жүйесінің негізгі міндеті баланың рухани және тәндік мүмкіндігін дамыту, оны оқыту, тәрбиелеу мен өзіндік қабілетінің дамуына жағдай жасау.
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметтік, демократиялық өзгерістерге сәйкес компьютерлік техника мен ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы салдарынан көркем еңбек пәнін оқытуға қойылатын талаптар күшеюде. Сондықтан да көркем еңбек оқытуды жан-жақты талдап, зерттеулер жүргізу нәтижесінде оқушыларды ақпараттық технологиялармен нақты іс-әрекет орындай алуға дағдыландырып, олардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қажет. Бұл талаптарды жүзеге асыруда оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру мәселелері үлкен роль атқарады.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыру, оған жетекшілік жасау - бұл әрбір мұғалім үшін жауапты да күрделі жұмыс. Белсенділік пен өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруды оқушыны тәрбиелеудің құрамдас бөлігі ретінде қарастыру қажет, бұл әр мұғалім үшін маңызды міндеттердің қатарына жатады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Б.П.Есипов (60-жылдары) [2] өзіндік жұмыстың оқу үдерісіндегі ролін, орнын, мақсаттарын анықтады. Психология-педагогикалық әдебиеттерде білім алушылардың өзіндік жұмыс түсінігін анықтауда әр түрлі пікірлерді кездестіруге болады. Кейбір авторлар өзіндік жұмысты оқытушының нұсқауы арқылы жүзеге асатын әрекет ретінде қарастырса (А.К.Маркова, М.И.Низамов, Ә.М.Құдайқұлов т.б.), басқалары өзіндік жұмысқа, оның мақсаты арқылы баға береді (В.Б Бондаревский, Н.Д. Хмель, Р.С. Омарова т.б.).
Көптеген зерттеушілердің пікірі бойынша (А.В.Барыбин, А.С. Елизаров, А. Р. Ганеев, Э. А. Сарибекова және т.б.) өзіндік жұмыс студенттің жаңа білім алуына және оның өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі жетілдіруге ұмтылуына деген ішкі танымдық уәждерін белсендіруге мүмкіндік береді [3]. Дербес жұмыс жоғары сынып оқушыларының жұмысын белсендіретіндіктен басқа, ол тағы бір маңызды қасиетке және жеке сипатқа ие.
Білім беруді ақпараттандыру үдерістерін зерттеуге және оқытудың компьютерлік технологиялары мәселелерін шешуге ресейлік және шетелдік ғалымдар үлкен үлес қосты: Я. А. Ваграменко, Е.П.Велихов, Г. Р. Громов,
В.И.Гриценко, Б.С.Гершунский, Д.В.Зарецкий, Е.В.Зворыгин, В.М.Монахов, Т.Б.Казиахмедов, О.А.Кривошеев, Ю.А.Первин, В.Ф.Шолохович, С.Пейперт, Г.Клейман, Б.Сендов, Б.Хантер және т.б.
Білім беру үдерісі мүмкіндіктері туралы айта отырып, көптеген зерттеушілер келесі аспектілерді (Л. Л. Босова, В. А. Красильникова, Е. И. Машбиц, И. В. Роберт және т. б.) келтіреді.):
- өз табиғаты бойынша әртүрлі ақпаратты жинау, сақтау, беру, түрлендіру, талдау және қолданудың шексіз мүмкіндіктері;
- білім алу формаларын кеңейте отырып, білімнің қолжетімділігін арттыру;
- барлық белсенді өмір кезеңі ішінде білім алу мен біліктілікті арттырудың үздіксіздігін қамтамасыз ету;
- жеке тұлғаға бағытталған оқытуды, қосымша және озық білім беруді дамыту;
- білім беру үдерісін ұйымдастыруды қамтамасыз етуді айтарлықтай кеңейту және жетілдіру (виртуалдық мектептер, зертханалар, университеттер және т. б.);
- білім беру үдерісін ұйымдастыруда субъектілердің белсенділігін арттыру;
- бір ғана өңірді ғана емес, сонымен қатар ел мен жалпы әлемдік қауымдастықты оқытудың бірыңғай ақпараттық-білім беру ортасын құру;
- білім беру үрдісінің оқу орны мен уақытынан тәуелсіздігі;
- жеке оқу траекториясын таңдау мүмкіндігін қамтамасыз ету;
- білім алушының өзіндік іздеу қызметін дамыту;
- оқытудың мотивациялық жағын арттыру және т. б.
Білім беру үдерісін қайта ұйымдастырудағы мүмкіндіктері әсер ететіні және педагог үшін үлкен қызмет өрісін беретіні сөзсіз. Ең бастысы, бұл күрделі міндеттерді шешу көп жағдайда педагогтың ақпарат ағынының көшкін тәрізді өсуі жағдайында жұмысқа дайындығына байланысты. Болашақ және тәжірибеші педагогтың жаңа ақпараттық кеңістіктегі жұмысқа дайындығы, оның көзқарастарының прогрессивтілігі белсенді қолдану негізінде оқытудың жаңа нысандары мен технологияларын әзірлеу мен енгізудің қажетті шарты болып табылады.
Бұл мәселенің өзектілігі айдан-анық, себебі, білім, дағды, көзқарас, рухани білімді мұғалімнен оқушыға сөздің көмегіне жүгініп қана беру мүмкін емес. Бұл үдерістің ішіне дағдылар мен түсініктермен танысу, қабылдау, өз бетінше қорытындылау, саналы түрде меңгеру жатады. Сондықтан, өзіндік жұмыстың негізгі қызметі жоғарғы мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады, себебі, өз бетінше интеллектуальды және рухани әрекетте ғана адам қалыптаса алады.
Осыған орай, ғылыми зерттеулерді, ақпараттық технологиялар арқылы өзіндік дағдыларын қалыптастыруға арналған бағдарламаларды зерделеу барысында көркем еңбекке баулуға жоғары сынып оқушыларының кәсіби даярлау қажеттілігі мен бұл туралы арнайы теориялық зерттеудің болмауы. Сонымен, қатар жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға көркем еңбекке баулуға кәсіби даярлау әдістерінің қажеттігі мен бұл қажеттілікті жүзеге асыруға негіз болатын арнайы шарттардың болмауы арасында қайшылық бар екені байқалды. Бұл қайшылықтардың шешімін іздестіру бізге зерттеу проблемамызды анықтауға және тақырыпты Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыру деп алуымызға себеп болды.
Оқушының өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру жөнінде айтқанда өзара тығыз байланысты міндетті көрсету керек. Оның біріншісі -оқушының танымдық іс-әрекетінде өз бетінше жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру, оларды өз бетінше білім алуға және өз дүниетанымын қалыптастыруға үйрету, дамыту, екіншісі - игерген білімді оқу мен практикалық іс-әрекетте өз бетінше қолдануды үйрету болып табылады.
Өзіндік жұмыс - оқушылардың терең де берік білімі үшін күресу құралы болып табылады. Олардың белсенділігі мен өз бетінше жұмыс істеуін мінездің бір құрамдас бөлігі ретінде қалыптастыру мен ақыл-ой қабілетін дамытудың құралы болып табылады.
Мектеп есігін алғаш аттаған бала өзінің іс-әрекетіне өздігінше мақсат қойып, өз әрекетін жоспарлап, оларды орындауда түзетулер енгізіп, алынған нәтижені қойылған мақсатпен салыстыра алмайды.
Оқыту үдерісінде оқушы әр түрлі тапсырмаларды орындауға, белгілі бір шығармашылық жұмыс орындауда, жаңалықтарды меңгеруге мүмкіндік беретін өз бетінше жұмыс істеудің жеткілікті жоғары түрдегі деңгейіне жетуі тиіс.
Бұл диссертациялық жұмыстың мақсаты - оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру жолдарын зерттеу және оны Көркем еңбек пәнін оқыту барысында жүзеге асыру мүмкіндіктерін айқындау болып табылады.
Зерттеудің мақсаты - Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу және эксперимент жүзінде тексерістен өткізу.
Бұл мақсатқа жету үшін оқытудағы оқушылардың өзі бетінше жұмыс істеу әрекетінің табиғатын зерттеудегі әр түрлі бағыттарды талдап, көптеген анықтамалармен таныстық және оқушының өздік танымдық әрекетінің атқаратын қызметі мен оның жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастырудағы қажеттілігін анықтадық.
Зерттеу объектісі - Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын к және эстетикалық ... ... ... ... ... ... ... ...қалыптастыру үдерісі.
Зерттеу пәні - Жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруда ақпараттық технологияларды пайдалану.
Зeрттeудің ғылыми болжамы: егер, оқушылардың ақпараттық технологияларды қолдану арқылы өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздері анықталса, жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын жүзеге асырудың әдістемесі жасалып, оқу-тәрбие үдерісіне жүйелі, бірізділікпен ендірілсе, онда оқушылардың ақпараттық технологияларды қолдану арқылы оқу үдерісінде өзіндік дағдылары артады.
Зерттеу міндеттері:
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастыру;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың әдістемесін жасау;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға арналған әдістеменің тиімділігін практикалық тұрғыда тексеру.
Зерттеу көздері - Қазақстан Республикасының ресми құжаттары; бағдарламалары, оқу құжаттары; өзіндік дағдылары, ақпараттық технологиялар тақырыбына байланысты философтардың, психологтардың және педагогтардың еңбектері, ғалымдардың зeрттeу проблeмасы саласында жарық көргeн eңбeктeрі; автордың педагогикалық жәнe зeрттeушілік тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері: Дерек көздеріне нақтылы және салыстырмалық талдау жасау; психологиялық-педагогикалық, ғылыми-әдістемелік еңбектерге теориялық талдау жасау; ақпараттық технологиялар жайлы материалдар жинақтау және өңдеу, әдістемелік құралдарын пайдаланудың озық педагогикалық тәжірибелерін оқып-үйрену; жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдылары бойынша іс-әрекетін зерделеу, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс, зерттеу нәтижесін мазмұнды және графикалық интерпретация жасау.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықталды;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың мүмкіндіктері қарастырылды,
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастырудың әдістемесі жасалынды;
ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға арналған әдістеменің тиімділігін практикалық тұрғыда тексерілді.
Зерттеудің практикалық маңызы: Мұндағы ұсынылған материалдар ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруға білім берудің әртүрлі сатыларында енгізу кезінде пайдаланыла алады.
Зерттеу базасы: Тәжірибелі-эксперимент жұмысы Қызылорда қаласының №7 орта мектебінің жоғары сыныптар оқушыларына жүргізілді.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге енгізу: зерттеу жұмысының негізгі қағидалары мен нәтижелері ғылыми баяндама түрінде: Халықаралық (шетелдік) ғылыми-практикалық конференцияларда: Научные исследования XXI века: теория и практика Ақпараттық технологиялар арқылы жоғары сынып оқушыларының өзіндік жұмысын ұйымдастыру (16.06.2020, г. Прага, Чехия, 313-318 бет ); Жоғары сынып оқушыларының өзіндік дағдыларын қалыптастыруда ақпараттық технологияларын қолдану - (Bilim jane Örkeniet республикалық ғылыми-әдістемелік журналы, Нұр-Сұлтан, №04, 2020) жарық көрді.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушылардың өзіндік дағдыларын қалыптастырудың теориялық мәні мен маңызы
Кез келген ғылым қандай да бір құбылыс пен затты тек қана сипаттап және түсіндіріп қана қоймайды, адамның қажетіне қарай оларды басқарып, қажет болған жағдайда оларды түрлендіреді. Құбылыстарды басқару, тіпті түрлендіру олар жеткілікті түрде сипатталып, түсіндірілген кезде ғана мүмкін болады. Ғылымда басқару және түрлендіру функцияларын құбылыстарды түрлендіру принциптері мен ережелері атқарады.
Сонымен, зат не құбылысты тану үшін онымен танысуымыз, оны бүтіндей алып қарауымыз керек. Оның құрамдас бөліктерінің функционалды байланысын анықтап, сонан соң оны сипаттауымыз керек. Зат не құбылысты сипаттаудан кейін оны (құрамдас бөліктерінің арасындағы функционалды байланыс пен құрылымды түгелімен) түсіндіруіміз керек, олардың өмір сүру заңдылығын анықтап, онан соң оны қалай басқару керектігін, белгілібір амалдар арқылы бұл құбылыс пен затты түрлендіруге болатынын жазу керек.
Өзіндік жұмыс - бұл оқу сабақтарын ұйымдастыру түрі және оқыту әдісі емес, оны оқушыны өзіндік танымдық іс-әрекетке тарту құралы ретінде, ұйымдастырудың логикалық және психологиялық заңдылықтары болып табылады.
Өзіндік жұмыстың ұйымдастырудың негізгі шарттары:
- мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
- жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
- мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербестігінің өзара байланысы, олардың жұмысты өз еркімен орындауы.
Қазіргі мектепке қоятын қоғамның негізгі талабы - өз бетінше ғылыми, өндірістік, қоғамдық есептерді шығармашылықпен шеше білетін, сындарлы ойлайтын, өз көзқарасын, пікірлерін қалыптастырып, оны қорғай алатын, өз бетімен білімін жүйелі және үздіксіз толықтырып және жаңартып отыратын, біліктілігін жетілдіріп, оны практикада шығармашылықпен қолдана білетін жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады.
Бұл пәннің мамандары оқушыларға білім алуды ұйымдастыру әдісін, бұл оларды ақыл-ой еңбегін ғылыми түрде ұйымдастыру дағдылары мен біліктілігімен, яғни, мақсат қою, уақытын жоспарлау дағдыларымен қаруландыру деген сөз. Толық және жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру үшін оның жүйелі түрде оқу тапсырмаларының ерекше түрі -өзіндік жұмыс кезінде проблемалы іздеу, сипаттау, өздігінен жұмыс істеу әрекетте болуын қамтамасыз ету керек.
Оқыту үдерісіндегі оқушының белсенділігі мен өз бетінше жұмыс істеуі табиғатын зерттеудің көптеген бағыттары бар. Бірінші бағыттың негізі ежелгі заманда жатыр. Ол бағыттың өкілдері ретінде ежелгі грек ғалымдарын (Сократ, Платон, Аристотель) санауға болады, баланың өз бетінше білім алуының мәнділігін терең де жан-жақты негіздеді. Олардың пікірінше, адамның ойлау қабілетінің дамуы, оның өз бетінше әрекет ету үдерісінде ғана дами алады, ал оның жетілдірілуі мен қабілетінің дамуы тек өзін-өзі тану жолы арқылы ғана жүзеге асырылады (Сократ). Мұндай әрекет балаға қуаныш пен қанағаттандыру әкеліп, сонымен қатар, жаңа білім меңгеруде енжарлықты жояды. Бұдан әрі ол орта ғасыр дәуірінде схоластика, догматизм, жаттатып оқыту мектептерінің практикада өркеніп тұрған кезінде баланы өз бетінше еңбектенетіні, сындарлы ойлай білетін адам ретінде тәрбиелеуді талап еткен Франсуа Рабле, Мишель Монтень, Томас Мор еңбектерінде жалғасын тапты. Бұл ойлар Я.А.Каменский, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский және т.б. педагогикалық еңбектерінде дамытылды.
Өзіндік жұмыстың мәнін теориялық жағынан зерттеуде өз бетінше оқу дамитын іс-әрекеттің мынадай үш бағыты ерекшеленеді: танымдық, практикалық және ұйымдастырушылық-техникалық.
Оқушылардың дағдылары мен біліктілігін қалыптастыруда стереотипті, оқытудың вербальды әдісінің тиімділігі аз болады. Оқушылардың өзіндік жұмысының ролі оқытудың мақсатының өзгеруімен, оның бағытының шығармашылық іс-әрекеттің дағдыларын қалыптастыруға бағытталғанымен және оқытуды компьютерлендіруге байланысты арта түсті.
Екінші бағыттың негізі Я.А.Каменский еңбектерінен бастау алады.
Оның мазмұны оқушылардың өзіндік іс-әрекетке тартудың ұйымдастыру-практикалық мәселелеріне арналған. Сонымен қатар, оқушының іс-әрекетінің табиғатын жеткілікті терең зерттеп, талдамай, проблеманың негізгі қағидаларын теориялық негіздеу пәні ретінде оқыту, мұғалімнің іс-әрекеті алынады.
Дидактикалық бағыт аясында өзіндік жұмыстардың қолданылу аймағы, олардың түрлері зерттеледі, оқу үдерісінің әр түрлі сатысында оларды қолдану әдістемесі жетілдірілді. Оқу танымындағы педагогикалық жетекшілік пен оқушының өзіндік жұмысының арақатысы проблемасының әдістемелік аспектісі қойылып, ол белгілі бір дәрежеде шешіледі. Оқыту практикасы оқушының мектепте сабақтағы және үйдегі өзіндік жұмысын ұйымдастыру үшін мазмұнды материалдармен байытылды.
Үшінші бағыттың ерекшелігі - мұнда зерттеу пәні ретінде өзіндік іс-әрекет қарастырылады. Бұл бағыт өз бастауын негізінен К.Д.Ушинский еңбектерінен алады. Психологиялық-педагогикалық бағытта дамыған зерттеулер өзіндік іс-әрекеттің мәнін дидактикалық категория, ал оның элементтерін іс-әрекеттің пәні мен мақсаты ретінде анықтауға бағытталды.
Ғылыми әдебиеттерді талдау нәтижесі бұл мәселені тарихи тұрғыдан қарастырғанда XX ғасырдың 50-ші жылдарында Б.П.Есипов жалпы білім беретін мектептердің оқушыларына қатысты өзіндік жұмыстарға: адамның өз көзқарасы мен өз пікірінің болуы, өз бетімен ойлай, дұрыс шешім қабылдай білуі, өз көзқарасын дәлелдей білуі деген анықтама берген. Сонымен бірге педагог ғалымдар оқушының өз бетімен белсенділігін арттырудың жолдары мен тәсілдерін (И.Я. Лернер, Р.Г. Лемберг және т.б.), білім беру жүйесін басқару әдістерін (Т.М. Шамова және т.б.) өз еңбектерінде қарастырды.
А.И. Зимняя анықтамасы бойынша, өзіндік жұмыс мақсатты, әрекеттер үдерісі мен нәтижесінде дұрысталатын, объектінің өзінің орындайтын іштей мотивацияланған әрекеттері жиынтығы ретінде көрсетілген.
Оны орындау өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жеке жауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді, оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудырады [4].
Бұл анықтамадан, біріншіден, өзіндік жұмыстың психологиялық детерминанттары: өз-өзін реттеу, өз-өзін белсенділендіру, өз-өзін ұйымдастыру, өз-өзін тексеру және т.б. Екіншіден, өзіндік жұмыстың оқушының сыныптағы жұмысымен байланысты және сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін атап көрсетті. А.И. Зимняя оқушының өзіндік жұмысын, оның сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін, оның өз бетінше кеңейтілуін, тереңдетуін және жалғастыруын туғызатынын атап көрсетеді. Мұғалім үшін бұл өзінің оқу әрекетін анық сезіну ғана емес, оның оқушыларда жаңа оқу міндеттерін шешуде оқу пәнін меңгерудің схемасын саналы түрде қалыптастыру болып табылады. Бүтіндей алғанда, бұл-қандай да бір материалды меңгеруде оқушының дайын бағдарламалардан таңдалған немесе оның өзі жасаған бағдарлама бойынша қатарынан жұмыс жасауы.Үшіншіден, өзіндік жұмыс оқушыдан өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жеке жауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап ететін және оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудыратын оқу әрекетінің жоғары түрі болып табылады.
Демек, өзіндік жұмыстың сыртқы ерешеліктері мұғалімнің үйрету қызметімен, ал ішкі ерекшеліктері оқушының танымдық әрекетімен сипатталады. Жоғарыда аталған еңбектердің барлығында өзіндік жұмысты ерекшелейтін басты белгі - тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз оқушының өзінің орындауы деп көрсетілген. Бұл белгі өзіндік жұмысты оқытудың ерекше бір формасы ретінде сыртқы ұйымдастырылуы жағынан ғана сипаттайды. Өзіндік жұмыс ұғымына ұйымдастырылуы және мазмұндық құрылымы жағынан неғұрлым терең түсінік П.И.Пидкасистыйдың еңбектерінде берілген [5-6]. Ғалым өзіндік жұмысты оқушының мұғалімнің басшылығымен орындайтын оқу және зерттеу бағытындағы тапсырмалары деп түсінеді. Ол өзіндік жұмысты танымдық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде қарастырады.
Мұндай түрлі пікірлер құбылыстың күрделілігін, дидактикалық сипатын көрсетеді.
Оқушының өзіндік жұмыс түсінігіне берілген әртүрлі көзқарастар және осы түсініктердің (Захарова Е.В.): мотив, шығармашылық бастауы, басшылық, белгілі бір әрекетті орындау құралы, оны ұйымдастыру түрлері тұлғаның өзіне байланысты болады, яғни, бір жағынан, өзіндік жұмыстың сыртқы сипаты (педагогикалық басқару, оқу тапсырмалар жүйесі, дидактикалық құрал және т.б.), екінші жағынан алғанда, өзіндік ізденіс барысындағы субъектінің ішкі (мотив, шығармашылық сипат, іс-әрекет тәсілі мен мазмұны, өзін-өзі басқару) сипаты көрінініс табатындығында.
Біз зерттеуімізде тұлғаның дербестік рефлексивтік жетілуіне бағытталған өзіндік жұмыстардың сыртқы мәнін қарастыру барысында тұлғалық-бағдарлы, құзіреттілік-іс-әрекеттік теорияларына, сонымен бірге басқа да теориялар мен жекеленген оқыту технологияларымен тығыз байланыстығына сүйендік. Ол біздің зертеу проблемамыздағы оқушының дербес оқу әрекетінің ішкі мәнінің толықтығын жаңа тұрғыдан көрсетеді.
Дегенмен, оқушының өзіндік жұмысын бұл бағыттағы зерттеулердің жетістіктеріне қарамастан, оның құрылымы мен үдерісі толығымен ашылмады.
Бірақ, оқушының өзіндік жұмысының мәні, орны мен қызметін талдаудың кейбір құрылымдық принциптері анықталды. Мағынасы жағынан жақын, бірақ, өзіндік спецификасы бар 2 вариант бар, олар іс-әрекеттің өзіндік мәнін ашады:
Бірінші топ:
1. мазмұндық компонент: түсінік, образ, қабылдау мен көзқарас түрінде анықталған білім;
2. оперативті компонент: әртүрлі әрекеттер, сыртқы және ішкі мағынада дағдылар мен әдістерді қолдану;
3. нәтижелі компонент: жаңа білім, әдістер, әлеуметтік тәжірибе, қабілеттер, қасиеттер.
Екінші топ:
1. мазмұндық компонент: оқу іс-әрекетінің танымдық міндеттері, мақсаты;
2. процессуалды компонент: нәтижеге жетуге апаратын әрекеттің адекватты түрлерін таңдау, анықтау, қолдану;
3. мотивациялық компонент: өз бетінше білім алу мен іс-әрекетті түсінетін қызметін атқаратын жаңа білімге деген қажеттілік.
Өз бетінше іс-әрекет мына түрде өрнектеледі: триада: мотив - жоспар (әрекет) - нәтиже.
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру проблемасына арналған еңбектерде өзіндік жұмыс түсінігі бірмәнді анықталмайды.
Өзіндік жұмыс түсінігі мектеп өмірінде және дидактикада берік статусқа ие болған. Кейбіреулер үшін мұғалім мен оқушының іс-әрекетін сипаттайтын оқуды ұйымдастыру түрі мен әдісі ретінде қолданылса, екінші біреулер үшін өз бетінше орындауға арналған арнайы тапсырмалар, ал үшіншілер үшін оқу үдерісінде мұғалімнің қатысуынсыз өтетін тек оқушының іс-әрекеті ретінде қолданылады.
Өзіндік жұмыс-бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз, бірақ, арнайы бөлінген уақытта оның тапсырмасымен орындалатын жұмыс. Бұл кезде оқушылар қойылған мақсатқа саналы түрде өздерінің ақыл-ой және физикалық әрекеттерінің нәтижелерін пайдалану арқылы жетуге тырысады.
Жоғары сынып оқушысының өзіндік жұмысының мәні, орны мен қызметін талдаудың құрылымдық принциптері
Екінші топ компоненттері
Бірінші топ компоненттері компоненттері
Өз бетінше іс-әрекет
мазмұндық компонент 1
оперативті
нәтижелі
мазмұндық
процессуалды
мотивациялық
мотив
нәтиже
жоспар
(әрекет)
1 сурет. Жоғары сынып оқушысының өзіндік жұмысының мәні, орны мен қызметін талдаудың құрылымдық принциптері
А.И. Зимняя анықтамасында өзіндік жұмыс толығырақ анықталған. Оның анықтамасы бойынша, өзіндік жұмыс мақсатты, әрекеттер үдерісі мен нәтижесінде дұрысталатын, объектінің өзінің орындайтын іштей мотивацияланған әрекеттері жиынтығы ретінде көрсетілген. Оны орындау өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жекежауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді, оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудырады [4].
Бұл анықтамада, біріншіден, өзіндік жұмыстың психологиялық детерминанттары: өз-өзін реттеу, өз-өзін белсенділендіру, өз-өзін ұйымдастыру, өз-өзін тексеру және т.б.
Екіншіден, өзіндік жұмыстың оқушының сыныптағы жұмысымен байланысты және сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін атап көрсетеді.
А.И. Зимняя оқушының өзіндік жұмысын оның сабақтағы оқу-танымдық әрекетті дұрыс ұйымдастырудың салдары екенін, оның өз бетінше кеңейтілуін, тереңдетуін және жалғастыруын туғызатынын атап көрсетеді. Мұғалім үшін бұл өзінің оқу әрекетін анық сезіну ғана емес, оның оқушыларда жаңа оқу міндеттерін шешуде оқу пәнін меңгерудің схемасын саналы түрде қалыптастыру болып табылады. Бүтіндей алғанда, бұл-қандай да бір материалды меңгеруде оқушының дайын бағдарламалардан таңдалған немесе оның өзі жасаған бағдарлама бойынша қатарынан жұмыс жасауы.
Үшіншіден, өзіндік жұмыс оқушыдан өзін-өзі танудың, рефлексивтіліктің, тәртіптіліктің, жекежауапкершіліктің жеткілікті жоғары деңгейін талап ететін және оқушыда өзін-өзі жетілдіру мен танудың үдерісі ретінде қанағаттанушылық тудыратын оқу әрекетінің жоғары түрі болып табылады.
Соның нәтижесінде ғылыми зерттеулерде өзіндік жұмыс келешек маманның шығармашылық ойлауын, ғылымға қызығушылығын, кәсіби қарым-қатынас қажеттілігін туғызатын оқыту әдісі, таным үрдісі, оқушының өз бетінше жасайтын іс-әрекеті, дербес әрекеттің сипаты және оқушының қабілеттілігінің көріну формасы, оқу үрдісінің негізі, оқушының өз бетімен білім алуға дайындаудың жолы, оқу әрекетін ұйымдастырудың формасы, тәсілі, оқытудың бір түрі (Ы.Алтынсарин), танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру формасы (Т.И.Шамова), оқыту құралы (П.И.Пидкасистый) ретінде қарастырылды. Негізгі нысанымызға байланысты ұғымның мәнін ашу, соның негізінде басты белгілерінің жиынтығын анықтау мақсатында айтылған пікірлерді салыстырдық. Мысалы, Н.М.Штульман өзіндік жұмысты оқу материалын меңгерту мен бекітудің ең тиімді, әрі ең қажет құралы [7], Е.Я.Голант оны оқушының бойында өзіндік жеке қасиеттерін дамытуды тәрбиелеу [8], ал Р.М.Микельсон оқытушының білім алушыға ұйымдастырған жағдайы, Н.Г.Даири, В.А.Козакова бұл оқушының өзге біреудің көмегінсіз, өзінің біліміне, ойына, дағдысына, өмірлік тәжірибесіне, түсінігіне қарап жүзеге асыратын іс-әрекеті деп сипаттайды. Бұл жерде өзіндік жұмыс пен өзіндік іс-әрекет ұғымдарын шатастыру байқалады. Аталған авторлар өзіндік жұмыстың сыртқы сипаттамасына, ұйымдастыру жағына ғана көңіл аударса, В.К. Буряк өзіндік жұмыстың өзіндік белгілерін (ішкі және сыртқы) бірлікте қарау арқылы ғана ашуға болады,- дейді [9]. Демек, өзіндік жұмыстың сыртқы ерешеліктері мұғалімнің үйрету қызметімен, ал ішкі ерекшеліктері оқушының танымдық әрекетімен сипатталады. Жоғарыда аталған еңбектердің барлығында өзіндік жұмысты ерекшелейтін басты белгі - тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз оқушының өзінің орындауы деп көрсетілген. Бұл белгі өзіндік жұмысты оқытудың ерекше бір формасы ретінде сыртқы ұйымдастырылуы жағынан ғана сипаттайды. Өзіндік жұмыс ұғымына ұйымдастырылуы және мазмұндық құрылымы жағынан неғұрлым терең түсінік П.И.Пидкасистыйдың еңбектерінде берілген [10-11]. Ғалым өзіндік жұмысты оқушының мұғалімнің басшылығымен орындайтын оқу және зерттеу бағытындағы тапсырмалары деп түсінеді. Ол өзіндік жұмысты танымдық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде қарастырады.
Танымдық оқу үдерісінің тиімділігі оқыту сапасы мен оқушылардың өз бетінше орындайтын танымдық іс-әрекетімен анықталады. Бұл екі түсінік бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ өзіндік жұмысты оқытудың алдыңғы қатарлы және белсенді формасы ретінде атауға болады.
Біріншіден, білім, дағдылар, білік, көзқарастар, руханилық мұғалімнен оқушыға материалды пәндер сияқты бере алмаймыз. Әрбір оқушы оларды өзіндік танымдық еңбегі арқасында: тыңдау, ауызша ақпаратты түсіну, текстерді оқу, талдау және мағынасын түсіну, және де сындарлы талдау арқылы меңгере алады.
Екіншіден, зерттелетін нәрсенің мәні мен мазмұнын ашуға бағытталған таным үдерісі оның жүргізілу анықтайтын қатаң заңдарға бағынады: танысу, қабылдау, өңдеу, сезіну, меңгеру. Бұл тізбектің бұзылуы терең, дәл, тиянақты емес білімге әкеледі, практикада ол жүзеге аспайды.
Үшіншіден, егер адам жоғары интеллектуалдық жағдайда өмір сүрсе, ол міндетті түрде өзгеріп, жоғары мәдениетті тұлға ретінде қалыптасады. Өзіндік жұмыс ой еңбегінің жоғары мәдениетін қалыптастырады. Ол тек оқу, кітапты меңгеру, жазбалар жүргізу техникасынан тұрмайды, ең алдымен ақыл, өз бетінше әрекет ету, сұрақтың мәніне жету, шешілмеген проблемаларды зерттеуден тұрады.
Оқушының өзіндік жұмысының барынша толық анықтамасы П.И.Пидкасистыйдың [5], Б.П.Есиповтың [2] еңбегінде көрсетілген: Оқу үдерісінде қосылатын оқушының өзіндік жұмысы - бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз өтетін, арнайы белгіленген уақытта өтетін және осы уақыт аралығында оқушы саналы түрде тапсырмада қойылған мақсатқа өзінің ойлау немесе физикалық іс-әрекетінің нәтижесінде жетуге ұмтылатын жұмыс. П.И.Пидкасистый оқу процесін дұрыс құруда оқушының белсенділігі талап етілетіндігін атап көрсеткен. Белсенділіктің жоғары дәрежесіне оқу-тәрбие мақсатында ұйымдастырылған өзіндік жұмыстың көмегімен қол жеткізуге болады.
Кейбір авторлар Б.П.Есиповтың тұжырымдамасына ескертпелер жасаған. Біріншіден, оның өзіндік жұмыстың мәні жөніндегі трактатында оқушының шығармашылығының мәндік қасиеті толық көрсетілмеген. Онда мектеп оқушысының саналы іс-әрекетінің қатарына оның өзіндік іс-әрекетінің процессуальды және өнімділік (нәтижелілік) жақтары қажетті ішкі қасиеттері болып табылады. Екіншіден, берілген тұжырымдамада өзіндік жұмыстың әрбір түрлерінің логикалық мазмұндық және процессуальдық жақтарының бірлігі туралы сұрақ толық ашылмаған. Ал бұл оқушының бірқалыпты, қызықтырмайтын іс-әрекетіне өзіндік жұмыс қолдану арқылы оқыту үрдісіне өзгеріс енгізеді.
Өзіндік жұмыс - бұл мынадай оқу құралы:
әрбір нақты жағдайда меңгеру нақты дидактикалық мақсатқа сәйкес келеді,
әрбір кезеңде оқушылардың білмеуінен білімге қозғалысының қажетті көлемін және білім дәрежесін, саналы тапсырмалардың анықталған класстарын шешудің дағдылары мен біліктілігі, ойлау іс-әрекеті дәрежесінің төменнен жоғарыға қарай дамуын қалыптастырады.
оқушылардың өздерінің білімін өзіндік жүйелік толықтыруына психологиялық құралын жасайды және жаңа саналы тапсырмаларды шешуде саяси және ғылыми ағымдарда біліктілікті қалыптастырады.
оқушылардың өндірістік іс-әрекет әдістерін меңгеруге, пәндерді өз бетінше игеруге және өзіндік ұйымдастыруда маңызды шарттар болып табылады.
оқу үдерісінде оқушылардың өзіндік саналы іс-әрекетін басқаруда және педагогикалық жетекшеліктің маңызды құралы болып есептеледі.
дидактиктер мен әдіскерлер өзіндік жұмыстың ұйымдастыру жағын ашатын қасиеттеріне көп көңіл бөледі.
Өзіндік жұмыс сабақта топтық, жеке тапсырмаларды, сонымен бірге үй тапсырмаларын орындаумен сипатталады. Сәйкесінше, бұл жағдайлардағы өзіндік жұмыстың басты қасиеттері мыналар:
оған арнайы уақыттың бөлінуі;
мұғалімнің тапсырма беруі (топтық, жеке);
жұмысты орындау кезінде мұғалімнің қатыспауы;
қойылған мақсатқа жетуге ұмтылған оқушының ойлау және физикалық қабілеті;
жұмыс нәтижесі.
Саналы іс-әрекет тапсырманы орындау кезінде қалыптасады. Өзіндік деп тек қана оқушыдан белсенділік пен өз бетінше жұмыс істеуін талап ететін жұмысты айтуға болады. Бұндай жұмыстар нақты нұсқаулар жиынтығынсыз, мұғалімнің түсіндіруінсіз, жұмыстың орындалуын ашық түрде бақылаусыз орындалады. Оқушы жұмысты орындаудың шешімін өз бетінше орындап, жаңа нәтижеге қол жеткізуге ұмтылады.
Оқушының шығармашылық іс-әрекетін талап етпей дайындық жаттығуларымен орындалуын талап ететін жұмыстарды өзіндік деп есептеуге болады ма? Бірақ бұндай тапсырма түрлері сабақта қолданылады және білімді бекітуде әрі біліктілікті қалыптастыруда анықталған деп есептеледі. Көптеген мұғалімдердің жұмыстарында елеулі орын алатын оқушылардың абсолютті нақтыланған конспектілері өзіндік іс-әрекет болып табылады, бірақ бұл жағдайда тек репродуктивті сипатта ғана бола алады. Өзіндік жұмыс материалдың мазмұнына ғана емес, сонымен бірге оқушының жеке мүмкіншілігіне байланысты болатын оның ойлау және практикалық іс-әрекетін, өзіндік зейінін талап етеді. Сондықтан да өзіндік жұмыстардың ең қарапайым түрлері оқушының өз бетінше орындауын талап ететін белсенді іс-әрекетін қалыптастырады.
Өзіндік жұмыстың ерекшеліктерінің бірі оқушының саналы белсенділігінің артуын тудыру. Бұл жерде оқушының алдына қойылатын өндірістік тапсырма ерекше орын алады. Оқушының тапсырманы өз бетінше орындауға ұмтылуы, өзінің белсенділігін көрсетуі оның ішкі қозғалыс күштерінің жұмыс істеуіне ықпал етеді. Ішкі қозғалысты туғызу, жұмыстың мазмұнын түсіну және жұмыстың мақсаты - өзіндік жұмыстың қалыптасқан қасиеттері. Оларды қалыптастыру мұғалімге оқушының іс-әрекетін қалыптастырудың нақты шарттарын іздеуіне көмектеседі.
Өзіндік жұмыс түсінігін мұғалім мен оқушының ісәрекетінің бүтін жүйесі ретінде қарастыру керек. Тапсырманың мазмұны және оны жариялау түрі, мұғалімнің сұрақтары, оны шешу жолдарын ұйымдастыру оқушының іс-әрекетінің алдын-ала анықталуына, олардың ойлау қабілетінің өз бетінше қалыптасуына зор ықпал етеді.
Осындай үдерістің арқасында оқушылардың жеке қабілеттері, қызығушылығы мен бейімділігі анықталып, олардың фактілер мен құбылыстарды талдау дағдысының дамуына көмектеседі, өз бетінше ойлауға үйретеді. Ал бұл тұлғаның шығармашылық дамуы мен өз ойының, көзқарасының, өз позициясының қалыптасуына әкеледі.
Жоғары айтылғандардан көретініміз, өзіндік жұмыс - бұл оқушының оқу әрекетінің ең жоғарғы түрі және ол бүтіндей педагогикалық үдерістің компоненті болып табылғандықтан оған тәрбиелік, білімдік, дамытушылық функциялар тән.
1.2 Оқытудың ақпараттық технологиялары
Білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес, қоғамды дамытудың жоғары тиімді технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес мектепте жоғары сынып оқушыларын көркем еңбек пәнінде оқытудың ақпараттық технологиясын қолдану маңызды мәселелердің бірі болып отыр.
Заман талабына сай ақпараттандыру ісі білім беру жүйесін түбегейлі өзгертеді деп күтілуде. Мұндай жағдайда алдыңғы сапқа оқыту материалдарын электрондық құралдарда өрнектейтін және оларды дер кезінде жеткізу мүмкіндіктеріне сүйенетін жаңа педагогикалық технологияларды шығуды қажет етеді.
Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін ақпараттандыру тұжырымдамасында Бүгінгі күні білім беру жүйесін ақпараттандыру ісінің басты мақсаты - заман талабына байланысты ақпараттық қоғамның шарттарына сай студенттерді, оқушыларды тұрмыстық, қоғамдық және кәсіптік өмір салаларына толық әрі тиімді түрде араластыру болып табылады деп жазылған. Ғылымның жоғары деңгейде дамуына байланысты оқушылардың білімінің жоғары болуы үшін мұғалімнің жаңа ғылым саласын жан-жақты игерген болуы қажет.
Сондықтан да жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану және енгізу саласында орта білім беру жүйесі үшін кадрлар даярлау, қайта даярлау бүгінгі күн тәртібінде тұрған мәселе.
Ақпараттандыру ісінің негізінде білім ұғымы астарлап жатыр. Осыған орай бұл ұғымның мынадай төрт құрама бөлігі бар, олар: білімді бағалы ақпарат, білімді үдерісс, білімді жүйе, білімді алынатын нәтиже ретінде қарастыру көзделген.
И.П. Подласый өз еңбегінде қазіргі заман талабына сай оқытуды қарастырып, оқытудың жаңа түрлеріне компьютерлік оқыту түрін енгізіп отыр. Ол оқыту процесінде компьютерді пайдалану негізінде оқушылардың жан-жақты, терең білім алуына септігін тигізетінін нақтылайды.
Ақпарат термині латынның іnformatіo - түсіндіру, мазмұндама деген сөзінен шыққан, бір нәрсені жетілдіріп түсіндіру деген мағынаны білдіреді. Ақпараттар алмастырылады, сақталады, өңделеді және белгілі бір тапсырманы шешу үшін қолданылады.
Ақпараттық технологияны - терминін академик В.М. Глушков енгізген және оған келесі анықтаманы берген: Ақпараттық технология - бұл ақпаратты өңдеумен байланысқан үдерісс. Осы анықтаманың жалпылығын бұзбай Н.А.Апатова оны келесі түрде нақтылады: Ақпараттық технология -бұл ақпаратты өңдеу көмегімен жүзеге асырылатын әдістер және тәсілдер жинағы.
Технология сөзі грек түбірінен шыққан жəне аудармада өнімді, материалдарды, жартылай фабрикаттарды, бұйымдарды өңдеу мен қайта өңдеу жəне оларды қолданыстағы заттарға түрлендіру əдістері мен тəсілдері жиынтығын зерттейтін ғылым дегенді білдіреді.
Қазіргі таңда бұл сөздің түсіндірмесінде практикалық тапсырмаларды шешуге арналған ғылыми жəне инженерлік білімдерді қолдану қамтылады. Олай болса ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды ақпаратты өңдеу мен түрлендіруге бағытталған технологиялар ретінде есептеуге болады.
Ақпараттық жəне қатынастық технологиялар (АҚТ) - бұл ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу, беру жəне тасымалдау алгоритмін жəне əртүрлі əдістерді, тəсілдерді сипаттайтын жалпылама ұғым.
Бұл анықтамаға қолдану сөзі əдейі енгізілмеген. Ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды қолдану ақпараттандыру технологиясының бөлшегі болып табылатын тағы бір технология туралы айтуға мүмкіндік береді, яғни ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды білім беруде, медицинада, əскери жəне адамның басқа да іс-əрекеті саласында қолдану технологиясы. Бұл салалардың əрқайсысы ақпараттандыру технологиясына өз шектеулері мен ерекшеліктерін жинақтайды. Мысал ретінде ақпараттық жəне телекомуникациялық технологиялар ретінде қарастырылатын Интернет технологиясын келтіруге болады. Алайда мектеп оқушыларын оқытуда Интернетті қолдану технологиясын ақпараттық жəне телекомуникациялық технологиялар ретінде емес, жалпы білім беретін орта білім беруді ақпараттандыру технологиясы
ретінде есептеуге болады. Білім беруді ақпараттандыру технологиясы ұғымы білім беру жүйесінде ақпараттық жəне телекомуникациялық технологияларды қолдану технологиясына қарағанда, мейлінше кең ауқымды екендігін түсіну маңызды. Бұл ұғым білім беруді ақпараттандыру мақсатына жетуді қамтамасыз ететін тəсілдердің, əдістердің барлық жиынтығын қамтиды.
Мəселен, білім беруді ақпараттандыру технологияларына білім беру қызметіне арналған ақпараттық ресурстарды дайындау əдістері мен сапасын бағалау, педагогтарды өзінің кəсіби іс-əрекетінде ақпараттық жəне теле-коммуникациялық технологияларды тиімді қолдануға оқыту тəсілдері жатуы мүмкін.
Қазіргі қоғам мен оның білім саласын ақпараттандырудың ерекшіліктерін айтардан бұрын ақпараттандырудың тарихи алғы шарттарына тоқталған жөн. Қоғамды ақпараттандырудың тарихи үдерісі өз заманында пайда болған жаңа технологиялардың пайда болуына байланысты ақпараттық революциялар тізбегі арқылы дəл сипатталады.
Ақпаратық революция қоныстанушы халықтың белсенді бөлігі үшін ашық ақпараттар ауқымының артуына əкеп тірейтін ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау жəне таратудың тəсілдері мен аспаптарының өзгеруінен тұрады.
Мұндай революциялар алтау.
Бірінші ақпараттық революция тіл мен адамның анық сөйлеуінің пайда болуынан тұрады.
Екінші ақпараттық революция жазудың ойлап табылуына байланысты. Бұл ойлап табу адамзат қоғамы жинақтаған ақпаратты сақтауды ғана қамтамасыз етіп қоймай, сонымен қатар оның шынайылығын арттырып, ақпарат таратуға бұрынғыдан да кең жағдай жасады.
Үшінші ақпараттық революция XV ғасырда ақпараттық технологиялардың алғашқыларының бірі болып саналатын кітап басып шығаруды ойлап табудан туындаған. Бұқаралық ақпараттың газеттер мен журналдар сияқты баспа құралдарының пайда болуы мен дамуы - осы үшінші ақпараттық революцияның нəтижесі.
Төртінші ақпараттық революция ХIХ ғасырда басталды. Ол кезде ақпаратты жіберу мен таратудың телеграф, телефон, радио жəне теледидар сияқты құралдары ойлап табылды.
Бесінші ақпараттық революция адамзат есептеу техникасын белсенді пайдалана бастаған кезде, XX ғасырдың ортасында өтті. ЭЕМ- ді ғылыми ақпаратты өңдеуге қолдану адамның ақпаратты белсенді жəне тиімді өңдеуі бойынша мүмкіндігін түбегейлі түрде өзгертіп, өркениет дамуының бүкіл тарихында адам алғашқы рет интеллектуалды еңбектің өнімділігін арттыруға жоғары тиімді құралға ие болды.
Бүгінде біз ауқымды телекомуникациялық компьютерлік желілердің пайда болуы жəне олардың мультимедиа технологиялары мен виртуалды шындықпен интегралдануына байланысты алтыншы ақпараттық революцияның куəсі болып отырмыз.
Алты революция қоғамды өзгертті. Ақпараттандыру үдерістерінің бар екендігі туралы айтуға болатындай ақпарат пен ақпараттық технологиялар көз алдымызда дамуда əрі - тарауда. Ақпараттандыру қоғам өмірінің барлық салаларына революциялық əсер жасай отырып, адамдардың өмір сүруі мен қызмет етуі жағдайларын, олардың мəдениетін, жүріс-тұрыс стереотипін, ойлау жүйесін түбегейлі өзгертуде [12].
Ақпараттық технологиялар саласындағы айқын прогресс ғылыми жəне ғылыми-көпшілік басылымдарда ақпараттық қоғам атауының пайда болуына əкелді. Кейбір ғалымдар ақпараттық қоғам деп ондағы өндірістің басты өнімі мағлұматтар (білім) болып табылатын қоғамды түсінеді. Ақпараттық қоғам статусын қоғамға беру өлшемі ретінде адамзат жинақтаған мағлұматтар саны сияқты көрсеткішті пайдаланудың жөні бар, себебі кейбір бағалаулар бойынша біздің эрамыздың басынан бері адамзат жинақтаған
мағлұматтардың бірінші екі еселенуі 1750 жылға, екіншісі ХХ ғасырдың басына, үшіншісі 1950 жылға таман болған. 1950 жылдан бастап əлемдегі білімнің жалпы көлемі əр 10 жылда, 1970 жылдан бастап əр 5 жылда екі еселенсе, ал 1991 жылдан бастап əр жылда екі еселенеді. Бұл бүгінгі күнде əлемдегі білім көлемінің 250 мың реттен аса артқанын білдіреді.
Ақпараттық қоғамның қалыптасу тарихы ақпараттандыруға байланысты адам қызметінің жаңа түрлерінің туындауы мен дамуы тарихын қамтиды. Соңғы жылдары қоғамда компьютерлік техника мен ақпаратты өңдеу үдерістері (операторлар, программистер, жүйелі аналитиктер, жобалаушылар жəне т.т.) бойынша, сонымен қоса консультациялық, ғылыми-ақпараттық, тағы соған ұқсас қызметтер көрсетуге байланысты адамдардың арнайы кəсіби топтары пайда болды. Əлбетте, жаңа ғылыми жəне кəсіби бағыттардың пайда болуы кадрлар дайындаудың арнайы, қоғамды сəйкес ақпараттандыру кезеңінің шынайлылығына оқытудың мазмұны ғана емес, сонымен қатар əдістері мен құралдары да сай болуы тиіс жүйесін талап етеді.
Қоғамды жəне оның барлық салаларын, соның біріне жататын білімді ақпараттандыру мəселелеріне мемлекет аса көңіл бөлуде.
Қоғамды ақпараттандыруды дамыту үдерісіне жүйелі мемлекеттік
тұрғыдан келудің қажеттігі өткен ғасырдың 90 жылдарының басында көрініс ала бастаған болатын. Айталық, мысалы, 1990 жылы-ақ Қоғамды ақпараттандыру тұжырымдамасы жасалып қабылданды, ал ақпараттандыру ұғымы компьютерлендіру ұғымын біртіндеп ығыстыра отырып ғылыми, сол сияқты қоғамдық-саяси терминологияда кеңінен пайдалана бастады.
Ақпараттандыру ұғымының біршама кеңірек анықтамасын академик А. П. Ершов өз жариялымдарында берді. Ол, ақпараттандыру - адамзат қызметінің барлық қоғамдық елеулі түрлеріндегі шынайы, жеткілікті жəне уақтылы білімді толық пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені деп жазды. Оның үстіне А. П. Ершов ақпарат қоғамның табысты даму қабілеттілігіне көп жағынан алғы шарт жасайтын, тұтас алғанда, оның стратегиялық ресурсы болып табылатындығын атап өтті. Сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz