Топырақтың ластануы Топырақты қорғау Топырақ рекультивациясы Топырақ ремидиациясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мaрaт Оспaнов aтындaғы Бaтыс Қaзaқтaн Мемлекеттік медицинa университеті

Студенттің өзіндік жұмысы

Мaмaндығы: Стоматология
Кaфедрa: Жaлпы гигиенa және экология
Пәні: Экология
Тaқырыбы: Топырақ ресурстарына техногенді және химиялық әсерлер. Топырақ рекультивациясы және ремидациясы
Курс: І
Группa:107

Орындaғaн: Сарыев Т.М
Тексерген: Кенжалина А.С

Aқтөбе 2016-2017 оқу жылы

Жоспaры:

І. Кіріспе бөлім: Топырақ ресурсы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
ІІ. Негізгі бөлім: ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
* Топырақтың ластануы
* Топырақты қорғау
* Топырақ рекультивациясы
* Топырақ ремидиациясы
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІV.Пaйдaлaнылғaн әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .

Топырақ ресурстарын техногенді және химиялық әсерлер. топырақ рекультивациясы және ремидациясы

Кіріспе:
Топырақ - бұл құрлық бетіндегі химиялық элементтердің циклдік миграциясы, ландшафт компоненттерінің арасындағы зат алмасуы үрдістері жоғары кернеу дәрежесіне жететін ерекше табиғи түзілім. Топырақта заттың жіті таралуымен бір мезгілде күн энергиясы трансформацияланады (күйін өзгертеді) және жиналады (аккумуляцияланады).
Топырақ түзуге негізгі алты фактор қажет:
1. ауа райы;
2. тау жынысы;
3. жоғарғы және төменгі сатыдағы өсімдік пен жануарлар дүниесі;
4. жер бедері;
5. аймақтық геологиялық жасы;
6. қоғамының өндіргіш күші.

Топырақтану - топырақтың құрылымын, құрамын, морфологиялық, физикалық, химиялық қасиеттерін және географиялық таралу заңдылықтарын түзілу үрдісін, оның жер бетінде дамуын, топырақ түзілуіне экологиялық факторлардың әсерлері мен табиғаттағы орнын, оны тиімді пайдалану мен жақсартудың жолдарын және топырақ экологиясын зерттейтін ғылым.
Топырақтану - экология мамандығын алушы студенттер үшін топырақ туралы түсінік беретін, топырақтың бүкіл биосфераның басты экологиялық қуысы ретінде, табиғаты мен қасиет -терін, оның қоршаған ортамен байланысын көрсететін, іргелі теоретикалық ғылыми пәндердің бірі.
Топырақ - ерекше биокосты табиғи дене. Ол геологиялық және биологиялық денелермен тығыз байланысты, ал оларды оқып - білу эколог мамандарға өте маңызды.

Топырақтың ластануы
Адамдар және олардың шаруашылығы жер бетіне тікелей және жанама зор ықпал-әсерін тигізіп келеді. Егер де жылына ауаға дүние жүзі бойынша 1 млрд. тонна деңгейінде антропогендік заттектер (СО2 есептемегенде), гидросфераға шамамен 15 млрд. т. ластағыштар еңгізіліп отырылса, жерге түсетін техногенді қалдықтардың мөлшері 90 млрд. т. Кейбір ғылыми мәліметтерге сүйенетін болсақ XX ғасырдың 90-шы жылдарының аяғында жерде жинақталған қалдықтар көлемі 4000 млрд. тоннаға дейін көтерілген.
Топырақтың ластануына байланысты қазіргі уақытта құрлықтың жартысына жуығын антропогендік ландшафт алып жатыр. Ғалымдардың арасында тараған пікір бойынша дүние жүзіндегі шөлдердің барлығының шығу тегі де антропогендік. Антропогендік шөлдің аумағы жылдан-жылға үнемі ұлғаюда, оның көлемі қазіргі шақта 10 млн. км2-ден асып отыр, бұл бүкіл құрлықтың 7 процентін құрайды.
Топырақты ластайтын компонентерге қарай топырақтың ластануының түрлері: физикалық, химиялық және биологиялық болады.
Физикалық ластану радиоактивті заттектермен байланысты. Мысалы, уран рудаларын ашық әдіспен алғанда, жер қыртысында активтілігі жоғары сәулеленетін сұйық және қатты қалдықтар қалады.
Биологиялық ластану -- ауру тудыратын және де басқа жағымсыз жағдайға итеретін микроорганизмдердің қоршаған ортада болуы. Мысалы, ластанбаған топырақта дизентерия, сүзек және тағы басқада ауру қоздырғыштары 2-3 тәулік бойында сақталса, ластағыштармен елсіреген қоздырғыштар бірнеше ай мен жылдарға дейін сақталып, едәуір аумаққа таралады.
Химиялық ластану - топырақта тірі организмдерге қауіп туғызатын химиялық заттектердің жиналуы.
Топырақты ластайтын көздерге өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындылары, көлік, ауылшаруашылығында қолданылатын шөпжойғыштар мен минералды тыңайткыштар, қалдықтар, жылу энергетика кешені, атмосфералық жауын-шашын, апатты жағдайда тасталатын шығарындылар, әскери-өндірістік кешендері жатады.
Түсті металл кендерін алу, байыту және таза металдар алу процестерінен шыққан өнімдермен және қалдықтармен топырақ көп ластанады. Ауыр металдардан топырақтың ластануының зардабы тұрақты болып келеді. Түсті металлургия кәсіпорындарының маңындағы топырақта қорғасын мен басқа ауыр металдардың мөлшері нормадан 10-20 есе асып отырған жерлер белгілі.
Ауылшаруашылығында улы химикаттар көп қолданылатын және өндірісі дамыған аймақтарда улы заттектер ана сүтінде, қанның құрамында болатыны байқалған. Топырақ көптеген аурулардың (ботулизм, күйдіргі, дизентерия, аскаридоз және т. б.) қоздырғыштарын сақтайтын ортаға жатады.
Топырақтың ластану дәрежесінің көрсеткіші ретінде мына формула арқылы есептеп анықталатын топырақтағы заттектің ластау концентрациясының коэффициентгі (ЛіКК) қолданылады:
ЛіКК = Хі ШРКі немесе ЛіКК = Хі Хф ,
бұл жерде ЛіKK -- і- заттегіне тән ластау концентрациясының коэффициенті;
Хі - і-заттегінің мөлшері; Xф - осы заттектің фондық мөлшері.
Топырақтың бүлінуі (деградациялануы)
Адамның барлық өндірістік қызметіне бірінші кезекте ең қажетті табиғи ресурс болып жер саналады. Жер қойнауынан халық шаруашылығының барлық салаларына қажетті материалдар өндіріледі, ол болмаса өндіріс дами алмайды. Өнеркәсіптер жедел қарқынмен дамыған сайын соғұрлым бүлінген жер көлемі арта түседі. Сондықтан жерді пайдаланушылар оны тиімді пайдаланумен қатар, сан қырлы қорғау жұмыстарына да назар аударуы қажет. Жер ресурстарын ең негізгі тұтынатын саланың бірі ауыл шаруашылығы. Ауыл шаруашылығында құрлықтың 30%-нен астамы игерілген, осыған осы салада пайдаланылатын ормандарды қосатын болсақ, бұл көрсеткіш 60-65 процентке жетеді. Ауыл шаруашылығының қарамағындағы жер ресурстарының жарамсыз түрге айналуына себеп болатын жағдайлар:
:: топырақ эрозиясы немесе дефляциясы -- су мен желдің (дефляция) және тағы басқа табиғи құбылыстардың әсерінен жер
қыртысының түгелдей не жарым-жартылай бүлінуі, топырақтың құнарлығының төмендеуі;
:: агротехниканы дұрыс қолданбағандықтан, негізінде ауыспалы
егіс болмауынан және қоректі заттектердің топыраққа жеткілікті
түрде қайта айналып келмеуіне байланысты гумус мөлшері
төмендеп, топырақ құнарлығының біртіндеп азаюы;
:: құрғатымсыз (дренажсыз) жерді суландыру және бақылаусыз
суды қолдану, топырақтың су астында қалуы мен екінші реттік
тұздануы (сортандануы);
:: топырақтың техникада қолдануда бүлінуі (тығыздануы, егістік
жер қабаты құрамының бұзылуы, оның төсеніш қабатындағы
жыныстармен араласуы);
:: топырақтың химиялық және радиациялық ластануы.
Жердің құнарсыздануы негізінен адамның шаруашылык әрекеті әсерінен топырақтың түзілу жағдайының өзгеріп, оның негізгі қасиеттерінің: қарашірінді құрамындағы гумус мөлшерінің азаюына, құрылымының бұзылуына, улы заттектермен ластануына, екінші реттік сортандануына, қышқылды жаңбырдың жаууына, малдың жайылымда шамадан тыс жайылуына, пайдалы қазбалардың ашық әдіспен өндірілуі және т.б. байланысты.
Жалпы антропогендік факторлардың әсерінен жылына құнарлығын жоятын жердің мөлшері шамамен 90 млрд. тоннадай, оның ішінде жылына 7,5 млн. га эрозия процесі арқылы бүлінеді. Қазіргі кезде эрозия процесінің нәтижесінде бұзылған жерлер көлемі АҚШ-та -- 300 млн. га үстінде болса, Ресейде, Белорусия мен Украинада -- 100 млн. га, ал біздің Қазакстанымызда шамамен 18-20 млн. га.
Г. С. Макунинаның (1991) мәліметтері бойынша дүние жүзінің әр түрлі топырақ түрлеріндегі орта есеппен гумустың жалпы шығыны: шымды күлгін топырақ үшін - 27%, қоңыр және сұр орман топырағында - 30%, қара топырақта - 35%, сарғылт топырақта - 29%, сұр топырақта - 14%, қызыл сары темірлі топырақта - 50%.
Америка экологы Л. Браун (1992) ауылшаруашылығы жерлерін құнарсыздану дәрежесі бойынша үш санатқа бөлді:
:: құнарсыздануы бәсең - әлеуетті өнімділігі 10% аз төмендеген жерлер;
:: құнарсыздануы орташа - әлеуетгі өнімділігі 10-50% төмендеген жерлер;
:: әбден құнарсызданған - әлеуетті өнімділігі 50% артық төмеңдеген жерлер.
Топырақтың су мен жел эрозиясы. Жоғарыда қарастырылған факторлардың ішінде жер шарының барлық түкпірінде ең бір өзекті проблема туғызып отырған негізгі фактордың бірі топырақ эрозиясы. Эрозиялық құбылыстардың дамуына сол жердің топырақ өсімдік жамылғысы мен геологиялық құрылысы әсерін тигізеді. Топырақ эрозиясының түрлері 10.1-ші суретте келтірілген.

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Топырақ жамылғысын қорғау және оны тиімді пайдалану
Топырақ жамылғысын қорғау және оны тиімді пайдалану топырақта оған тән емес физикалық, химиялық немесе биологиялық агенттердін болуын немесе ол агенттердің қажетті орташа жылдық деңгейден асып түсуін топырақ ластануы дейді. Топырақ ластануының мынадай түрлері бар: минералды техногенді қалдықтармен ластану; улы органикалық және бейорганикалык, қосылыстармен ластану; радиоактивті заттармен ластану. Топырақтың ластануы қоршаған ортаға қауіпті, өйткені улы заттар қоректік тізбек арқылы топырақтан өсімдікке, өсімдіктен жануарға, жануардан адам организміне түседі. Қалыпты табиғи жағдайда топырақта болып жатқан процестердің бәрі тепе-теңдікте болып, онда өздігінен тазару процестері жүріп жатады. Адамның шаруашылық қызметінің дамуы барысында топырақ құрамының өзгеруі, тіпті бұзылуы жүріп жатыр. Қазіргі таңда планетадағы әрбір адамға бір гектарға жетер-жетпес айдалатын егістік жерден келеді. Осы аз көлемнің өзі адам тіршілігі арқасында одан да бетер азаюда. Құнарлы жерлердің үлкен бөлігі тау-кен жұмыстары, өнеркәсіп орындары мен қалалар салу әсерінен жарамсыз болып жатыр. Ормандарды кесу, табиғи өсімдіктер жамылғысын бұзу, агротехникалық талаптарды сақтамай жерді қайта-қайта жырту топырақ эрозиясының пайда болуына, яғни, топырақтың құнарлы қабатының желмен және сумен жуылып, бұзылуына алып келеді.
Эрозия қазіргі кезде бүкіл дүние жүзінің үлкен жауы болып отыр. Соңғы тек жүз жылдың ішінде су мен жел эрозиясы нәтижесінде планетада 2 млрд гектар ауыл шаруашылығының құнарлы жерлері жарамсыз болып қалған.
Антропогендік әсердің бір салдары - топырақ жамылғысынын қарқынды ластануы. Ластанушылар ролін металдар мен олардын қосылыстары, радиоактивті элементтер, ауыл шаруашылығында қолданатын тыңайтқыштар мен улы химикаттар атқаруда.
Топыраққа қауіпті ластаушылардың бірі сынап пен онын қосылыстары жатады. Сынап қоршаған ортаға улы химикаттармен, металдық сынап және оның қосылыстары бар өнеркәсіп орындарының қалдықтарымен түсуде.
Топырақ үшін қауіпті ластаушылардың тағы бірі - қорғасын. Бір тонна қорғасын балқытқан кезде қалдықтармен бірге қоршаған ортаға 25 кг қорғасын бөлінеді. Жоғарыда айтылғандаи, қорғасын қосылыстары бензиннің құрамында да кездеседі Сондықтан автокөліктер қорғасынмен ластаудың көзі болып табылады . Әсіресе қорғасынның мөлшері автокөліктер көп жүретін үлкен көшелер бойындағы топырақ құрамында көп болады.
Қара және түсті металлургия орталықтарының төңірегіндегі топырақтар темірмен, мыспен, мырышпен, марганецпен, никелмен, алюминимен және басқа да металдармен ластанған. Көптеген жерлерде олардың концентрациясы шекті мөлшерден ондаған есе асып түседі.
Радиоактивті элементтер топыраққа атомдық энергияны пайдалануға қатысы бар ғылыми-зерттеу ұйымдары мен АЭС, атомдық жарылыстар немесе өнеркәсіп орындарының сұйық және қатты қалдықтарын кетіру кезінде түсуі мүмкін.
Топырақтың химиялық құрамына - тыңайтқыштар мен зиянкестерге, арам шөптерге, ауруларға қарсы әртүрлі химиялық заттар қолданылатын ауыл шаруашылығы да әсер етеді. Қазіргі кезде ауыл шаруашылығы процесіндегі зат айналымға түсетін заттардың мөлшері өнеркәсіп орындарынан бөлінетін заттардан кем түспейді. Айта кетерлігі, тыңайтқыштар мен улы химикаттарды қолдану жылдан-жылға артып келеді. Ал топырақтың құнарлылығы алынған өнім мен ондағы өсетін өсімдіктердің түрлік құрамына байланысты. Қазіргі кездегі топырақты ластаушыларының негізгі көздері мыналар:
* пестицидтер;
* минералдық тыңайтқыштар;
* өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы қалдықтары;
* атмосфераға өнеркәсіп орындарынан бөлінетін газды-түтінді заттар;
* Мұнай және Мұнай өнімдері.
Топыраққа антропогендік әсер ету оның деградацияға ұшырауына (эрозия, ластану, тұздану және батпақтану, шөлейттену) алып келеді. Сондықтан топырақ ластануын болдырмау үшін мынадай шараларды жүргізу керек:
* табиғатты қорғайтын заңдарды бұлжытпай орындау;
* қоршаған ортаның сапасына бақылау жүргізетін мекемелер қызметін дұрыс ұйымдастыру;
* топырақты ластаушы заттардың қасиеттерін, жылжу тәртібін, топырақ процестеріне қатысуын зерттеу;
* зиянды заттардың шекті мөлшерлерін нормалау;
* қауіптілігі бойынша пестицидтерді топтастырып, кейбір түрлерінің қолданылуын шектеу;
* ауыл шаруашылығында зиянкестермен, арам шөптермен күресу үшін химиялық әдістердің орнына биологиялық әдістерді қолдану және т.б

Топырақ эрозиясы
Жер және оның үстіңгі қабаты-топырақ еліміздің баға жетпес табиғи байлығы, асыраушы анамыз, күш-қуаттың қайнар бұлағы, дүниедегі тіршіліктің тірегі, биосфераның тұрақты дамуының негізі болып саналады. Сондықтан жерді ұтымды пайдалану, құнарын арттыру, оны азып-тозудан, ластанудан қорғау үлкен мемлекеттік маңызы бар іс. Жерді тиімді пайдаланып, осы жұмыстарды заңды негізде жүргізу Қазақстан үкіметі 2003 жылы 20 маусымда бекіткен Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының жер заңдары келесідей қағидаларға (принциптерге) негізделген:
1. Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және бөленбейтіндігі;
2. жерді табиғи ресурс, Қазақстан Республикасының халқының өмірі мен қызметінің негізі ретінде сақтау;
3. жерді қорғау және ұтымды пайдалану;
4. экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
5. жерді нысаналы пайдалану;
6. ауыл шаруашылығына арналған жердің басымдылығы;
7. жердің жай-күйі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету және оның қолжетімділігі;
8. жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі іс шараларға мемлекеттік қолдау;
9. жерге келтірілетін залалды болғызбау;
10. жерді ақы төлеп пайдалану.
Қазақстанның барлық жер қоры ауданы 272 млн. 490 мың гектар. Жер кодексінің 1 бабына сәйкес Қазақстан Республикасы жер қоры нысаналы мақсатына сәйкес келесідей санаттарға (категорияларға) бөлінеді және 2006 жылғы есеп бойынша олардың алатын ауданы төмендегідей:
1. ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер - 85,0 млн.га;
2. елді мекендердің (қалалардың, поселкелер мен ауылдық елді мекендердің) жері - 21,2 млн.га;
3. өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және өзге де ауыл шаруашылық мақсатына арналмаған жер - 2,5 млн.га;
4. ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы, рекриациялық және тарихи - мәдени мақсаттағы жер - 3,3 млн.га;
5. орман қорының жері - 23,4 млн.га;
6. су қорының жері - 3,7 млн.га;
7. босалқы жер - 122,0 млн.га.
Қазақстанның жер қорының 222,6 млн.гектары ауыл шаруашылығы алқаптары (барлық жер ауданының 81,7%). Оның ішінде:
* егістіктер (жыртылған жер)- 23,2 млн.га;
* көпжылдық екпелер егілген жер - 115,5 мың га;
* тыңайған жер - 5,4 млн.га;
* шабындықтар - 5,0 млн.га;
* жайылымдар - 189 млн.га.
Еліміздің жер қорының топырақ жамылғасы алуан түрлі болып келеді (48-кесте). Топырақ жамылғысының құрамында құнарлылығы төмен құба, сұр - құба және ашық қара-қоңыр топырақтар үлкен үлес алады. Олар тиісінше барлық топырақ жамылғысы ауданның 14,6, 11,9 және 13,5% (барлығы 40,0%) қамтиды. Бұл топырақтар климаты өте қуаңшылықты, суармасыз егіншілікті жүргізуге мүмкіншілігі төмен, аз өнімді шөл және шөлейт аймақтарда тараған. Сонымен бірге құнарлылығы жоғары, егіншілікте қолдануға тиімді кәдімгі және оңтүстік қара топырақтары мен күңгірт қара-қоңыр топырақты жер ауданы да мол. Олар тиісінше барлық топырақ жамылғысы ауданының 4,5; 5,2 және 11,0%- ын құрайды ( қосындысы 20,7%). Бұл топырақтар климаты және жер бедері астық шаруашылығы егістігін жүргізуге жарамды болып келетін Қазақстанның солтүстік бөлігінде орналасқан орманды - дала, дала және қуаң дала аймақтарында тараған.
Қазақстанның таулы өлкесі барлық жер ауданының 12,5% алады. Осы өлкеде таудың құнарлылығы жақсы топырақтары кездеседі. Тау ететіндегі алқаптардың боз топырақтары және аласа таулы белдеудің қара және қара-қоңыр топырақтары қант қызылшасы, мақта, темекі, көкөніс, бау-бақша, жүзімдіктер және астық тұқымдас дақылдары егістіктері ретінде қолданылады. Ал орташа және биік таулы жерлердің топырақтарына жер бедерінің күрделілігі, климат жағдайының ерекшелігі қарқынды түрде егіншілікпен айналасуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан олар көбінесе мал жайылымы ретінде пайдаланылады.
48-кесте. Қазақстанның негізі топырақтарының ауданы
(37, ықшамдалған түрде)
Топырақтар
Мың га.
Барлық топырақ жамылғысынан үлесі,%

Жазықтық
Таулы өлке

Ормандық сұр топырақ
76,0
440,8
0,2
Кәдімгі қара топырақ
9297,9
1199,8
4,5
Оңтүстік қара топырақ
11346,9
955,5
5,2
Сілтісізденген қара топырақ
-
310,9
0,1
Күлгінденген қара топырақ
-
424,9
0,2
Күңгіт қара-қоңыр
21380,4
4602,3
11,0
Нағыз қара-қоңыр
18007,5
1,8
7,7
Ашық қара-қоңыр
29249,1
2343,6
13,5
Қоңыр топырақ
33539,2
457,3
14,6
Сұр -қоңыр топырақ
27230,6
654,8
11,9
Тақыр және тақыр тәрізді топырақтар
8085,4
118,4
3,5
Боз топырақтар
-
7729,9
3,3
Сұр-күрең топырақ
-
1235,1
0,5
Күрең топырақ
-
539,4
0,2
Таулық топырақтар
-
7623,6
3,2
Шалғындық қара топырақ
1653,5
65,6
0,7
Шалғындық қара-қоңыр топырақ
9272,8
278,6
4,1
Шалғындық қоңыр топырақ
1535,6
29,5
0,7
Шалғындық боз топырақтар
-
2641,1
1,1
Шалғындық топырақ
4674,4
860,2
2,3
Жайылманың және орманның шалғындық топырақтары
3955,8
679,5
2,0
Шалғынды - батпақты, батпақты
2917,8
203,6
1,3
Кебірлер
9884,0
330,3
4,3
Еліміздің топырақ жамылғысы ішінде құнарлылығы төмен, пайдалану үшін оларды жақсарту (мелиорация) жұмыстарын іске асыру қажет кебір, кебірленген, сорланған және су және жел эрозиясына төзімсіз топырақтар түрлеріде мол тараған.
Жоғарыда келтірілген мәліметтерден Қазақстанның жер қоры өте мол, оның топырақ жамылғысы құрамында құнарлылығы жақсы, егіншілікте қолдануға тиімді топырақтармен қатар кең ауданда егіншілікте тиімсіз құнарлылығы төмен топырақ түрлері кездесетінін білдік. Сондықтан еліміздің жер қорын экологиялық жағынан негізделген бағдарлама бойынша тиімді пайдалану қажет. Қазіргі уақытта жер қорын пайдалануда байқалған келесідей келеңсіз жайттар қалыптасқан.
Көптеген жылдар бойы өндіс орындарының қалдықтарымен ластанған, бүлініп істен шықан 169,7 мың гектар жер бар. Жер қойнауындағы пайдалы қазбаларды барлау өндіру, оларды тасымалдап, байыту кезінде қалыптасқан карьерлер, үйінділер басқада өндіріс қалдықтары жердің топырақ жамылғысын жойған. Топырақ өзінің басты экологиялық қызметтерін - биологиялық масса өндіруін және атмосфераның химиялық құрамын реттеуге қатысуын жоғалтқан. Яғни топырақ өлі денеге айналған. Сөйтіп бұл жерлердің экологиялық- санитарлық жағдайы төмендеген.
Елімізде қорғаныс мақсатына бөленген, ядролық қару-жарақтарды сынау, ғарыш кемелерін ұшыру кезінде оның қалдықтарымен немесе олардың сәтсіздіктен жерге жарылып қайта құлауынан радиацияға шалынып, бұзылған, ұлы заттармен ластанған жерлер ауданыда жеткілікті. Бұрын қорғаныс мақсатында қолданып келген жер ауданы 20 млн.гектардан асып түседі. Бұл жерлердің басым бөлігі Батыс Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында орналасқан.
Жер қорының экологиялық жағдайын қарастырғанда Қазақстандағы шөлейттену құбылысы туралы мәселе ерекше орын алады. Шөлейттену деген ұғым әр түрлі факторлар әсерінің, климат өзгеруінің және адам әрекетінің нәтижесінде жартылай құрғақтау және құрғақ климатты аудандардағы топырақ деградациясын білдіреді. Ал топырақ деградациясы - егістік жерлердің, шабындықтар мен жайылымдардың, орманды жерлердің топырақтарының жел және су эрозиясына шалдығуын, топырақтың физикалық, биологиялық немесе экологиялық қасиеттерінің төмендеуін, сонымен бірге оның табиғи өсімдік жамылғысының ұзақ мерзімге жойылуы нәтижесінде биологиялық және экономикалық өнімділігінің төмендеп, жойылуын көрсететін ұғым.
Қазақстанда шөлейттену қаупі бар жерлер жалпы жер ауданының 75%-ын құрайды. Шөлейттенуге және жағымсыз экологиялық өзгерістерге әкеліп соғатын басты себептердің қатарына тың игеру кезінде топырақтың жаппай жыртылуы, шабындықтар мен жайылымдардың жүйесіз пайдаланып, оталынып тақырлануы, топырақ құрылымының бұзылуы, суармалы жерлердің қайтадан сорлануы, ормандардың жөнсіз кесіліп, өртенуі жатады. Мысалы еліміздің Жер ресурстарын басқару агенттігінің 2006 жылғы мәліметі бойынша орташа және үлкен дәрежеде тапталып бүлінген жайылымдар 26,6 млн.гектарды құрайды.
Орман қорының жері елімізде онша мол емес (23,4млн.га), ал орманды алқаптар барлық республика территориясының тек қана 3,8% қамтиды. Соған қарамай бұл жерлердің экологиялық мәселесі өте өзекті болып отыр. Тек қана 2000 жылы 934 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.