Шығыс Қазақстан облысындағы экологиялық жағдайдың ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: «Тұрғындарыдың денсаулықтарына экономикалық зиянды бағалау моделін әзірлеу»

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

«Математикалық және компьютерлік модельдеу»

Өскемен қаласы, 2018 ж

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Тақырыбы: «Тұрғындарыдың денсаулықтарына экономикалық зиянды бағалау моделін әзірлеутематикалық және компьютерлік модельдеу»

Өскемен қаласы, 2018 ж

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3

1 Қазіргі замандағы қоршаған ортаның ластануы кесірінен болатын аймақтағы халыққа тигізтін әсерінің жағдайы 5

1. 1 Мемлекеттік экологиялық саясат және экологиялық бағдарламалар 5

1. 2 Шығыс Қазақстан облысындағы экологиялық жағдайдың ерекшеліктері 8

1. 3 Шығыс Қазақстан облысындағы денсаулық жағдайының сипаттамасы 11

1. 4 Деректер базасымен жұмыс істеу үшін заманауи және компьютерлік модельдерді пайдалануды шолу 16

1. 5 Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері 17

2 Өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындыларының кесірінен халықтың денсаулығына тигізетін әсерінен болатын экономикалық зақымдарды бағалау әдістемесі және моделі . 19

2. 1 Cтационарлық істерді тіркеудің ақпараттық ағымы және құжат

айналымы 19

2. 2 Қалдықтарды басқаруды ұйымдастыру кезінде өнеркәсіптік және энергетикалық кәсіпорындар құрудың үлгісі мен әдістемесі 21

2. 3 Құрылымдық-функционалдық сұлбаны әзірлеу 27

2. 4 Жоспарланып жатқан жүйенің ақпаратпен қамтамасыз ету 28

3 Ақпараттық жүйені бағдарламалық жүзеге асыру 33

3. 1 Ақпараттық жүйенің мақсаты мен міндеттері . . 33

4 ЭЕМ операторының техника қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз ету . . . 42

4. 1 ЭЕМ операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 42

4. 2 Жұмыс орнының қауіпсіздігін қамтамасыз ету 45

4. 3 ЭЕМ операторының техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша нұсқаулықтар 52

5 Ақпараттық-аналитикалық жүйені өндірудің экономикалық тиімділігін есептеу . 55

5. 1 Жобаның техникалық-экономикалық негіздемесі . . . 55

5. 2 Бағдарламалық өнімнің тиімділік көрсеткіштері . 58

5. 3 Бағдарламалық өнімнің тиімділік көрсеткіштерін есептеу . 64

Қорытынды 71

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 72

Қосымша А 74

Қосымша Б 77

Қосымша В 78

Қосымша Г 79

Қосымша Д 80

Символдар мен қысқартулар

Осы дипломдық жұмыста келесі анықтамалар, белгілеулер мен қысқартулар пайдаланылады:

ШҚО - Шығыс Қазақстан Облысы

АЖ - ақпараттық жүйе

КШТ-клиникалық-шығындық топтар

ЕПМ - емдеу-профилактикалық мекеме

ДББЖ - деректер базасын басқару жүйесі

ADO - ActiveX Data Objects (ActiveXдеректер нысандары)

CUA - CommonUserAccess

Data Warehouse - деректерқоймасы

MS - Microsoft

OLEDB ()

OLEAutomaition - (, байланысжәнеіскеасыру)

QBE - QueryByExample

VOSL - (орташаөмірсүруқұны)

USAID - (АҚШ-)

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Шығыс Қазақстан Республикамыздың жоғары дамыған өнеркәсіптік өңірлерінің бірі, түсті және қара металлургия, энергетика кешені, тау-кен және машина жасау өнеркәсібі ірі кәсіпорындарының шоғырланған жері болып табылады.

Зиянды шығарындылармен қоршаған ортаға айтарлықтай ластанатындық тан, қоршаған ортадағы ауыр металдардың соның ішінде мырыш, қорғасын және басқа да зиянды заттардың шоғырланған аймағы болып табылады.

Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі нормативтік-құқықтық құжатқа сәйкес, Шығыс Қазақстан облысы Қазақстанның экологиясы жағымсыз алты аймақтын құрамына кіреді. Осыған байланысты халықтың денсаулығына экологиялық факторлардың әсерін зерттеу және аурулардың пайда болу қаупі шұғыл сұранысқа ие. Дипломдық жұмыстын бағыты USAID ZdravPlus жобасының көмегімен құрылып қаржыландырылған аурулардың барлық түрлеріне арналған облыстағы ауруханаларда емделген пациенттерге қолданыстағы деректер базасын талдау мүмкіндігінен құрылды.

Геоэкология және қоршаған ортаны қорғау саласында әдетте шағын бағдарламаларды күрделі математикалық формулалардың белгілі бір параметрлерін есептеуді қамтамасыз ететін есептеулерді автоматтандыру үшін қолданылады. Осы жұмыста қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар негізінде автоматтандырылған компьютерлік жүйе әзірленді.

Жұмыстың мақсаты - қоршаған ортаның нашарлау себебінен зиянды заттардың, зиянды шығарындыларының теориялық зерттеулер мен статистикалық материалдарды өңдеуге негізделген теріс әсерін кешенді бағалау әдістемесін қолдану арқылы зиянды бағалаудың экономикалық моделін және ақпараттық жүйесін құру.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі негізгі міндеттер қойылған:

-өнеркәсiп кәсiпорындарының тұрақты жұмыс iстеуiнде зиянды заттардың негiзгi түрлерiнiң және аурулардың негiзгi топтарының негізгі түрлерi үшiн «доза-эффект» функциясын сандық бағалаудың үлгiсiн әзiрлеу;

пациенттерді емдеуге арналған шығындар мен зиянды заттардың шығарындыларынан туындаған халықтың денсаулығына зиянды бағалау;
өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындыларымен байланысты аурулар туралы статистикалық деректерді іріктеу үшін программалық құралдар жиынтығын әзірлеу;
Бірыңғай жүйедегі модельді және халықтың денсаулығының жай-күйін бағалайтын әдістер жиынтығын және зиянды шығарындылармен келтірілген залалды біріктіретін ақпараттық жүйені әзірлеу.

Зерттеудің нысаны - халықтың денсаулығы.

Зерттеудің пәні-қоршаған ортаны ластаумен байланысты экономикалық залал болып табылады

Жұмыста ғылыми зерттеулердің нәтижелері, экологиялық мониторинг, математикалық статистика әдістері, алгоритмизация принциптері, жүйелеу жұмыстары қолданылады.

Ғылыми жаңалығы өнеркәсіптік кәсіпорындардың атмосфераға зиянды заттардың шығарылуымен байланысты емделуге және халықтың денсаулығына зиян келтіретін шығындарды есепке алу әдісін қоса алғанда, халықтың денсаулығына зиянды әсерін бағалау үшін модельді және ақпараттық жүйені дамытудан тұрады.

Жұмыстың практикалық құндылығы: зиянды заттардың шығарындыларымен байланысты халықтың денсаулығына әсерін бағалауға ұсынылған тәсіл дәстүрлі түрде экологиялық шаралардың тиімділігін бағалауға, аурулардың түрлеріне және олардың алдын алуға медициналық мекемелерді қаржыландыруды оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ауруларды азайту бойынша практикалық ұсыныстарды әзірлеуге арналған бағдарламалық өнім құрылды.

1 Қазіргі замандағы қоршаған ортаның ластануы кесірінен болатын аймақтағы халыққа тигізетін әсерінің жағдайы

1. 1 Мемлекеттік экологиялық саясат және экологиялық бағдарламалар

Қазақстан Республикасы Президентінің Назарбаев Н. Ә. Жолдауында елдің 2030 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясын анықтайтын Қазақстан халқына денсаулықты сақтау, еңбек жағдайларын жасау және қоршаған ортаны қалпына келтіру міндеттерін орындауда лайықты орын алады: «Экономиканың өсуі біздің азаматтарымыздың игілігіне кепілдік бере алмайды. Біз өз қоғамымызды құрып жатырмыз, біздің азаматтарымыздың өмір бойы сау болып, табиғи ортада қорғанышын қамтамасыз ету үшін біздің өсіп келе жатқан күш-жігерімізді пайдалануымыз керек ».

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан Республикасында жаңа мемлекеттік жүйе құрылды, ол қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы мемлекеттік саясаттың қалыптасуы мен дәйекті түрде орындалуын қамтамасыз етті.

1998 жылдан бері БҰҰ Тұрақты даму жөніндегі комиссиясының мүшесі ретінде Қазақстан экологиялық саясатты халықаралық экологиялық конвенцияларда және басқа да құжаттарда белгіленген халықаралық басымдықтарға сәйкес жүзеге асырады.

Қазақстан ішкі заңнамалық механизмдер арқылы қоршаған ортаны қорғауға бағытталған экологиялық саясатты жүзеге асырады. Сонымен бірге әлемдік тәжірибе экологиялық проблемаларды табысты шешудің негізі мемлекеттің бүкіл әлеуметтік-экономикалық жүйесін экологияландыру болып табылатынын көрсетеді. Осыған байланысты қазіргі заманғы экологиялық саясаттың негізгі негізі Қазақстан Республикасының 2008-2017 жылдарға арналған Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы болып табылады.

Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты, тұжырымдамада табиғи жүйелерді, қоғамның өмірлік мүдделерін және жеке адам құқықтарын қоршаған ортаға антропогендік және экологиялық әсерден туындайтын қауіптерден қорғауды қамтамасыз етеді. Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасына сәйкес мемлекет жеке кезеңдерде экологиялық қауіпсіздіктің оңтайлы деңгейіне жетуді жоспарлап отыр.

Қазақстандағы экологиялық қауіпсіздіктің негізгі проблемалары - біртұтас мемлекет ретінде, сондай-ақ халықаралық қоғамдастықта осыларды қамтиды[1] :

Климаттың өзгеруі;
Озон қабатының бұзылуы;
Биоалуантүрлілікті сақтау;
Шөлейттену және жердің тозуы;
Экологиялық апат аймақтарында табиғи экожүйелерді жою;
Трансшекаралық сипаттағы экологиялық қауіптер (теңіз және жағалаудағы экожүйелер) ;
Су ресурстарының сарқылуы мен ластануы;
Тарихи ластану;
Әскери-ғарыштық аумақтардың экологиялық жағдайын және сынақ кешенінің көпбұрыштарын;
Атмосфераның ластануы; ;
Радиоактивті ластану;
Бактериологиялық және химиялық ластану, өндірістік және тұрмыстық қалдықтар;
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар.

Мемлекеттің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі бағыттары экономиканы, заңнаманы және қоғамды экологияландыру болып табылады. Экономиканы экологизациялау өндірістің табиғатының сипатын төмендету және экономиканың метаболизм мен энергияның биосфералық процестеріне әсерін азайту арқылы қол жеткізіледі. Қоғамды экологиялау білім мен тәрбиелеу, қоршаған ортаны қорғау және жұртшылықтың қатысуымен жүзеге асырылады. Заңнаманы экологияландыру процесінде заңдар мен бағынатын нормативтікқұқықтық құжаттар жетілдіріліп, жүйелендіріледі. Заңнамалық реформалардың мақсаты экологиялық қауіпсіздікті және табиғатты ұтымды пайдалану саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін бірыңғай, заңды интегралды нормативтік-құқықтық актіні (Қоршаған ортаны қорғау кодексін) әзірлеу және қабылдау болып табылады. Заңнамалық реформалар жан-жақты және жүйелі болуы керек және олар осыны қамту керек[1] :

қоршаған орта үшін стандарттар мен сапа стандарттарына және ластаушы заттар шығарындыларын тазартуға;
Қоршаған ортаның ластануды бақылау жүйелері;
заңнама және құқық қолдану талаптарын орындау;
қоршаған ортаны ластаудың алдын алу бойынша экономикалық механизмдер;
халықаралық міндеттемелерді орындауға байланысты заңдар.

Мысалға, стандарттар мен стандарттарды реформалау саласында қоршаған ортаның ластануы маңызды жерлермен бағаланады. Қоршаған ортаға әсерді бағалау жөніндегі жаңа құжаттама өндіріс көлеміне, технологияға және пайдаланылатын технологияға қарай жылына қарай өзгеретін шығарынды көлемін қамтуы тиіс. Заңнама және құқық қорғау саласында мемлекеттік бақылауды күшейту арқылы мемлекеттік экологиялық бақылау органдарының институционалдық реформаларын жүргізу қажет. Қоршаған ортаның ластануын болдырмаудың экономикалық механизмдері нарықтық және жүйелік негізде дамуы қажет. Халықаралық міндеттемелердің шеңберінде мемлекет оларды ұлттық заңнамада реттеуді қамтамасыз етуі тиіс. ЕО елдерінің экологиялық тәжірибелерін ескере отырып, Қазақстан Республикасында табиғат қорғау іс-шараларының барлық бағыттарын әмбебап реттеу қағидаттарын «құралдар пакеті» ұғымымен ауыстыру ұсынылады. Мұндай құжаттар нақты экологиялық мәселелерді шешуге бағытталады: өзен (ауа) объектілерінің ластану деңгейін төмендету, қалдықтардың әртүрлі санаттарын басқару. ЕО елдерінің заңдары мемлекеттің, табиғат пайдаланушылар мен азаматтық қоғамның экологиялық мүдделерінің айтарлықтай сәйкес келуінен және осы мүдделерді экономикалық және әлеуметтік даму қажеттіліктерімен байланыстырады.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы бірқатар басқару құралдары түрлі министрліктердің өкілеттігі болып табылады. Атап айтқанда, санитарлық және экологиялық стандарттар, су бассейндерінің ластануы, қоршаған ортаны ластау үшін төлемдер, инвестициялық және бюджеттік саясат қоршаған ортаны қорғау министрлігінің (ҚОҚМ) өкілеттігі шегінен асып кетеді. ҚР Үкіметінің жанындағы консультативтік-кеңесші орган ретінде 2004 жылғы 19 наурыздағы № 345 Тұрақты даму кеңесі құрған қаулысына байланысты ведомстволық саясаты, оның ішінде қоршаған ортаны үйлестірудің маңызды институционалды құралы болып табылады. Кеңестің негізгі мақсаты - мемлекеттік органдардың, жеке сектор мен қоғамдық ұйымдардың салааралық ынтымақтастығы, сондай-ақ Қазақстанның дамуының экономикалық, әлеуметтік және экологиялық секторларын ықпалдастыру негізінде орнықты даму мәселелері бойынша мемлекеттік саясатты қалыптастыруға жәрдемдесу. Кеңестің функциялары келесі бағыттар бойынша ұсыныстар әзірлейді[2] :

тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін елдің және халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін шоғырландыру үшін экономикалық, әлеуметтік және экологиялық саясатты біріктіруге жәрдемдесу;
тұрақты даму принциптерін, стратегиялық жоспарлауды және әлеуметтік-экономикалық дамуды басқару принциптерін біріктіруге жәрдемдесу;
тұрақты даму саласындағы шешімдерді жүзеге асыруда мемлекеттік органдардың, қоғамның мүдделі секторларының қызметін жетілдіру, сондай-ақ орнықты даму үшін мемлекеттік (салалық) және өңірлік бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру;
орнықты даму үшін институционалдық құрылымдардың қызметін насихаттау;

Қазақстан Республикасы Үкіметіне ұлттық және халықаралық деңгейлерде тұрақты даму саласындағы ұсыну. Қоршаған ортаны қорғау министрлігі мен басқа да уәкілетті органдардың қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы заңнамалық актілерді жүзеге асыру үшін бірқатар экологиялық бағдарламалар мен іс-қимыл жоспарлары жасалды. Іс-шаралардың ішінде «Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2013-2015 жылдарға арналған бағдарламасы», «Қазақстан Республикасының 2014-2016 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау» бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің 2012-2015 жылға арналған стратегиялық жоспары. Қазақстан Республикасында парниктік газдардың эмиссиясы мен сіңірілуі саласындағы қатынастарды реттейтін негізгі нормативтік құқықтық құжат 2007 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі болып табылады.

Қазақстанды тұрақты дамыту, оның ұлттық қауiпсiздiгiн табиғи экожүйелер мен қоршаған орта объектiлерiнiң тиiстi сапасы сақталған жағдайда ғана қамтамасыз етуге болады. Қазіргі жағдайдағы экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді тұжырымдамалық қайта қарау, түсіндіру және кеңейту еліміздің стратегиялық басымдықтарына сәйкес қарастырылады. [1] .

Тұжырымдамада экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты табиғи жүйелерді, қоғамның өмірлік мүдделерін және адамның қоршаған ортаға антропогендік және экологиялық әсер етуден туындайтын қауіп-қатерлерден қорғауды қамтамасыз ету болып табылады. Осылайша, экономикалық жағдайдың өзгеруі, әлеуметтік-экономикалық дамудың стратегиялық құжаттарын қабылдау, Қазақстанның халықаралық ынтымақтастыққа белсенді қатысуы және халықаралық стандарттарға жақындастыру қажеттілігі қоршаған ортаны қорғаудың қолданыстағы жүйесінің терең талдауын, экологиялық саясат басымдықтарының тұжырымдамалық сараптамасын және қазіргі экономикалық және саяси жағдайын қайта қарауын мақсат етіп отыр.

1. 2 Шығыс Қазақстан облысындағы экологиялық жағдайдың ерекшеліктері

Соңғы жылдары Қазақстандағы негізгі экономикалық көрсеткіштердің тұрақты өсуі негізінен өндіруші және өңдеуші салаларды дамыту арқылы қамтамасыз етіледі. Жер қойнауын барлау, өндіру, қайта өңдеу және тасымалдау жөніндегі қызметті одан әрі арттыру атмосфералық ауаға, жер үсті және жер асты суларына, флораға, фауна мен қоғамдық денсаулыққа кері әсерін күшейтуге әкеледі. Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстардың жоғары әлеуетіне ие, бұл экономиканың өнеркәсіптік секторын кеңінен дамытуға ықпал етеді. Соның салдарынан бұл экологиялық проблемалардың тұтас ауқымын алып келеді.

Қолданыстағы оң үрдістерге қарамастан, Шығыс өңірінің саласы шикізатсыз, энергияны қажет ететін, салыстырмалы түрде төмен технологиялық, техникалық және экологиялық қауіпсіз емес болып қала береді. Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына және экологиялық жағдайына әсер ететін ішкі факторларға мыналар жатады:

Технологиялық үдерістердің салыстырмалы жоғары энергия сыйымдылығы;
қоршаған ортаның ластануының салыстырмалы жоғары үлесі;
Түсті металлургияның қосалқы секторында төртінші (жылжымалы) және бесінші (дайын өнімді) қайта бөлудің жоқтығы;
негізгі құралдардың физикалық және моральдық тозығы салыстырмалы түрде жоғары;
жоғары технологиялық және ғылымды қажет ететін өнімдердің, ресурстардың және энергияны үнемдейтін технологиялардың төмен үлесі.

Сыртқы факторлар. Ішкі тұтынудың төмен көлемін ескере отырып, мырыш, қорғасын және бірқатар сирек және сирек-жер металдардың, сондай-ақ уран отынын әлемдік нарыққа (Еуропалық және Оңтүстік-Шығыс Азия аймағы) негізгі жеткізушілерінің қатарында болып қалып отыр. Семей ядролық сынақ полигонының қызметімен және тау-кен металлургия кешені мен түсті металлургия кәсіпорындарының өндірістік қуаттарының артық шоғырлануынан туындаған кешенді радиоэкологиялық және санитарлық-гигиеналық жағдай Шығыс Қазақстан облысы (ЕҚЗ), әсіресе оның өнеркәсіптік аудандары мен сынақ полигондарына іргелес аумақтар бүгінгі күні тұрғындардың өмір сүруіне қауптің жоғары екенің білдіреді [3]

Атмосфераның ластануының ең жоғары деңгейі байқалатын Қазақстанның тоғыз қалаларының үшеуі - Өскемен, Риддер, Зыряновск - Шығыс Қазақстан облысында орналасқан. Өңірдегі атмосфераға шығарылатын барлық шығарындылардың 80% -ы Өскемен, Семей, Зырян, Риддер қалаларына тиесілі. Өскемен қаласында барынша рұқсат етілген деңгейлерден артық азот диоксиді, фенол, формальдегид, күкірт диоксиді және шаң бойынша байқалады. Атмосфераға ластаушы заттардың негізгі көздері - «Казцинк» Қазақмыс «корпорациясы» АҚ, «Үлбі металлургиялық зауыты», ЖЭС, құрылыс материалдарын өндіру үшін кәсіпорын - акционерлік қоғамы «Semeytsement» Бұқтырма цемент компаниясы, алдағы жылдарыда түсті металлургия кәсіпорындары қалады. Ертістін ластануы үлкен апаттық деңгейге жеткендіктен, ол Шығыстын ғана маңызды су жолдарына қауіп төңдірмей, бүкіл Қазазақстан су жолдарына қауіп тұдырып отыр. Өзеннің негізгі ластағышы Зыряновский қорғасын және Риддер полиметалл комбинаттары болып табылады, олар жарты ғасыр бойы Ертісте күніне миллиондаған текше метрге жуық мыс, мырыш және басқа металдары бар тазартылмаған ағынды суларды тастайды. Барлығы 80-нен астам химиялық заттар мен қосылыстар өнеркәсіптік кәсіпорындардың су қоймаларына шығарылады, алайда тек 12-15 ингредиент үнемі бақылауға алынады. Өскеменде 18-19 шағын аудандардағы су құбырларының, құрылыс алаңдарының, селезі бар ет сүтімен 9 МПа дейін, қорғасын 1, 1-ден 13, 9-ға дейін, марганец 1-ден 1-ден 30-ға дейін[4] ластанған. Химиялық ластанған суды шамамен 110 мың адам пайдаланады. Су объектілеріне улы заттар шығарындылары мен төгінділеріне байланысты Ертіс пен Үлбі өзендерінің сулары едәуір ластанған және табиғи орталар арасындағы зиянды заттардың көшуі нәтижесінде қалада және оның төңірегінде топырақ пен өсімдік жамылғысыда ластанады.

Ядролық қалдықтарды көму Қазақстан үшін өткір проблема болып отыр. Мысалы, Өскемен қаласының Үлбі металлургиялық зауыты 40 жылдан астам уақыттан бері қалдық қоймасында шамамен 100 мың тонна радиоактивті қалдық жиналды. Зауыт пен қалдықтар Өскемен қаласында орналасқан болсада. Әртүрлі қоймаларда қатты қалдықтар шамамен бір миллиард тонна көлемінде жиналған. Мұнда өндірілген және өңделген рудадан басқа, қорғасын, мырыш, мыс, мышьяк, сурьма, висмут, күміс, кадмий, сынап және басқа да улы элементтер бар. Олардың бәрі тіршілік ету ортасына үлкен мөлшерде шығарылады.

Осыған байланысты ең өзекті мәселелер:

1) автомобиль көлігінен ауаның ластануын артуы;

2) Ертіс өзенінің трансшекарасының ластануы;

3) Семей полигонындағы ядролық сынақтардың нәтижесінде болған экологиялық проблемалар;

4) Облыстағы елді мекендерде пайдаланып отырғае ағынды суларды тазарту ғимараттары және кәріз желілерінің тозуы;

5) қатты тұрмыстық қалдықтарды көму үшін полигондардың жоқтығы.

Осы проблемаларды шешу үшін аймақтың қоршаған ортасына техногендік шиеленістің деңгейін төмендету және халықтың денсаулығына экологиялық қауіптер стратегиялық бағыт ретінде айқындалады. Шығыс Қазақстан облысының табиғи ресурстарын басқару және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасының аумағының экологиялық жағдайын жақсарту және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету табиғи ресурстарды аймақтық пайдалануды ұйымдастыру және қоршаған ортаға антропогендік қысымын азайту арқылы жоспарланған. Аймақтың экологиялық саясатының мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу стратегиялық бағытты қамтамасыз ететін салалық және өңірлік экологиялық бағдарламаларды жүзеге асыру арқылы қамтамасыз етіледі. Басқарманың басымды стратегиялық бағыттарының бірі «Шығыс Қазақстан облысының қоршаған ортасына техногендік шиеленістің деңгейін төмендету және қоршаған ортаның денсаулығы үшін тәуекелдер» [4] . Осы бағытта мынадай мақсаттар қойылған:

1) Аймақтың қоршаған ортасына техногендік жүктеме деңгейін төмендету және халықтың денсаулығына экологиялық қауіп-қатерді төмендету:

қоршаған ортаға ластаушы заттардың жалпы шығарындыларының кемінде 35% -ы және қоршаған ортаға қойылған уытты қалдықтардың нақты көлемін, 2008 жылдың базалық көрсеткіштеріне қатысты 2014 жылға қарай өсуін және төмендеуін болдырмау;
жер үсті су объектілеріне ластанған ағынды суларды ағызудың 2008 жылғы деңгейінде тұрақтандыру;
Өскемендегі атмосфералық ластану индексінен 2014 жылдың базалық деңгейіне қарағанда 5% -дан асып кетпеуін қадағалау.

2) Аймақтың қоршаған ортасын осы жолдар арқылы жақсарту:

Өскемендегі атмосфералық ластану индексінен 2016 жылдың базалық деңгейіне қарағанда 5% -дан асып кетуін болдыртпау;

Ертіс өзенінің бассейніндегі жер үсті суларының сапа класын тұрақтандыру (2-3 класс) .

Өндірістік өндірістің ауқымы, технология мен жабдықтардың жетілмегендігі, өнімді күштердің орналасқан жеріндегі диспропорция қоршаған ортаға тепе-теңдікті бұзумен қоршаған ортаға тұрақты өзгерістер әкелді деп қорытынды жасауға болады. Аймақтың орнықты даму моделіне көшу үшін экологиялық білім беру және хабардарлық жүйесін, экологиялық бағдарламаларды жүзеге асыруға жұртшылықтың қатысуын және өңірлік экологиялық ақпараттық орталығын дамытуды көздейді.

1. 3 Шығыс Қазақстан облысындағы денсаулық жағдайының сипаттамасы

Өмірдің сапасы, яғни халықтың әл-ауқаты және жеке адамдардың әлеуметтік әл-ауқаты, сондай-ақ өмір сүру шарттары өзара тығыз және бір-бірін толықтырады. Өмір сапасы деп адам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, табиғи-экологиялық және басқа да жағдайларының белгілі бір тіркесімі ретінде түсіндіруге болады[5, 6] . Дж Форрестер адам өмірінің сапасын бес жаһандық факторға сәйкес өлшеуді ұсынды: