Төлдің даму кезеңдері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
I Кіріспе
Эмбриология ғылымына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
II Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2.1.Эмбрион , төл және төл қабаттарына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...4
2.2.Эмбрионның дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2.3.Төлдің және төл қабаттарының дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...9
III Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
IV Пайдаланылған адебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

I.Кіріспе

Ұрықтану - аналық және аталық торшалардың бір-бірімен қосылып, оның нәтижесінде диплойдты хромосомдары бар жаңа торшаның, яғни зигота пайда болатын өте күрделі биологиялық үрдіс. Зиготаның бойында аталық және аналық организмнің қасиеттері жиналған, ол тұқым қуалайды. Сондықтан бұл жыныстық торшалардың биологиялық қасиеттері қайшылықтары неғұрлым күшті болса, зиготаның да өміршеңдігі сыртқы ортаның әсеріне бейімделуі, төзімділігі мықты болады.
Клетка ұрықтанған соң организмнің жеке дамуы -- онтогенез басталады. Онтогенез екі кезеңге бөлінеді: эмбриондық (ұрықтық) даму және постэмбриондық (ұрықтан кейінгі) даму, яғни организмнің жұмыртқа қабығын жарып шыққаннан кейінгі кезең.
Эмбриология (грекше "embryon" -- ұрық, "logos" -- ғылым) -- организм ұрығының дамуын зерттейтін ғылым. Эмбриология ғылымы негізінің қалануы Ресей ғылым академиясының академигі К.Бэрдің есімімен тікелей байланысты. Ол 1828 жылы "Жануарлар дамуының тарихы" деген еңбегінде сүтқоректілер мен тауық ұрықтарының даму ерекшеліктері туралы зерттеу жұмыстарының нәтижесін жариялаған болатын. К.Бэр "Ұрықтық ұқсастық" жөніндегі ілімінде барлық омыртқалы жануарлардың ұрықтық дамуының бастапқы кезеңі өте ұқсас екендігін дәлелдеді. Нәтижесінде "ұрықтық ұқсастық заңын" ашты. Бұл заң бойынша ұрықтық даму кезінде алдымен типтің, одан кейін кластың, туыстың, түрдің, ең соңында организмнің өз белгілері пайда болады.
Эмбриология ғылымының әрі қарай дамуына, яғни эмбриология ғылымының эволюциясын зерттеуге орыс ғалымдары А.О.Ковалевский мен И.И.Мечников зор үлес қосты. А.О.Ковалевский ланцетниктің эмбрион клеткасын зерттеді. Зерттеудің нәтижесінде ұрықтың бастапқы кезінде пайда болған жапырақшалар соңынан эктодерма, энтодерма және мезодерма қабаттарына айналатындығын дәлелдеді. Эволюциялық даму жөніндегі Ч.Дарвиннің пікірлері, К.Бэр, А.О.Ковалевский мен И.И.Мечников және т.б. эмбриологтардың еңбектері неміс ғалымдары Ф.Мюллер мен Э.Геккельдің биогенетикалық заңының негізінің қалануына әсерін тигізді. Биогенетикалық заң бойынша онтогенез (жеке даму) дегеніміз -- филогенездің (тарихи даму) қысқаша қайталануы болып табылады. Биогенетикалық ілімнің дамуына орыс ғалымы А.Н.Северцов үлкен үлес қосты. Оның пікірі бойынша, организмнің жеке дамуы кезінде ата-тектерінің ересек формалары емес, олардың ұрықтарына тән белгілер қайталанады. Г.Шмидт омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың эмбриондық дамуын зерттеп, эмбриология ілімінің дамуына елеулі үлес қосты. Сол сияқты қазақстандық эмбриологтар -- профессор И.Чагиров пен профессор Қ.Баймұханбетовтың және т.б. ғалымдардың эмбриология ғылымының дамуына қосқан үлестері зор.

Негізгі бөлім
2.1.Эмбрион , төл және төл қабаттарына сипаттама
Эмбрион (грек, embryon -- ұрық) аталық және аналық жыныс жасушаларынын қосылуы нәтижесінде пайда болады. Ұрықтану -- жануарлар мен адам организмінде жатыр түтігінің жоғарғы бөлігінде, ал суда тіршілік ететін жануарларда -- сулы ортада жүреді.К. Бэр - эмбриологияның негізін қалаушы. Эмбриондық даму кезеңін эмбриология ғылымы зерттейді.
Эмбриогинездің даму сатылары Эмбриогинездің негізгі 4 даму сатылары бар.Бірінші саты бөлшектену, екінші саты гаструляция, ушінші саты нейруляция,төртінші саты органогенез деп аталады. Бөлшектену кезеңі Бөлшектену (лат. flssio -- бөлшектену) -- ұрықтанған біржасушалы организмнің (зиготаның) митоз арқылы бөлініп, көпжасушалы ұрыққа (бластулага) айналуының эмбриондық кезеңі. Бөлшектену кезінде пайда болған жасушаларды бластомерлер деп атайды. Бөлшектенудің белгілі кезеңіне дейін бластомерлер саны көбейгенмен, зиготаның мөлшері өзгермейді. Бластомерлер бөлінген сайын, олардың саны көбейіп, мөлшері кішірейе береді. Бөлшектену кезеңі -- бластуланың (қуысы сұйыққа толған көпжасушалы ұрықтың) түзілуімен аяқталады.Бластула әр түрлі жануарларда түрліше болады. Ол: сүтқоректілерде -- бластоциста (стерробластула), Құстарда, бауырымен жорғалаушыларда -- дискобластула, қосмекенділерде -- амфибластула, қандауыршада -- целобластула деп аталады. Гаструляция кезеңі Гаструляция-бұл эмбриональді жасушалардың қозғалу процесі, нәтижесінде ұрықтың 2 немесе 3 қабаты пайда болады.Екі қабатты гаструла сыртқы жапырақ- эктодермадан және ішкі қабат - энтодермадан тұрады. Гаструляцияның соңғы кезеңінде эктодерма мен энтодерманың аралығында мезодерма дамып жетіледі. Алғашқы мүшелердің қалыптасуы(органогенез) Жүйке түтігінің түзілуін нейруляция дейді. Ұрық жапырақшаларынан жануарлар ағзасы тіндерінің қалыптасуы -- гистогенез, ал тіндерден органдардың түзілуін -- органогенез, органдардан жүйелердің қалыптасуын -- системогенез деп атайды.
Төл - ауыл шаруашылық малдарының өсіп-даму процесіндегі жыныстық жағынан толық жетілмеген ұрпағы. Әр түлік Төлінің өз атауы бар: түйе төлі - бота, жылқы төлі - құлын, сиыр төлі - бұзау, қой төлі - қозы, ешкі төлі - лақ деп аталады. Түйе, бие, сиыр, әдетте жылқы 1төл, қой орта есеппен 1 - 2 қозы, ешкі жылына екі рет 3 - 4 лақ туады. Сүтқоректі жануарлардың төлінің ең маңызды өсіп-жетілу мерзімі - олардың өсу қарқыны барынша жоғары болатын сүт ему кезеңі. туғаннан кейін алғашқы 2 - 3 аптада төлдер тек қана ене сүтімен қоректенеді. Төлдері алғашқы 6 айда туған кездегі салмағын орта есеппен 5 - 6 есе арттыратын болса, ұсақ малдардың (қой, ешкі) төлдері бұл деңгейге 4 - 4,5 айда, енелерінен ажыратылғанға дейін жетеді.

1-сурет. Эмбрионның даму кезеңдері

Осыдан кейінгі кезеңде олардың өсу қарқыны төмендеп, бағылу-азықтандырылу жағдайлары талапқа сай бола тұрса да 1 жасқа дейін салмағын 2 есеге ғана арттырады. Бір жасқа дейінгі, әсіресе, сүт ему кезеңінде Төлдерді күту-азықтандыру жұмыстарын мұқият атқару мал басын өз төлі есебінен көбейту жұмыстарын ұтымды ұйымдастырып, шаруашылықты өркендетуге мүмкіндік береді. Төлдерді азықтандыруда кеткен кемшіліктер олардың өсіп-жетілуін тежейді немесе мүлдем орнына келмейтін өзгерістердің жүруіне әкеліп соғады (қ. Жылқы өсіру; Қой шаруашылығы; Мал шаруашылығы; Сиыр өсіру; Түйе шаруашылығы).
Түлік түрлері мен олардың өнімділік бағыттары. Төлдерді күтіп-бағу әдістерін айқындауда шешуші фактор болып табылады. Мысалы, сүтті, сүтті-етті бағыттағы мүйізді ірі қара бұзаулары - енелерінен бөлек, ал етті бағыттағылар - енелерімен бірге бағылады. Қымыз, шұбат өндіруші шаруашылықтарда құлындар мен боталар алғашқы айларда енелерімен бірге бағылса, сүт сауу маусымында белгілі мерзімге енелерінен ажыратылып, желіге байланады. Төлдерге қора мен суатқа жақын жерлерден жақсы жайылым қалдырылып, олардың жауын-шашын мен суыққа ұрынбауы қатаң қадағаланады. Төлдерді бөлек бағу оларды құнарлы азықтармен (майдаланған сұлы, арпа, ақуызды-витаминді, минералды қоспалар) қосымша қоректенуге қолайлы жағдайлар туғызады. Олардың өміршеңдігі, ересек кездегі өнімділік-тұқымдық қасиеттері шығу тегі мен бағылу-азықтандырылу жағдайларына тікелей байланысты болады. Түлік түрі мен басты өнімділік ерекшеліктеріне орай Төлдер туғаннан кейін 1,5 жылға дейін сұрыпталып, пайдалану бағыты (асыл тұқымдық, шаруашылықтық) айқындалады. Өсімге қалдыруға жарамсыз Төлдерді жайып, қоң жинаған соң немесе бордақылаудан кейін сояды.
Төлдеу немесе туу, деп іштөл мен оның жолдасының аналық жыныс ағзаларынан қуылып шығуын қамтамасыз ететін күрделі физиологиялық процесті айтады. Қалыпты туу процесі іштөл толық жетіліп, сыртқы орта жағдайларында тіршілік етуге дайын болған кезде басталады. Туу процесі кенеттен бастала салмайды, организм оған алдын ала дайындалады. Туар алдында жатыр мойнын қоршап тұрған ұлпалар, қынап, жыныстық ернеулер ісіне бастайды, мал желіндейді, желінде уыз түзіледі -- мал уызданады. Жыныс жолдарының байлам аппараттары босаңсып, құйымшақ түбінде ойыстар пайда болады. Байлам аппараттардың босаңсуы буаздық соңында сары денеден бөлінетін релаксин гормонының әсерімен жүреді.

2- сурет. Төлдің даму кезеңдері.
2.2.Эмбрионның дамуы
Ұрықтық немесе эмбрионның дамуы тірі ағзаның дамуы анасының ағзасынан тыс немесе оның ішінде жұмыртқа қабықтарында болады. Осы эмбрионның даму барысында аналық жасушадан өз бетінше өмір сүруге қабілетті әртүрлі органдар мен тіндерден тұратын көп жасушалы организм пайда болады. Барлық жануарларда эмбрионның дамуы жұмыртқаның ұрықтандыруын немесе партеногенез жағдайында, оның активтендірілуін қамтиды, одан кейін ұсақтау, гаструляция, органогенез кезеңдері жүреді, одан кейін жұмыртқа қабығынан шығу немесе туылу. Эмбрионның дамуы ана ағзасында немесе су ортасында болады. Ұрықтандыру үшін жұмыртқаны ұсақтау керек, оның барысында ол біртіндеп және бірнеше рет бластомерлерге бөлінеді-алдымен ірі, содан кейін одан да көп және одан да көп ұсақ жасушалар.
Нәтижесінде көп жасушалы организм -- эмбрионды даму сатылары басталады. Ұсақтаудың бөлу тізбегі саралаудың пайда болуына, яғни ұрықтың бөліктері арасындағы айырмашылықтың пайда болуына алғышарттар жасайды. Жұмыртқаның әртүрлі бөліктерінен пайда болған жасушалардың цитоплазмасының біртекті емес құрамын бастапқы саралау. Эмбрионалды жасушалардың қозғалу қабілеті де ересек ағзаның ағзаларын қалыптастыру үшін маңызды. Гаструляция кезеңінде ұрық жапырақтары оқшауланады, нәтижесінде үш қабатты құрылым пайда болады -- эктодерма (сыртқы қабат), энтодерма (ішкі қабат), мезодерма (аралық қабат). Ерте даму сатысында эмбриональды жасушалар әртүрлі бағыттарда дами алады, бірқатар факторлардың әсерінен олар біртіндеп детерминацияланады (тек бір ғана белгілі бағытта дами алады).Эмбрионның дамуы кезеңінде, ең алдымен, жасушалық қозғалыстармен және жасушалардың өздерін саралаумен қамтамасыз етіледі, ұрық жапырақтары мүшелер мен жүйелердің ұрықтарына бөлінеді, оның барысында ірі ұрықтар неғұрлым ұсақ ұрықтарға сараланады және нәтижесінде тұтас ағзаның неғұрлым күрделі құрылымы құрылады. Мысалы, жүйке жүйесінің ұрығын құрайтын эктодерманың бір бөлігінен ми бөлінеді. Оның ішінде көз ұршықтары, торлы қабықтар бөлінеді, ал онда мамандандырылған көру жасушалары -- таяқшалар мен колбочкалар сараланады. Жануарлардың әр түрлі топтарының ұрықтық дамуы біркелкі емес: балықтардың ұрықтарында үлкен сарғыш қап пайда болады, құстарға сарғыш қап және ерекше мүшелер -- аллантоис пен амнион, ал сүтқоректілерге, сонымен қатар трофобласт пен плацентке тән. Көбею тәсіліне қарамастан, жаңа ағзаның басы тұқым қуалайтын қарыншаларды қамтитын және бүкіл ағзаның барлық тән белгілері мен қасиеттеріне ие бір жасушаны береді. Жеке даму ата-аналардан алынған мұрагерлік ақпаратты біртіндеп іске асыру болып табылады. Эволюциялық эмбриологияның негізін орыс ғалымдары А. О. Ковалевский және И. И. Мечников салды. Олар алғаш рет үш ұрық парағын тауып, Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың даму принциптерін анықтады. Онтогенез немесе жеке даму зиготаның пайда болған сәтінен бастап ағзаның өлуіне дейінгі барлық кезең деп аталады. Онтогенез екі кезеңге бөлінеді:
эмбрионалды кезең: зиготаның пайда болуынан туғанға дейін немесе жұмыртқа қабығынан шыққанға дейін;
эмбрионнан кейінгі кезең: жұмыртқа қабығынан шығу немесе туғаннан организм өлгенге дейін. Эмбрионалды даму кезеңдері (ланцетник мысалында): Ұсақтау-митоз арқылы зиготаны бірнеше рет бөлу.
Гаструляция -- екі қабатты ұрықтың пайда болуы-жасушалардың сыртқы қабаты (эктодермамен) және ішкі, төселген қуыс (эктодермамен). Көпжасушалы жануарларда жиі екі қабатты ұрықтың пайда болуынан кейін үшінші ұрық қабаты -- экто-мен энтодерма арасында орналасқан мезодерма ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.