Канттың пікірінше, идеалдар
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс ішіне
Түйінді сөздер: саяси идеал, саяси мінез-құлық, әлеуметтік желі, саяси психология, психологиялық әсер.
Зерттеу объектісі:саяси идеалдар(мұраттар) әлеуметтік-психологиялық феномен ретінде.
Зерттеупәні: әлеуметтік желілердің психологиялық әсерінен болатын саяси идеалдардың динамикасы.
Жұмыстың мақсаты:әлеуметттік желілердің психологиялық әсерінен туындаған қазіргі саяси идеалдардың даму тенденциялары мен жай-күйінің сипаттамасын анықтау.
Жұмыстың міндеттері:"Идеал", "саяси идеал" (мұрат) ұғымдарын, оның ішінде билікті ұйымдастырудың ерекше нысаны ретінде мемлекетке қатысты айқындалуды қазіргі ғылыми-зерттеу тәсілдерін сүйене отыра талдау. Саяси идеалдар саласына қатысы бар негізгі ұғымдардың мазмұнын нақтылау. Әлеуметтік желілердің психологиялық әсерімен негізделген және жаһандану мен саяси сананы жаңғыртудың қазіргі заманғы құбылыстарын бейнелейтін саяси идеалдардың өзгеруінің басым үрдістерін анықтау.
Жұмыстың негізгі болжамы: Қазіргі қазақстандық қоғамда әлеуметтік желілердің психологиялық әсерінен саяси идеалдары өзгеріске ұшырайды.
Зерттеудің өзектілігі: Маңызды жүйе құраушы фактор бола отырып, саяси идеалдар саяси сананы қалыптастыруда, жеке тұлға мен қоғамның құндылығын және дүниетанымдық ұстанымдарын анықтауда үлкен рөл атқарады.
Зерттеудің әдістері мен әдістемелері:
Әдістер:
1) Сауалнама
2) Эксперимент
3) Анкета
Нәтижелер мен олардың жаңалығы:
Қолданылу аясы, практикалық мәні: зерттеу нәтижелері қазақстандықтардың саяси идеяларын және оларға әлеуметтік желілердің әсерінің маңыздылығын талдау үшін пайдаланылуы мүмкін.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа содержит
Ключевые слова: политический идеал, полетическое поведение, политическое участие, политическая психология, политическая мотивация, социальные сети, психологическре влияние.
Объект исследования: политические идеалы как социально-психологический феномен.
Предмет исследования: динамика политических идеалов
Цель дипломной работы: исследовать политический идеал личности в эпоху транзита с психологической точки зрения.
Задачи дипломной работы: определение характеристик состояния и тенденций развития современных политических идеалов, обусловленных психологическим воздействием социальных сетей.
Основная гипотеза работы: в современном казахстанском обществе изменяются политические идеалы от психологического воздействия социальных сетей.
Актуальность исследования:Сегодня одним из самых мощных средств психологического воздействия на политические идеалы казахстанцев являются социальные сети, бурно развивающиеся благодаря цифровизации страны. Как следствие последние годы существенную трансформацию притерпели политические идеалы казахстанцев. Она являясь важнейшим системообразующим фактором, политические идеалы играют большую роль в формировании политического сознания, определении ценности и мировоззренческих позиций личности и общества.
Методы и методики исследования:
Методы:
1) анкета
2) Эксперимент
3) Анкета
Полученные результаты и их новизна:
Область применения, практическая значимость:результаты исследований могут использоваться для анализа политических идеалов казахстанцев и вляния на них социальных сетей.
ABSTRACT
Diploma Thesis consistsof
Key words: political ideal, political behavior, political participation, political psychology, political motivation, social networks, psychological influence.
Object of study: political ideals as a socio-psychological phenomenon.
Research subject: dynamics of political ideals
The purpose of the work: to study the political behavior of a person in an era of change from a psychological point of view.
Objectives of the thesis: to determine the characteristics of the state and trends in the development of modern political ideals due to the psychological impact of social networks.
The main hypothesis of the work: in modern Kazakh society, political ideals change from the psychological impact of social networks.
Relevance of the study: being the most important system-forming factor, political ideals play an important role in the formation of political consciousness, determining the value and ideological positions of the individual and society.
Research methods and techniques:
Methods:
1) application form
2) Experiment
3) the Questionnaire
The results obtained and their novelty:
Field of application, practical significance: the results of the research can be used to analyze the political ideals of Kazakhstanis and the influence of social networks on them.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕРДІҢ САЯСИ ИДЕАЛДАРҒА(МҰРАТТАРҒA) ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ 9
1.1 Отандық және шетелдік психологиядағы саяси идеалды (мұратты) зерттеудің әдіснамалық- теориялық негіздері 9
1.2Психологиялық әсер етудің теориялық аспектісі 25
1.3. Әлеуметтік желілерге шолу 32
2 ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕРДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ САЯСИ ИДЕАЛДАРЫНА (МҰРАТТАРЫНА) ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭМПИРИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ 48
2.1Эмпирикалық зерттеудің бағдарламасы 48
2.2 Алынған мәліметтерді өңдеу және эмпирикалық зерттеудің нәтижелерін анализдеу 49
2.3 Эмпирикалық зерттеу бөлімі бойына қорытынды 60
ҚОРЫТЫНДЫ 62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 64
КІРІСПЕ
Тұңғыш рет еліміздің жаңа тарихында Конституцияға сәйкес демократиялық жолмен бейбіт жағдайда билік транзиті орын алды. Сарапшылардың пікірінше, еліміздің ең жоғарғы лауазымының тізгіні кейбір елдердегідей революцялық емес, эволюциялық жолмен берілді. Ал еліміздегі саяси сабақтастықтың сақталуы тұрақты дамуға негіз болды деп күтілуде.
Осындай тарихи мезетте Қазақстан тағы да таңдаудың алдында тұр: алдағы уақытта қандай саяси идеалдар өзекті болады, қандай дамудың тарихи үлгісін таңдауға болады. Сонымен қатар, техногендік өркениеттің ықпалы, жаһанданудан туындаған әлемдік тенденциялар, ондағы электрондық бұқаралық ақпарат құралдарының өсіп келе жатқан рөлі жаңа әлеуметтік - психологиялық және саяси-ақпараттық ортаны қалыптастырды, оның ішінде соңғы он жылда қоғамның әлеуметтік - экономикалық және саяси ұйымында түбегейлі өзгерістер орын алған Қазақстанда халықтың саяси идеалдары елеулі түрде өзгеріске ұшырады.
Маңызды жүйе құраушы фактор бола отырып, саяси идеалдар саяси сананы қалыптастыруда, жеке тұлға мен қоғамның құндылықты және дүниетанымдық ұстанымдарын анықтауда үлкен рөл атқарады. Соңғы уақытта Қазақстан әр түрлі ағымдар мен идеологиялардың әсеріне ұшырауда. Соның ішінде Батыс мәдениеті мен идеологиясының, оның саяси идеалдары мен құндылықтарының зор әсерін барынша сезінді.
Геосаяси текетірес, ақпараттық соғыстар жүріп жатқанда оны ақпараттық қаіупсіздік мәселесін елемеуге болмайды. Сыртқы ықпалды талғаусыз қабылдаудың салдары қандай болатынын белгілі Ресейлік ойшыл Вл. Соловьев "Панмонглизм" атты еңбегінде айырықша атап өтеді. Ол өзінің идеалдарын өзгерткен Византия өз уақытында оған жат халықтың және жат діннің салтанат құруы нәтижесінде құлап кеткенін көрсетеді. Қазақстанда осындай қауіп бар ма? Саясат саласындағы идеалдардың өзгеруі қандай дәрежеде болды?
Бүгін қазақстандықтардың саяси идеалдарына психологиялық әсер етудің ең қуатты құралдарының бірі жаңа ақпараттық, компьютерлік және телекоммуникациялық технологияларды пайдаланудың арқасында қарқынды дамып келе жатқан әлеуметтік желілер болып табылады. Қазіргі заманғы әлеуметтік желілер өзінің кең техникалық мүмкіндіктерінің арқасында саяси қызметтің барлық субъектілерінің саяси санасына (және бейсанасына) әсер етеді және осылайша қазақстандықтарда саяси идеалдардың жаңа көкжиегін қалыптастырады.
Билік ауысуы орын алып, жаңа ҚР Президентінің (2019 ж. маусым) сайлауынан кейін туындаған қазіргі жағдайда әрі мемлекеттік қызметшілер позициясы айтарлықтай нығайған кезде, Қазақстан қоғамының алдында әлемдік және отандық даму үрдістерін көрсететін билікті ұйымдастырудың ерекше нысаны ретінде мемлекеттің саяси идеалдарын одан әрі іздестіру міндеті тұр.
Бұл проблемаларды шешу үшін саяси идеалдар феноменін, мемлекеттің саяси билік ретіндегі идеалдарын, сондай-ақ оларды әлеуметтік желілердің қалыптастыру жағдайлары мен факторларын ғылыми тұрғыдан ұғынуды қажет етеді. Бүгінгі таңда әлеуметтік желілердің қазақстандықтардың саяси идеалдарына әсер етуінің психологиялық ерекшеліктерін неғұрлым нақты ескеретін жаңа тәсілдерге деген қажеттілік айқын байқалады.
Әлеуметтік желілердің саяси идеалдарға әсер ету деңгейі мен бағыттылығын зерттеу қоғамның құндылықтық бағдарлары туралы жаңа теориялық білім алып қана қоймай, сонымен қатар социумдағы жаңа саяси идеалдардың қалыптасу үрдістері туралы, Қазақстан қоғамының саяси құрылымының келешегі туралы қолданбалы сипаттағы құнды саяси-психологиялық ақпаратты анықтауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудің өзектілігін, оның теориялық және практикалық маңыздылығын білдіреді.
Саяси идеалдарды теориялық-қолданбалы зерттеу философиялық, саяси және психологиялық білімнің даму тарихымен байланысты. Идеалдар мәселесі негізінен философия (аксиология), этика және эстетика шеңберінде зерттелді. Тек соңғы уақытта бұл мәселеге саясаттанушылар мен әлеуметтік психологтар, акмеология мен саяси психология өкілдері жоғары көңіл бөле бастады.
Саяси идеал мәселесі ежелгі үнді әдебиетінде (Веда, Ману заңдары), ежелгівавилон (Хаммурапи заңдары), ежелгі қытай (Лао-цзы, Конфуций, Шан Ян заңдары), ежелгі грек (Сократ, Платон, Аристотель) және Ежелгі Рим (Цицерон, Эпикур, Гай) рухани мұраларында нақты көрсетіліп өткен.
Орта ғасырларда саяси идеалдар проблемасына Никколо Макиавелли, Эразм Роттердамский, Томас Мор, Мартин Лютер және т. б.; көңіл бөлген болса, Жаңа уақытта - Френсис Бэкон, Томас Гоббс, Бенедикт Спиноза; ағарту дәуірінде - I Джон Локк, Шарль Луи Монтескье, Ф. М. Вольтер, Б. Франклин, Ж.-Ж. Руссо және т.б. ойшылар айналысқан. Д. Дидро идеалдың танымдық функциясын алғашқылардың бірі болып атап өтті.
Саяси идеалдар мәселесіне Д. Юма, Т. Джефферсон, М. И. Робеспьер, Ш. Фурье, К. А. Сен-Симон және т. б. жұмыстарда көп көңіл бөлінген.
Философиялық ой тарихында идеал проблемасы неміс классикалық философиясында (Кант, содан кейін Фихте, Шеллинг, Шиллера, Гегель жұмыстарында) арнайы мәселе ретінде қойылған.
Саяси идеалдардың мәселесіне Ресейлік ойшылдар да қызығушылық танытты: А. Н. Радищева, П. Я. Чаадаева, В. Г. Белинский, Н. Г. Чернышевский, Д. И. Писарев, Г. В. Плеханова және т. б.идеалдың маңызды сипаттамаларын ашып көрсетті. Қазіргі заманғы зерттеушілердің арасында В. Давидович, С. Иконникова, Лановенко, А. Лойко және т. б. атауға болады.
Жалпы саяси идеалдар теориясының дамуына елеулі үлес қосқандар:
Г. Спенсер, А. Шопенгауэр, О. Конт, К. Маркс, JL Гумилевич, Ф. Ницше, М. Вебер, В. Парето, В. И. Ленин, К. Ясперс, Г. Маркузе, К. Поппер, Т. Парсонс, Р. Дарендорф, Г. Лассвелл, Г. Адорно және т.б.
Э. Дюркгейм идеалдарды адамның мінез-құлқының басты қозғаушы күші ретінде түсіндіруге назар аударды. Э. Дюркгеймнің пікірінше, жоғары құндылық идеалдарында тұтас өркениеттер қалыптасады және негізделеді.
Г. Лебон, Х. Ортега-и-Гассет, М. А. Острогорский, Н. К. Михайловский жұмыстарындағы үлкен әлеуметтік топтарға психологиялық әсер ету арқылы саяси идеалдарды қалыптастыру процесін қарастыруы оны зерделеудің маңызды кезеңі болды. Н. Бердяев, И. Лосский, Д. Лихачев, Л. Гумилев және басқа да отандық ойшылдардың жұмыстарында саяси идеал Ресей сипатындағы ұлттық психология ерекшеліктері тұрғысы арқылы қарастырылады.
Сонымен, заманауи Қазақстанның тарихи дамуының қазіргі кезеңінде билікті ұйымдастырудың ерекше нысаны ретінде мемлекеттің саяси идеалдарын қалыптастыруға әлеуметтік желілердің ықпал ету проблемасы жеткілікті зерттелмеген мәселе болып табылады. Қойылған міндетті тиімді шешу кешенді психологиялық-акмеологиялық тәсіл негізінде мүмкін деп санаймыз.
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕРДІҢ САЯСИ ИДЕАЛДАРҒА(МҰРАТТАРҒA) ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Отандық және шетелдік психологиядағы саяси идеалды(мұратты) зерттеудің әдіснамалық- теориялық негіздері
Мыңжылдықтар бойы адамзат ғасырдан ғасырға әлеуметтік энергияны, жоғары идеалдарда қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуге, лайықты өмір сүру мен ынта-жігерді жақсартуға ұмтылды. "Идеал" ұғымы философиялық, әлеуметтік-саяси және психологиялық сипатта кең мағынаға ие. Идеал мақсатқа бағыттайтын қызметтің жалпы нысаны ретінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында маңызды рөл атқарады: әлеуметтік, саяси, адамгершілік, эстетикалық, діни, ғылыми, жеке, қоғамдық және т. б.
Қазақстанда және жалпы әлемде қалыптасқан қазіргі заманғы әлеуметтік-саяси жағдай саяси идеал ұғымын өзектендіреді. Айта кететін жағдай, таяу уақытқа дейін саяси идеалдар проблемасы негізінен философия (аксиология, саясат философиясы) шеңберінде зерттелген. Тек соңғы онжылдықта бұл мәселеге саясаттанушылар, саяси психологтар, акмеология өкілдері назар аудара бастады.
Ғылыми әдебиетті талдау "саяси идеал" санатының қалыптасуына биліктің ерекше формасы ретінде мемлекеттің пайда болу теориялары күшті әсер еткенін көрсетеді. Еуропалық дәстүрде Платоннан бастап, мүлтіксіз тамаша мемлекет туралы тұрақты түсінік бар. Идеалды мемлекеттік құрылымның тұжырымдамалары саяси идеал даму бағдары, үлгісі, қоғамдық құрылым, саяси билік пен қызмет нормалары функциясын орындайтын санат болып табылатынын ерекше атап көрсетеді.
Алайда саяси идеал ұғымын зерттеу кешенді талдауды талап етеді. Ең алдымен идеал феноменін жалпы қарастыру керек.
"Идеал" лексемасының лингвистикалық және этимологиялық талдаулары осы ұғымның кейбір мәндік ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді.
Этимологиялық талдау қазіргі орыс сөзі "идеал" гректің "идея" сөзінен пайда болғанын көрсетеді, оның семантикалық құрылымы XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы сөздіктер мен оқу құралдарының деректері бойынша лексикалық мәннің жеті деңгейін қамтиды: 1) "сыртқы түрі, сыртқы келбеті"; 2) "көріну"; 3) "түрі, сапасы, сорты"; 4) (логикада) "род, класы, санаты, түрі"; 5) "тәсілі, бейнесі, нысаны"; 6) (философияда) "идея, жалпы қасиеті". 7) (идеалистік философияда) "идея, алғашқы түсінік, идеалдық бастама (ақыл - ойдың жалпы бейнесі)"[1].
Қазіргі заманғы грек-орыс сөздіктерінің жалпы түрінде "ой", "ұғым" және "образ"үш лексикалық мәндердің жүйесі ретінде идея сөздің семантикалық құрылымын білдіреді.
Грек идеясы латын тілінен алынған. Латынша idea "көрініс, бейне"семантикалық өрісіне кірді. Оның лексикалық жүйесі екі мағынадан тұрады: 1)"ұғым, ақылға түсінік, идея"; 2)"идеал, алғашқы сөз, түпнұсқа". Соңғы мағынада idea сөзі origo синонимі болды, ол 1) "(адамдар туралы) туылу, шығу тегі" және 2) "(заттар туралы) шығу тегі " дегенді білдіреді. Бірінші мағынада бірқатар реңктік сем тіркелген; а) "ата-баба", б)"метрополия, отан "1, в)"шығу- тегі, руы".
Латынның idea және ideal сөздері барлық романдық тілдерден алынды, соңғысы - философия термині ретінде. Ағылшын тіліне бастапқы мәнін ішінара сақтай отырып, латын түпнұсқасының синонимі де алынған фактіні атап өту қажет: ағылшын origin 1) "қайнар көзі, басы", 2) "шығу тегі". Француз ideal-idea "идея" туындысынан шыққан жаңа idealis "тамаша"субстантивтелген сын есім.
Орыс тілінде бұл лексема XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында француз тілінен алынған. Қазіргі орыс әдеби тілінің сөздігінің картотекасы бойынша (Мәскеу) ол алғаш рет Г. Р. Державиннің "Мемлекеттік адамның қасиеттері туралы әңгімелерде" (1772 ж.) кездеседі:"... тәжірибе бойынша мемлекеттік адамның идеалын немесе ойлы бейнесін қамтиды".
Қазіргі тіл білімі идеал сөзін көп мағыналы деп түсіндіреді. Мысалы, " қазіргі орыс әдеби тілінің сөздігі "(17 Т.) екі лексикалық мағынаны көрсетеді: 1)" қол жеткізуге ұмтылатын қоғамның немесе жеке тұлғаның жоғары басқару қызметі; біреудің ұмтылу шегі, тілегі"; 2)"тамаша іске асыру, ең жақсы нәрсе үлгісі"[2].
Қазіргі қоғамтану "идеал" ұғымын қоғамдық өмірде, философияда жоғары жетілдіру деп түсіндіреді, халықтың алдында тұрған өмірлік маңызды міндеттерді шешуді ұйымдастыратын және шабыттандыратын іс - әрекеттің, ұмтылыстардың, ойлардың ең соңғы мақсаты; бірдеңені іске асыру, бірдеңенің мінсіз бейнесі; қандай да бір арманның шегі".
"Идеал теориясы" жұмысында В. Е. Давидович былай деп жазады: "... идеал-мақсаты мен құндылығы ретінде ұсынылған идея. Идеалда нақты шындыққа қатысты әлеуметтік субъектінің ұстанымы көрсетілген. Тиісті биіктіктен мәнді бағалайтын ұстаным қазіргі таңда болашақ үрдістерін қарастырады, таңдау мен артықшылық жасайды".
Сол сияқты идеал ұғымының түсіндірмесі С. Иконникованың да жұмысында көрсетілген. Ол адамның немесе қоғамның, класстың мінез-құлқының тәсілі мен сипатын анықтайтын үлгі, норма, идеал бейнесі сияқты идеалдың тараптарын бөледі.
Өз кезегінде, А.И.Лойко идеалдың маңызды сипаты ретінде адамның немесе әлеуметтік топтың мінез-құлқының нормативтік сипаты бар идеалды бейнені тіркейді. Зерттеуші адамдардың дүниетанымында мінез - құлыққа қатысты идеалдың реттеуші функциясы адамгершілік, құқықтық кодекс, ережелер, заңдар, мысалдар түрінде; қызметке қатысты-мақсаттарды таңдау түрінде ашылатынын атап өтті.
Идеалдың пайда болуы мен қызмет етуінің психикалық сипатына О. П. Лановенко былай деп жазады: "Идеал - шын мәнінде және тек қана психикалық (немесе психофизиологиялық), бірегей, жансыз шындық, жоспар әлемде теңдесі жоқ таза рухани білім."
Идеалдың әртүрлі түсіндірмелері оның мәндерінің ерекше құрылымын көрсетеді. Шын мәнінде, егер философиялық ойдың тарихын талдап қарасақ, ғалымдар ғасырдан ғасырға дейін саяси психологияның орталық ұғымдарының бірі - "идеал"деп аталатын оданда жаңа сипаттамаларын қалай ашқанын көруге болады[3].
Антикалық философияда идеал мәселесін зерттеу айтарлықтай үлкен орын алды. Мысалы, Гераклит Эфесский (б. з. б. 544 - б. з. б. 483 ж. б.) мемлекеттік құрылым идеалы ретінде қатып қалған заңды айтады. Сонымен қатар, философтың пікірінше, бір даналық-бәріне және әрдайым басқаратын білім алуға қол жеткізу.
Антикалық философия саяси құрылым идеалы ретінде басқарудың үш түрін қарастырды: кемел демократия, кемелденген олигархия және мінсіз монархия.
Идеал және саяси идеал проблемасын зерттеуге, атап айтқанда, ұлы антикалық ойшыл Платон (б.з. д. 437 - 347) елеулі үлес қосты. Платонның пікірінше, мемлекет адам қажеттіліктері мен пайда болған қоғамдық еңбек бөлінісінің алуан түрлілігінің салдары ретінде пайда болады. Идеалды мемлекетті сипаттай отырып, Платон оны құру "оның халқының бір бөлігін ерекше бақытты ету, бірақ керісінше... барлық мемлекетті де сондай жасау" .
Философ былай деп жазады:"... біз мұны [идеалды] мемлекет негіздейміз, оның халқының бір бөлігін ғана ерекше бақытты етуді есте ұстамаймыз,бірақ керісінше, барлық мемлекетті тұтастай алғанда бақытты істегіміз келеді. Қазір біз өз ойымызда тек жартысы ғана бақытты емес, тұтастай барлық адамдар бақытты болатын мемлекетті елестетеміз... "
Платон шығармашылығының белгілі зерттеушісі А. Ф. Лосев былай дейді: "ол [Платон] кез келген нәрседе оның терең онтологиялық тамырын көреді, ол идеалды ағартуды көреді, өйткені нақты нәрселер тек белгілі бір, көп бөлігі өте жетілмеген формада ғана өз идеясын жүзеге асырады"
Антикалық Грецияда мемлекеттердің саяси құрылымы классификацияға ұшыраған. Аристотель мемлекетті дұрыс және дұрыс емес, бұрмаланған формаларға бөлді. Монархия, аристократия және олардың аралас формалары, соның ішінде "полития" (демократиялық элементі шектеулі мемлекет) философ дұрысқа жатқызды. Ал олигархия, демократияны дұрыс емес формаларға жатқызды. Мемлекеттік билікті ұйымдастырудың дұрыс және дұрыс емес нысандары арасындағы айырмашылық мынада болды:"жалпы игілікке" қол жеткізе отырып және "табиғи заңдарды"сақтай отырып, әділдік пен жақсылық туралы ұсыныстармен келісе отырып, дұрыс нысандағы мемлекет ақылға қонымды билік етеді"[4].
Мемлекеттің мақсаты мен билік сипаты дұрыс емес, нысаны бұрмаланған; билік ұйымы табиғи заңдарға қайшы келеді және жалпы мемлекетке мемлекеттің өмір сүруі мен дамуының түпкілікті жоғары мақсаты ретінде ойлалатын ортақ игілікке қол жеткізуге мүмкіндік бермейді; билік өзі бар және "қайырымдылыққа"ұмтылмайды. Дұрыс мемлекеттің сипаты Аристотель бастапқыда еркін және тең деп санаған адамдар санатының табиғатына сәйкес келеді.
Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті саяси ойшылы Никколо Макиавелли (1469 - 1527), жеке мүдде мен қызығушылықты қамтамасыз етуге ұмтылатын адамның мінез-құлқын талдай отырып, логика мен жүйелілік жоқ және құмарлыққа ұшырайтын адам табиғатын тәртіп пен сауаттандыру үшін мәжбүрлеу және зорлық-зомбылық институты ретінде мемлекеттің қажеттілігін шығарады (алғаш рет философиялық және саяси ой тарихында).
Макиавеллидің пікірінше, мемлекеттің идеалды түрі халық пен ақсүйектердің ымырасына негізделуі тиіс. Аралас республиканың мәні мұнда қоғамның тиісті топтары мен топтарының мүдделерін білдіретін және олардың бір-біріне деген талаптарын шектейтін демократиялық және ақсүйектік мекемелер бар. Саясатта мораль талаптарына ұқсас емес, кейде қарама-қарсы ерекше ережелер бар. Макиавелли тұрғысынан, моральға сәйкес емес, олардың түпкі нәтижесіне сәйкес, мемлекеттің нақты іс-әрекеттері бағалануы тиіс[3].
Макиавелли жазған:"... Егер ол билікті сақтағысы келсе, мемлекет жақсылық пен қажетіне қарай осы іскерлікті пайдалана білуі тиіс"1. "Не болатынын білу үшін, - деді философ... не болғанына мән беру керек, себебі құмарлықтары бірдей адамдар бірдей іс-әрекеттер істейді". Саяси мінез-құлықты ол биліктің негізгі саяси категориясын мойындай отырып, талдады. Макиавеллидің пікірінше, мемлекеттік басқарудың тамаша тәсілі билікті қолдау, кеңейту және қамтамасыз ету.
Эразм Роттердамский (1469-1536), саяси идеалды мінез-құлықтың анықтаушы тәсілі мен сипатын қарастыра отырып, өзінің "Бейбітшілік шағымы" трактатында былай деп айтқан: "әрбір мемлекеттік қызметшілер өз иеліктерінің гүлденуіне ықпал ету үшін өзінің барлық күштерін пайдалана отырып, еңбек етіп қуануы тиіс."
Өз кезегінде, белгілі ағылшын ойшылы Френсис Бэкон (1561 - 1526) "Тәжірибелер, немесе тәлімгерліктер адамгершілік және саяси" жұмысында саяси идеалдарды саяси кемелділіктің жоғары нормасы мен оған қол жеткізу жолдары туралы нақты-сезімдік көзқарас тұрғысынан зерттей отырып, лауазымға жіберу кезінде ең жақсы үлгілерге сүйену керектігін көрсетеді, өйткені мысалдар жазбалардың тұтас жинағы болып табылады.
Саяси идеалдар мәселелерін зерттеу Грация, Б. Спиноза, Дж. Локк, Т. Гоббс еңбектерінде жалғасты. Грация (1583-1645) үшін мемлекет идеалы жалпы қоғамдық пайда құқығын сақтау үшін белгіленген мінсіз одақ ретінде көрінеді. Б. Спиноза (1632 - 1677) өзінің "Саяси трактатында " дұрыс және дұрыс емес формадағы мемлекеттер туралы мәселені қарастыра отырып, тиранияға қарсы соғысқұқығы туралы мәлімдейді. "
Саяси идеалды зерттеуге Т. Гоббс (1588 - 1679) елеулі үлес қосты. Оның теориясына сәйкес, әлеуметтік-саяси өмірдің негізі, оның қозғаушы күші адамның қажеттіліктерін, оның материалдық және рухани мүдделерін құрайды. Бұл әлемде адам табиғатта екі қалыпта: ол табиғи дене, бірақ бір мезгілде ақыл-ой, психика, сезім тасымалдаушысы, соның арқасында "жасанды дене"әрекет етеді. Өз қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру үшін адамдар өзара іс-қимыл жасайды және жасанды ұйымдар ("дене") құрады. Гоббстың пікірінше, мемлекет белгілі бір идеалдар негізінде жасанды жасалған " саяси денелерге жатады".
Мемлекет, Гоббстың пайымдауынша, барлығының және әрқайсысының игіліктеріне қол жеткізуге арналған, табиғи құқық жүзеге асырылмайтын "барлығына қарсы соғысты" болдырмауға арналған[5].
Идеал түсінігін философиялық ойда неғұрылып толық сипаттап зерттеген неміс классиктері болған: И. Кант, И. Фихт. Ф. Шиллео. Г. Гегель.
И. Кант (1724-1804) идеал мақсатқа сай емес, ол мақсат ретінде құрастырылуы мүмкін құбылыстарға қатысты ғана мүмкін деп есептеді. Мақсатқа қол жеткізу идеалды өмір сүру мәртебесінен айыратындықтан, Канттың пікірінше, ол өзін тек реттеушілік тәртіптің "идеясы" ретінде іске асырады.
Идеал туралы айтқан кезде, Кант "ол белгілі бір ұғымдарға негізделіп, артынан еру немесе бағалау үшін ереже мен үлгі ретінде қызмет ету керек" деп айтып кеткен.
Канттың іліміне сәйкес, теориялық жағынан да, іс жүзінде де идеалды "бейне" түрінде, яғни "кемелденген" және "аяқталған" күйдің сезімдік жетілген суреті түрінде қою мүмкін емес, өйткені ғылымда бұл "заттар өзіндегі", ал "практикалық ақылда" - Құдайдың бейнесіне наразылық болар еді.
Канттың пікірінше, идеалдар "... практикалық күшке ие (реттеушілік принциптер ретінде) және белгілі бір іс-әрекеттерді жетілдіру мүмкіндігінің негізінде жатыр" .
Мемлекет Канттың саяси идеалы ретінде былай түсіндіреді: "мемлекет-бұл құқықтық заңдарға бағынышты көптеген адамдардың бірігуі. Бұл заңдар априорлық заңдар ретінде қажет болғандықтан, мемлекеттің нысаны жалпы мемлекет нысаны ретінде, яғни мемлекет идеяда құқықтың таза принциптеріне сәйкес болуы тиіс..."
Канттың идеал туралы ілімін тікелей саяси қызмет саласына сипаттай отырып, И. Фихте (1762 - 1814) мемлекеттік құрылымның саяси идеалы, үзілді-кесілді императивпен, іс жүзінде барлық индивидтердің заң алдында абсолюттік теңдік талабы жасырылғанын атап өтеді.
Фихте үшін қоғамның саяси өмірінің идеалы ретінде инстинкт негізінде ақыл үстемдігі адам туысының кінәсіздік жағдайын қамтамасыз ететін социумның жағдайы болды. Оның пікірінше, " жер өмірінің бес негізгі кезеңі бар... Бұл дәуірлер: 1) инстинкт арқылы ақыл - ойдың сөзсіз үстемдік ету дәуірі-адами рудың кінәсіздік жағдайы; 2) ... күнәнің басталуы; 3)... күнәнің аяқталған жағдайы; 4)... ақталудың басталуы; 5)... ақталудың аяқталуы және жарықтандыру жағдайы. Бүкіл жол... сол сатыға оралу. Процесстің бүкіл мақсаты-бастапқы сатыға оралу. "
Өз кезегінде Ф. Шиллер (1759-1805) өнерде билеу және поэтизация принциптерін қолдану қажеттілігін көрсете отырып, шындыққа еліктеу идеясына қарсы шықты. Сондықтан да ол идеалды " шексіз, қол жетпейтін ешқашан" деп елестетті[6].
Гегель тұрғысынан, идеал оның таза түрінде адамның алдында өнер көріністерінде емес, өмір мен адамгершіліктің "идеал құрылысының" бейнесінде емес, тек диалектикалық дамып келе жатқан категориялар жүйесі түрінде ғана суреттеледі. Қалғандары: өнер, адамзаттың саяси тарихы, өнеркәсіп, - қысқаша айтқанда, өркениеттің барлық "заттық денесі, - тек "жанама өнім", "таза логика" өндірісінің шығындары бар, өзі жеке маңызды емес.
Гегель идеал ұғымын тарихи қажетті процесс болып табылатын, философтың пікірінше, эстетикалық сананың дамуымен байланыстырды. Идеалдың "өмірін" құрастыра отырып, Гегель рухани мазмұн, ой және олардың көркем өрнегі арасындағы байланысты бірінші кезекке қояды.
Д. Дидро (1713 - 1784) идеалдың танымдық қызметін алғаш атап өтті.
Идеалды тануға өзінің үлесін атақты неміс философы А. Шопенгауэр (1788-1860) енгізді, оның басты философиялық еңбегі - "Әлем ерік және көрініс ретінде" - бүкіл әлемде кеңінен танымал. Шопенгауэр саяси идеалды оң құқықта көрді. Ол былай деп жазды:"... мемлекет заңда оң құқық түрінде оплотты құрады. Оның мақсаты ешкім әділетсіздікке ұшырамауы."
Идеал мазмұнын ашуға ерекше көзқарас көрнекті француз философы, социолог, методолог және ғылымның танымал ұйымдастырушысы, позитивизм мектебінің негізін қалаушылардың бірі О. Конт (1798-1857) ұсынды. Саяси идеалды ашуда Конт ынтымақтастық, мінез-құлық үйлесімі сияқты ұғымдарға сүйеніп отырды[7].
Мемлекет, Конт бойынша, әлеуметтік ынтымақтастық агенті және оған бағыну-барлық индивидтердің қасиетті борышы. Мемлекет экономикалық, саяси функцияларды орындайды, бірақ олардың ең бастысы - моральдық функция. Философтың пікірінше, идеалды мемлекеттің мақсаты - "әрбір қайраткерге, жеке немесе ұжымдық, негізгі үйлесімділікке сәйкес келетін мінез-құлық ережелерін белгілейтін іс-әрекеттердің жалпыға ортақ моральді берік құрылуы".
Айтылған тәсілдерден А.Фейербах (1804-1872) теориясы ерекшеленеді, ол идеал проблемасын адамның тұтас даму проблемасымен байланыстырды. Неміс философы: "саясат та, мемлекет та өзі үшін мақсат емес. Мемлекет адамдардың еркі бойынша ғана бар. Субъективті адам - шынайы адам, шынайы рух. Бұл христиандық шындық."
В. Парето (1848 - 1923) идеалдар феноменінің психикалық сипатын атап көрсеткен болатын. Ол соңғы жүзжылдықтың зерттеулері (негізінен социологиялық және психологиялық сипаттағы) адамның абстрактілі ойлау процесімен және жеке тұлғаның құндылықтар жүйесімен идеалдардың тығыз байланысын орнатқанын атап өтті.
Ф. Ницше (1844 - 1900) қоғамдық құрылым идеалын талқылай отырып, былай деп жазды: "ең жақсы қоғамдық құрылыс кезінде ауыр еңбек пен өмірлік қажеттілік бұдан аз зардап шегетіндердің үлесіне түсуі тиіс, яғни ең ақымақ адамдардың үлесіне түседі, және бұл пропорция барлық адамдарға, тіпті ең жоғары және ең күрделі азап тууды сезінетіндерге дейін прогрессивті түрде таралуы тиіс және сондықтан өмірдің аса жеңілдеуі кезінде де зардап шегеді."
К. Ясперс (1883 - 1969) саяси құрылым идеалы құқықтық мемлекет пен демократияда деп ойлаған: "адам екі ынтаға ие: біріншіден, зорлық-зомбылықтан қорғау; екіншіден, өз көзқарастары мен еркінің маңыздылығы. Қорғанысты оған құқықтық мемлекет, көзқарастары мен еркіне деген маңыздылықты - демократия береді"[3].
Орыс сыншылары В. Белинский, Н. Добролюбов және Н. Г. Чернышевский идеалдардың реттеуші функциясына ерекше назар аударды: олардың пікірінше, идеал шындықты түрлендіре алады.
Белинский идеалдар ұғымын айқындай отырып, олар "қиялдың еркін ойыны емес, ой емес, арман емес; сонымен қатар идеалдар - шындықтың тізімі емес, ақылмен ойланған және қиялмен жасалған қандай да бір құбылыстың мүмкіндігі"деп жазды. Эстетикалық идеалды типизация қағидатымен байланыстыра отырып, Белинский идеалды "бір идеяның бүкіл табиғатта шашыраңқы сипаттарының жиналыстары" деп түсінуіне қарсы шықты.
Герцен былай деп жазды: "кез келген дәуір үшін идеал-ол кездейсоқ жағдайлардын тазаланған, шын мәнінде өзгермелі ойлау. Әлбетте, жан-жақты және толық болған сайын, оның идеалы дүниежүзілік және ақиқат болады." Чернышевский үшін идеал - өмірдің әр түрлі толық және жарқын дамып келе жатқан жақтары санасында көрініс береді.
Н. Бердяевтің, И. Лосскийдің, Д. Лихачевтің, Л. Гумилевтің және басқа да орыс сипатындағы көрнекті зерттеушілердің еңбектерінде қарама-қайшылықтар, қиын болжау, соңғысының поляризациясы және оның саяси идеалдарға әсері көрсетілген.
Вл. Соловьевтің "Панмонголизм" жұмысында Византия кезінде өзінің идеалдарын өзгерткеннен кейін, оған жат халықтарды және жат дінің басынуын еске түсіреді. Сондай-ақ, Еуропа өзінің прогресстің идеалдарын өзгертіп, жат халықтың билігіне және жат діннің астына түсуі мүмкін.
XX ғасырдың ресейлік психологиясында идеал мәселесі және оның тұлғаның дамуындағы маңызы А. Ф. Лазурский зерттеген. Ол идеалды адамзаттың "абсолютті құндылықтарымен", өмірдің жалпы қағидатты жақтарын байланыстырды. Адамның рухани деңгейі жоғары болған сайын, оның психикалық өмірі кеңірек, қарқындылығы мен идеясымен ерекшеленеді,ол қоғамдық өмірдің принципті жақтарын бағалайды. Лазурский "идеалдың көрнекілігі мен бейнелігін"атап өтті[8].
Идеалды түсіндірудегі ерекше тәсіл позитивизм, прагматизм, экзистенциализм және өзін-өзі жүзеге асыру теориясының жақтаушылары үшін тән. Позитивизм теориясын ұстанушылар үшін (Р. Карнап. Ал Айер, Б. Рассел) әрбір идеалды ұстануға ерік-жігері маңызды, өйткені іс-әрекеттің бірде-бір түрі басқасынан жақсырақ емес және басқасынан нашар емес. Прагматиктер (У. Джемс, Дж. Дьюи, Дж. Мид), логикалық позитивизмді жоққа шығара отырып, идеалды іс-қимылға дайындалу үшін тікелей тәжірибе шегінен шығу ретінде қарастырады. Прагматикалық-этикада идеал-тұлғаның тікелей белсенді ниетін жүзеге асыруға арналған құрал. Сонымен қатар, Дьюи көптеген идеалдарға қарағанда мінез-құлықты анықтау үшін шындық маңызды деп жазды, бұл көрінбейтін және қол жетімсіз болады.
Өзін-өзі жүзеге асыру теориясының жақтаушылары (М. Калкинс, Р. Кейбот, Ф. Адлер) идеалды адам табиғатындағы жеке мүмкіндіктерді жүзеге асыру ретінде қарастырады. Мұндай көзқарастарды экзистенциалистер да (Сартр, Ясперс), адам болмысының жалғыздық пен үрейленуін атап өтіп, еркіндік пен таңдау мәселесіне адамгершілік идеалға келтіре отырып айқындайды[9].
Философиялық, саяси, социологиялық және психологиялық ой тарихындағы саяси идеалдар проблемасының дамуын талдау "идеал" және "саяси идеал" ұғымдарының мәнін толық және терең ашатын ұғымдардың қатарын анықтауға мүмкіндік береді.":
1) " идеал-идея-тамаша";
2) " идеал-дүниетаным";
3) " идеал-мақсат бейнесі-қозғалыс мақсаты";
1) 4)"идеал - норма, үлгі".
Идеал үшін бірқатар функцияларды жүзеге асыру тән. Осылайша, адамдардың дүниетанымында мінез - құлыққа қатысты идеалдың реттеуші функциясы адамгершілік, құқықтық кодекс, ережелер, заңдар, мысалдар түрінде; қызметке қатысты-мақсаттарды таңдау түрінде ашылады. Идеал үшін танымдық, жұмылдыру, ұйымдастыру, бағыттаушы және т.б. функциялар тән. Идеал рухтандырады, мінсіз конструкцияны салады, құндылықтарда іске асырылады, мінез-құлық үлгісін көрсетеді, жеке болмыстың құндылығын белгілейді[10].
Эстетикалық идеал (эстетикалық қарым - қатынас түрі, эстетикалық бағалаудың жоғары критериясы), адамгершілік (адамгершілік тұлғаның бейнесі, өзіне неғұрлым жоғары моральдық қасиеттерді-ізгілерді жүзеге асырған адам туралы түсінік), қоғамдық (әлеуметтік) идеал (белгілі бір әлеуметтік топтың мүдделері мен ұмтылысын білдіретін кемелденген қоғамның бейнесі, оның жоғары әділдік пен ең жақсы қоғамдық құрылым туралы түсінігі).
С. Франк "қоғамдық идеал жай ғана декреттеліп талап етіліп қоймайды, ал философиялық негізделеді және жалпы философиялық дүниетанымнан немесе қоғам мен адамның табиғатын талдаудан шығарылады" деп атап өтті .
"Саяси идеал"ұғымын анықтау ерекше нақтылауды талап етеді. Саяси идеал-бұл саясат субъектісінің (жеке тұлғаның, топтың, жалпы қоғамның және т. б.) қоғамның идеалды мемлекеттік және әлеуметтік-саяси құрылымына көзқарасын көрсететін саяси сана ұғымы.
Саяси идеал саяси көзқараспен, көңіл-күймен, сезімдермен, пікірлермен қатар саясат субъектісінің саяси санасында тіркеледі және осы сананың ажырамас бөлігі бола отырып, саяси қызмет субъектісінің саяси мәдениетінде көрінеді.
Саяси идеалдар-бұл қоғам мен индивидтің терең нақты-тарихи мүдделерін білдіру формалары. Саяси идеалдар әлеуметтік субъектіге тән идеялардың бүкіл құрылысын, бұқараның саяси сана-сезімінің барлық маңызды, басты сәттерін өзіне біріктіре отырып, ұштастырады.
Саяси идеал адамдарды әлеуметтік жүйені және өзін өзгертуге шабыттандырады,оларға әлеуметтік жағдайлар мен саяси қатынастардың идеал конструкциясын салады. Құндылықтар жиынтығында іске асырыла отырып, саяси идеал әлеуметтік қозғалыстар идеологиясының маңызды құрамдас бөлігіне айналады, ал әлеуметтік нормаларда іске асырыла отырып, саяси қатынастарға қатысушылардың келісіміне қол жеткізу және олардың бірлігін арттыру тәсілі, қоғам ішіндегі саяси қатынастардың реттеушісі болады[11].
Саяси идеал-бұл жалпы норма, саяси мінез-құлық және адамдар арасындағы қарым-қатынас үлгісі туралы түсінік. Ол қандай да бір класстың немесе қоғамның тарихи белгілі бір мүдделерін көрсетеді. Саяси идеал мазмұнының объективті негізін мүдделер құрайды.
Саяси идеал көптеген өмірлік жағдайларда мінез - құлық үлгісін көрсетеді және салыстыру аспектісін қамтиды (әділ-әділетсіз). Бұл ретте бір саяси шындықты қабылдау мен бағалаудағы субъективтілік көзі адамның қоршаған әлемді қабылдайтын призмасы арқылы құндылықтар жүйесінің айырмашылығында болады.
Саяси психологияда идеал түсінігі саяси салада жасалған бір нәрсенің үлгісі, қызметтегі ұмтылыстардың ең соңғы мақсаты ретінде айқындалады. Идеал саяси саладағы адамның, топтың, сыныптың ұмтылыстары мен мінез-құлқын жоққа шығарады.
Ғылыми негізделген саяси идеал тарихтың нақты барысын болжауға негізделген адамдардың идеалды мақсаттары мен ұмтылыстары ретінде шындықты жоққа шығармайды,оның заңдылықтарын жақсы тануға көмектеседі. Саяси идеал шектері келе жатқан болашақтың бейнесі ретінде, қоғамдық-саяси тәжірибеде бар қайшылықтарды талдаудан теориялық қорытынды ретінде, өзінің жойылуын талап ететін өзге де нәрсе бар.
Саяси идеал - қоғамның саяси және мемлекеттік құрылымының мінсіз үлгісі; сананың және саяси субъект қызметінің нақты тарихи даму кезеңі үшін ең жақсы бейнесі; тиімді қызметке итермелейтін саяси құндылық; мінсіз ретінде танылған, қазіргі заманғы, үлгілі бұқара талаптарына жауап беретін саяси қайраткердің бейнесі; халықтың идеалды ұсынысына сәйкес келетін нормативтік, заңды билік тетігі және т. б[13].
Саяси идеалдар саяси қатынастардың белгілі бір түрлерін қалпына келтіру құндылықтарын, адамдардың құндылықтарын, олармен ерекше қатынастарды, бүтін құндылықтарды өзіне алып келеді. Олардың ерекшелігі, олар қоғамның ықпалдасуының, оның ыдырауы мен дезинтеграциясы процестерінің алдын алудың негізі болуы мүмкін ұдайы өндірудің ерекше бағдарламасын ұсынады.
Саяси идеалдардың пайда болуы-жаңа саяси негіз, бірлескен қызмет, бірлескен шешімдер үшін саяси бағдарлама жасау жолымен проблемаларды күрделендіруге қоғамның өзіндік жауабы. Саяси идеалдардың әрқайсысы белгілі бір өмір салтының негізін, шаруашылықтың белгілі бір түрін қамтамасыз ететін қатынастардың ерекше түрінің жоғары құндылығына ие. Жаңа саяси идеалдың пайда болуы адамдардың неғұрлым күрделі мағыналарды қалыптастыру, қоғамды, мәдениетті, қарым-қатынастың барлық жүйесін қоса алғанда, жаңғыртуды қамтамасыз ететін неғұрлым күрделі шешімдер қабылдау қабілетінің өсуі болып табылады. Бұған дейін қалыптасқан адамгершілік қабаттары артқа қарай ығыстырылады, мүмкін, өзінің жеңу жолын ашатын жағдайды күтуде, үстемдік формаға айналуда.
Мемлекет пайда болуының әртүрлі тұжырымдамаларында саяси идеал мемлекет сияқты саяси институтты одан әрі дамытудың бағдарын көрсетуге арналған орталық санат ретінде әрекет етеді.
Идеалды мемлекеттік құрылыстың барлық теорияларын жалпы түрде - екі топқа бөлуге болады. Бірінші топтың тұжырымдамалары (анархиялық) мемлекеттік биліктің қажеттілігін жоққа шығарады, теориялардың екінші тобы мемлекет пен мемлекеттік биліктің қажеттілігін мойындайды.
Анархизм (грек тіл. anarchia-бастапқыда, бағынбайтын) саяси идеал ретінде мемлекеттік биліктің қажеттілігін жоққа шығаратын, адамдардың арасындағы қарым-қатынастағы барлық ортақ тәртіпті мойындамау, тұлғаның шексіз еркіндігін уағыздайтын қоғамдық дүниетанымның бағыты болып табылады. Анархизм өзінің мақсаты ретінде жеке адамды экономикалық, саяси және рухани биліктің кез келген беделінің қысымынан босатуды мойындайды.
Анархистер жабайлық күйінен және надандығынан діннің пайда болуы (бірінші жаңылысу) және мемлекеттің пайда болуын (екінші жаңылысу) шығарды. Мемлекет, жабайлық бастауында, "адамдық әділеттілікке" қайшы келеді және осылайша, барлық әлеуметтік зұлымдықтың көзі болып табылады.
Анархизм ойлау бейнесі ретінде киниктерде және ерте христиандықта кездеседі. Анархизмнің жалпы теориясы ағылшын жазушысы У. Годвиннің "саяси әділдік туралы зерттеу" (1793) кітабында "қоғамның мемлекетсіз" тұжырымдамасын қалыптастырған еңбектерінде пайда болды.
Теориялық ілім ретінде анархизм XIX ғасырдың ортасында қалыптасты. Оның негізгі теориялық ережелерін неміс философы М. Штирнер (1806-1856) және француз философы және экономист П. Прудон (1809-1865) ұсынды. Анархизмнің көрнекті өкілдері орыс революционерлері М. А. Бакунин (1814-1876) және П. А. Кропоткин (1842-1921) болды[12].
Анархизмнің дүниетанымының негізі индивидуализм болып табылады. Бұл қозғалыстың жақтастары жеке адамның еркіндігін шектейтін нәрселерге өте теріс қарайды. Анархистер мемлекеттік биліктің барлық түрлерін барынша араздықты қабылдайды, онда олар жеке тұлғаның өз ұстанымдарын бекіту жолында басты кедергі көреді. Мемлекет, кез келген саяси билік сияқты, олар дереу жойылуға тиіс зұлымдықты жариялайды. Болашақта мемлекетсіз өмір сүру идеалы анархистер хаоста емес, қоғамдық үдерістердің реттелмеуі мен басқарылмауын емес, керісінше, адамдар арасындағы қарым-қатынаста қандай да бір мәжбүрлеудің болмауы, яғни анархия, олардың сенімі бойынша, жеке адамдардың барлық ықтимал қауымдастықтарының еркін өзін-өзі басқаруына және өзара іс-қимылына негізделген шынайы қоғамдық тәртіпті тудыруы мүмкін.
Өз кезегінде, Бакуниннің "ұжымшыл" анархизмі ("Мемлекеттілік және анархия", 1873) кез келген мемлекеттің бұқараны бәсеңдету құралы бар және революциялық жолмен жойылуға тиіс деген идеяны ұсынды. Бакуниннің әлеуметтік идеалы жер мен еңбек құралдарын ұжымдық иеленетін шаруа және жұмыс қауымдастықтарының "еркін федерациясы" ретінде қоғамды жайғастыруға келді.
Саяси идеал ретінде оның шеткі көріністегі бостандықты алып Бакунин: "мемлекет басталған жерде жеке еркіндік аяқталады және керісінше"деп айтқан. Бақуниннің пікірінше, еркіндік адам дамуының ең жоғарғы мақсаты, барлық ұйымның жалғыз негізі және жалғыз заңды шығармашылық принципі болып табылады.
Анархизм қоғамның саяси құрылымының идеалы ретінде мемлекеттік және басқа да биліктің болмауы идеалды нысаны болып табылатын жеке тұлғаның еркіндігі идеясын жүзеге асырады. Анархистер мұндай мемлекеттік құрылым жеке тұлғаның шынайы еркіндігін береді деп санайды. Қозғалыстың мақсаты, анархизм теориясының жақтастарының пікірінше, қоғамдық ұмтылысты - еркін өзін-өзі басқару. Алайда, анархизм қазіргі уақытқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыс ішіне
Түйінді сөздер: саяси идеал, саяси мінез-құлық, әлеуметтік желі, саяси психология, психологиялық әсер.
Зерттеу объектісі:саяси идеалдар(мұраттар) әлеуметтік-психологиялық феномен ретінде.
Зерттеупәні: әлеуметтік желілердің психологиялық әсерінен болатын саяси идеалдардың динамикасы.
Жұмыстың мақсаты:әлеуметттік желілердің психологиялық әсерінен туындаған қазіргі саяси идеалдардың даму тенденциялары мен жай-күйінің сипаттамасын анықтау.
Жұмыстың міндеттері:"Идеал", "саяси идеал" (мұрат) ұғымдарын, оның ішінде билікті ұйымдастырудың ерекше нысаны ретінде мемлекетке қатысты айқындалуды қазіргі ғылыми-зерттеу тәсілдерін сүйене отыра талдау. Саяси идеалдар саласына қатысы бар негізгі ұғымдардың мазмұнын нақтылау. Әлеуметтік желілердің психологиялық әсерімен негізделген және жаһандану мен саяси сананы жаңғыртудың қазіргі заманғы құбылыстарын бейнелейтін саяси идеалдардың өзгеруінің басым үрдістерін анықтау.
Жұмыстың негізгі болжамы: Қазіргі қазақстандық қоғамда әлеуметтік желілердің психологиялық әсерінен саяси идеалдары өзгеріске ұшырайды.
Зерттеудің өзектілігі: Маңызды жүйе құраушы фактор бола отырып, саяси идеалдар саяси сананы қалыптастыруда, жеке тұлға мен қоғамның құндылығын және дүниетанымдық ұстанымдарын анықтауда үлкен рөл атқарады.
Зерттеудің әдістері мен әдістемелері:
Әдістер:
1) Сауалнама
2) Эксперимент
3) Анкета
Нәтижелер мен олардың жаңалығы:
Қолданылу аясы, практикалық мәні: зерттеу нәтижелері қазақстандықтардың саяси идеяларын және оларға әлеуметтік желілердің әсерінің маңыздылығын талдау үшін пайдаланылуы мүмкін.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа содержит
Ключевые слова: политический идеал, полетическое поведение, политическое участие, политическая психология, политическая мотивация, социальные сети, психологическре влияние.
Объект исследования: политические идеалы как социально-психологический феномен.
Предмет исследования: динамика политических идеалов
Цель дипломной работы: исследовать политический идеал личности в эпоху транзита с психологической точки зрения.
Задачи дипломной работы: определение характеристик состояния и тенденций развития современных политических идеалов, обусловленных психологическим воздействием социальных сетей.
Основная гипотеза работы: в современном казахстанском обществе изменяются политические идеалы от психологического воздействия социальных сетей.
Актуальность исследования:Сегодня одним из самых мощных средств психологического воздействия на политические идеалы казахстанцев являются социальные сети, бурно развивающиеся благодаря цифровизации страны. Как следствие последние годы существенную трансформацию притерпели политические идеалы казахстанцев. Она являясь важнейшим системообразующим фактором, политические идеалы играют большую роль в формировании политического сознания, определении ценности и мировоззренческих позиций личности и общества.
Методы и методики исследования:
Методы:
1) анкета
2) Эксперимент
3) Анкета
Полученные результаты и их новизна:
Область применения, практическая значимость:результаты исследований могут использоваться для анализа политических идеалов казахстанцев и вляния на них социальных сетей.
ABSTRACT
Diploma Thesis consistsof
Key words: political ideal, political behavior, political participation, political psychology, political motivation, social networks, psychological influence.
Object of study: political ideals as a socio-psychological phenomenon.
Research subject: dynamics of political ideals
The purpose of the work: to study the political behavior of a person in an era of change from a psychological point of view.
Objectives of the thesis: to determine the characteristics of the state and trends in the development of modern political ideals due to the psychological impact of social networks.
The main hypothesis of the work: in modern Kazakh society, political ideals change from the psychological impact of social networks.
Relevance of the study: being the most important system-forming factor, political ideals play an important role in the formation of political consciousness, determining the value and ideological positions of the individual and society.
Research methods and techniques:
Methods:
1) application form
2) Experiment
3) the Questionnaire
The results obtained and their novelty:
Field of application, practical significance: the results of the research can be used to analyze the political ideals of Kazakhstanis and the influence of social networks on them.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕРДІҢ САЯСИ ИДЕАЛДАРҒА(МҰРАТТАРҒA) ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ 9
1.1 Отандық және шетелдік психологиядағы саяси идеалды (мұратты) зерттеудің әдіснамалық- теориялық негіздері 9
1.2Психологиялық әсер етудің теориялық аспектісі 25
1.3. Әлеуметтік желілерге шолу 32
2 ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕРДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ САЯСИ ИДЕАЛДАРЫНА (МҰРАТТАРЫНА) ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЭМПИРИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ 48
2.1Эмпирикалық зерттеудің бағдарламасы 48
2.2 Алынған мәліметтерді өңдеу және эмпирикалық зерттеудің нәтижелерін анализдеу 49
2.3 Эмпирикалық зерттеу бөлімі бойына қорытынды 60
ҚОРЫТЫНДЫ 62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 64
КІРІСПЕ
Тұңғыш рет еліміздің жаңа тарихында Конституцияға сәйкес демократиялық жолмен бейбіт жағдайда билік транзиті орын алды. Сарапшылардың пікірінше, еліміздің ең жоғарғы лауазымының тізгіні кейбір елдердегідей революцялық емес, эволюциялық жолмен берілді. Ал еліміздегі саяси сабақтастықтың сақталуы тұрақты дамуға негіз болды деп күтілуде.
Осындай тарихи мезетте Қазақстан тағы да таңдаудың алдында тұр: алдағы уақытта қандай саяси идеалдар өзекті болады, қандай дамудың тарихи үлгісін таңдауға болады. Сонымен қатар, техногендік өркениеттің ықпалы, жаһанданудан туындаған әлемдік тенденциялар, ондағы электрондық бұқаралық ақпарат құралдарының өсіп келе жатқан рөлі жаңа әлеуметтік - психологиялық және саяси-ақпараттық ортаны қалыптастырды, оның ішінде соңғы он жылда қоғамның әлеуметтік - экономикалық және саяси ұйымында түбегейлі өзгерістер орын алған Қазақстанда халықтың саяси идеалдары елеулі түрде өзгеріске ұшырады.
Маңызды жүйе құраушы фактор бола отырып, саяси идеалдар саяси сананы қалыптастыруда, жеке тұлға мен қоғамның құндылықты және дүниетанымдық ұстанымдарын анықтауда үлкен рөл атқарады. Соңғы уақытта Қазақстан әр түрлі ағымдар мен идеологиялардың әсеріне ұшырауда. Соның ішінде Батыс мәдениеті мен идеологиясының, оның саяси идеалдары мен құндылықтарының зор әсерін барынша сезінді.
Геосаяси текетірес, ақпараттық соғыстар жүріп жатқанда оны ақпараттық қаіупсіздік мәселесін елемеуге болмайды. Сыртқы ықпалды талғаусыз қабылдаудың салдары қандай болатынын белгілі Ресейлік ойшыл Вл. Соловьев "Панмонглизм" атты еңбегінде айырықша атап өтеді. Ол өзінің идеалдарын өзгерткен Византия өз уақытында оған жат халықтың және жат діннің салтанат құруы нәтижесінде құлап кеткенін көрсетеді. Қазақстанда осындай қауіп бар ма? Саясат саласындағы идеалдардың өзгеруі қандай дәрежеде болды?
Бүгін қазақстандықтардың саяси идеалдарына психологиялық әсер етудің ең қуатты құралдарының бірі жаңа ақпараттық, компьютерлік және телекоммуникациялық технологияларды пайдаланудың арқасында қарқынды дамып келе жатқан әлеуметтік желілер болып табылады. Қазіргі заманғы әлеуметтік желілер өзінің кең техникалық мүмкіндіктерінің арқасында саяси қызметтің барлық субъектілерінің саяси санасына (және бейсанасына) әсер етеді және осылайша қазақстандықтарда саяси идеалдардың жаңа көкжиегін қалыптастырады.
Билік ауысуы орын алып, жаңа ҚР Президентінің (2019 ж. маусым) сайлауынан кейін туындаған қазіргі жағдайда әрі мемлекеттік қызметшілер позициясы айтарлықтай нығайған кезде, Қазақстан қоғамының алдында әлемдік және отандық даму үрдістерін көрсететін билікті ұйымдастырудың ерекше нысаны ретінде мемлекеттің саяси идеалдарын одан әрі іздестіру міндеті тұр.
Бұл проблемаларды шешу үшін саяси идеалдар феноменін, мемлекеттің саяси билік ретіндегі идеалдарын, сондай-ақ оларды әлеуметтік желілердің қалыптастыру жағдайлары мен факторларын ғылыми тұрғыдан ұғынуды қажет етеді. Бүгінгі таңда әлеуметтік желілердің қазақстандықтардың саяси идеалдарына әсер етуінің психологиялық ерекшеліктерін неғұрлым нақты ескеретін жаңа тәсілдерге деген қажеттілік айқын байқалады.
Әлеуметтік желілердің саяси идеалдарға әсер ету деңгейі мен бағыттылығын зерттеу қоғамның құндылықтық бағдарлары туралы жаңа теориялық білім алып қана қоймай, сонымен қатар социумдағы жаңа саяси идеалдардың қалыптасу үрдістері туралы, Қазақстан қоғамының саяси құрылымының келешегі туралы қолданбалы сипаттағы құнды саяси-психологиялық ақпаратты анықтауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудің өзектілігін, оның теориялық және практикалық маңыздылығын білдіреді.
Саяси идеалдарды теориялық-қолданбалы зерттеу философиялық, саяси және психологиялық білімнің даму тарихымен байланысты. Идеалдар мәселесі негізінен философия (аксиология), этика және эстетика шеңберінде зерттелді. Тек соңғы уақытта бұл мәселеге саясаттанушылар мен әлеуметтік психологтар, акмеология мен саяси психология өкілдері жоғары көңіл бөле бастады.
Саяси идеал мәселесі ежелгі үнді әдебиетінде (Веда, Ману заңдары), ежелгівавилон (Хаммурапи заңдары), ежелгі қытай (Лао-цзы, Конфуций, Шан Ян заңдары), ежелгі грек (Сократ, Платон, Аристотель) және Ежелгі Рим (Цицерон, Эпикур, Гай) рухани мұраларында нақты көрсетіліп өткен.
Орта ғасырларда саяси идеалдар проблемасына Никколо Макиавелли, Эразм Роттердамский, Томас Мор, Мартин Лютер және т. б.; көңіл бөлген болса, Жаңа уақытта - Френсис Бэкон, Томас Гоббс, Бенедикт Спиноза; ағарту дәуірінде - I Джон Локк, Шарль Луи Монтескье, Ф. М. Вольтер, Б. Франклин, Ж.-Ж. Руссо және т.б. ойшылар айналысқан. Д. Дидро идеалдың танымдық функциясын алғашқылардың бірі болып атап өтті.
Саяси идеалдар мәселесіне Д. Юма, Т. Джефферсон, М. И. Робеспьер, Ш. Фурье, К. А. Сен-Симон және т. б. жұмыстарда көп көңіл бөлінген.
Философиялық ой тарихында идеал проблемасы неміс классикалық философиясында (Кант, содан кейін Фихте, Шеллинг, Шиллера, Гегель жұмыстарында) арнайы мәселе ретінде қойылған.
Саяси идеалдардың мәселесіне Ресейлік ойшылдар да қызығушылық танытты: А. Н. Радищева, П. Я. Чаадаева, В. Г. Белинский, Н. Г. Чернышевский, Д. И. Писарев, Г. В. Плеханова және т. б.идеалдың маңызды сипаттамаларын ашып көрсетті. Қазіргі заманғы зерттеушілердің арасында В. Давидович, С. Иконникова, Лановенко, А. Лойко және т. б. атауға болады.
Жалпы саяси идеалдар теориясының дамуына елеулі үлес қосқандар:
Г. Спенсер, А. Шопенгауэр, О. Конт, К. Маркс, JL Гумилевич, Ф. Ницше, М. Вебер, В. Парето, В. И. Ленин, К. Ясперс, Г. Маркузе, К. Поппер, Т. Парсонс, Р. Дарендорф, Г. Лассвелл, Г. Адорно және т.б.
Э. Дюркгейм идеалдарды адамның мінез-құлқының басты қозғаушы күші ретінде түсіндіруге назар аударды. Э. Дюркгеймнің пікірінше, жоғары құндылық идеалдарында тұтас өркениеттер қалыптасады және негізделеді.
Г. Лебон, Х. Ортега-и-Гассет, М. А. Острогорский, Н. К. Михайловский жұмыстарындағы үлкен әлеуметтік топтарға психологиялық әсер ету арқылы саяси идеалдарды қалыптастыру процесін қарастыруы оны зерделеудің маңызды кезеңі болды. Н. Бердяев, И. Лосский, Д. Лихачев, Л. Гумилев және басқа да отандық ойшылдардың жұмыстарында саяси идеал Ресей сипатындағы ұлттық психология ерекшеліктері тұрғысы арқылы қарастырылады.
Сонымен, заманауи Қазақстанның тарихи дамуының қазіргі кезеңінде билікті ұйымдастырудың ерекше нысаны ретінде мемлекеттің саяси идеалдарын қалыптастыруға әлеуметтік желілердің ықпал ету проблемасы жеткілікті зерттелмеген мәселе болып табылады. Қойылған міндетті тиімді шешу кешенді психологиялық-акмеологиялық тәсіл негізінде мүмкін деп санаймыз.
1 ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕРДІҢ САЯСИ ИДЕАЛДАРҒА(МҰРАТТАРҒA) ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Отандық және шетелдік психологиядағы саяси идеалды(мұратты) зерттеудің әдіснамалық- теориялық негіздері
Мыңжылдықтар бойы адамзат ғасырдан ғасырға әлеуметтік энергияны, жоғары идеалдарда қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуге, лайықты өмір сүру мен ынта-жігерді жақсартуға ұмтылды. "Идеал" ұғымы философиялық, әлеуметтік-саяси және психологиялық сипатта кең мағынаға ие. Идеал мақсатқа бағыттайтын қызметтің жалпы нысаны ретінде қоғамдық өмірдің барлық салаларында маңызды рөл атқарады: әлеуметтік, саяси, адамгершілік, эстетикалық, діни, ғылыми, жеке, қоғамдық және т. б.
Қазақстанда және жалпы әлемде қалыптасқан қазіргі заманғы әлеуметтік-саяси жағдай саяси идеал ұғымын өзектендіреді. Айта кететін жағдай, таяу уақытқа дейін саяси идеалдар проблемасы негізінен философия (аксиология, саясат философиясы) шеңберінде зерттелген. Тек соңғы онжылдықта бұл мәселеге саясаттанушылар, саяси психологтар, акмеология өкілдері назар аудара бастады.
Ғылыми әдебиетті талдау "саяси идеал" санатының қалыптасуына биліктің ерекше формасы ретінде мемлекеттің пайда болу теориялары күшті әсер еткенін көрсетеді. Еуропалық дәстүрде Платоннан бастап, мүлтіксіз тамаша мемлекет туралы тұрақты түсінік бар. Идеалды мемлекеттік құрылымның тұжырымдамалары саяси идеал даму бағдары, үлгісі, қоғамдық құрылым, саяси билік пен қызмет нормалары функциясын орындайтын санат болып табылатынын ерекше атап көрсетеді.
Алайда саяси идеал ұғымын зерттеу кешенді талдауды талап етеді. Ең алдымен идеал феноменін жалпы қарастыру керек.
"Идеал" лексемасының лингвистикалық және этимологиялық талдаулары осы ұғымның кейбір мәндік ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді.
Этимологиялық талдау қазіргі орыс сөзі "идеал" гректің "идея" сөзінен пайда болғанын көрсетеді, оның семантикалық құрылымы XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы сөздіктер мен оқу құралдарының деректері бойынша лексикалық мәннің жеті деңгейін қамтиды: 1) "сыртқы түрі, сыртқы келбеті"; 2) "көріну"; 3) "түрі, сапасы, сорты"; 4) (логикада) "род, класы, санаты, түрі"; 5) "тәсілі, бейнесі, нысаны"; 6) (философияда) "идея, жалпы қасиеті". 7) (идеалистік философияда) "идея, алғашқы түсінік, идеалдық бастама (ақыл - ойдың жалпы бейнесі)"[1].
Қазіргі заманғы грек-орыс сөздіктерінің жалпы түрінде "ой", "ұғым" және "образ"үш лексикалық мәндердің жүйесі ретінде идея сөздің семантикалық құрылымын білдіреді.
Грек идеясы латын тілінен алынған. Латынша idea "көрініс, бейне"семантикалық өрісіне кірді. Оның лексикалық жүйесі екі мағынадан тұрады: 1)"ұғым, ақылға түсінік, идея"; 2)"идеал, алғашқы сөз, түпнұсқа". Соңғы мағынада idea сөзі origo синонимі болды, ол 1) "(адамдар туралы) туылу, шығу тегі" және 2) "(заттар туралы) шығу тегі " дегенді білдіреді. Бірінші мағынада бірқатар реңктік сем тіркелген; а) "ата-баба", б)"метрополия, отан "1, в)"шығу- тегі, руы".
Латынның idea және ideal сөздері барлық романдық тілдерден алынды, соңғысы - философия термині ретінде. Ағылшын тіліне бастапқы мәнін ішінара сақтай отырып, латын түпнұсқасының синонимі де алынған фактіні атап өту қажет: ағылшын origin 1) "қайнар көзі, басы", 2) "шығу тегі". Француз ideal-idea "идея" туындысынан шыққан жаңа idealis "тамаша"субстантивтелген сын есім.
Орыс тілінде бұл лексема XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында француз тілінен алынған. Қазіргі орыс әдеби тілінің сөздігінің картотекасы бойынша (Мәскеу) ол алғаш рет Г. Р. Державиннің "Мемлекеттік адамның қасиеттері туралы әңгімелерде" (1772 ж.) кездеседі:"... тәжірибе бойынша мемлекеттік адамның идеалын немесе ойлы бейнесін қамтиды".
Қазіргі тіл білімі идеал сөзін көп мағыналы деп түсіндіреді. Мысалы, " қазіргі орыс әдеби тілінің сөздігі "(17 Т.) екі лексикалық мағынаны көрсетеді: 1)" қол жеткізуге ұмтылатын қоғамның немесе жеке тұлғаның жоғары басқару қызметі; біреудің ұмтылу шегі, тілегі"; 2)"тамаша іске асыру, ең жақсы нәрсе үлгісі"[2].
Қазіргі қоғамтану "идеал" ұғымын қоғамдық өмірде, философияда жоғары жетілдіру деп түсіндіреді, халықтың алдында тұрған өмірлік маңызды міндеттерді шешуді ұйымдастыратын және шабыттандыратын іс - әрекеттің, ұмтылыстардың, ойлардың ең соңғы мақсаты; бірдеңені іске асыру, бірдеңенің мінсіз бейнесі; қандай да бір арманның шегі".
"Идеал теориясы" жұмысында В. Е. Давидович былай деп жазады: "... идеал-мақсаты мен құндылығы ретінде ұсынылған идея. Идеалда нақты шындыққа қатысты әлеуметтік субъектінің ұстанымы көрсетілген. Тиісті биіктіктен мәнді бағалайтын ұстаным қазіргі таңда болашақ үрдістерін қарастырады, таңдау мен артықшылық жасайды".
Сол сияқты идеал ұғымының түсіндірмесі С. Иконникованың да жұмысында көрсетілген. Ол адамның немесе қоғамның, класстың мінез-құлқының тәсілі мен сипатын анықтайтын үлгі, норма, идеал бейнесі сияқты идеалдың тараптарын бөледі.
Өз кезегінде, А.И.Лойко идеалдың маңызды сипаты ретінде адамның немесе әлеуметтік топтың мінез-құлқының нормативтік сипаты бар идеалды бейнені тіркейді. Зерттеуші адамдардың дүниетанымында мінез - құлыққа қатысты идеалдың реттеуші функциясы адамгершілік, құқықтық кодекс, ережелер, заңдар, мысалдар түрінде; қызметке қатысты-мақсаттарды таңдау түрінде ашылатынын атап өтті.
Идеалдың пайда болуы мен қызмет етуінің психикалық сипатына О. П. Лановенко былай деп жазады: "Идеал - шын мәнінде және тек қана психикалық (немесе психофизиологиялық), бірегей, жансыз шындық, жоспар әлемде теңдесі жоқ таза рухани білім."
Идеалдың әртүрлі түсіндірмелері оның мәндерінің ерекше құрылымын көрсетеді. Шын мәнінде, егер философиялық ойдың тарихын талдап қарасақ, ғалымдар ғасырдан ғасырға дейін саяси психологияның орталық ұғымдарының бірі - "идеал"деп аталатын оданда жаңа сипаттамаларын қалай ашқанын көруге болады[3].
Антикалық философияда идеал мәселесін зерттеу айтарлықтай үлкен орын алды. Мысалы, Гераклит Эфесский (б. з. б. 544 - б. з. б. 483 ж. б.) мемлекеттік құрылым идеалы ретінде қатып қалған заңды айтады. Сонымен қатар, философтың пікірінше, бір даналық-бәріне және әрдайым басқаратын білім алуға қол жеткізу.
Антикалық философия саяси құрылым идеалы ретінде басқарудың үш түрін қарастырды: кемел демократия, кемелденген олигархия және мінсіз монархия.
Идеал және саяси идеал проблемасын зерттеуге, атап айтқанда, ұлы антикалық ойшыл Платон (б.з. д. 437 - 347) елеулі үлес қосты. Платонның пікірінше, мемлекет адам қажеттіліктері мен пайда болған қоғамдық еңбек бөлінісінің алуан түрлілігінің салдары ретінде пайда болады. Идеалды мемлекетті сипаттай отырып, Платон оны құру "оның халқының бір бөлігін ерекше бақытты ету, бірақ керісінше... барлық мемлекетті де сондай жасау" .
Философ былай деп жазады:"... біз мұны [идеалды] мемлекет негіздейміз, оның халқының бір бөлігін ғана ерекше бақытты етуді есте ұстамаймыз,бірақ керісінше, барлық мемлекетті тұтастай алғанда бақытты істегіміз келеді. Қазір біз өз ойымызда тек жартысы ғана бақытты емес, тұтастай барлық адамдар бақытты болатын мемлекетті елестетеміз... "
Платон шығармашылығының белгілі зерттеушісі А. Ф. Лосев былай дейді: "ол [Платон] кез келген нәрседе оның терең онтологиялық тамырын көреді, ол идеалды ағартуды көреді, өйткені нақты нәрселер тек белгілі бір, көп бөлігі өте жетілмеген формада ғана өз идеясын жүзеге асырады"
Антикалық Грецияда мемлекеттердің саяси құрылымы классификацияға ұшыраған. Аристотель мемлекетті дұрыс және дұрыс емес, бұрмаланған формаларға бөлді. Монархия, аристократия және олардың аралас формалары, соның ішінде "полития" (демократиялық элементі шектеулі мемлекет) философ дұрысқа жатқызды. Ал олигархия, демократияны дұрыс емес формаларға жатқызды. Мемлекеттік билікті ұйымдастырудың дұрыс және дұрыс емес нысандары арасындағы айырмашылық мынада болды:"жалпы игілікке" қол жеткізе отырып және "табиғи заңдарды"сақтай отырып, әділдік пен жақсылық туралы ұсыныстармен келісе отырып, дұрыс нысандағы мемлекет ақылға қонымды билік етеді"[4].
Мемлекеттің мақсаты мен билік сипаты дұрыс емес, нысаны бұрмаланған; билік ұйымы табиғи заңдарға қайшы келеді және жалпы мемлекетке мемлекеттің өмір сүруі мен дамуының түпкілікті жоғары мақсаты ретінде ойлалатын ортақ игілікке қол жеткізуге мүмкіндік бермейді; билік өзі бар және "қайырымдылыққа"ұмтылмайды. Дұрыс мемлекеттің сипаты Аристотель бастапқыда еркін және тең деп санаған адамдар санатының табиғатына сәйкес келеді.
Қайта өрлеу дәуірінің көрнекті саяси ойшылы Никколо Макиавелли (1469 - 1527), жеке мүдде мен қызығушылықты қамтамасыз етуге ұмтылатын адамның мінез-құлқын талдай отырып, логика мен жүйелілік жоқ және құмарлыққа ұшырайтын адам табиғатын тәртіп пен сауаттандыру үшін мәжбүрлеу және зорлық-зомбылық институты ретінде мемлекеттің қажеттілігін шығарады (алғаш рет философиялық және саяси ой тарихында).
Макиавеллидің пікірінше, мемлекеттің идеалды түрі халық пен ақсүйектердің ымырасына негізделуі тиіс. Аралас республиканың мәні мұнда қоғамның тиісті топтары мен топтарының мүдделерін білдіретін және олардың бір-біріне деген талаптарын шектейтін демократиялық және ақсүйектік мекемелер бар. Саясатта мораль талаптарына ұқсас емес, кейде қарама-қарсы ерекше ережелер бар. Макиавелли тұрғысынан, моральға сәйкес емес, олардың түпкі нәтижесіне сәйкес, мемлекеттің нақты іс-әрекеттері бағалануы тиіс[3].
Макиавелли жазған:"... Егер ол билікті сақтағысы келсе, мемлекет жақсылық пен қажетіне қарай осы іскерлікті пайдалана білуі тиіс"1. "Не болатынын білу үшін, - деді философ... не болғанына мән беру керек, себебі құмарлықтары бірдей адамдар бірдей іс-әрекеттер істейді". Саяси мінез-құлықты ол биліктің негізгі саяси категориясын мойындай отырып, талдады. Макиавеллидің пікірінше, мемлекеттік басқарудың тамаша тәсілі билікті қолдау, кеңейту және қамтамасыз ету.
Эразм Роттердамский (1469-1536), саяси идеалды мінез-құлықтың анықтаушы тәсілі мен сипатын қарастыра отырып, өзінің "Бейбітшілік шағымы" трактатында былай деп айтқан: "әрбір мемлекеттік қызметшілер өз иеліктерінің гүлденуіне ықпал ету үшін өзінің барлық күштерін пайдалана отырып, еңбек етіп қуануы тиіс."
Өз кезегінде, белгілі ағылшын ойшылы Френсис Бэкон (1561 - 1526) "Тәжірибелер, немесе тәлімгерліктер адамгершілік және саяси" жұмысында саяси идеалдарды саяси кемелділіктің жоғары нормасы мен оған қол жеткізу жолдары туралы нақты-сезімдік көзқарас тұрғысынан зерттей отырып, лауазымға жіберу кезінде ең жақсы үлгілерге сүйену керектігін көрсетеді, өйткені мысалдар жазбалардың тұтас жинағы болып табылады.
Саяси идеалдар мәселелерін зерттеу Грация, Б. Спиноза, Дж. Локк, Т. Гоббс еңбектерінде жалғасты. Грация (1583-1645) үшін мемлекет идеалы жалпы қоғамдық пайда құқығын сақтау үшін белгіленген мінсіз одақ ретінде көрінеді. Б. Спиноза (1632 - 1677) өзінің "Саяси трактатында " дұрыс және дұрыс емес формадағы мемлекеттер туралы мәселені қарастыра отырып, тиранияға қарсы соғысқұқығы туралы мәлімдейді. "
Саяси идеалды зерттеуге Т. Гоббс (1588 - 1679) елеулі үлес қосты. Оның теориясына сәйкес, әлеуметтік-саяси өмірдің негізі, оның қозғаушы күші адамның қажеттіліктерін, оның материалдық және рухани мүдделерін құрайды. Бұл әлемде адам табиғатта екі қалыпта: ол табиғи дене, бірақ бір мезгілде ақыл-ой, психика, сезім тасымалдаушысы, соның арқасында "жасанды дене"әрекет етеді. Өз қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру үшін адамдар өзара іс-қимыл жасайды және жасанды ұйымдар ("дене") құрады. Гоббстың пікірінше, мемлекет белгілі бір идеалдар негізінде жасанды жасалған " саяси денелерге жатады".
Мемлекет, Гоббстың пайымдауынша, барлығының және әрқайсысының игіліктеріне қол жеткізуге арналған, табиғи құқық жүзеге асырылмайтын "барлығына қарсы соғысты" болдырмауға арналған[5].
Идеал түсінігін философиялық ойда неғұрылып толық сипаттап зерттеген неміс классиктері болған: И. Кант, И. Фихт. Ф. Шиллео. Г. Гегель.
И. Кант (1724-1804) идеал мақсатқа сай емес, ол мақсат ретінде құрастырылуы мүмкін құбылыстарға қатысты ғана мүмкін деп есептеді. Мақсатқа қол жеткізу идеалды өмір сүру мәртебесінен айыратындықтан, Канттың пікірінше, ол өзін тек реттеушілік тәртіптің "идеясы" ретінде іске асырады.
Идеал туралы айтқан кезде, Кант "ол белгілі бір ұғымдарға негізделіп, артынан еру немесе бағалау үшін ереже мен үлгі ретінде қызмет ету керек" деп айтып кеткен.
Канттың іліміне сәйкес, теориялық жағынан да, іс жүзінде де идеалды "бейне" түрінде, яғни "кемелденген" және "аяқталған" күйдің сезімдік жетілген суреті түрінде қою мүмкін емес, өйткені ғылымда бұл "заттар өзіндегі", ал "практикалық ақылда" - Құдайдың бейнесіне наразылық болар еді.
Канттың пікірінше, идеалдар "... практикалық күшке ие (реттеушілік принциптер ретінде) және белгілі бір іс-әрекеттерді жетілдіру мүмкіндігінің негізінде жатыр" .
Мемлекет Канттың саяси идеалы ретінде былай түсіндіреді: "мемлекет-бұл құқықтық заңдарға бағынышты көптеген адамдардың бірігуі. Бұл заңдар априорлық заңдар ретінде қажет болғандықтан, мемлекеттің нысаны жалпы мемлекет нысаны ретінде, яғни мемлекет идеяда құқықтың таза принциптеріне сәйкес болуы тиіс..."
Канттың идеал туралы ілімін тікелей саяси қызмет саласына сипаттай отырып, И. Фихте (1762 - 1814) мемлекеттік құрылымның саяси идеалы, үзілді-кесілді императивпен, іс жүзінде барлық индивидтердің заң алдында абсолюттік теңдік талабы жасырылғанын атап өтеді.
Фихте үшін қоғамның саяси өмірінің идеалы ретінде инстинкт негізінде ақыл үстемдігі адам туысының кінәсіздік жағдайын қамтамасыз ететін социумның жағдайы болды. Оның пікірінше, " жер өмірінің бес негізгі кезеңі бар... Бұл дәуірлер: 1) инстинкт арқылы ақыл - ойдың сөзсіз үстемдік ету дәуірі-адами рудың кінәсіздік жағдайы; 2) ... күнәнің басталуы; 3)... күнәнің аяқталған жағдайы; 4)... ақталудың басталуы; 5)... ақталудың аяқталуы және жарықтандыру жағдайы. Бүкіл жол... сол сатыға оралу. Процесстің бүкіл мақсаты-бастапқы сатыға оралу. "
Өз кезегінде Ф. Шиллер (1759-1805) өнерде билеу және поэтизация принциптерін қолдану қажеттілігін көрсете отырып, шындыққа еліктеу идеясына қарсы шықты. Сондықтан да ол идеалды " шексіз, қол жетпейтін ешқашан" деп елестетті[6].
Гегель тұрғысынан, идеал оның таза түрінде адамның алдында өнер көріністерінде емес, өмір мен адамгершіліктің "идеал құрылысының" бейнесінде емес, тек диалектикалық дамып келе жатқан категориялар жүйесі түрінде ғана суреттеледі. Қалғандары: өнер, адамзаттың саяси тарихы, өнеркәсіп, - қысқаша айтқанда, өркениеттің барлық "заттық денесі, - тек "жанама өнім", "таза логика" өндірісінің шығындары бар, өзі жеке маңызды емес.
Гегель идеал ұғымын тарихи қажетті процесс болып табылатын, философтың пікірінше, эстетикалық сананың дамуымен байланыстырды. Идеалдың "өмірін" құрастыра отырып, Гегель рухани мазмұн, ой және олардың көркем өрнегі арасындағы байланысты бірінші кезекке қояды.
Д. Дидро (1713 - 1784) идеалдың танымдық қызметін алғаш атап өтті.
Идеалды тануға өзінің үлесін атақты неміс философы А. Шопенгауэр (1788-1860) енгізді, оның басты философиялық еңбегі - "Әлем ерік және көрініс ретінде" - бүкіл әлемде кеңінен танымал. Шопенгауэр саяси идеалды оң құқықта көрді. Ол былай деп жазды:"... мемлекет заңда оң құқық түрінде оплотты құрады. Оның мақсаты ешкім әділетсіздікке ұшырамауы."
Идеал мазмұнын ашуға ерекше көзқарас көрнекті француз философы, социолог, методолог және ғылымның танымал ұйымдастырушысы, позитивизм мектебінің негізін қалаушылардың бірі О. Конт (1798-1857) ұсынды. Саяси идеалды ашуда Конт ынтымақтастық, мінез-құлық үйлесімі сияқты ұғымдарға сүйеніп отырды[7].
Мемлекет, Конт бойынша, әлеуметтік ынтымақтастық агенті және оған бағыну-барлық индивидтердің қасиетті борышы. Мемлекет экономикалық, саяси функцияларды орындайды, бірақ олардың ең бастысы - моральдық функция. Философтың пікірінше, идеалды мемлекеттің мақсаты - "әрбір қайраткерге, жеке немесе ұжымдық, негізгі үйлесімділікке сәйкес келетін мінез-құлық ережелерін белгілейтін іс-әрекеттердің жалпыға ортақ моральді берік құрылуы".
Айтылған тәсілдерден А.Фейербах (1804-1872) теориясы ерекшеленеді, ол идеал проблемасын адамның тұтас даму проблемасымен байланыстырды. Неміс философы: "саясат та, мемлекет та өзі үшін мақсат емес. Мемлекет адамдардың еркі бойынша ғана бар. Субъективті адам - шынайы адам, шынайы рух. Бұл христиандық шындық."
В. Парето (1848 - 1923) идеалдар феноменінің психикалық сипатын атап көрсеткен болатын. Ол соңғы жүзжылдықтың зерттеулері (негізінен социологиялық және психологиялық сипаттағы) адамның абстрактілі ойлау процесімен және жеке тұлғаның құндылықтар жүйесімен идеалдардың тығыз байланысын орнатқанын атап өтті.
Ф. Ницше (1844 - 1900) қоғамдық құрылым идеалын талқылай отырып, былай деп жазды: "ең жақсы қоғамдық құрылыс кезінде ауыр еңбек пен өмірлік қажеттілік бұдан аз зардап шегетіндердің үлесіне түсуі тиіс, яғни ең ақымақ адамдардың үлесіне түседі, және бұл пропорция барлық адамдарға, тіпті ең жоғары және ең күрделі азап тууды сезінетіндерге дейін прогрессивті түрде таралуы тиіс және сондықтан өмірдің аса жеңілдеуі кезінде де зардап шегеді."
К. Ясперс (1883 - 1969) саяси құрылым идеалы құқықтық мемлекет пен демократияда деп ойлаған: "адам екі ынтаға ие: біріншіден, зорлық-зомбылықтан қорғау; екіншіден, өз көзқарастары мен еркінің маңыздылығы. Қорғанысты оған құқықтық мемлекет, көзқарастары мен еркіне деген маңыздылықты - демократия береді"[3].
Орыс сыншылары В. Белинский, Н. Добролюбов және Н. Г. Чернышевский идеалдардың реттеуші функциясына ерекше назар аударды: олардың пікірінше, идеал шындықты түрлендіре алады.
Белинский идеалдар ұғымын айқындай отырып, олар "қиялдың еркін ойыны емес, ой емес, арман емес; сонымен қатар идеалдар - шындықтың тізімі емес, ақылмен ойланған және қиялмен жасалған қандай да бір құбылыстың мүмкіндігі"деп жазды. Эстетикалық идеалды типизация қағидатымен байланыстыра отырып, Белинский идеалды "бір идеяның бүкіл табиғатта шашыраңқы сипаттарының жиналыстары" деп түсінуіне қарсы шықты.
Герцен былай деп жазды: "кез келген дәуір үшін идеал-ол кездейсоқ жағдайлардын тазаланған, шын мәнінде өзгермелі ойлау. Әлбетте, жан-жақты және толық болған сайын, оның идеалы дүниежүзілік және ақиқат болады." Чернышевский үшін идеал - өмірдің әр түрлі толық және жарқын дамып келе жатқан жақтары санасында көрініс береді.
Н. Бердяевтің, И. Лосскийдің, Д. Лихачевтің, Л. Гумилевтің және басқа да орыс сипатындағы көрнекті зерттеушілердің еңбектерінде қарама-қайшылықтар, қиын болжау, соңғысының поляризациясы және оның саяси идеалдарға әсері көрсетілген.
Вл. Соловьевтің "Панмонголизм" жұмысында Византия кезінде өзінің идеалдарын өзгерткеннен кейін, оған жат халықтарды және жат дінің басынуын еске түсіреді. Сондай-ақ, Еуропа өзінің прогресстің идеалдарын өзгертіп, жат халықтың билігіне және жат діннің астына түсуі мүмкін.
XX ғасырдың ресейлік психологиясында идеал мәселесі және оның тұлғаның дамуындағы маңызы А. Ф. Лазурский зерттеген. Ол идеалды адамзаттың "абсолютті құндылықтарымен", өмірдің жалпы қағидатты жақтарын байланыстырды. Адамның рухани деңгейі жоғары болған сайын, оның психикалық өмірі кеңірек, қарқындылығы мен идеясымен ерекшеленеді,ол қоғамдық өмірдің принципті жақтарын бағалайды. Лазурский "идеалдың көрнекілігі мен бейнелігін"атап өтті[8].
Идеалды түсіндірудегі ерекше тәсіл позитивизм, прагматизм, экзистенциализм және өзін-өзі жүзеге асыру теориясының жақтаушылары үшін тән. Позитивизм теориясын ұстанушылар үшін (Р. Карнап. Ал Айер, Б. Рассел) әрбір идеалды ұстануға ерік-жігері маңызды, өйткені іс-әрекеттің бірде-бір түрі басқасынан жақсырақ емес және басқасынан нашар емес. Прагматиктер (У. Джемс, Дж. Дьюи, Дж. Мид), логикалық позитивизмді жоққа шығара отырып, идеалды іс-қимылға дайындалу үшін тікелей тәжірибе шегінен шығу ретінде қарастырады. Прагматикалық-этикада идеал-тұлғаның тікелей белсенді ниетін жүзеге асыруға арналған құрал. Сонымен қатар, Дьюи көптеген идеалдарға қарағанда мінез-құлықты анықтау үшін шындық маңызды деп жазды, бұл көрінбейтін және қол жетімсіз болады.
Өзін-өзі жүзеге асыру теориясының жақтаушылары (М. Калкинс, Р. Кейбот, Ф. Адлер) идеалды адам табиғатындағы жеке мүмкіндіктерді жүзеге асыру ретінде қарастырады. Мұндай көзқарастарды экзистенциалистер да (Сартр, Ясперс), адам болмысының жалғыздық пен үрейленуін атап өтіп, еркіндік пен таңдау мәселесіне адамгершілік идеалға келтіре отырып айқындайды[9].
Философиялық, саяси, социологиялық және психологиялық ой тарихындағы саяси идеалдар проблемасының дамуын талдау "идеал" және "саяси идеал" ұғымдарының мәнін толық және терең ашатын ұғымдардың қатарын анықтауға мүмкіндік береді.":
1) " идеал-идея-тамаша";
2) " идеал-дүниетаным";
3) " идеал-мақсат бейнесі-қозғалыс мақсаты";
1) 4)"идеал - норма, үлгі".
Идеал үшін бірқатар функцияларды жүзеге асыру тән. Осылайша, адамдардың дүниетанымында мінез - құлыққа қатысты идеалдың реттеуші функциясы адамгершілік, құқықтық кодекс, ережелер, заңдар, мысалдар түрінде; қызметке қатысты-мақсаттарды таңдау түрінде ашылады. Идеал үшін танымдық, жұмылдыру, ұйымдастыру, бағыттаушы және т.б. функциялар тән. Идеал рухтандырады, мінсіз конструкцияны салады, құндылықтарда іске асырылады, мінез-құлық үлгісін көрсетеді, жеке болмыстың құндылығын белгілейді[10].
Эстетикалық идеал (эстетикалық қарым - қатынас түрі, эстетикалық бағалаудың жоғары критериясы), адамгершілік (адамгершілік тұлғаның бейнесі, өзіне неғұрлым жоғары моральдық қасиеттерді-ізгілерді жүзеге асырған адам туралы түсінік), қоғамдық (әлеуметтік) идеал (белгілі бір әлеуметтік топтың мүдделері мен ұмтылысын білдіретін кемелденген қоғамның бейнесі, оның жоғары әділдік пен ең жақсы қоғамдық құрылым туралы түсінігі).
С. Франк "қоғамдық идеал жай ғана декреттеліп талап етіліп қоймайды, ал философиялық негізделеді және жалпы философиялық дүниетанымнан немесе қоғам мен адамның табиғатын талдаудан шығарылады" деп атап өтті .
"Саяси идеал"ұғымын анықтау ерекше нақтылауды талап етеді. Саяси идеал-бұл саясат субъектісінің (жеке тұлғаның, топтың, жалпы қоғамның және т. б.) қоғамның идеалды мемлекеттік және әлеуметтік-саяси құрылымына көзқарасын көрсететін саяси сана ұғымы.
Саяси идеал саяси көзқараспен, көңіл-күймен, сезімдермен, пікірлермен қатар саясат субъектісінің саяси санасында тіркеледі және осы сананың ажырамас бөлігі бола отырып, саяси қызмет субъектісінің саяси мәдениетінде көрінеді.
Саяси идеалдар-бұл қоғам мен индивидтің терең нақты-тарихи мүдделерін білдіру формалары. Саяси идеалдар әлеуметтік субъектіге тән идеялардың бүкіл құрылысын, бұқараның саяси сана-сезімінің барлық маңызды, басты сәттерін өзіне біріктіре отырып, ұштастырады.
Саяси идеал адамдарды әлеуметтік жүйені және өзін өзгертуге шабыттандырады,оларға әлеуметтік жағдайлар мен саяси қатынастардың идеал конструкциясын салады. Құндылықтар жиынтығында іске асырыла отырып, саяси идеал әлеуметтік қозғалыстар идеологиясының маңызды құрамдас бөлігіне айналады, ал әлеуметтік нормаларда іске асырыла отырып, саяси қатынастарға қатысушылардың келісіміне қол жеткізу және олардың бірлігін арттыру тәсілі, қоғам ішіндегі саяси қатынастардың реттеушісі болады[11].
Саяси идеал-бұл жалпы норма, саяси мінез-құлық және адамдар арасындағы қарым-қатынас үлгісі туралы түсінік. Ол қандай да бір класстың немесе қоғамның тарихи белгілі бір мүдделерін көрсетеді. Саяси идеал мазмұнының объективті негізін мүдделер құрайды.
Саяси идеал көптеген өмірлік жағдайларда мінез - құлық үлгісін көрсетеді және салыстыру аспектісін қамтиды (әділ-әділетсіз). Бұл ретте бір саяси шындықты қабылдау мен бағалаудағы субъективтілік көзі адамның қоршаған әлемді қабылдайтын призмасы арқылы құндылықтар жүйесінің айырмашылығында болады.
Саяси психологияда идеал түсінігі саяси салада жасалған бір нәрсенің үлгісі, қызметтегі ұмтылыстардың ең соңғы мақсаты ретінде айқындалады. Идеал саяси саладағы адамның, топтың, сыныптың ұмтылыстары мен мінез-құлқын жоққа шығарады.
Ғылыми негізделген саяси идеал тарихтың нақты барысын болжауға негізделген адамдардың идеалды мақсаттары мен ұмтылыстары ретінде шындықты жоққа шығармайды,оның заңдылықтарын жақсы тануға көмектеседі. Саяси идеал шектері келе жатқан болашақтың бейнесі ретінде, қоғамдық-саяси тәжірибеде бар қайшылықтарды талдаудан теориялық қорытынды ретінде, өзінің жойылуын талап ететін өзге де нәрсе бар.
Саяси идеал - қоғамның саяси және мемлекеттік құрылымының мінсіз үлгісі; сананың және саяси субъект қызметінің нақты тарихи даму кезеңі үшін ең жақсы бейнесі; тиімді қызметке итермелейтін саяси құндылық; мінсіз ретінде танылған, қазіргі заманғы, үлгілі бұқара талаптарына жауап беретін саяси қайраткердің бейнесі; халықтың идеалды ұсынысына сәйкес келетін нормативтік, заңды билік тетігі және т. б[13].
Саяси идеалдар саяси қатынастардың белгілі бір түрлерін қалпына келтіру құндылықтарын, адамдардың құндылықтарын, олармен ерекше қатынастарды, бүтін құндылықтарды өзіне алып келеді. Олардың ерекшелігі, олар қоғамның ықпалдасуының, оның ыдырауы мен дезинтеграциясы процестерінің алдын алудың негізі болуы мүмкін ұдайы өндірудің ерекше бағдарламасын ұсынады.
Саяси идеалдардың пайда болуы-жаңа саяси негіз, бірлескен қызмет, бірлескен шешімдер үшін саяси бағдарлама жасау жолымен проблемаларды күрделендіруге қоғамның өзіндік жауабы. Саяси идеалдардың әрқайсысы белгілі бір өмір салтының негізін, шаруашылықтың белгілі бір түрін қамтамасыз ететін қатынастардың ерекше түрінің жоғары құндылығына ие. Жаңа саяси идеалдың пайда болуы адамдардың неғұрлым күрделі мағыналарды қалыптастыру, қоғамды, мәдениетті, қарым-қатынастың барлық жүйесін қоса алғанда, жаңғыртуды қамтамасыз ететін неғұрлым күрделі шешімдер қабылдау қабілетінің өсуі болып табылады. Бұған дейін қалыптасқан адамгершілік қабаттары артқа қарай ығыстырылады, мүмкін, өзінің жеңу жолын ашатын жағдайды күтуде, үстемдік формаға айналуда.
Мемлекет пайда болуының әртүрлі тұжырымдамаларында саяси идеал мемлекет сияқты саяси институтты одан әрі дамытудың бағдарын көрсетуге арналған орталық санат ретінде әрекет етеді.
Идеалды мемлекеттік құрылыстың барлық теорияларын жалпы түрде - екі топқа бөлуге болады. Бірінші топтың тұжырымдамалары (анархиялық) мемлекеттік биліктің қажеттілігін жоққа шығарады, теориялардың екінші тобы мемлекет пен мемлекеттік биліктің қажеттілігін мойындайды.
Анархизм (грек тіл. anarchia-бастапқыда, бағынбайтын) саяси идеал ретінде мемлекеттік биліктің қажеттілігін жоққа шығаратын, адамдардың арасындағы қарым-қатынастағы барлық ортақ тәртіпті мойындамау, тұлғаның шексіз еркіндігін уағыздайтын қоғамдық дүниетанымның бағыты болып табылады. Анархизм өзінің мақсаты ретінде жеке адамды экономикалық, саяси және рухани биліктің кез келген беделінің қысымынан босатуды мойындайды.
Анархистер жабайлық күйінен және надандығынан діннің пайда болуы (бірінші жаңылысу) және мемлекеттің пайда болуын (екінші жаңылысу) шығарды. Мемлекет, жабайлық бастауында, "адамдық әділеттілікке" қайшы келеді және осылайша, барлық әлеуметтік зұлымдықтың көзі болып табылады.
Анархизм ойлау бейнесі ретінде киниктерде және ерте христиандықта кездеседі. Анархизмнің жалпы теориясы ағылшын жазушысы У. Годвиннің "саяси әділдік туралы зерттеу" (1793) кітабында "қоғамның мемлекетсіз" тұжырымдамасын қалыптастырған еңбектерінде пайда болды.
Теориялық ілім ретінде анархизм XIX ғасырдың ортасында қалыптасты. Оның негізгі теориялық ережелерін неміс философы М. Штирнер (1806-1856) және француз философы және экономист П. Прудон (1809-1865) ұсынды. Анархизмнің көрнекті өкілдері орыс революционерлері М. А. Бакунин (1814-1876) және П. А. Кропоткин (1842-1921) болды[12].
Анархизмнің дүниетанымының негізі индивидуализм болып табылады. Бұл қозғалыстың жақтастары жеке адамның еркіндігін шектейтін нәрселерге өте теріс қарайды. Анархистер мемлекеттік биліктің барлық түрлерін барынша араздықты қабылдайды, онда олар жеке тұлғаның өз ұстанымдарын бекіту жолында басты кедергі көреді. Мемлекет, кез келген саяси билік сияқты, олар дереу жойылуға тиіс зұлымдықты жариялайды. Болашақта мемлекетсіз өмір сүру идеалы анархистер хаоста емес, қоғамдық үдерістердің реттелмеуі мен басқарылмауын емес, керісінше, адамдар арасындағы қарым-қатынаста қандай да бір мәжбүрлеудің болмауы, яғни анархия, олардың сенімі бойынша, жеке адамдардың барлық ықтимал қауымдастықтарының еркін өзін-өзі басқаруына және өзара іс-қимылына негізделген шынайы қоғамдық тәртіпті тудыруы мүмкін.
Өз кезегінде, Бакуниннің "ұжымшыл" анархизмі ("Мемлекеттілік және анархия", 1873) кез келген мемлекеттің бұқараны бәсеңдету құралы бар және революциялық жолмен жойылуға тиіс деген идеяны ұсынды. Бакуниннің әлеуметтік идеалы жер мен еңбек құралдарын ұжымдық иеленетін шаруа және жұмыс қауымдастықтарының "еркін федерациясы" ретінде қоғамды жайғастыруға келді.
Саяси идеал ретінде оның шеткі көріністегі бостандықты алып Бакунин: "мемлекет басталған жерде жеке еркіндік аяқталады және керісінше"деп айтқан. Бақуниннің пікірінше, еркіндік адам дамуының ең жоғарғы мақсаты, барлық ұйымның жалғыз негізі және жалғыз заңды шығармашылық принципі болып табылады.
Анархизм қоғамның саяси құрылымының идеалы ретінде мемлекеттік және басқа да биліктің болмауы идеалды нысаны болып табылатын жеке тұлғаның еркіндігі идеясын жүзеге асырады. Анархистер мұндай мемлекеттік құрылым жеке тұлғаның шынайы еркіндігін береді деп санайды. Қозғалыстың мақсаты, анархизм теориясының жақтастарының пікірінше, қоғамдық ұмтылысты - еркін өзін-өзі басқару. Алайда, анархизм қазіргі уақытқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz