Қытай психологиясы тарихының архитектурасы
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық Университеті
Философия және саясаттану факультеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
5B050300 - Психология мамандығы бойынша
Орындаған
4 курс студенті ___________________ Жарқын А.
Ғылыми жетекші
психол.ғ.к., доцент м.а .___________________ Ж. Сейітнұр
Норма бақылаушы ____________________ А.А.Лиясова
Қорғауға жіберілді
Хаттама № 2020 г.
___________________ кафедра меңгерушісі
___________________ З.Б. Мадалиева
психол.ғ.д., профессор
Алматы 2020
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ТАРИХЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ -ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1 Жүйелік тұғырнама психология тарихын зерттеудің теориялық негізі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..11
1.2 Қытайдағы тарихи-психологиялық зерттеу моделі мен әдістері, дерек көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХИ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.1 Қытайдағы психологияның қалыптасуы мен дамуының алғышарттары, негізгі ұғымдары мен кезеңденуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.1. 1 Жақын қытай психологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1.2 Қазіргі жана қытай психологиясын ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Жана заманғы Қытайдағы психология ғылымының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .83
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
ҚОСЫМША 1. Қытайдағы психологиялық ғылымдар бойынша библиографиялық көрсеткіш
ҚОСЫМША 2. Қытай ғылым академиясының психология институты
ҚОСЫМША 3 Қытай психологиялық қауымдастығы
ҚОСЫМША 4 Қытай психологиясының белгілі профессорлары
РЕФЕРАТ
Түйінді сөздер: Қытайдағы психология, Психология тарихы, Ғылымының дамуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу нысаны ：Қытай ойшылдары мен ғалымдарының психологиялық мұралары, психологиялық ғылыми мекемелер тарихы
Зерттеу пәні: Қытай психология ғылымының қалыптасуы мен дамуындағы әр түрлі психологиялық идеялары, көзқарастары, концепциялар мен теориялар.
Жұмыстың мақсаты: Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын анықтау және қазіргі кездегі психология ғылымына талдау жасау
Жұмыстың міндеттері:
1. Қытай психологиясының мәселелері туралы Қытай ойшылдарының қолжазба деректері мен тарихи мұрағат материалдарын зерттеу.
2. Қытайдағы ғылыми психологияның қалыптасу тарихын зерттеу.
3. Қытай психологиялық ой-пікірлеріне талдау жасау.
4. Қытай психология ғылымының қазіргі жай-күйі мен дамуын зерттеу.
Жұмыстың негізгі болжамы: қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы мен дамуын зерттейтін тарих; Бұл ежелгі Қытайдың қазіргі заманға дейінгі тарихын ашып, айқындау, талдау және зерттеу. психологиялық ой-пікірі мен психология ғылымының даму фактілері, сипаттамалары және құрылымдық заңдылықтары зерттейтін сала.
Зерттеудің өзектілігі: Гуманитарлық білімдер саласы ретінде психология тарихы психикалық әлемді танып- білуде жаңа беттерді ашады, психологиялық білімдердің фактологиялық базасын кеңейтеді, оның әр түрлі кезеңдеріндегі дамуы туралы мағлұмат береді.
Зерттеудің әдістері ：тарихи-психологиялық әдістері құрылымдық аналитикалық, салыстырмалық және генетикалық; фактологиялық материалдарды жинау және түсіндіру әдістері - тарихи қайта қалпына келтіру тақырыптық талдау, проблемологиялық талдау, өмірбаяндық әдіс, библиометриялық талдау;
РЕФЕРАТ
Ключевые слова: психология в Китае, история психологии, развитие науки.
Объект исследования：Психологическое наследие китайских мыслителей и ученых, история психологических исследовательских учреждений
Предмет исследования: различные психологические идеи, взгляды, концепции и теории в становлении и развитии китайской психологической науки.
Цель работы: определить историю становления и развития психологической науки в Китае и проанализировать современную психологическую науку.
Задания:
1.Изучение рукописей и исторических архивных материалов китайских мыслителей по проблемам китайской психологии
2. Изучить историю становления научной психологии в Китае.
3. Анализ китайских психологических взглядов.
4. Изучение современного состояния и развития китайской психологической науки.
Основная гипотеза работы: история возникновения, становления и развития китайской психологии; Это открытие, идентификация, анализ и изучение новейшей истории древнего Китая. Область исследования психологической мысли и фактов, особенности и структурные закономерности развития психологической науки.
Актуальность исследования: история психологии как области гуманитарных наук открывает новые страницы в изучении ментального мира, расширяет фактическую базу психологических знаний, предоставляет информацию о его развитии на разных этапах.
Методы исследования: историко-психологические исследования: аналитические, семантические и генетические; сбор фактических материалов и их характеристик - изучение исторической ценности, анализ проблем, анализ проблем, биографическая защита, библиометрический анализ;
ABSTRACT
Keywords: psychology in China, history of psychology, development of science.
Object of research ： Psychological heritage of Chinese thinkers and scholars, history of psychological research institutions
Subject of research: various psychological ideas, views, concepts and theories in the formation and development of Chinese psychological science.
The purpose of the work: to determine the history of the establishment and development of psychological science in China and to analyze modern psychological science.
Tasks:
1. Study of manuscripts and historical archival materials of Chinese thinkers on the problems of Chinese psychology.
2. To study the history of the establishment of scientific psychology in China.
3. Analysis of Chinese psychological views.
4. Study of modern state and development of Chinese psychological science.
The main hypothesis of work: the history of awakening, formation and development of Chinese psychology; It is the discovery, identification, analysis and study of the latest history of ancient China. Area of research of psychological thoughts and facts, peculiarities and structural regularities of development of psychological science.
Relevance of research: the history of psychology as a field of humanities opens new pages in the study of the mental world, expands the factual database of psychological knowledge, provides information about its development at different stages.
Research methods: historical and psychological research: analytical, semantic and genetic; collection of factual materials and their characteristics - the study of historical value, problem analysis, problem analysis, biographical defense, bibliometric analysis;
Кіріспе
Қазақстанмен тарихи көрші мемлекеттердегі психология ғылымының қалыптасуы мен дамуы, оның өткен тарихы ,ғылыми жұртшылық тарапынан айтарлықтай қызығушылық тудырады. Өйткені, өзге елдердегі психология ғылымының тарихын салыстырмалы қарастыру өзінің тарихи дамуыңа қажетті барлық оң, құнды материалдарды іріктеп пайдалануға және зерттеп сақтауға, құнттап қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, жалпы психология тарихы бұл ғылымының өткені мен бүгінгі жай-күйіне объективті баға беріп, оның ары қарай қалай дамитынын болжауға мүмкіндік береді.
Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын зерттеген кезде оның дамуына зор үлес қосқан жеке ғылымдардың еңбегіне, университеттер мен ғылыми мекемелердің рөліне тоқталамыз. Психологиялық білімдердің табысты дамуы оның тарихи алғышарттарын терең талдаусыз еш мүмкін емес, әсіресе алдыңғы ұрпақ өкілдерінің еңбектерін ескеру маңызды. Қытай психология тарихында оның дамуында үлкен рөл алатын ғалымдардың мұрасын зерттеу қажеттілігін ғылыми жұртшылық дұрыс түсінуі керек. Ғылымдағы оң дәстүрлер, тарихи сабақтастық (филиация) үзілмеуі тиіс.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл дипломдық жұмыс Қытайдағы психология ғылымының қалыптасуы мен дамуын зерттеуге арналады. Оның дамуына үлкен үлес қосқан көрнекті ойшылдардың, ғалымдардың психологиялық мұралары арнайы қарастырылады. Қытайлық психология тарихында өзіндік орын алатын ғұламалардың мұрасын жан жақты сипаттап қарастырған және осы заманғы Қытайдағы психология тарихын арнайы жүргізілген іргелі зерттеулер әзірге жеткіліксіз. Психология тарихына арналған оқулықтар мен оқу құралдарында Батыс ғалымдарының еңбектері мен көзқарасы енгенімен, көрші Қытайдағы тарихи мағұлматтар жеткілікті қамтылмаған. Мұның өзі Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын арнайы тарихи- психологиялық зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.
Бұл жұмыста Қытайдағы психология тарихы тұңғыш рет жүйелік әдіснама тұрғысынан зерттелініп отыр және сыни талданылып әрі мүмкіндігінше толық баяндалды.
Зерттеу барысында Қытай психологтарының өмірбаяны, психология саласының қалыптасуының негізгі факторлары мен шарттары, қазіргі даму үрдістері қарастырылады. Ғалымның психология саласындағы зерттеу аспектілері мен өзекті мәселелерінің мән-мазмұны ашылып, оның осы ғылым саласына қосқан ғалымдар үлесі анықталады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Гуманитарлық білімдер саласы ретінде психология тарихы психикалық әлемді танып- білуде жаңа беттерді ашады, психологиялық білімдердің фактологиялық базасын кеңейтеді, оның әр түрлі кезеңдеріндегі дамуы туралы мағлұмат береді. Бүгінде зерттеушілер психология тарихын зерттеудің түрлі нұсқаларын ұсынуда. Оны ғылыми бағыттар мен мектептердің тарихы ретінде немесе жеке елдер мен аймақтардағы психологияның қалыптасуы мен дамуын қарастыру (географиялық тұрғыда), көрнекті ғалымдардың сол ғылымға қосқан үлесін зерттеу (персоналдық тұрғыда), жеке бір тарихи кезеңдегі психологиялық ғылымдардың дамуы (хронологиялық бап-тәсіл), психологиялық орталықтар мен мекемелердегі ғылым жағдайын, психология ғылымының әр түрлі салаларының пайда болуы мен даму процесі ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін салалық тұрғыдан, сондай- ақ, ғылымдағы жеке бір проблемаларды арнайы зерттеу, яғни интерналдық тұрғыдан келуге болады. Алайда біздің зерттеуіміз үшін георграфиялық тұрғыдан тұтас бір мемлекеттегі психология тарихын зерттеу маңызды.
Зерттеудің мақсаты - Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын анықтау және қазіргі кездегі психология ғылымына талдау жасау
Зерттеу нысаны - Қытай ойшылдары мен ғалымдарының психологиялық мұралары, психологиялық ғылыми мекемелер тарихы
Зерттеу пәні - Қытай психология ғылымының қалыптасуы мен дамуындағы әр түрлі психологиялық идеялары, көзқарастары, концепциялар мен теориялар.
Осы мақсат зерттеудің нақты міндеттерін анықтайды:
1. Қытай психологиясының мәселелері туралы Қытай ойшылдарының қолжазба деректері мен тарихи мұрағат материалдарын зерттеу.
2. Қытайдағы ғылыми психологияның қалыптасу тарихын зерттеу.
3. Қытай психологиялық ой-пікірлеріне талдау жасау.
4. Қытай психология ғылымының қазіргі жай-күйі мен дамуын зерттеу.
Бұл жұмыста сондай-ақ Қытай ғалымдарының еңбектері пайдаланылды: профессор Гау Жуефудың "Қытай психологиясының тарихы" жөніндегі еңбегі және "Қытайдың қазіргі заман психологиясы" Жаң Яошиаңның Қытайдағы психология ғылымының дамуы жөніндегі зерттеулері, психолог Жы Лирудың "Қытай жаңа заман психологиясының шығуы және дамуы" хақындағы еңбектеріжөніндегі зерттеулері ескірілді. Сонымен қатар, профессор Яан Гоцайдың "Қытайдағы психология ғылымының тарихына тән мұрағат материалдар жинағы" еңбегі қарастырылды...
Зерттеу әдістері.
Тарихи-психологиялық зерттеулер психологияның басқа салаларынан ерекшеленіп тұрады. Ең әуелі, мұнда тікелей тәжірибе, эксперимент жүргізу мүмкін емес. Келесі тарихи-психологиялық әдістер зерттеулерді жоспарлау пайдаланылды: тарихи-психологиялық (ұйымдастыру әдістері) әдістері құрылымдық аналитикалық, салыстырмалық (ғылым тарихындағы оқиғаларды синхронды-бисинхронды талдау) және генетикалық; фактологиялық материалдарды жинау және түсіндіру әдістері - тарихи қайта қалпына келтіру (реконструкция), іс-әрекет нәтижелерін талдау, тақырыптық талдау, проблемологиялық талдау, өмірбаяндық (автобиография) әдіс, библиометриялық талдау; тарихи аналогия, жарияланымдық әдіс, әңгімелесу, анкета, мұрағаттық зерттеулер.
Қорғауға ұсынылатын жағдайлар.
1. Қытайдағы ежелгі заман ойшылдарының психологиялық ой-пікірлері, адам ең қасиетті ілім, адам мен әлем, мінез бен әдет ақыл мен әрекет, тән мен жан", объектив пен субъективтің қатынасы жөніндегі ілімдері ретінде қалыптасады.
2. Батыс психологиясы Қытайдағы ғылыми психологияның дамуындағы қайнар көзі болып табылады.
3. Қытайдың қазіргі заман психологиясының дамуы жалпы әлемдік психологиялық тенденцияларды бейнелейді.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы.
Жұмыстың теориялық маңызы Қытай психологиясының қазіргі жай-күйіне психологиялық талдау жасалды. Психология тарихындағы тарихи ғылыми білімдерді тереңдету көзделеді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы.
Жұмыста Егеменді ел болғаннан кейін Қазақстан психологиясына беймәлім Қытай елінің ежелгі психологиялық ой-пікірлері, сонымен қатар Қытай еліндегі қазіргі заманғы психология ғылымының тарихына тән нақтылы мәліметтер көрсетіледі.
Бұл зерттеудің нәтижелерін Жалпы психология, Психология тарихы пәндері бойынша оқытылатын дәрістік курстар мен, семинар сабақтарында әдістемелік шеберлігін ұштауға пайдасын тигізері сөзсіз.
Бұл зерттеу Қазақстан психологтарының Қытай Халық Республикасы психология ғылымының әлемдегі ой-пікірге қосқан үлесі туралы көзқарастарын кеңейтеді және Қытайдың психология саласындағы жетістіктермен таныстырады. Біздің зерттеуіміз Қытайдағы психологияны зерттеуге арналған, сөйтіп өзге де зерттеушілерге тәжірибе ретінде ұсынылады. Ғылыми нәтижелердің дәйектілігі мен негізділігі. Белгілі ғылыми талапқа сай әдіснамалық және қағидаларға негізделді, зерттеу мақсаты мен міндеттері, зерттеуде сенімді әдістемелерді қолдану, алынған нәтижелерді сапалы және тарихи тұрғыда талдап, қортындылау жұмыстың тұтастығын қамтамасыз етеді.
Зерттеу көздері.
Қытай еліндегі көрнекті ғалымдардың әр уақытта жарияланған психология, философия, педагогика және басқа да қоғамдық-гуманитарлық, рухани саладағы еңбектері, сондай-ақ тарихи мұрағат материалдары мен Пекин кітапханасындағы сирек кітаптар қорынан материалдар алынды. Зерттеуде Қытайдың психология тарихына қатысты еңбектер мен ғылыми журналдарда жарияланған мақалалар талдауға алынды. Яғни, Қытайдағы ежелгі заман психологиясының зерттеулері, Қытай психология тарихының зерттеулері, Қытай психологиясының тарихына қатысты мұрағат материалдар жинағы, сияқты әдеби шығармалар талдауға алынды.
Диплом құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан, сызба және кестеден тұрады.
1 ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ТАРИХЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ -ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Жұмыстың зерттеу бағыты қытайдағы психология ғылымының қалыптасуы және даму тарихын зерттеу. Қытайда ғылыми психологияның батыс психологиясы негізінде қалыптасқан тарихын аныктау.
Кіріспеде дипломдық тақырыбының өзектілігі мен зерттеу деңгейі, мақсаты, міндетті ғылыми жаңалығы қорғауға ұсынылатын негізгі мәселелер зерттеудің информациялық негізі, теориялық және практикалық маңызы, апробациядан өтуі жариялануы, зерттеудің нысанасы мен пәні, диплом құрылымы көрсетілген.
Қытай психологиясы тарихының зерттеу обьектісі.
қытай психологиясының тарихы - қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы мен дамуын зерттейтін тарих; Бұл ежелгі Қытайдың қазіргі заманға дейінгі тарихын ашып, айқындау, талдау және зерттеу. психологиялық ой-пікірі мен психология ғылымның даму фактілері, сипаттамалары және құрылымдық заңдылықтары зерттейтін сала. Алайда психология ғылым ретінде Қытайда Батыс елдері тарапынан енгізілді. Батыс психологиясының енгізілуіне дейін Қытайда ғылыми психология болмаған, бірақ психологиялық ойлар болған. Біз ата-бабаларды сынап, ата-бабаларды ұмыта алмаймыз. Психологиялық өмір практикасы мен теориясы Қытайдың даму тарихында ұзақ уақытқа созылған. Бір жағынан, біз немқұрайлылық танытпай, тарихи нигилизмнің қателіктерін құртып алмауымыз керек, екінші жағынан, ұлтшылдықтың қателіктеріне жол бермеу үшін осы психологиялық идеялардың теориялық деңгейін көтеруіміз керек. Біз осы екі жағымсыздыққа қарсы тұруымыз керек және тарихқа өзінің шынайы түстерін беруге тырысуымыз керек. Бұл әрине қиын. Біз тарихи деректерге сүйеніп, диалектикалық материализмді басшылыққа алуымыз керек. Бұл қателіктер жібермеуі немесе аз қате жіберуі мүмкін. [1]
Алдымен психология ғылымы мен психологиялық ой-пікірлердің шекаралары мен байланыстарына назар аудару керек .психология ғылымы бен Ежелгі Қытай философдар （ойшылдар） талқыланған психологиялық ой-піқірлер мен тең емес, 1929 жылы тоғызыншы халықаралық психология конференциясы Йель университетінде өтті. Атақты американдық психолог Дж. М. Картель Америка Құрама Штаттарында 1880 жылдарға дейін психология мен психологтар болмағанын айтты. Картель В.Вундттың ғылыми эксперименталды психологиясына негізделген психологияға сілтеме жасады және бұл стандартқа сәйкес келмейтін рухани философия немесе моральдық философия деп аталмайды.
Э.Г.Борингтің Эксперименталды психологияның тарихы[2] бойынша ғылыми психология 1860 жылдары пайда болды және ол Картельмен бірдей стандарттарға негізделді.Г.Т.Фечердің Психофизика құрылымы[3] 1860 жылы, Фонтедің 《Сенсорлық қабылдау теориясына қосқан үлесі》[4]1862 жылы ғылыми психологияның бастауы болды деп саналады.Г.Т.Фечердің Психофизика құрылымы 1860 жылы, Фонтедің Сенсорлық қабылдау теориясына қосқан үлесі 1862 жылы ғылыми психологияның бастауы болды деп саналады.
Фонте 19 ғасырдағы еуропалық физиология эксперименттерінің ғылыми нәтижелерімен бірге британдық эмпирикалық философия дәстүрін қабылдады және ғылыми эксперименталды психологияны құрды. Қытайда Фанг Изи, Лю Чжи және Ван Цинреннің психикалық ағзалардың ми теориясы[5] болғанымен, оның мазмұны еуропалық физиологиялық психологиядағыдай бай болмады, сондықтан оның ғылымы өзекті болмады. Қытайлық ғылыми психологияның пайда болуы Чен Даки 1917 жылы Пекин университетінде Қытайдағы алғашқы психологиялық лабораторияны құрған кезде немесе 1918 жылы Психологияның құрылымын[6] шығармашылық шыққан кезде басталды
Жоғарыда айтылғандарға сүйенсек, қазіргі Қытай ғылыми психологиясы ежелгі психология ой-пікірлерден дамымаған .Ежелгі қытай психологиялық ой-пікірлер психологияға санамасада, олар психологиямен тығыз байланысты. Полиннің Эксперименталды психология тарихы Р.Декарт мен Дж.Локктың философиялық және психологиялық ойларын талқылайтын бірнеше тараудан тұрады, олар бұл ойлар эксперименталды психологияның қайнарларының бірі деп санайды. Ал Картелдің қателігі. Америка Құрама Штаттарында 1880 жылдарға дейін рухани философия мен моральдық философияға қатысты барлық жұмыстар психология ретінде қарастырылмады, сондықтан Р.Б. Эванс сынға алды. Эванс: 1880 жылдарға дейін АҚШ-тың психологиялық ойларын жоққа шығару, яғни Фонте Лейпциг лаборатория құрғанға дейін және Лондонда Ф. Галтон лабораторияны ашқанға дейін еуропалық психологиялық ойлардың жоқтығы . Ежелгі Қытай психологиясында көптеген ғылыми идеялар бар, олар қытай жеке ғылыми психология құруға көптеген пайдалы анықтамалық материалдарды ұсынады, тіпті егерде идеалды қате болса да, ол біздің түсінігімізді жақсарта алады. Ғылыми психологияның құрылуының да анықтамалық маңызы бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қытай философия негізгі идиялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Хань дәуіріндегі тарихшы Сьма Тань алты философиялық бағыттарды атап көрсеткен:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Инь және Ян мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Конфуций мектебі немесе әдебиетшілер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Моистер мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Атаулар мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Заңгерлер мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Күш пен жол мектебі (дао цзя).
Осылардың алғашқысы, яғни Инь және Ян мектебі өз бастауын Өзгерістер кітабынан (б.ж.с.д. VII-VII ғасырда) алады. Бұл кезең мифологиялық дүниетанымның тарих сахнасынан көшіп, философиялық көзқарастарға орын босата бастаған кезі болатын.
Инь және Ян -- әлемнің бастауында тұрған мәндер. Бірақ олар туралы ілім дуалистік сипатта емес, себебі барлық болмыс ол екеуінің біртұтастығы арқылы ғана бар бола алады. Демек, олар диалектикалық бірлікте болатын қарама-қарсылықтар. Инь және Ян қағидалары аспан мен жер, ұрғашы мен еркек арасындағы қатынастармен тығыз байланысты, әрі олардың дамуына нұсқайды. Белсенділік көбіне Янға тән болады да, Инь енжарлық танытып отырады. Бірақ олардың бірлігі -- диалектикалық дамудың көзі. Нәтижесінде заттар мен құбылыстар өзгерістерге ұшырайды. Мұндай өзгерістер адамдарға да қатысты болады. Аспан, жер, адам -- бұлар үшкілдік бірлікте белгілі бір даму жолымен (дао) тіршілік кешеді.
Екінші мектеп Конфуцийдің атымен тығыз байланысты. Конфуций (қытайша Кун Цю, Кун Чжунни, ал әдебиетте көбінесе Кун-цзы, ұстаз Кун деген атпен белгілі) б.ж.с.д. 551 79 жылдары Лу патшалығында өмір сүрген. Ол кедейленіп қалған ақсүйек әскербасының семьясында дүниеге келді. 22 жасынан бастап ұстаздық жұмыспен айналысты, атағы бүкіл Лу патшалығына жайылды. Конфуций мектебінде, негізінен, төрт пәннен дәріс оқытылатын. Олар - тіл, ахлақ, саясат және әдебиет. Конфуций елу жасында Лу патшалығында көрнекті саяси қайраткерге айналды. Алайда, сарай төңірегіндегі саясатшылардың жаласынан он үш жыл бойы ел аралап қаңғырып кетуге мәжбүр болды. Бірақ та басқа Қытай мемлекеттерінде оның жаңа ілімі ешқандай қолдау таппады да, 484 жылы туған Отанына қайта оралған еді. Конфуцийдің ілімі туралы оның шәкірттері жазып қалдырған Лунь юий (Сұхбаттар мен пікірлер) атты еңбектен мағлұмат аламыз. Онда Конфуцийдің ойлары мен тұжырымдары, қағидалары мен пікірлері жинақталған. Лунь юий -- біздің заманымызға дейін сақталған бірден-бір мәдени ескерткіш.
Конфуций өзіне, ұрпақтарына және шәкірттеріне арнайы бөлінген қорымға жерленген, оның тұрған үйі қазіргі кезде атақты ғибадатханаға айналған.
Конфуций ілімінің ерекшелігі сол, ол адамгершілік мәселелерін бірінші кезекке қойған. Ал рух, аспан денелерінің қозғалу заңдылықтарына еш көңіл бөлмейді. Өмірдің не екенін білмей жатып, өлімнің, рухтың не екенін қайдан білейік, -- деген екен ол. Алайда, көкті пір тұтқандығы ақиқат, көк тәңірісіне құрбандық шалуды оған деген адамдардың көрсеткен құрметі деп түсінген. Кейіннен Қытайдың аспан асты империя деп аталуына да осы ұғым өз әсерін тигізген сыңайлы.
Жоғарыда айтылып өткендей, Конфуций өз ілімін адамға бағыттаған. Ол -- алғаш рет адамның кісілік тұлғасы туралы ой қозғаған философ. Үлгі тұтуға жарайтын ер адамның адамгершілігі (жэнь), үлкенді сыйлауы (сяо), әдет-ғұрып, дәстүрді құрмет тұту (ли) жоғарғы дәрежеде болуы тиіс. Адам тумысынан жаман болып тумайды, оны жаман да, жақсы да қылатын өскен ортасы. Конфуций мемлекетті де үлкен отбасы деп түсіндірген. Оның ілімі, жалпы алғанда, үстем таптың мүддесін қорғады, құлдықты сөкет көрмеді, сондықтан да ұзақ жылдар бойы мемлекеттік ресми идеологияға айналып, Қытайдағы қоғамдық өмірдің барлық салаларына өз әсерін тигізді.
Конфуцийдің қазасынан кейін оның ілімі сегіз тармаққа бөлініп кетті. Олардың ішіндегі ең негізгілері идеалистік бағыттағы Мэн-цзы мектебі мен материалистік бағыттағы Сюнь-цзы мектебі. Бұл екі бағыт та Конфуцийдің шәкірттері Мэн жэне Сюньнің аттарымен аталады. Мэн-цзы Конфуций ілімдерін жинақтап, бір жүйеге түсірумен ғана айналыспаған, сонымен қатар, жаңа ойлармен толықтырьш отырған. Мысалы, адамның табиғаты тек жақсылықтан жаратылған деген қағида Мэн-цзы философиясының негізгі өзегі болып табылады.
Сюнь-цзы Конфуций іліміне материалистік нышан енгізген. Әлемнің негізі материалдық күш (ци) және оның екі түрі болады (инь жэне ян). Әлем өзінің табиғи заңдылықтары арқылы өмір сүреді, көк тәңірі -- әлемнің құрамдас бөлігі ғана, оны зерттеп, сырын ұқса адамдардың мақсат-мүдделеріне пайдалануға болады, Бақытты, бақытсыз болу, сау немесе ауру, бай немесе қайыршы болу адамдардын өзіне ғана байланысты. Бұл тұжырым Абайдың ауруды жаратқан Құдай, бірақ нақты адамды ауру қылған Құдай емес; байлық кедейлікті жаратқан Құдай: бірақ белгілі бір адамды бай немесе кедей қылған Құдай емес, адамның бақытты яки бақытсыз болмағы өзінен дейтін ойымен үндесіп жатыр.[7]
Тек тәрбиелеу жұмысы арқылы адамгершілікке баулып, адамның ежелгі табиғатын өзгертуге болады. Өмір бойы өзін-өзі жетілдіруте құлшыну -- адамдық парыз. Қытай қоғамдық өмірінде Сюнь-цзы философиясы да көрнекті орын алған. Әсіресе, оның мемлекеттік басқару ісін жетілдіру жөніндегі тұжырымдары күні бүгінге дейін өз манызын жоймақ емес, өйткені, бұл мәселеде бірінші кезекте халықтың мақсат-мүддесін ойлау керек, мемлекеттік іс-шараларды мейірбандықпен жүзеге асыру керек деген қағидалар шынымен де қандай болмасын ілімнің құнын арттыратыны сөзсіз.
Қысқасы, Конфуцийдің ілімі Қытай қоғамы үшін талай ғасырлар бойы ресми ой-саналық қызмет атқарып келді. Тіпті, XX ғасырдың екінші жартысында Қызыл террор арқылы қартайған әріптестерін саяси сауатсыз хунвэйбиндер мен цзаофандардың қолынан қырғын таптыру саясатын жүргізген Мао Цзэ-дун Сяо қағидасын өрескел бұзғандығын түсініп, Конфуцийге қарсы, оның қателері жөнінде саяси науқан ұйымдастырды емес пе? Арасын жиырма алты ғасыр бөліп тұрған бірі өлі, бірі тірі адамның арасында идеологиялық майданның ашылғандығы да Конфуций ілімінің өміршеңдігін көрсетпей ме?
Моизм мектебінің негізін салушы Мо Дидің (б.ж.с.д. 479-391 ж.) баса көңіл аударған негізгі мәселесі әлеуметтік ахлақ болып табылады. Бұл мектептің ілімі Конфуцийге мүлдем қайшы келетін. Өйткені, оның негізінде дерексізденген жалпы сүйіспеншілік жататын. Теориялық іспен айналысу -- бос уақыт өткізумен бірдей. Адамдарға керегі нақтылы дене еңбегі, оның пайдалы нәтижесін, өмір үйлесімділігін көкке тән жігер реттеп тұрады-мыс. Кейіннен Мо Дидің ізбасарлары таным мәселелеріне көңіл бөліп, ұстаздарының қош көрмеген онтологиялық сұрақтарға жауап іздеген көрінеді.
Атаулар мектебі заттар мен құбылыстардың тілде бейнелену сәйкестілігіне баса назар аударды. (Мұндай мәселе Еуропалық философияда, яғни ортағасырлық схоластикада ондаған ғасырдан кейін ғана қарастырылған -- автор). Ал, заңгерлер мектебіне келетін болсақ, онда оның назары саяси-әлеуметтік мәселелерге ауып, мемлекет пен құқықтың шығу төркінін, олардың мәнін, мақсаттылық қызметін зерттеуді қолға алған. Бұл орайда, Конфуций ілімін өткір сынға алып, өздерінің көзқарастарын жасақтаған. Бұл мектеп Хань династиясының кезеңіне сай қалыптасқан деп білеміз. Оның іргетасын қалаушылардың бірі Шан Ян: Кім ақылды болса, ол заң шығарады, ал кім ақымақ болса, ол заңмен шектеледі. Қабілетті тәртіпті өзгертеді, ал, қабілетсіз тәртіп арқылы шырмалады. Тәртіпке шырмалған адаммен іскерлік туралы, ал заңмен шектелген адаммен өзгерістер туралы әңгімелеудің жөні жоқ депті.
Заңгерлер мектебі тәртіп (ли), жақсылық (дэ), адамгершілік, инсандық (жэнь) категорияларын қалыптастырып, дамытқан. Дао (жол) заттар мен құбылыстардың даму тәртібін белгілейді. Олардың мазмұны қатып қалған күйде болмайды, керісінше өзгеріп отырады. Бұл орайда Инь және Янның бірлігі арқылы жүзеге асырылады.
Қоғамдағы тәртіп дегеніміз кемшіліктерді сырттай мойындау. Мұның орнына билеуші мен қоғамның арақатынасын қайтадан реттеу керек. Билеуші заң (фа) немесе өкім (мин) шығарады, алайда олар қоғамның терең қатпарларына жетпейді (увэй). Себебі олар тек марапаттау мен жазалау жүйелеріне байланысты ғана шығарылған. Егер заң (фа) мен өкім (мин) өзгертіліп отырса, онда адамдардың да іс-әрекеті заман талабына сай өзгеріп отыруы тиіс. Өйткені, билеушінің орны көк тәңірінің қолдауымен белгіленген.
Заңгерлер мектебінің негізгі фәлсафалық тұжырымы жаңа заманға ескі киім кигізуте болмайды дегенге келіп саяды. Жаңа заман талаптарына сай жаңа заңдар шығарылуы тиіс. Жаңа тарихи шындық үшін басқарудың соны тәсілдері қажет. Конфуцийлік ілімнің нұсқауына ерік ескі тәртіпке қарайлай берудің пайдасы жоқ. Алайда, осы пікірдің авторы Хань Фэй, Цинь императоры Шихуанның оны қатты мойындап, қалған басқа мектептерге тиым салғанына қарамастан, өз атымен байланысты қалыптасқан қатыгез басқару тәсілінің салдарына шыдамай өзіне-өзі қол салған дейді, көне деректер.[8]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 Қытай психологиясының тарихын зерттеуғе шолу.
Қытай психологиясының тарихын зерттеудің 30 жылдық тарихына көз жүгіртсек, оны Қытай психологиясының тарихы[9] оқулығына және оған қатысты университеттердегі жұмыстарға сілтеме жасай отырып үш кезеңге бөлуге болады. Төменде өз кезегінде қысқаша сипаттама берілген
(1) Бастапқы құрылу кезеңі (1978-1990 ж.)
университеттерге арналған гуманитарлық ғылымдар оқулықтары 《Қытай психологиясы》Гао Цзуши 1986 ж. Көлемі 《Қытай психологиясы тарихының таңдамалы материалдары》 Ян Гуоцай Осы екі еңбектен белгі болып. қытай психологиясы тарихын зерттеудің бірінші кезеңіне бөлуге болады.
Кезең: Бұл кезеңнің негізгі сипаттамалары - бұл Қытай психологиясының тарихын зерттеудің негізін қалап, көптеген зерттеу нәтижелеріне қол жеткізді.Олардың ішінде өкілдік монографиялар: 1981 жылы қытай психологиясының тарихы туралы алғашқы монография жарық көрді.[10] Ян Гуоцайдың 《Цинге дейінгі әулеттің психологиялық ойлары туралы зерттеулері》: 1986 жылы қытай психологиясы тарихының алғашқы оқулығы жарық көрді. Гао Цзюфу өңдеп, Пан Цзюудың кеңес беруімен қатар《Қытай психологиясының тарихы》,[11]одан, Ван Микенің Ежелгі Қытай Медициналық психология [12] Лю Вэньиннің түсдің ырым және түстуралы зерттеу ([13] Ян Синьхуидің Қытай психологиясының тарихын зерттеу [14] Ян Гуоцайдың Хан Вей дагы алты Корейлік психологиялық ой-пікірлер 》 [15]《Тан және соң психологиялық ой-пікірлер》 [16]《Мин және Цин психологиялық ой-пікірлер》[17] т.б. зерттеулер де осы кезеңдегі қытай психологиясының тарихын зерттеуде белгілі бір үлестерін қосты.
(II) Ізденіс кезеңі (1990-2000)
Ян Синьхуй, 2000 жылы жарық көрген Жалпы психология тарихының[18] редакторы қытай психологиясының тарихын әлемдік психология тарихының құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Бұл қытай психологиясының тарихын зерттеудің екінші кезеңі. Бұл кезеңнің негізгі сипаттамалары - бұл зерттеудің жаңа салаларын ашып, керемет нәтижелерге қол жеткізуі. Ян Гуоцайдың Қытай психологиясының тарихы [19] Ян Синьхуиның《психологияның жалпы тарихы》 . Сонымен қатар, Ян Синьхуйдің Қытай психологиялық ой-пікір тарихы [20] Ян Гуоцайдың Ежелгі Қытай психологиялық ой-пікірлер тарихы Ян Лянсуньдің Ежелгі Қытай психологиялық ой-Пікірдің құрылымы т.б. Бұл сонымен қатар маңызды ғылыми жетістік.
(3) Зерттеу кезеңін тереңдету (2000 ~)
2000 жылдан бастап Қытай психологиясының тарихын зерттеу үшінші кезеңге, тереңдетілген зерттеу фазасына өтті.Бұл кезеңнің негізгі сипаттамасы - алдыңғы сатыдағы зерттеулер негізінде жаңа бағыттарды іздеуді және әр саладағы зерттеу мазмұнын одан әрі тереңдетуді жалғастырды. Ең әсерлі трактаттар қатарына: 2005 жылы университеттерге арналған гуманитарлық ғылымдар оқулықтарыПсихология (екінші басылым) [23]қытай оқулығының қайта қаралған нұсқасы; Ян Гуоцайдың Қытайдағы білім беру психологиялық ой-пікірінің тарихы [24] Жаңа өрістерді зерттеудегі және жаңа пәндерді құрудағы жетістіктер туралы мақаланың екінші бөлігіндегі екінші тармақты қараңыз. Сонымен қатар, Ян Синьхуйдің Қытай психологиясының тарихы туралы [25] және Басқару ойы: ежелгі қытай менеджментінің психологиялық ой-пікірлер және оның қазіргі құндылығы [26] т.б. бұл қытай психология тарихының пәндік құрылысының жаңа жетістікге жеткендігін көрсетеді.
2- Қытай психологиясы тарихын зерттеудің негізгі жетістіктері
(1) Қытай психологиясы тарихының негізгі мәселелері бойынша белгілі бір стандарт алынды.
1.Қытай психологиясы тарихының негізгі категориялары.
Пәннің жетілуінің негізгі көрсеткіші. Зерттеу басталғаннан бері қытай психологиясының тарихы зерттеу жұмыстары мен оның категорияларын ұйымдастыруға үлкен мән берді. 30 жылдық талқылаудан кейін Қытай психологиясы (Екінші шығарылым) бойынша 10 жұп категория ретінде анықталды;
Дене мен рух туралы ілім, физиология және психология арасындағы қатынасты зерттейтін форма, ақыл және дене ;
Жан мен материя туралы ілім, психология мен объективтік шындықтың арасындағы қатынасты талқылайды;
Аспан мен адам туралы ілім, табиғат пен субъект, туа біткен факторлар мен Пайда болған факторлар арасындағы байланысты зерттейді.
Адам мен жануарлар туралы ілім. адамдар мен жануарлардың арасындағы айырмашылықты атап көрсетуге және Адам-ең қасиетті ілім
Қабылдау және ойлау туралы ілім, қабылдау мен ойлаудың мәнін және олардың өзара байланысын зерттейді.Тибет(есте сақтау және көңіл бөлу) осы санаттағы жұпқа кіреді.
Махаббат бен қажеттілік туралы ілім. эмоция мен тілек (қажеттілік) арасындағы байланысты талқылайды.
Ерік туралы ілім, Ерік мен сана табиғаты мен байланысын зерттейді.
Ақыл мен әрекет туралы ілім , ақыл мен әрекет табиғаты мен байланысын талқылайды.
Мінез бен адет туралы ілім , адам табиғатынан және әдеттерден (әлеуметтік) және олардың өзара қарым-қатынастарын талқылайды.
(10) Білім және тәжірибенің туралы ілім, білім мен іс-әрекеттің (тәжірибенің) байланысын талқылайды. [27]
Талқылау барысында Пан Цзю. , Гао Цзюфу, Ян Гуокай, Ян Синьхуй және т.б. бес жұп, жеті жұп немесе сегіз жұп санаттар ұсынды,мұнда аталған 10 жұп санаттар осы синтезге негізделген.
Алайда, кейбір ғалымдар алдыңғы категорияларды белгілеуде 4 проблема бар деп атап көрсетті:
негізгі категориялар туралы біртұтас түсінік әлі қалыптаспаған,
категорияларды біріктірудің логикалық жүйесі әлі қалыптаспаған.
Кейбір категориялардың сұрақтары бар;
категорияны анықтаудың 5 қағидасы ұсындылды： өмір сүру принципі, кемсітушілік қағидасы, сәйкестендіру қағидасы, түсіндіру қағидаты және қолданылу принципі.
2. Қытай психологиясы тарихының тұжырымдамалық жүйесі.
Кез-келген пәннің тек өзінің негізгі категориясы ғана емес, сонымен бірге өзіндік тұжырымдамалық жүйесі бар және қытай психологиясының тарихы да бірді. Басында көп ұғымдар болған жоқ, мысалы, сол кезде Психология [28]қытай энциклопедиясының көлемінде небары 30 жазба болған. Зерттеу дамып келе жатқанда, ол мойындайтын тұжырымдамалар көбейіп келеді.Мысалы, 1989 жылы жарық көрген Психология сөздігіне[29] 400-ден астам термендер енгізілді, бұл қытай психологиясының тарихын көрсетеді. Пәннің мәртебесі бастапқыда бекітілген. Бір кездері, қытай психологиясының тарихын кеңейту мен терең зерттеудің арқасында, оның танылған тұжырымдамалары біртіндеп мыңға жетті.Мысалы, Шанхай білім беру баспасы 2003 жылы басып шығарған Психология сөздігі[30] қытай психологиясын қамтыды. Тарихта 1253 жазба бар. Бөлу: -547 жалпы ежелгі қытайлық психологиялық ойлар, -131 ежелгі қытайлық тәрбиелік психологиялық ойлар, 97 ежелгі қытай әдеби психологиялық ойлары, 101 ежелгі қытайлық медициналық психологиялық ой-пікірлері 101 ежелгі қытай әскери психологиялық ойлары, 113 Мақалалар, Ежелгі Қытайдың әлеуметтік психологиялық ойлары 86, Ежелгі Қытайдағы сот психологиялық ой-пікірлері 29, Қазіргі Қытай психологиясы 149. Бұл қытай психологиясы тарихының пәндік табиғаты негізінен жеттіліқті көрсетеді
3. Қытай психологиясы тарихының архитектурасы
Тиісті түсініктерді синтездей отырып, біз бір келісімге келе аламыз: Қытай психологиясы тарихының архитектурасы үш деңгейден тұруы мүмкін, яғни ондықты зерттейтін теориялық психологиялық ой-пікірлері. Кең категориялар - Дене мен рух ,Жан мен материя, Аспан мен адам,Адам мен жануарлар, Қабылдау және ойлау, Махаббат бен қажеттілік, Ерік, Ақыл мен әрекет,Мінез бен адет, білім мен іс-әрекет формаларының теориялық мәселелері. Негізгі психологиялық ой-пікір шеңбері: негізгі көзқарас ( рух пен ақыл-ойға көзқарас), мазасыздық туралы психикалық ойлау, құмарлық психикасы, ерік психикасы, сексуалдық менталитет. Қолданбалы психологиялық ой-пікірлері, оның ішінде сегіз салалық пәндер, атап айтқанда, педагогикалық психологиялық ой-пікірлері,әскери психологиялық ой-пікірлері,медициналық психологиялық ой-пікірлері, әлеуметтік психологиялық ой,-пікірлері,басқару психологиялық ой-пікірлері,заң психологиялық ой-пікірлері, психофизиологиялық ой-пікірлері,Осы пәндердің әрқайсысының өзіндік базалық негіздері бар. Мысалы, педагогикалық психологиялық ойлау шеңбері: негізгі көзқарастар (негізінен адамның табиғаты теориясы және білім теориясы)адамгершілік тәрбие психологиялық ойлау, Дифференциалдық психологиялық ойлау мен мұғалімнің психологиялық ойлау .
4. Қытай психологиясы тарихының зерттеу нысаны туралы.
Негізгі келісім: қытай психологиясы тарихының дамуына сәйкес психология мен психологиялық ой-пікір арасындағы шекара сызылып, оны өзара байланысты және әртүрлі болатын екі пәнге бөлу керек, яғни ежелгі Қытай психологиялық ойының тарихы. Ал қазіргі қытай психологиясының тарихы. Осы екі пәннің зерттеу нысандары бір-бірінен ерекшеленеді: біріншісі ежелгі қытай психологиясының ой-пікірлерінің пайда болуына, қалыптасуына және дамуына, оның сипаттамалық құрылымы мен заңдылықтарының зерттеу нысаны екендігіне негізделген. Зерттеуде психологиялық-философиялық ойлаудың, қоғамдық-саяси және ағартушылық ойлаудың және этикалық және логикалық ойлаудың бес аспектісі арасында нақты сызба салуы керек. Соңғысы - қазіргі қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы мен даму фактілері, сипаттамалары мен құрылымын зерттеу. Зерттеулерде қазіргі психологияны қазіргі жана психологиядан ажыратуымыз керек: біріншісі өтпелі сипатқа ие, яғни бұл қытай психологиялық ойы мен батыстық жүйелік философия мен психологияның үйлесімі, соңғысы батыстық ғылыми психология мен Қытай Психологиялық зерттеу нәтижелерінің үйлесімі. Қытай психологияның тарихы психология тарихының бір саласы болып табылады және ежелгі қытай психологиялық ойының мен қазіргі қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы, даму тарихын зерттейтін пән болып табылады.[31]
5. Қытай психологиясы тарихының негізгі белгілері
Кейбір ғалымдар ежелгі қытайлық психологиялық ой-пікірлер тарихының бес сипаттамасы бар деп санайды:
(1) материалистік және идеалистік психологиялық ойлардың қарсылық, күрес және дамуы;
(2) конфуций және даосистік психологиялық ойлардың қарсыластығы мен бірігуі;
(3) психологиялық ой-пікірі философиялық теориясы мен биологиялық онтологияның бірлескен дамуы;
(4) жалпы психологиялық ой-пікірі және қолданбалы психологиялық ой-пікірі қатарлас дамуы;
(5) дәстүрлі психологиялық ой-пікір үйлесуі мен дамуы және сыртқы психологиялық ғылымның әсері.
Кейбір ғалымдардың төрт негізгі сипаттамасы бар:
философиялық және психологиялық ойлар мен ғылыми психологиялық ойлардың үйлесімі.
гуманистік рух пен ғылыми рухтың бірлігі. Ежелгі Қытай философиясы мен психологиясында гуманистік рух басым, сонымен қатар ғылыми рухқа сәйкес келетін көптеген пікірлер мен материалдар бар. Ал Қазіргі қытай ғылыми психологиясында ғылыми рух басым, сонымен қатар гуманистік рухқа сәйкес келетін кейбір көзқарастар мен материалдар бар.
Теория, негіз және қолданбалы психологияның үштұғырлығы.
(4) Әр түрлі мектептердің психологиялық ой-пікірді қарсыластығы мен бірлігі. Ежелгі қытай психологиясының ой-тұжырымдарында конфуцийизмнің, моцизмнің, даузинің, заңның және буддизмнің әртүрлі мектептері бар, олардың қарама-қарсы және біріккен жақтары бар.Бірақ қазіргі қытай психологиясының ой-пікірлері кез-келген теориялық көзқарасты алға тартты және қалыптасқан жоқ[32]
6. Қытай психологиясының тарихы мен жетістіктері туралы.
Кейбір ғалымдар үш аспекттен жинақтап, қорытындылады:
Біріншіден, ежелгі Қытай психологиялық ой-пікір жетістіктері мен үлестері:
психология мен физиологияның байланыс теориялық тұрғыда шешті.
(2) Психология мен объективті шындық арасындағы байланыс теориялық тұрғыда шешті
Адамның психологиялық іс-әрекетінің негізгі заңдылығы - бұл туа біткен және иеленген қорытпа.
Адамдарды бағалайтын және адамдар қымбат гуманистік дәстүрді қалыптастырды.
Адам табиғатының әртүрлі теорияларын көрсетеді
Эротизмнің табиғаты мен эротикаға деген көзқарастарын зерттейді.
Қытайлар даналық пен энергия салыстырмалы түрде тәуелсіз деген пікірді алға тартады.
Теориялық психологияның және негізгі психологияның құрылымдық жүйесі құрылды.
қолданбалы психологиялық ойдың кең өрісін ашты.
(10) Мәселе туралы толығымен ойлануға мүмкіндік берді[33]
Екінші - қазіргі қытай психологиясының жетістіктері мен қосқан үлесі:
әр түрлі батыстық психологиялық мектептерге жан-жақты және жүйелі шолу.
Психологияның негізгі теорияларын зерттеуге баса назар аударды
Жергілікті табиғатпен психологиялық зерттеулерді жүйелі түрде дамыту.
(4) Алдын-ала қазу мен қайта құру, ежелгі қытайлық психологиялық мұраны түсіндіру және салу.
Психологиядағы іргелі зерттеулер мен қолданбалы зерттеулер кең көлемде жүргізілді.
Көптеген ықпалды психологиялық еңбектер жарық көрді
(7) Өз үлестерін қосқан бір топ психологтарды оқыды.
Үшіншісі - қытайлық білім беру психологиясының жетістіктері мен қосқан үлесі:
тәрбиелік психологиялық ойлардың теориялық негізін қалыптастыру - адам табиғатының түрлі-түсті теориясы.
Тәрбиелік психологиялық ойдың тағы бір теориялық негізін бір-бірлеп алға қойды
Білімді мінез-құлық теориясы оқыту және адамгершілік тәрбиесі процесіне теориялық қолдауды қамтамасыз етеді.
оқу процесінің табиғатын, сипаттамасын, құрылымы мен заңдылықтарын ашады.
білімнің, сүйіспеншіліктің, ниеттің және іс-әрекеттің төрт кезеңінен (байланыстарынан) тұратын дәстүрлі адамгершілік тәрбие үлгісі қалыптасты.
Тиімді оқыту мен адамгершілік тәрбие принциптері мен әдістерінің жиынтығын шығарды.
Білім беру мен оқытудағы интеллектуалдық және интеллектуалдық емес факторларды қарастырды.
Психология мен ептілікке негізделген оқытудағы жекелеген айырмашылықтар туралы көптеген құнды ойларды ортаға салыңыз.
Мұғалімдердің психологиясын көптеген аспектілер бойынша зерттеді және бірқатар негізгі талаптарды қойды.
(10) Қытайдың білім беру психологиясы ұзақ мерзімді оқу практикасының жемісі[34]
7. Қытай психологиясының тарихын зерттеу әдістемесі.
Әдістеме негізінен үш деңгейден тұрады, атап айтқанда идеология, зерттеу принциптері мен зерттеу әдістері, сондай-ақ қытай психологиясының тарихын зерттеу әдістемесі де соланин.
Пан Вэй мен Гао Жуефудың жетекшілігіндегі идеология тұрғысынан біз барлығымыз диалектикалық материализм қытай психологиясының тарихын зерттеудің негізгі бағыттаушы идеологиясы болып табылатындығын айтамыз. Қытайлық психологияның тарихын зерттеу үшін материалистік, диалектикалық және тарихи перспективыды қолдану арқылы оның контекст развития мен заңдылықтарын объективті, жан-жақты және жүйелі түрде түсініп, ғылыми баға бере аламыз деп есептеледі.
Зерттеу принциптері тұрғысынан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық Университеті
Философия және саясаттану факультеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
5B050300 - Психология мамандығы бойынша
Орындаған
4 курс студенті ___________________ Жарқын А.
Ғылыми жетекші
психол.ғ.к., доцент м.а .___________________ Ж. Сейітнұр
Норма бақылаушы ____________________ А.А.Лиясова
Қорғауға жіберілді
Хаттама № 2020 г.
___________________ кафедра меңгерушісі
___________________ З.Б. Мадалиева
психол.ғ.д., профессор
Алматы 2020
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ТАРИХЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ -ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1 Жүйелік тұғырнама психология тарихын зерттеудің теориялық негізі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..11
1.2 Қытайдағы тарихи-психологиялық зерттеу моделі мен әдістері, дерек көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХИ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН САТЫЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.1 Қытайдағы психологияның қалыптасуы мен дамуының алғышарттары, негізгі ұғымдары мен кезеңденуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.1. 1 Жақын қытай психологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1.2 Қазіргі жана қытай психологиясын ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Жана заманғы Қытайдағы психология ғылымының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .83
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
ҚОСЫМША 1. Қытайдағы психологиялық ғылымдар бойынша библиографиялық көрсеткіш
ҚОСЫМША 2. Қытай ғылым академиясының психология институты
ҚОСЫМША 3 Қытай психологиялық қауымдастығы
ҚОСЫМША 4 Қытай психологиясының белгілі профессорлары
РЕФЕРАТ
Түйінді сөздер: Қытайдағы психология, Психология тарихы, Ғылымының дамуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу нысаны ：Қытай ойшылдары мен ғалымдарының психологиялық мұралары, психологиялық ғылыми мекемелер тарихы
Зерттеу пәні: Қытай психология ғылымының қалыптасуы мен дамуындағы әр түрлі психологиялық идеялары, көзқарастары, концепциялар мен теориялар.
Жұмыстың мақсаты: Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын анықтау және қазіргі кездегі психология ғылымына талдау жасау
Жұмыстың міндеттері:
1. Қытай психологиясының мәселелері туралы Қытай ойшылдарының қолжазба деректері мен тарихи мұрағат материалдарын зерттеу.
2. Қытайдағы ғылыми психологияның қалыптасу тарихын зерттеу.
3. Қытай психологиялық ой-пікірлеріне талдау жасау.
4. Қытай психология ғылымының қазіргі жай-күйі мен дамуын зерттеу.
Жұмыстың негізгі болжамы: қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы мен дамуын зерттейтін тарих; Бұл ежелгі Қытайдың қазіргі заманға дейінгі тарихын ашып, айқындау, талдау және зерттеу. психологиялық ой-пікірі мен психология ғылымының даму фактілері, сипаттамалары және құрылымдық заңдылықтары зерттейтін сала.
Зерттеудің өзектілігі: Гуманитарлық білімдер саласы ретінде психология тарихы психикалық әлемді танып- білуде жаңа беттерді ашады, психологиялық білімдердің фактологиялық базасын кеңейтеді, оның әр түрлі кезеңдеріндегі дамуы туралы мағлұмат береді.
Зерттеудің әдістері ：тарихи-психологиялық әдістері құрылымдық аналитикалық, салыстырмалық және генетикалық; фактологиялық материалдарды жинау және түсіндіру әдістері - тарихи қайта қалпына келтіру тақырыптық талдау, проблемологиялық талдау, өмірбаяндық әдіс, библиометриялық талдау;
РЕФЕРАТ
Ключевые слова: психология в Китае, история психологии, развитие науки.
Объект исследования：Психологическое наследие китайских мыслителей и ученых, история психологических исследовательских учреждений
Предмет исследования: различные психологические идеи, взгляды, концепции и теории в становлении и развитии китайской психологической науки.
Цель работы: определить историю становления и развития психологической науки в Китае и проанализировать современную психологическую науку.
Задания:
1.Изучение рукописей и исторических архивных материалов китайских мыслителей по проблемам китайской психологии
2. Изучить историю становления научной психологии в Китае.
3. Анализ китайских психологических взглядов.
4. Изучение современного состояния и развития китайской психологической науки.
Основная гипотеза работы: история возникновения, становления и развития китайской психологии; Это открытие, идентификация, анализ и изучение новейшей истории древнего Китая. Область исследования психологической мысли и фактов, особенности и структурные закономерности развития психологической науки.
Актуальность исследования: история психологии как области гуманитарных наук открывает новые страницы в изучении ментального мира, расширяет фактическую базу психологических знаний, предоставляет информацию о его развитии на разных этапах.
Методы исследования: историко-психологические исследования: аналитические, семантические и генетические; сбор фактических материалов и их характеристик - изучение исторической ценности, анализ проблем, анализ проблем, биографическая защита, библиометрический анализ;
ABSTRACT
Keywords: psychology in China, history of psychology, development of science.
Object of research ： Psychological heritage of Chinese thinkers and scholars, history of psychological research institutions
Subject of research: various psychological ideas, views, concepts and theories in the formation and development of Chinese psychological science.
The purpose of the work: to determine the history of the establishment and development of psychological science in China and to analyze modern psychological science.
Tasks:
1. Study of manuscripts and historical archival materials of Chinese thinkers on the problems of Chinese psychology.
2. To study the history of the establishment of scientific psychology in China.
3. Analysis of Chinese psychological views.
4. Study of modern state and development of Chinese psychological science.
The main hypothesis of work: the history of awakening, formation and development of Chinese psychology; It is the discovery, identification, analysis and study of the latest history of ancient China. Area of research of psychological thoughts and facts, peculiarities and structural regularities of development of psychological science.
Relevance of research: the history of psychology as a field of humanities opens new pages in the study of the mental world, expands the factual database of psychological knowledge, provides information about its development at different stages.
Research methods: historical and psychological research: analytical, semantic and genetic; collection of factual materials and their characteristics - the study of historical value, problem analysis, problem analysis, biographical defense, bibliometric analysis;
Кіріспе
Қазақстанмен тарихи көрші мемлекеттердегі психология ғылымының қалыптасуы мен дамуы, оның өткен тарихы ,ғылыми жұртшылық тарапынан айтарлықтай қызығушылық тудырады. Өйткені, өзге елдердегі психология ғылымының тарихын салыстырмалы қарастыру өзінің тарихи дамуыңа қажетті барлық оң, құнды материалдарды іріктеп пайдалануға және зерттеп сақтауға, құнттап қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, жалпы психология тарихы бұл ғылымының өткені мен бүгінгі жай-күйіне объективті баға беріп, оның ары қарай қалай дамитынын болжауға мүмкіндік береді.
Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын зерттеген кезде оның дамуына зор үлес қосқан жеке ғылымдардың еңбегіне, университеттер мен ғылыми мекемелердің рөліне тоқталамыз. Психологиялық білімдердің табысты дамуы оның тарихи алғышарттарын терең талдаусыз еш мүмкін емес, әсіресе алдыңғы ұрпақ өкілдерінің еңбектерін ескеру маңызды. Қытай психология тарихында оның дамуында үлкен рөл алатын ғалымдардың мұрасын зерттеу қажеттілігін ғылыми жұртшылық дұрыс түсінуі керек. Ғылымдағы оң дәстүрлер, тарихи сабақтастық (филиация) үзілмеуі тиіс.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл дипломдық жұмыс Қытайдағы психология ғылымының қалыптасуы мен дамуын зерттеуге арналады. Оның дамуына үлкен үлес қосқан көрнекті ойшылдардың, ғалымдардың психологиялық мұралары арнайы қарастырылады. Қытайлық психология тарихында өзіндік орын алатын ғұламалардың мұрасын жан жақты сипаттап қарастырған және осы заманғы Қытайдағы психология тарихын арнайы жүргізілген іргелі зерттеулер әзірге жеткіліксіз. Психология тарихына арналған оқулықтар мен оқу құралдарында Батыс ғалымдарының еңбектері мен көзқарасы енгенімен, көрші Қытайдағы тарихи мағұлматтар жеткілікті қамтылмаған. Мұның өзі Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын арнайы тарихи- психологиялық зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.
Бұл жұмыста Қытайдағы психология тарихы тұңғыш рет жүйелік әдіснама тұрғысынан зерттелініп отыр және сыни талданылып әрі мүмкіндігінше толық баяндалды.
Зерттеу барысында Қытай психологтарының өмірбаяны, психология саласының қалыптасуының негізгі факторлары мен шарттары, қазіргі даму үрдістері қарастырылады. Ғалымның психология саласындағы зерттеу аспектілері мен өзекті мәселелерінің мән-мазмұны ашылып, оның осы ғылым саласына қосқан ғалымдар үлесі анықталады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Гуманитарлық білімдер саласы ретінде психология тарихы психикалық әлемді танып- білуде жаңа беттерді ашады, психологиялық білімдердің фактологиялық базасын кеңейтеді, оның әр түрлі кезеңдеріндегі дамуы туралы мағлұмат береді. Бүгінде зерттеушілер психология тарихын зерттеудің түрлі нұсқаларын ұсынуда. Оны ғылыми бағыттар мен мектептердің тарихы ретінде немесе жеке елдер мен аймақтардағы психологияның қалыптасуы мен дамуын қарастыру (географиялық тұрғыда), көрнекті ғалымдардың сол ғылымға қосқан үлесін зерттеу (персоналдық тұрғыда), жеке бір тарихи кезеңдегі психологиялық ғылымдардың дамуы (хронологиялық бап-тәсіл), психологиялық орталықтар мен мекемелердегі ғылым жағдайын, психология ғылымының әр түрлі салаларының пайда болуы мен даму процесі ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін салалық тұрғыдан, сондай- ақ, ғылымдағы жеке бір проблемаларды арнайы зерттеу, яғни интерналдық тұрғыдан келуге болады. Алайда біздің зерттеуіміз үшін георграфиялық тұрғыдан тұтас бір мемлекеттегі психология тарихын зерттеу маңызды.
Зерттеудің мақсаты - Қытайдағы психология ғылымының қалыптасу және даму тарихын анықтау және қазіргі кездегі психология ғылымына талдау жасау
Зерттеу нысаны - Қытай ойшылдары мен ғалымдарының психологиялық мұралары, психологиялық ғылыми мекемелер тарихы
Зерттеу пәні - Қытай психология ғылымының қалыптасуы мен дамуындағы әр түрлі психологиялық идеялары, көзқарастары, концепциялар мен теориялар.
Осы мақсат зерттеудің нақты міндеттерін анықтайды:
1. Қытай психологиясының мәселелері туралы Қытай ойшылдарының қолжазба деректері мен тарихи мұрағат материалдарын зерттеу.
2. Қытайдағы ғылыми психологияның қалыптасу тарихын зерттеу.
3. Қытай психологиялық ой-пікірлеріне талдау жасау.
4. Қытай психология ғылымының қазіргі жай-күйі мен дамуын зерттеу.
Бұл жұмыста сондай-ақ Қытай ғалымдарының еңбектері пайдаланылды: профессор Гау Жуефудың "Қытай психологиясының тарихы" жөніндегі еңбегі және "Қытайдың қазіргі заман психологиясы" Жаң Яошиаңның Қытайдағы психология ғылымының дамуы жөніндегі зерттеулері, психолог Жы Лирудың "Қытай жаңа заман психологиясының шығуы және дамуы" хақындағы еңбектеріжөніндегі зерттеулері ескірілді. Сонымен қатар, профессор Яан Гоцайдың "Қытайдағы психология ғылымының тарихына тән мұрағат материалдар жинағы" еңбегі қарастырылды...
Зерттеу әдістері.
Тарихи-психологиялық зерттеулер психологияның басқа салаларынан ерекшеленіп тұрады. Ең әуелі, мұнда тікелей тәжірибе, эксперимент жүргізу мүмкін емес. Келесі тарихи-психологиялық әдістер зерттеулерді жоспарлау пайдаланылды: тарихи-психологиялық (ұйымдастыру әдістері) әдістері құрылымдық аналитикалық, салыстырмалық (ғылым тарихындағы оқиғаларды синхронды-бисинхронды талдау) және генетикалық; фактологиялық материалдарды жинау және түсіндіру әдістері - тарихи қайта қалпына келтіру (реконструкция), іс-әрекет нәтижелерін талдау, тақырыптық талдау, проблемологиялық талдау, өмірбаяндық (автобиография) әдіс, библиометриялық талдау; тарихи аналогия, жарияланымдық әдіс, әңгімелесу, анкета, мұрағаттық зерттеулер.
Қорғауға ұсынылатын жағдайлар.
1. Қытайдағы ежелгі заман ойшылдарының психологиялық ой-пікірлері, адам ең қасиетті ілім, адам мен әлем, мінез бен әдет ақыл мен әрекет, тән мен жан", объектив пен субъективтің қатынасы жөніндегі ілімдері ретінде қалыптасады.
2. Батыс психологиясы Қытайдағы ғылыми психологияның дамуындағы қайнар көзі болып табылады.
3. Қытайдың қазіргі заман психологиясының дамуы жалпы әлемдік психологиялық тенденцияларды бейнелейді.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы.
Жұмыстың теориялық маңызы Қытай психологиясының қазіргі жай-күйіне психологиялық талдау жасалды. Психология тарихындағы тарихи ғылыми білімдерді тереңдету көзделеді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы.
Жұмыста Егеменді ел болғаннан кейін Қазақстан психологиясына беймәлім Қытай елінің ежелгі психологиялық ой-пікірлері, сонымен қатар Қытай еліндегі қазіргі заманғы психология ғылымының тарихына тән нақтылы мәліметтер көрсетіледі.
Бұл зерттеудің нәтижелерін Жалпы психология, Психология тарихы пәндері бойынша оқытылатын дәрістік курстар мен, семинар сабақтарында әдістемелік шеберлігін ұштауға пайдасын тигізері сөзсіз.
Бұл зерттеу Қазақстан психологтарының Қытай Халық Республикасы психология ғылымының әлемдегі ой-пікірге қосқан үлесі туралы көзқарастарын кеңейтеді және Қытайдың психология саласындағы жетістіктермен таныстырады. Біздің зерттеуіміз Қытайдағы психологияны зерттеуге арналған, сөйтіп өзге де зерттеушілерге тәжірибе ретінде ұсынылады. Ғылыми нәтижелердің дәйектілігі мен негізділігі. Белгілі ғылыми талапқа сай әдіснамалық және қағидаларға негізделді, зерттеу мақсаты мен міндеттері, зерттеуде сенімді әдістемелерді қолдану, алынған нәтижелерді сапалы және тарихи тұрғыда талдап, қортындылау жұмыстың тұтастығын қамтамасыз етеді.
Зерттеу көздері.
Қытай еліндегі көрнекті ғалымдардың әр уақытта жарияланған психология, философия, педагогика және басқа да қоғамдық-гуманитарлық, рухани саладағы еңбектері, сондай-ақ тарихи мұрағат материалдары мен Пекин кітапханасындағы сирек кітаптар қорынан материалдар алынды. Зерттеуде Қытайдың психология тарихына қатысты еңбектер мен ғылыми журналдарда жарияланған мақалалар талдауға алынды. Яғни, Қытайдағы ежелгі заман психологиясының зерттеулері, Қытай психология тарихының зерттеулері, Қытай психологиясының тарихына қатысты мұрағат материалдар жинағы, сияқты әдеби шығармалар талдауға алынды.
Диплом құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан, сызба және кестеден тұрады.
1 ҚЫТАЙДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ТАРИХЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ -ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Жұмыстың зерттеу бағыты қытайдағы психология ғылымының қалыптасуы және даму тарихын зерттеу. Қытайда ғылыми психологияның батыс психологиясы негізінде қалыптасқан тарихын аныктау.
Кіріспеде дипломдық тақырыбының өзектілігі мен зерттеу деңгейі, мақсаты, міндетті ғылыми жаңалығы қорғауға ұсынылатын негізгі мәселелер зерттеудің информациялық негізі, теориялық және практикалық маңызы, апробациядан өтуі жариялануы, зерттеудің нысанасы мен пәні, диплом құрылымы көрсетілген.
Қытай психологиясы тарихының зерттеу обьектісі.
қытай психологиясының тарихы - қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы мен дамуын зерттейтін тарих; Бұл ежелгі Қытайдың қазіргі заманға дейінгі тарихын ашып, айқындау, талдау және зерттеу. психологиялық ой-пікірі мен психология ғылымның даму фактілері, сипаттамалары және құрылымдық заңдылықтары зерттейтін сала. Алайда психология ғылым ретінде Қытайда Батыс елдері тарапынан енгізілді. Батыс психологиясының енгізілуіне дейін Қытайда ғылыми психология болмаған, бірақ психологиялық ойлар болған. Біз ата-бабаларды сынап, ата-бабаларды ұмыта алмаймыз. Психологиялық өмір практикасы мен теориясы Қытайдың даму тарихында ұзақ уақытқа созылған. Бір жағынан, біз немқұрайлылық танытпай, тарихи нигилизмнің қателіктерін құртып алмауымыз керек, екінші жағынан, ұлтшылдықтың қателіктеріне жол бермеу үшін осы психологиялық идеялардың теориялық деңгейін көтеруіміз керек. Біз осы екі жағымсыздыққа қарсы тұруымыз керек және тарихқа өзінің шынайы түстерін беруге тырысуымыз керек. Бұл әрине қиын. Біз тарихи деректерге сүйеніп, диалектикалық материализмді басшылыққа алуымыз керек. Бұл қателіктер жібермеуі немесе аз қате жіберуі мүмкін. [1]
Алдымен психология ғылымы мен психологиялық ой-пікірлердің шекаралары мен байланыстарына назар аудару керек .психология ғылымы бен Ежелгі Қытай философдар （ойшылдар） талқыланған психологиялық ой-піқірлер мен тең емес, 1929 жылы тоғызыншы халықаралық психология конференциясы Йель университетінде өтті. Атақты американдық психолог Дж. М. Картель Америка Құрама Штаттарында 1880 жылдарға дейін психология мен психологтар болмағанын айтты. Картель В.Вундттың ғылыми эксперименталды психологиясына негізделген психологияға сілтеме жасады және бұл стандартқа сәйкес келмейтін рухани философия немесе моральдық философия деп аталмайды.
Э.Г.Борингтің Эксперименталды психологияның тарихы[2] бойынша ғылыми психология 1860 жылдары пайда болды және ол Картельмен бірдей стандарттарға негізделді.Г.Т.Фечердің Психофизика құрылымы[3] 1860 жылы, Фонтедің 《Сенсорлық қабылдау теориясына қосқан үлесі》[4]1862 жылы ғылыми психологияның бастауы болды деп саналады.Г.Т.Фечердің Психофизика құрылымы 1860 жылы, Фонтедің Сенсорлық қабылдау теориясына қосқан үлесі 1862 жылы ғылыми психологияның бастауы болды деп саналады.
Фонте 19 ғасырдағы еуропалық физиология эксперименттерінің ғылыми нәтижелерімен бірге британдық эмпирикалық философия дәстүрін қабылдады және ғылыми эксперименталды психологияны құрды. Қытайда Фанг Изи, Лю Чжи және Ван Цинреннің психикалық ағзалардың ми теориясы[5] болғанымен, оның мазмұны еуропалық физиологиялық психологиядағыдай бай болмады, сондықтан оның ғылымы өзекті болмады. Қытайлық ғылыми психологияның пайда болуы Чен Даки 1917 жылы Пекин университетінде Қытайдағы алғашқы психологиялық лабораторияны құрған кезде немесе 1918 жылы Психологияның құрылымын[6] шығармашылық шыққан кезде басталды
Жоғарыда айтылғандарға сүйенсек, қазіргі Қытай ғылыми психологиясы ежелгі психология ой-пікірлерден дамымаған .Ежелгі қытай психологиялық ой-пікірлер психологияға санамасада, олар психологиямен тығыз байланысты. Полиннің Эксперименталды психология тарихы Р.Декарт мен Дж.Локктың философиялық және психологиялық ойларын талқылайтын бірнеше тараудан тұрады, олар бұл ойлар эксперименталды психологияның қайнарларының бірі деп санайды. Ал Картелдің қателігі. Америка Құрама Штаттарында 1880 жылдарға дейін рухани философия мен моральдық философияға қатысты барлық жұмыстар психология ретінде қарастырылмады, сондықтан Р.Б. Эванс сынға алды. Эванс: 1880 жылдарға дейін АҚШ-тың психологиялық ойларын жоққа шығару, яғни Фонте Лейпциг лаборатория құрғанға дейін және Лондонда Ф. Галтон лабораторияны ашқанға дейін еуропалық психологиялық ойлардың жоқтығы . Ежелгі Қытай психологиясында көптеген ғылыми идеялар бар, олар қытай жеке ғылыми психология құруға көптеген пайдалы анықтамалық материалдарды ұсынады, тіпті егерде идеалды қате болса да, ол біздің түсінігімізді жақсарта алады. Ғылыми психологияның құрылуының да анықтамалық маңызы бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қытай философия негізгі идиялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Хань дәуіріндегі тарихшы Сьма Тань алты философиялық бағыттарды атап көрсеткен:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Инь және Ян мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Конфуций мектебі немесе әдебиетшілер.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Моистер мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Атаулар мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Заңгерлер мектебі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Күш пен жол мектебі (дао цзя).
Осылардың алғашқысы, яғни Инь және Ян мектебі өз бастауын Өзгерістер кітабынан (б.ж.с.д. VII-VII ғасырда) алады. Бұл кезең мифологиялық дүниетанымның тарих сахнасынан көшіп, философиялық көзқарастарға орын босата бастаған кезі болатын.
Инь және Ян -- әлемнің бастауында тұрған мәндер. Бірақ олар туралы ілім дуалистік сипатта емес, себебі барлық болмыс ол екеуінің біртұтастығы арқылы ғана бар бола алады. Демек, олар диалектикалық бірлікте болатын қарама-қарсылықтар. Инь және Ян қағидалары аспан мен жер, ұрғашы мен еркек арасындағы қатынастармен тығыз байланысты, әрі олардың дамуына нұсқайды. Белсенділік көбіне Янға тән болады да, Инь енжарлық танытып отырады. Бірақ олардың бірлігі -- диалектикалық дамудың көзі. Нәтижесінде заттар мен құбылыстар өзгерістерге ұшырайды. Мұндай өзгерістер адамдарға да қатысты болады. Аспан, жер, адам -- бұлар үшкілдік бірлікте белгілі бір даму жолымен (дао) тіршілік кешеді.
Екінші мектеп Конфуцийдің атымен тығыз байланысты. Конфуций (қытайша Кун Цю, Кун Чжунни, ал әдебиетте көбінесе Кун-цзы, ұстаз Кун деген атпен белгілі) б.ж.с.д. 551 79 жылдары Лу патшалығында өмір сүрген. Ол кедейленіп қалған ақсүйек әскербасының семьясында дүниеге келді. 22 жасынан бастап ұстаздық жұмыспен айналысты, атағы бүкіл Лу патшалығына жайылды. Конфуций мектебінде, негізінен, төрт пәннен дәріс оқытылатын. Олар - тіл, ахлақ, саясат және әдебиет. Конфуций елу жасында Лу патшалығында көрнекті саяси қайраткерге айналды. Алайда, сарай төңірегіндегі саясатшылардың жаласынан он үш жыл бойы ел аралап қаңғырып кетуге мәжбүр болды. Бірақ та басқа Қытай мемлекеттерінде оның жаңа ілімі ешқандай қолдау таппады да, 484 жылы туған Отанына қайта оралған еді. Конфуцийдің ілімі туралы оның шәкірттері жазып қалдырған Лунь юий (Сұхбаттар мен пікірлер) атты еңбектен мағлұмат аламыз. Онда Конфуцийдің ойлары мен тұжырымдары, қағидалары мен пікірлері жинақталған. Лунь юий -- біздің заманымызға дейін сақталған бірден-бір мәдени ескерткіш.
Конфуций өзіне, ұрпақтарына және шәкірттеріне арнайы бөлінген қорымға жерленген, оның тұрған үйі қазіргі кезде атақты ғибадатханаға айналған.
Конфуций ілімінің ерекшелігі сол, ол адамгершілік мәселелерін бірінші кезекке қойған. Ал рух, аспан денелерінің қозғалу заңдылықтарына еш көңіл бөлмейді. Өмірдің не екенін білмей жатып, өлімнің, рухтың не екенін қайдан білейік, -- деген екен ол. Алайда, көкті пір тұтқандығы ақиқат, көк тәңірісіне құрбандық шалуды оған деген адамдардың көрсеткен құрметі деп түсінген. Кейіннен Қытайдың аспан асты империя деп аталуына да осы ұғым өз әсерін тигізген сыңайлы.
Жоғарыда айтылып өткендей, Конфуций өз ілімін адамға бағыттаған. Ол -- алғаш рет адамның кісілік тұлғасы туралы ой қозғаған философ. Үлгі тұтуға жарайтын ер адамның адамгершілігі (жэнь), үлкенді сыйлауы (сяо), әдет-ғұрып, дәстүрді құрмет тұту (ли) жоғарғы дәрежеде болуы тиіс. Адам тумысынан жаман болып тумайды, оны жаман да, жақсы да қылатын өскен ортасы. Конфуций мемлекетті де үлкен отбасы деп түсіндірген. Оның ілімі, жалпы алғанда, үстем таптың мүддесін қорғады, құлдықты сөкет көрмеді, сондықтан да ұзақ жылдар бойы мемлекеттік ресми идеологияға айналып, Қытайдағы қоғамдық өмірдің барлық салаларына өз әсерін тигізді.
Конфуцийдің қазасынан кейін оның ілімі сегіз тармаққа бөлініп кетті. Олардың ішіндегі ең негізгілері идеалистік бағыттағы Мэн-цзы мектебі мен материалистік бағыттағы Сюнь-цзы мектебі. Бұл екі бағыт та Конфуцийдің шәкірттері Мэн жэне Сюньнің аттарымен аталады. Мэн-цзы Конфуций ілімдерін жинақтап, бір жүйеге түсірумен ғана айналыспаған, сонымен қатар, жаңа ойлармен толықтырьш отырған. Мысалы, адамның табиғаты тек жақсылықтан жаратылған деген қағида Мэн-цзы философиясының негізгі өзегі болып табылады.
Сюнь-цзы Конфуций іліміне материалистік нышан енгізген. Әлемнің негізі материалдық күш (ци) және оның екі түрі болады (инь жэне ян). Әлем өзінің табиғи заңдылықтары арқылы өмір сүреді, көк тәңірі -- әлемнің құрамдас бөлігі ғана, оны зерттеп, сырын ұқса адамдардың мақсат-мүдделеріне пайдалануға болады, Бақытты, бақытсыз болу, сау немесе ауру, бай немесе қайыршы болу адамдардын өзіне ғана байланысты. Бұл тұжырым Абайдың ауруды жаратқан Құдай, бірақ нақты адамды ауру қылған Құдай емес; байлық кедейлікті жаратқан Құдай: бірақ белгілі бір адамды бай немесе кедей қылған Құдай емес, адамның бақытты яки бақытсыз болмағы өзінен дейтін ойымен үндесіп жатыр.[7]
Тек тәрбиелеу жұмысы арқылы адамгершілікке баулып, адамның ежелгі табиғатын өзгертуге болады. Өмір бойы өзін-өзі жетілдіруте құлшыну -- адамдық парыз. Қытай қоғамдық өмірінде Сюнь-цзы философиясы да көрнекті орын алған. Әсіресе, оның мемлекеттік басқару ісін жетілдіру жөніндегі тұжырымдары күні бүгінге дейін өз манызын жоймақ емес, өйткені, бұл мәселеде бірінші кезекте халықтың мақсат-мүддесін ойлау керек, мемлекеттік іс-шараларды мейірбандықпен жүзеге асыру керек деген қағидалар шынымен де қандай болмасын ілімнің құнын арттыратыны сөзсіз.
Қысқасы, Конфуцийдің ілімі Қытай қоғамы үшін талай ғасырлар бойы ресми ой-саналық қызмет атқарып келді. Тіпті, XX ғасырдың екінші жартысында Қызыл террор арқылы қартайған әріптестерін саяси сауатсыз хунвэйбиндер мен цзаофандардың қолынан қырғын таптыру саясатын жүргізген Мао Цзэ-дун Сяо қағидасын өрескел бұзғандығын түсініп, Конфуцийге қарсы, оның қателері жөнінде саяси науқан ұйымдастырды емес пе? Арасын жиырма алты ғасыр бөліп тұрған бірі өлі, бірі тірі адамның арасында идеологиялық майданның ашылғандығы да Конфуций ілімінің өміршеңдігін көрсетпей ме?
Моизм мектебінің негізін салушы Мо Дидің (б.ж.с.д. 479-391 ж.) баса көңіл аударған негізгі мәселесі әлеуметтік ахлақ болып табылады. Бұл мектептің ілімі Конфуцийге мүлдем қайшы келетін. Өйткені, оның негізінде дерексізденген жалпы сүйіспеншілік жататын. Теориялық іспен айналысу -- бос уақыт өткізумен бірдей. Адамдарға керегі нақтылы дене еңбегі, оның пайдалы нәтижесін, өмір үйлесімділігін көкке тән жігер реттеп тұрады-мыс. Кейіннен Мо Дидің ізбасарлары таным мәселелеріне көңіл бөліп, ұстаздарының қош көрмеген онтологиялық сұрақтарға жауап іздеген көрінеді.
Атаулар мектебі заттар мен құбылыстардың тілде бейнелену сәйкестілігіне баса назар аударды. (Мұндай мәселе Еуропалық философияда, яғни ортағасырлық схоластикада ондаған ғасырдан кейін ғана қарастырылған -- автор). Ал, заңгерлер мектебіне келетін болсақ, онда оның назары саяси-әлеуметтік мәселелерге ауып, мемлекет пен құқықтың шығу төркінін, олардың мәнін, мақсаттылық қызметін зерттеуді қолға алған. Бұл орайда, Конфуций ілімін өткір сынға алып, өздерінің көзқарастарын жасақтаған. Бұл мектеп Хань династиясының кезеңіне сай қалыптасқан деп білеміз. Оның іргетасын қалаушылардың бірі Шан Ян: Кім ақылды болса, ол заң шығарады, ал кім ақымақ болса, ол заңмен шектеледі. Қабілетті тәртіпті өзгертеді, ал, қабілетсіз тәртіп арқылы шырмалады. Тәртіпке шырмалған адаммен іскерлік туралы, ал заңмен шектелген адаммен өзгерістер туралы әңгімелеудің жөні жоқ депті.
Заңгерлер мектебі тәртіп (ли), жақсылық (дэ), адамгершілік, инсандық (жэнь) категорияларын қалыптастырып, дамытқан. Дао (жол) заттар мен құбылыстардың даму тәртібін белгілейді. Олардың мазмұны қатып қалған күйде болмайды, керісінше өзгеріп отырады. Бұл орайда Инь және Янның бірлігі арқылы жүзеге асырылады.
Қоғамдағы тәртіп дегеніміз кемшіліктерді сырттай мойындау. Мұның орнына билеуші мен қоғамның арақатынасын қайтадан реттеу керек. Билеуші заң (фа) немесе өкім (мин) шығарады, алайда олар қоғамның терең қатпарларына жетпейді (увэй). Себебі олар тек марапаттау мен жазалау жүйелеріне байланысты ғана шығарылған. Егер заң (фа) мен өкім (мин) өзгертіліп отырса, онда адамдардың да іс-әрекеті заман талабына сай өзгеріп отыруы тиіс. Өйткені, билеушінің орны көк тәңірінің қолдауымен белгіленген.
Заңгерлер мектебінің негізгі фәлсафалық тұжырымы жаңа заманға ескі киім кигізуте болмайды дегенге келіп саяды. Жаңа заман талаптарына сай жаңа заңдар шығарылуы тиіс. Жаңа тарихи шындық үшін басқарудың соны тәсілдері қажет. Конфуцийлік ілімнің нұсқауына ерік ескі тәртіпке қарайлай берудің пайдасы жоқ. Алайда, осы пікірдің авторы Хань Фэй, Цинь императоры Шихуанның оны қатты мойындап, қалған басқа мектептерге тиым салғанына қарамастан, өз атымен байланысты қалыптасқан қатыгез басқару тәсілінің салдарына шыдамай өзіне-өзі қол салған дейді, көне деректер.[8]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1 Қытай психологиясының тарихын зерттеуғе шолу.
Қытай психологиясының тарихын зерттеудің 30 жылдық тарихына көз жүгіртсек, оны Қытай психологиясының тарихы[9] оқулығына және оған қатысты университеттердегі жұмыстарға сілтеме жасай отырып үш кезеңге бөлуге болады. Төменде өз кезегінде қысқаша сипаттама берілген
(1) Бастапқы құрылу кезеңі (1978-1990 ж.)
университеттерге арналған гуманитарлық ғылымдар оқулықтары 《Қытай психологиясы》Гао Цзуши 1986 ж. Көлемі 《Қытай психологиясы тарихының таңдамалы материалдары》 Ян Гуоцай Осы екі еңбектен белгі болып. қытай психологиясы тарихын зерттеудің бірінші кезеңіне бөлуге болады.
Кезең: Бұл кезеңнің негізгі сипаттамалары - бұл Қытай психологиясының тарихын зерттеудің негізін қалап, көптеген зерттеу нәтижелеріне қол жеткізді.Олардың ішінде өкілдік монографиялар: 1981 жылы қытай психологиясының тарихы туралы алғашқы монография жарық көрді.[10] Ян Гуоцайдың 《Цинге дейінгі әулеттің психологиялық ойлары туралы зерттеулері》: 1986 жылы қытай психологиясы тарихының алғашқы оқулығы жарық көрді. Гао Цзюфу өңдеп, Пан Цзюудың кеңес беруімен қатар《Қытай психологиясының тарихы》,[11]одан, Ван Микенің Ежелгі Қытай Медициналық психология [12] Лю Вэньиннің түсдің ырым және түстуралы зерттеу ([13] Ян Синьхуидің Қытай психологиясының тарихын зерттеу [14] Ян Гуоцайдың Хан Вей дагы алты Корейлік психологиялық ой-пікірлер 》 [15]《Тан және соң психологиялық ой-пікірлер》 [16]《Мин және Цин психологиялық ой-пікірлер》[17] т.б. зерттеулер де осы кезеңдегі қытай психологиясының тарихын зерттеуде белгілі бір үлестерін қосты.
(II) Ізденіс кезеңі (1990-2000)
Ян Синьхуй, 2000 жылы жарық көрген Жалпы психология тарихының[18] редакторы қытай психологиясының тарихын әлемдік психология тарихының құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Бұл қытай психологиясының тарихын зерттеудің екінші кезеңі. Бұл кезеңнің негізгі сипаттамалары - бұл зерттеудің жаңа салаларын ашып, керемет нәтижелерге қол жеткізуі. Ян Гуоцайдың Қытай психологиясының тарихы [19] Ян Синьхуиның《психологияның жалпы тарихы》 . Сонымен қатар, Ян Синьхуйдің Қытай психологиялық ой-пікір тарихы [20] Ян Гуоцайдың Ежелгі Қытай психологиялық ой-пікірлер тарихы Ян Лянсуньдің Ежелгі Қытай психологиялық ой-Пікірдің құрылымы т.б. Бұл сонымен қатар маңызды ғылыми жетістік.
(3) Зерттеу кезеңін тереңдету (2000 ~)
2000 жылдан бастап Қытай психологиясының тарихын зерттеу үшінші кезеңге, тереңдетілген зерттеу фазасына өтті.Бұл кезеңнің негізгі сипаттамасы - алдыңғы сатыдағы зерттеулер негізінде жаңа бағыттарды іздеуді және әр саладағы зерттеу мазмұнын одан әрі тереңдетуді жалғастырды. Ең әсерлі трактаттар қатарына: 2005 жылы университеттерге арналған гуманитарлық ғылымдар оқулықтарыПсихология (екінші басылым) [23]қытай оқулығының қайта қаралған нұсқасы; Ян Гуоцайдың Қытайдағы білім беру психологиялық ой-пікірінің тарихы [24] Жаңа өрістерді зерттеудегі және жаңа пәндерді құрудағы жетістіктер туралы мақаланың екінші бөлігіндегі екінші тармақты қараңыз. Сонымен қатар, Ян Синьхуйдің Қытай психологиясының тарихы туралы [25] және Басқару ойы: ежелгі қытай менеджментінің психологиялық ой-пікірлер және оның қазіргі құндылығы [26] т.б. бұл қытай психология тарихының пәндік құрылысының жаңа жетістікге жеткендігін көрсетеді.
2- Қытай психологиясы тарихын зерттеудің негізгі жетістіктері
(1) Қытай психологиясы тарихының негізгі мәселелері бойынша белгілі бір стандарт алынды.
1.Қытай психологиясы тарихының негізгі категориялары.
Пәннің жетілуінің негізгі көрсеткіші. Зерттеу басталғаннан бері қытай психологиясының тарихы зерттеу жұмыстары мен оның категорияларын ұйымдастыруға үлкен мән берді. 30 жылдық талқылаудан кейін Қытай психологиясы (Екінші шығарылым) бойынша 10 жұп категория ретінде анықталды;
Дене мен рух туралы ілім, физиология және психология арасындағы қатынасты зерттейтін форма, ақыл және дене ;
Жан мен материя туралы ілім, психология мен объективтік шындықтың арасындағы қатынасты талқылайды;
Аспан мен адам туралы ілім, табиғат пен субъект, туа біткен факторлар мен Пайда болған факторлар арасындағы байланысты зерттейді.
Адам мен жануарлар туралы ілім. адамдар мен жануарлардың арасындағы айырмашылықты атап көрсетуге және Адам-ең қасиетті ілім
Қабылдау және ойлау туралы ілім, қабылдау мен ойлаудың мәнін және олардың өзара байланысын зерттейді.Тибет(есте сақтау және көңіл бөлу) осы санаттағы жұпқа кіреді.
Махаббат бен қажеттілік туралы ілім. эмоция мен тілек (қажеттілік) арасындағы байланысты талқылайды.
Ерік туралы ілім, Ерік мен сана табиғаты мен байланысын зерттейді.
Ақыл мен әрекет туралы ілім , ақыл мен әрекет табиғаты мен байланысын талқылайды.
Мінез бен адет туралы ілім , адам табиғатынан және әдеттерден (әлеуметтік) және олардың өзара қарым-қатынастарын талқылайды.
(10) Білім және тәжірибенің туралы ілім, білім мен іс-әрекеттің (тәжірибенің) байланысын талқылайды. [27]
Талқылау барысында Пан Цзю. , Гао Цзюфу, Ян Гуокай, Ян Синьхуй және т.б. бес жұп, жеті жұп немесе сегіз жұп санаттар ұсынды,мұнда аталған 10 жұп санаттар осы синтезге негізделген.
Алайда, кейбір ғалымдар алдыңғы категорияларды белгілеуде 4 проблема бар деп атап көрсетті:
негізгі категориялар туралы біртұтас түсінік әлі қалыптаспаған,
категорияларды біріктірудің логикалық жүйесі әлі қалыптаспаған.
Кейбір категориялардың сұрақтары бар;
категорияны анықтаудың 5 қағидасы ұсындылды： өмір сүру принципі, кемсітушілік қағидасы, сәйкестендіру қағидасы, түсіндіру қағидаты және қолданылу принципі.
2. Қытай психологиясы тарихының тұжырымдамалық жүйесі.
Кез-келген пәннің тек өзінің негізгі категориясы ғана емес, сонымен бірге өзіндік тұжырымдамалық жүйесі бар және қытай психологиясының тарихы да бірді. Басында көп ұғымдар болған жоқ, мысалы, сол кезде Психология [28]қытай энциклопедиясының көлемінде небары 30 жазба болған. Зерттеу дамып келе жатқанда, ол мойындайтын тұжырымдамалар көбейіп келеді.Мысалы, 1989 жылы жарық көрген Психология сөздігіне[29] 400-ден астам термендер енгізілді, бұл қытай психологиясының тарихын көрсетеді. Пәннің мәртебесі бастапқыда бекітілген. Бір кездері, қытай психологиясының тарихын кеңейту мен терең зерттеудің арқасында, оның танылған тұжырымдамалары біртіндеп мыңға жетті.Мысалы, Шанхай білім беру баспасы 2003 жылы басып шығарған Психология сөздігі[30] қытай психологиясын қамтыды. Тарихта 1253 жазба бар. Бөлу: -547 жалпы ежелгі қытайлық психологиялық ойлар, -131 ежелгі қытайлық тәрбиелік психологиялық ойлар, 97 ежелгі қытай әдеби психологиялық ойлары, 101 ежелгі қытайлық медициналық психологиялық ой-пікірлері 101 ежелгі қытай әскери психологиялық ойлары, 113 Мақалалар, Ежелгі Қытайдың әлеуметтік психологиялық ойлары 86, Ежелгі Қытайдағы сот психологиялық ой-пікірлері 29, Қазіргі Қытай психологиясы 149. Бұл қытай психологиясы тарихының пәндік табиғаты негізінен жеттіліқті көрсетеді
3. Қытай психологиясы тарихының архитектурасы
Тиісті түсініктерді синтездей отырып, біз бір келісімге келе аламыз: Қытай психологиясы тарихының архитектурасы үш деңгейден тұруы мүмкін, яғни ондықты зерттейтін теориялық психологиялық ой-пікірлері. Кең категориялар - Дене мен рух ,Жан мен материя, Аспан мен адам,Адам мен жануарлар, Қабылдау және ойлау, Махаббат бен қажеттілік, Ерік, Ақыл мен әрекет,Мінез бен адет, білім мен іс-әрекет формаларының теориялық мәселелері. Негізгі психологиялық ой-пікір шеңбері: негізгі көзқарас ( рух пен ақыл-ойға көзқарас), мазасыздық туралы психикалық ойлау, құмарлық психикасы, ерік психикасы, сексуалдық менталитет. Қолданбалы психологиялық ой-пікірлері, оның ішінде сегіз салалық пәндер, атап айтқанда, педагогикалық психологиялық ой-пікірлері,әскери психологиялық ой-пікірлері,медициналық психологиялық ой-пікірлері, әлеуметтік психологиялық ой,-пікірлері,басқару психологиялық ой-пікірлері,заң психологиялық ой-пікірлері, психофизиологиялық ой-пікірлері,Осы пәндердің әрқайсысының өзіндік базалық негіздері бар. Мысалы, педагогикалық психологиялық ойлау шеңбері: негізгі көзқарастар (негізінен адамның табиғаты теориясы және білім теориясы)адамгершілік тәрбие психологиялық ойлау, Дифференциалдық психологиялық ойлау мен мұғалімнің психологиялық ойлау .
4. Қытай психологиясы тарихының зерттеу нысаны туралы.
Негізгі келісім: қытай психологиясы тарихының дамуына сәйкес психология мен психологиялық ой-пікір арасындағы шекара сызылып, оны өзара байланысты және әртүрлі болатын екі пәнге бөлу керек, яғни ежелгі Қытай психологиялық ойының тарихы. Ал қазіргі қытай психологиясының тарихы. Осы екі пәннің зерттеу нысандары бір-бірінен ерекшеленеді: біріншісі ежелгі қытай психологиясының ой-пікірлерінің пайда болуына, қалыптасуына және дамуына, оның сипаттамалық құрылымы мен заңдылықтарының зерттеу нысаны екендігіне негізделген. Зерттеуде психологиялық-философиялық ойлаудың, қоғамдық-саяси және ағартушылық ойлаудың және этикалық және логикалық ойлаудың бес аспектісі арасында нақты сызба салуы керек. Соңғысы - қазіргі қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы мен даму фактілері, сипаттамалары мен құрылымын зерттеу. Зерттеулерде қазіргі психологияны қазіргі жана психологиядан ажыратуымыз керек: біріншісі өтпелі сипатқа ие, яғни бұл қытай психологиялық ойы мен батыстық жүйелік философия мен психологияның үйлесімі, соңғысы батыстық ғылыми психология мен Қытай Психологиялық зерттеу нәтижелерінің үйлесімі. Қытай психологияның тарихы психология тарихының бір саласы болып табылады және ежелгі қытай психологиялық ойының мен қазіргі қытай психологиясының пайда болуы, қалыптасуы, даму тарихын зерттейтін пән болып табылады.[31]
5. Қытай психологиясы тарихының негізгі белгілері
Кейбір ғалымдар ежелгі қытайлық психологиялық ой-пікірлер тарихының бес сипаттамасы бар деп санайды:
(1) материалистік және идеалистік психологиялық ойлардың қарсылық, күрес және дамуы;
(2) конфуций және даосистік психологиялық ойлардың қарсыластығы мен бірігуі;
(3) психологиялық ой-пікірі философиялық теориясы мен биологиялық онтологияның бірлескен дамуы;
(4) жалпы психологиялық ой-пікірі және қолданбалы психологиялық ой-пікірі қатарлас дамуы;
(5) дәстүрлі психологиялық ой-пікір үйлесуі мен дамуы және сыртқы психологиялық ғылымның әсері.
Кейбір ғалымдардың төрт негізгі сипаттамасы бар:
философиялық және психологиялық ойлар мен ғылыми психологиялық ойлардың үйлесімі.
гуманистік рух пен ғылыми рухтың бірлігі. Ежелгі Қытай философиясы мен психологиясында гуманистік рух басым, сонымен қатар ғылыми рухқа сәйкес келетін көптеген пікірлер мен материалдар бар. Ал Қазіргі қытай ғылыми психологиясында ғылыми рух басым, сонымен қатар гуманистік рухқа сәйкес келетін кейбір көзқарастар мен материалдар бар.
Теория, негіз және қолданбалы психологияның үштұғырлығы.
(4) Әр түрлі мектептердің психологиялық ой-пікірді қарсыластығы мен бірлігі. Ежелгі қытай психологиясының ой-тұжырымдарында конфуцийизмнің, моцизмнің, даузинің, заңның және буддизмнің әртүрлі мектептері бар, олардың қарама-қарсы және біріккен жақтары бар.Бірақ қазіргі қытай психологиясының ой-пікірлері кез-келген теориялық көзқарасты алға тартты және қалыптасқан жоқ[32]
6. Қытай психологиясының тарихы мен жетістіктері туралы.
Кейбір ғалымдар үш аспекттен жинақтап, қорытындылады:
Біріншіден, ежелгі Қытай психологиялық ой-пікір жетістіктері мен үлестері:
психология мен физиологияның байланыс теориялық тұрғыда шешті.
(2) Психология мен объективті шындық арасындағы байланыс теориялық тұрғыда шешті
Адамның психологиялық іс-әрекетінің негізгі заңдылығы - бұл туа біткен және иеленген қорытпа.
Адамдарды бағалайтын және адамдар қымбат гуманистік дәстүрді қалыптастырды.
Адам табиғатының әртүрлі теорияларын көрсетеді
Эротизмнің табиғаты мен эротикаға деген көзқарастарын зерттейді.
Қытайлар даналық пен энергия салыстырмалы түрде тәуелсіз деген пікірді алға тартады.
Теориялық психологияның және негізгі психологияның құрылымдық жүйесі құрылды.
қолданбалы психологиялық ойдың кең өрісін ашты.
(10) Мәселе туралы толығымен ойлануға мүмкіндік берді[33]
Екінші - қазіргі қытай психологиясының жетістіктері мен қосқан үлесі:
әр түрлі батыстық психологиялық мектептерге жан-жақты және жүйелі шолу.
Психологияның негізгі теорияларын зерттеуге баса назар аударды
Жергілікті табиғатпен психологиялық зерттеулерді жүйелі түрде дамыту.
(4) Алдын-ала қазу мен қайта құру, ежелгі қытайлық психологиялық мұраны түсіндіру және салу.
Психологиядағы іргелі зерттеулер мен қолданбалы зерттеулер кең көлемде жүргізілді.
Көптеген ықпалды психологиялық еңбектер жарық көрді
(7) Өз үлестерін қосқан бір топ психологтарды оқыды.
Үшіншісі - қытайлық білім беру психологиясының жетістіктері мен қосқан үлесі:
тәрбиелік психологиялық ойлардың теориялық негізін қалыптастыру - адам табиғатының түрлі-түсті теориясы.
Тәрбиелік психологиялық ойдың тағы бір теориялық негізін бір-бірлеп алға қойды
Білімді мінез-құлық теориясы оқыту және адамгершілік тәрбиесі процесіне теориялық қолдауды қамтамасыз етеді.
оқу процесінің табиғатын, сипаттамасын, құрылымы мен заңдылықтарын ашады.
білімнің, сүйіспеншіліктің, ниеттің және іс-әрекеттің төрт кезеңінен (байланыстарынан) тұратын дәстүрлі адамгершілік тәрбие үлгісі қалыптасты.
Тиімді оқыту мен адамгершілік тәрбие принциптері мен әдістерінің жиынтығын шығарды.
Білім беру мен оқытудағы интеллектуалдық және интеллектуалдық емес факторларды қарастырды.
Психология мен ептілікке негізделген оқытудағы жекелеген айырмашылықтар туралы көптеген құнды ойларды ортаға салыңыз.
Мұғалімдердің психологиясын көптеген аспектілер бойынша зерттеді және бірқатар негізгі талаптарды қойды.
(10) Қытайдың білім беру психологиясы ұзақ мерзімді оқу практикасының жемісі[34]
7. Қытай психологиясының тарихын зерттеу әдістемесі.
Әдістеме негізінен үш деңгейден тұрады, атап айтқанда идеология, зерттеу принциптері мен зерттеу әдістері, сондай-ақ қытай психологиясының тарихын зерттеу әдістемесі де соланин.
Пан Вэй мен Гао Жуефудың жетекшілігіндегі идеология тұрғысынан біз барлығымыз диалектикалық материализм қытай психологиясының тарихын зерттеудің негізгі бағыттаушы идеологиясы болып табылатындығын айтамыз. Қытайлық психологияның тарихын зерттеу үшін материалистік, диалектикалық және тарихи перспективыды қолдану арқылы оның контекст развития мен заңдылықтарын объективті, жан-жақты және жүйелі түрде түсініп, ғылыми баға бере аламыз деп есептеледі.
Зерттеу принциптері тұрғысынан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz