Үйірме жұмысында балалардың қабілеттерін дамыту мақсаты
КІРІСПЕ
Қазақ халқы ұлт болып жаралғалы осы дәстүрлі музыка өнерімен байланыстырған. Халық арасында: Әуен мен әуезге деген қабілет дүниеге келгенде бірге дарыған - деген сөз бар. Халқымыздың еңкейген кәріден еңбектеген баласына дейін ән, әуен десе ішкен асын жерге қойып, халық музыкасын жоғары бағалағаны бәрімізге мәлім.
Алайда, қазіргі таңда, жаһандану, батысқа бет бұрушылық заманында бола - шақ ұрпағымыз өзінің төл өнерін ұмытпасын десек, әзірден бастап шаралар қол - дануымыз керек. Мектепте музыка сабағында дәстүрлі музыканы тереңдетіп өту арқылы оқушыларды өнерге баулуға құрметтеуге үйретуге болады.
Жоғарғы сынып оқушыларына дәстүрлі музыка өнерін үйрету оларға сұлулық әлемін үйретіп қана қоймайды, сонымен қатар халықтық өнерге деген құрмет пен рухани мәдениеттің деңгейін көтеруге ықпал етеді. Негізгі міндет - дәстүрлі халықтық музыкалық мұраны, оның ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан озық үлгілерін оқушыларға үйрету құралына айналдыру, дәстүрлі музыкалық талғамның көркемдік және мәдени деңгейін дамыту.
Қазіргі уақытта музыка сабағында дәстүрлі әндер, шешендік өнер, айтыс, поэзия, ән және гимндер бар.
Сонымен қатар, ұлттық өнерге осылай оқушыларды жастайынан баулу олардың адамгершілік, эстетикалық қасиеттерін дұрыс қалыптастыруына мәдени дәстүріне деген сыйластық сезімін дамытуға әсерін тигізеді.
Егер қазақтың музыкалық мәдениетін қарастыратын болсақ, келесі мысалдарды келтіруге болады: топтың өзіндік музыкалық аспаптары мен орындау стилі болды.
Қазіргі оқушыларды әлемдік музыкалық мұрамен таныстыру, оларды халықтық және классикалық музыкамен таныстыру жаңалық емес. Классикалық және қазақ халық музыкасындағы дағдарысты қабылдау музыка мұғалімінің іс-әрекетімен анықталады.
Біздің ойымызша, оқушылардың халықтық және классикалық музыкаға деген қызығушылығын ояту үшін әртүрлі әдіс-тәсілдердің кең спектрі қажет. музыканы үйлестіру формаларын, сыныптан тыс және сыныптағы жұмыстарды табу, оқушылардың жұмысын жандандыру. Әрине, қазақтың халық музыкасына ерекше назар аудару керек. Бұл өнерді сақтау және жандандыру сияқты.
Оқытушының басты міндеті - оқушы балалардың назарын қазақтың дәстүрлі музыкасына аудару. Қазақ халықының музыкалық идеясының мазмұнының маңыздылығы іс жүзінде дәлелденген.
Сол себепті мұғалімнің міндеті - музыканы зерттеуде шығармашылық ізденісті ұйымдастыра білу, әсіресе оның мазмұны мен сипатын тәрбиелеу, оқушылардың сабақта нақты эмоционалды көңіл-күйін қалыптастыру.
Нәтижесінде оқушылар шығарманың идеялық және эмоционалды бейнесін құруға, мазмұнның эмоционалды мазмұнын ашуға және оқытылатын шығарманы көркемдік бейнелеудің көркемдік құралдарын табуға толық мүмкіндік алады.
Қазақ халқының тарихының мәні ән мен көңіл-күйге толы. Сондықтан біз ұлттық дүниетаным мен идеяларды қазақ халқының мәдени және рухани даму ерекшеліктерінен алшақтатпауымыз керек, керісінше, ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық музыкамыздың құрылымын жаңартып, ғылыми негізде талдауға тиіспіз..
Халқымыздың рухани байлығы- ән мен күй бүгінгі таңда тамаша тәрбие көзі болумен қатар, кәсіби музыканың негізгі арқауы екенін естен шығармаған жөн. Міне, халықтың музыка өнеріндегі өте бай рухани қазынамен оқушыларды таныстырып, олардың озық үлгілерін үйрету музыка пәнінің негізгі мақсаты болып табылады. Қазақтың ұлттық мәдениетін де көтеретін - музыка. Музыка пәні басқа пәндерменде сабақтасады.
Зерттеудің өзектілігі: дипломдық жұмысымыздың өзекті тақырыбы - музыка арқылы орта мектеп оқушыларының шығармашылығын дамыту, ойлау қабілетін дамыту, музыкалық аспаптық музыканы енгізу, қазақтың дәстүрлі өнерін енгізу. Бүгінгі оқушы - біздің болашағымыз. Қазақстанның болашағы жастардың қолында. Бүгінгі оқушыларымыз мен 15-20 жастағы жастар 2050 жылы еліміздің мықты күшіне айналады, - деді президент бұл бағдарлама Рухани жаңғыру бөлігі болып табылатынын атап өтті.
Осы сөздерге сүйене отырып, жоғары сынып оқушыларының музыкалық деңгейдегі рухани деңгейін дамыту, жаңа жүйелер, жаңа технологиялар көмегімен заманауи бағытта білімдерін нығайту - біздің кезек күттірмейтін міндетіміз деп айта аламыз.
Зерттеу мақсаты: орта мектеп оқушыларының музыка пәні арқылы дәстүрлі музыканы интерпретациясын теориялық негіздеу және оқыту әдістерін анықтау, оның практикада тиімділігін тексеру.
Зерттеу жұмысының нысаны: жоғары сынып оқу білім-тәрбие үрдісі.
Зерттеудің міндеттері:
1. Жоғары сынып оқушыларының музыкалық білім беру жүйесін сипаттай отырып музыкамен халық дәстүрін тарихи негіздеу;
2. Мемлекеттік рухани жанғыру бағдарламасының мәдениет саласындағы маныздылығын анықтау;
3. Музыка сабағының әдістемелік құрылымын зерделеу арқылы оқытудың тиімділігін анықтау;
4. Мемлекеттік рухани жанңыру бағдарламасын жоғары сыныптың оқу үдерісіндегі сабақтастығын тәжірибе жүзінде алға қою;
Зерттеудің ғылыми жаңлығы:
- білім алушылардың дәстүрлі халық қазақ өнерін бағалай білуді даму мүмкіндіктері анықталып, құрылымдық-мазмұндық сипаттамасы жасалынды;
- оқушылардың музыка сабағында музыкалық тәрбиесін пайдаланудың шарттары жәнеәдістері анықталды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: таным теориясы, жеке тұлға, музыкалық-орындаушылық қабілеті туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық, музыкалық-педагогикалық теориялар, теория мен эксперименттің арақатынасы туралы тұжырымдар, тұлға және оны қалыптастырудағы іс-әрекет теориялары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыс ішінде сурет және кестелер қолданылған.
І ТАРАУ. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БҮЛДІРШІНДЕРДІҢ МУЗЫКАЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗЕРТТЕУЛЕР
0.1 Мектепке дейінгі музыкалық білім беру туралы ғылыми теориялық түсінік
Бүгінгі жахандағы елдер мен халықтардың өзара тарихи байланысының дамуы, экономика, мәдениет пен ғылымның әлемдік деңгейге бет бұруы, өзекті мәселелерден туған қайшылықтар, ұлттық деңгейде қалуды көтермеуі ғылыми-білімнің түрлі салаларында әлемдік іс-тәжірбиені оқып үйренудің қажетті шарт екенін дәлелдеді.
Бүгінгі таңда біздің қоғамның өзгеруі турасында Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты маңызды міндеттердің бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, жастарға білім беру мен тәрбиелеудің негізі болып табылатын орта мектептердегі педагогикалық процесті жетілдіру.
Ал білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылыми және практикалық жетістіктер негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби дамуына бағытталған білім беру үшін қажетті жағдайлар жасау. Сондықтан модернизация бағыттарының бірі - жаңа білім беру жүйесін құру. Бұл мұғалімдерге ескіден жаңасына қарай барлық бағыттарды іздеуге мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Бастауыш мектеп - баланы оқуға тәрбиелеудің және тәрбиелеудің негізгі кезеңі, ол өзін тұлға ретінде ашуға, жалпы дамуды қалыптастыруға ықпал етеді. Қазіргі уақытта білімге қойылатын талаптар бір оқушының қызығушылықпен білім алатындығы. Бұл біздің өмірімізде болып жатқан өзгерістерге байланысты қоғамға шығармашылық белсенділік пен шығармашылық тұлға қажет екендігін дәлелдейді.
Оқушылардың шығармашылығын арттыру және ынталандыру үшін сабақтарды төмендегідей түрде өткізуге болады.
Шығармашылық - бұл өте күрделі психологиялық процесс, егер кез-келген бала оқу процесінде адамзаттың тәжірибесін білсе, екіншіден, кез-келген оқушы шығармашылық әрекеті арқылы өзінің ішкі әлеуетін дамытады. Шығармашылық белсенділіктің айырмашылығы - баланың өзін қалыптастырудың, идеяларын жүзеге асырудың жаңа тәсілдерін іздеуі.
Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығына өзін-өзі тануға шыңдауға ұмытулы, ізденуі. Өмірде дұрыс бағыт үшін адам дұрыс ой түйіп, өздегенін сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Бұл адамның қабілеттерін дамытуға, олардың жоғалуын болдырмауға, рухани күшін нығайтуға және өмірден өз орнын табуға орасан көмектеседі.. Себебі адам туынды ғана емес, жаратушы да.Философияда оқушы баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен қабілет ұғымының мәнін терең түсініп алуды қажет етеді. Қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетін орындауға жағдай жасалатын жеке ерекшеліктері дегенді нақты атап көрсетеді. Сондықтан да, бастауыш сынып оқушыларының тұлғалығын тәрбиелеу үшін, ең алдымен олардың қабілеттерін дамытудың мән зор.
Оқушының шығармашылығын арттыру - адамның өмір шындығына, өзін-өзі тануға ұмтылу, іздені.
Музыканың адамға әсері туралы Мағжан Жұмабаевтың: "халықтың бергісіне мұқтаждығын есіне алды, ақыр соңында қан қайнаған кезде қандай әдемі тас, дауыспен көңіл бөле отырып, оның барлық аумағында қолданылады, тіпті арқалары қызады", - дейді [21].
Қ. Дүйсембинова музыканы оқыту процесінің өзіндік функциялары бар екенін атап өтті:
- Музыканы оқытудың тәрбиелік мәні оқушыларымызды музыкалық ғылыми білім және іскерлік дағдылар жүйесімен жабдықтау болып табылады. Түпкі нәтиже - білімді практикада саналы түрде қолдана білу;
- Музыканы оқытудың тәрбиелік функциясы - бұл музыканы оқытудың мазмұны, формасы мен әдістерімен анықталатын және оқытушы мен оқушыларымыз арасындағы қарым-қатынас арқылы жүзеге асатын процесс. Музыканы оқыту процесінде белгілі бір жеке көзқарастар, көзқарастар, жеке қасиеттер, музыка өнеріне жеке көзқарастар, музыкалық іс-әрекеттер, пікірлер, мінез-құлық қалыптасады;
- Музыканы оқытуды дамыту функциясы мұғалімнің басшылығымен жүзеге асырылады. Музыкалық білім беруді дұрыс ұйымдастыру оқушыларға сенсорлық, қозғалыс және мотивациялық әрекеттерді дамытуға көмектеседі. Адамның қажеттілік пен таным процесін жандандыру арқылы, әсіресе музыкалық есту, музыкалық есте сақтау, музыкалық ойлау, қиял, сондай-ақ музыкалық қабілеттер дамиды.
Бүгінгі мектептің басты міндеті - рухани бай, дамыған жеке тұлға қалыптастыру.
Адамды қалыптастырудың бірден-бір жолы - адамзаттың жинақталған мәдени байлығын ұлттық байлықпен ұштастыру, оны оның озық үлгілерімен байланыстыру.
Заманауи технологиялық талаптар жеке тұлғаны оқыту мен тәрбиелеуге бағытталған. Оқушыларымыздың Мен, ақыл-ой, өзін-өзі тану, өмірден өз орнын таба білу сияқты мәселелерін музыкада ерекше орын алады.
Оқушылардың музыкалық шығармашылығы іс-әрекет барысында қалыптасады. Ғалымдардың пікірінше, дарынды бала деген ұғым жоқ. Әр музыка мұғалімінің қасиетті міндеті - осы қабілеттің қайнар көзін және оны әрі қарай дамыту.
Музыка пәні тұтастай алғанда жетілген эстетикалық сезімі мен бай рухани дүниесі бар адам үшін тәрбие көзі деп сеніммен айтуға болады.
Мектептегі музыкалық педагогикалық жұмыстың негізгі мақсаты - оқушыларды музыканың даму процесін талдауға үйрету. Есту тұжырымдамаларын музыкалық тәуелсіз орындау. Көптеген адамдар музыканы тыңдайды, бірақ оны аз тыңдайды, әсіресе аспаптық музыка, онда адамдар көбінесе музыканың жеке сәттерін қабылдайды немесе дәлірек айтсақ, осы сәттерден алған әсерлерін айтады. Жұмыс олар үшін мүлдем түсініксіз.
Сонымен бірге, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру үшін келесі тапсырмаларды орындау қажет: қазақ халықының музыкасын қабылдай және талдай білу; өзара пікірталастар мен пікірсайыстарға белсенді қатысуы; өз бетінше жұмыс жасау; нәтижеге, жетістікке ұмтылу; қиын тапсырманы өз бетінше таңдауға ұмтылу; практикалық қызметті талдауға қызығушылық;
Егер біз халқымыздың музыка саласындағы өткен тарихына терең үңілсек және теорияны және практикада оқушыларымызға осы өнерді жүйелі түрде қолданатын болсақ, онда оқушыларымыздың шығармашылығы:
- қазақ халық музыкасының пайда болу тарихы, оның ерекшеліктерін жүзеге асыруға ұмтылу;
- тәрбиелік құндылықты, қазақ халық музыкасының сезімталдығының әсерін анықтау және талдау әрекеті;
- Біз қазақтың халық музыкасын жеткізуде нәтижеге жету қабілетін дамыта аламыз.
Музыканың даму логикасын білмей және оны жан-жақты талдамай, музыканы қабылдау және бағалау мүмкін емес.
Қазақ халық музыкасының өзіндік мәні мен маңызы, қадір-қасиеті мен ерекшеліктері бар. Қорытынды: адамның армандары, қуаныштары мен қайғы-қасіреттері, өмір құбылыстары сіздің санаңыз бен жүрегіңізге түрлі сиқырлы жіптер арқылы беріледі, ал мәні - өзінің сиқырлы және әдемі ырғағымен, тербелісімен адамды әлем құпияларын түсінуге және сезінуге мәжбүр етеді. Оның негізгі мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру мен сәттілік ұстаздың кәсіби шеберлігіне, шеберлігі мен біліміне байланысты.
Мұғалім оқушының қабілеттерін, білімін, қабілеттерін, дағдыларын бағыттайды, оған тұлға ретінде дамуға мүмкіндік береді, бірге жұмыс жасайды және оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытады.
Оқушылар шығармашылығының ерекшеліктері:
1-ден бастап, педагогикалық: басқаша ойлайды, үйренуге тырысады, белсенді, көп білім алады және оларды ұмытпайды.
2, психологиялық тұрғыдан: ішкі сезім әр түрлі - өте сезімтал, шыдамды, ұстамды, бастысы - сізді қызықтыратын нәрсе.
3, физиологиялық: мақсатқа жетудегі табандылық, дамудың жылдамдығы, қиял, қиялдың басым болуы.
4, әлеуметтік ерекшелігі: дамыған адамгершілік мәні, міндеті, жоғары адамгершілік қасиеттері.
Бүгін біз мұғалімдерге қазақтың халықтық музыкасы негізінде мектептердің оқу-тәрбие процесінде оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруды жақсарту бойынша келесі ұсыныстарды ұсынамыз:
- оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудағы қазақ халқы
оқу үрдісінде музыкалық материалдарды пайдаланудың жүйелік және әдістемелік кешенін жетілдіру;
- оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруға тәрбиелеу
сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен ұйымдастыруда қазақ халқының музыкасын жүйелі пайдалану, олардың қызығушылығын қалыптастыру және дамыту;
- бастауыш сынып мұғалімдерімен қазақ халық музыкасын оқу-тәрбие үрдісінде қолдануға байланысты үлгілі мұғалімдердің шеберлігін кеңінен насихаттау мақсатында семинарлар, тренингтер, әдістемелік кеңестер және дәстүрлі емес ашық сабақтар өткізу.
Қазіргі қоғамның талабына сәйкес мектеп мұғалімі - кез-келген ортаға бастамашы бола отырып, жаңашыл, креативті, жоғары мәдениетті, білімді ғалым, сезімтал психолог, білімді жұмысшы, терең білімді ғалым, көркем, рухани бай, шебер ұстаз. болуы керек.
Музыка мұғалімдері оқушыларға қазақ халық музыкасын терең үйретеді, оның ерекшеліктері музыкалық білім дағдыларын қалыптастыруда тиімді.
Бүгінгі таңда мектептерге қойылатын талаптардың бірі оқушылардың шығармашылық білімін қамтамасыз ету, олардың ғылыми деңгейін көтеру, сонымен бірге жалпы оқушылардың жан-жақты танымдық іс-әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру болып табылады. Әлемдік ғылымда табиғаттың, қоғамның және адам ойының дамуына ғылыми көзқарас бірнеше ғылымдардың өзара әрекеттесуі аясында білім негізі негізінде қалыптасады.
Нақты ғылыми жүйеден туындайтын білім барлық өмірлік және әлеуметтік құбылыстарды дұрыс тануға мүмкіндік беретін әртүрлі пәндер жиынтығынан тұрады. Сондықтан оқу процесі оқу жоспарындағы барлық пәндер осы білім беру жүйесін негіздеуге бағытталған жағдайда ғана тиімді бола алады.
Мәселенің психологиялық,педагогикалық және педагогикалық аспектілері
Қазіргі дидактиканың маңызды бағыты оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру болып табылады. Қазіргі уақытта білім беру мекемелерінің алдында білім, білік және дағдыларды игеру ғана емес, сонымен қатар шығармашылық ойлау қабілетімен сипатталатын жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Бұл оқушылардың шығармашылығын дамытудың маңыздылығын дәлелдейді.
Әдебиетте шығармашылық терминінің түрлі анықтамалары бар. Мысалы, С. И. Ожеговтың сөздігінде Шығармашылық - жаңа материалдық және мәдени құндылықтардың пайда болуы анықталған.
Ал энциклопедиялық сөздікте былай делінген: Шығармашылық дегеніміз - бұл өзіндік жұмыс пен адамның іс-әрекетіндегі жоғары деңгей. Бұл бір нәрсені өзгерту, жақсарту, жаңа нәрсе ойлап табу, өзіндік бірдеңе жасау қажеттілігі .
С.Л. Рубинштейн ... шығармашылық - бұл жаңа түпнұсқа және әлеуметтік құнды өнімдер шығаруға әкелетін іс-әрекет дейді.
Б.Д. Эльконин шығармашылыққа келесі анықтама береді: Шығармашылық дегеніміз - бұл шығармашылықтың ерекше түрі, жаңа нәрсе және өткеннің механикалық қайталануы емес, егер ол қайталанбас, ерекше, өзін-өзі көрсететін болса, егер ол өзін дәлелдейтін болса, онда бұл шығармашылық әрекет. Туралы айтуға болады .
Жалпы, оқушылардың шығармашылық белсенділігі, шығармашылық қабілеттері ғылыми, педагогикалық, психологиялық проблема ретінде айтарлықтай зерттелді. Оқушылар арасында шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесін қалыптастыру И.Я. Лернер.
В.В. Давыдова: шығармашылық - бұл тұлғаның негізі, тұлғаның маңыздылығы оның шығармашылық қажеттіліктері мен қабілеттеріне байланысты
Кан-Калика пайымына сәйкес шығармашылық өзін-өзі дамыту процесі тұлғаның барлық салаларын қамтиды және зияткерлік және эмоционалдық қажеттіліктерге жауап береді, ең бірінші, өзін-өзі дамыту процесі әрқашан жаңа деңгейге көтеріледі - шығармашылық өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау, өзін-өзі басқару, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тану және т.б. барлық процестерді жеделдетеді.
А. Н. Лук адам шығармашылығының дамуы мен қалыптасуы, ең алдымен, шығармашылық ойлауға байланысты деп тұжырымдайды. Ол код арқылы ақпаратты беру қабілеттілігіне, ақпаратты беру қабілетіне, ойлау икемділігіне, ой тереңдігіне, іс-әрекеттерді шығармашылықтың белгісі ретінде бағалауға баса назар аударады. Шығармашылықты үш топқа бөледі: мотивациялық қабілеттер, эмоционалды қабілеттер және ақыл-ой қабілеттері.
Ю.Г. Юдин оқушылардың шығармашылық белсенділігі мен қабілеттерінің негізгі белгілерін қарастырады, оларға сәйкес қалыптасады:
- оқушының міндетті шығармашылық әрекеті;
- оқушының шығармашылық белсенділігінің пайда болуының әмбебаптығы;
- сыныптағы ерекше эмоционалды шығармашылық атмосфера және оқушылардың қызығушылығы;
- оқушылар жаңа бір жаңалық ашады.
Сонымен, ғалымдардың шығармашылығы туралы түсіндірулеріне сүйене отырып, біз шығармашылықтың мәнін келесідей анықтаймыз: шығармашылық дегеніміз - адамның өмірде жоқ жаңа инновацияларды құруға, мәселелерді шешуде немесе бір нәрсені жақсартудағы белсенділігі мен тәуелсіздігінің көрінісі.
Бастауыш мектепте оқытудың басты ерекшелігі - оқушының жекелей білім деңгейін қалыптастыру, оны өнер арқылы қоршаған ортаның сұлулығын түсінуге үйрету.
Жалпы білім беретін мектепте оқу процесін шығармашылық тұрғыда ұйымдастыру, оны өзара байланыстыру, адамның интеллектуалды өрісін байыту, сонымен бірге барлық адами құндылықтардың бірлігі, әлем біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми идеяны қалыптастыру.
Жалпы ұғымдарды, пәндер арасындағы заңдылықтарды, танымдық, зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін дамыту, оқушылардың іс-әрекеттері, білім жинақтау, практикалық қолдануға үйрету және т.б. ескере отырып, оқу процесін тиімді ұйымдастыру мәселелерді дидактикалық тұрғыдан шешуге тиіс.
Осыған орай, білім беру процесі негізінде жалпы білім беретін мектеп пен бастауыш мектепті ұйымдастыру, оны өзара байланыстыру, адамның интеллектуалды өрісін байыту, барлық адами құндылықтардың бірлігі, әлем біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми идеяны қалыптастыру.
Музыкалық пәндер арасындағы жалпы ұғымдар мен заңдылықтарды ескере отырып, оқу процесін тиімді ұйымдастыру, оқушылардың танымдық, зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру, білім жинақтау, оларды практикада қолдануға бағыттау мәселелері дидактикалық шешілуі керек.
Білім қазіргі ғылым саласының, мәдениеттің, ғылыми-техникалық прогрестің даму деңгейіне тұтастай сәйкес келуі керек. Жалпы білім беру мазмұны ғылымдардың өзара әрекеттесуіне, өндірісті модернизациялау процесі мен әлеуметтік дамуға тікелей әсер етеді.
Халқымыздың еңбек сіңірген ұлдары - Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, олар өз елін прогресс жолында жетелеп, сол кезде қазақ даласында мәдениет пен білімнің қажеттілігін баса айтты.
Қазіргі кезеңдегі өскелең жас ұрпақтың білімі мен тәрбиесі мәселесінің философиялық аспектілері Ғ.Ғ.Ақмамбетов, Ж.М.Әбділдин, М.Баймаханов, А.Н.Нысанбаев, Қ.Шүленбаев, психологиялық - педагогикалық тұрғыдан С.Қалиев, Б.Р.Айтмамбетова, Қ.Б.Жарықбаев, Қ.Қ.Жампейісова , Р.М.Қоянбаев, Л.К.Керимов, Б.Ы.Мұқанова, Ж.Ы.Намазбаева, Г.Қ.Нұрғалиева, Т.Сабыров, Г.И.Уманов, Э.И.Шыныбекова, С.Ұзақбаева, А.А. Қалыбекова, К.Қожахметова, А.А.Бейсембаева және т.б. ғылыми еңбектерінде қарастырылды.
Әлемдік ғылымда табиғат, қоғам және адам ойының дамуына ғылыми көзқарас бірнеше ондаған ғылымдардың өзара біркелкі әрекеттесуіндегі білім жиынтығы негізінде қалыптасады, ал шынайы ғылыми жүйеден алынған білім әртүрлі пәндердің жиынтығынан тұрады. Сондықтан оқу процесі оқу жоспарындағы барлық пәндер осы білім беру жүйесін қалыптастыруға бағытталған жағдайда ғана тиімді бола алады.
Бастауыш мектепте оқытудың негізгі міндеттерінің бірі - өнер арқылы қоршаған ортаның сұлулығын түсінуге үйрету. Осы салада музыка жасау басқа пәндермен тығыз байланыста болу үшін бастауыш сынып мұғалімі пәнаралық байланысты жүзеге асыра алады.
Педагогика ғылымында қалыптасқан идеялардың даму тарихында Батыс Еуропадағы педагогикалық идеялар мен тұжырымдамалардың бастауында жеке тұлғаны қалыптастыру мәселесі педагогикалық ғылымның ең күрделі мәселелерінің бірі болып табылады. Олар болашақ ұрпақты тәрбиелеуде табиғи құбылыстардың өзара байланысы туралы көзқарастар мен дүниетанымдарды дұрыс қалыптастыру қажеттігін атап өтті.
Қазіргі білім ғылымның, мәдениеттің, ғылыми-техникалық прогрестің даму деңгейіне сәйкес келуі керек. Бастауыш сынып оқушыларына музыкалық білім беру мен тәрбиелеудің негізгі басты міндеттері:
- оқушылардың шығармашылығын белсенді қалыптастыру бойынша жұмысты ұйымдастыру;
- бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық қызметін ғылыми негізге ала отырып ұтымды ұйымдастыру;
- музыкалық сабақтарда жалпы ұғымдар мен принциптерді, шығармашылық белсенділікті, дұрыс, кең және қажетті дүниетанымдық білімдер мен көзқарастарды дамыту.
Білім бастауы бастауыш мектептен басталады. Бастауыш мектеп мұғалімі - ерекше тұлға, өйткені ол балалар мен үлкендер әлемінің арасындағы сарапшы. Осыған сәйкес бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие беру - олардың шығармашылық қабілетін қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі. Музыка сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруға ерекше мән беру қажет, себебі шығармашылықсыз ешқандай сабақ барысы дамымайды.
Бүгінгі күннің талабы - білім мазмұнын жаңаша бағытқа, өмір талабына орай дамыта оқыту, оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін қолданып, заман ағымына жауап беру мұғалімдерге жауапты міндеттерді жүктейді. Осыған сәйкес мұғалім оқушыларға көптеген оқу пәндеріне ортақ жетекші ұғымдар мен қағидалар, деректер, ғылыми таным әдістері арасында өзара байланыс орнықтырып, оқушыларда дұрыс, кең әрі қажетті дүниетанымдық білімдер мен көзқарастардың пайда болуына ықпалын тигізетін жолдарды білуі керек.
Бастауыш мектепте оқыту әрдайым білімнің, біліктің және оқушылардың әртүрлі пәндерде алған білімдерін қолдана білу жүйесінің дұрыс қалыптасуына ықпал етеді:
- пәндер арасындағы өзара әрекеттесуді дамыту;
- ғылыми дүниетанымды қалыптастырудағы білім мазмұнының барлық компоненттерінің өзара байланысы;
- біріктірілген білім беру жүйесінің барлық бағыттарын жан-жақты іске асыру.
Еліміздегі білім берудің қазіргі даму кезеңін дәстүрлі білім беруден инновациялық білім беру формаларына көшу кезеңі ретінде сипаттауға болады.
Бүгінгі таңда инновациялық технологияларды қолдану арқылы білім беруді модернизациялауға бағытталған негізгі қағидаттардың бірі білім беруді ізгілендіру және демократияландыру қағидасы болып табылады.. Мұғалім дайын ақиқат, түйін, ой қорытындысын балалардың ... миына құйғанмен, ойлау мен сөйлеу негіздеріне жақындауға мүмкіндік бермей, шығармашылық, арман, қиял қанатын байлап қояды. Көптеген жағдайда баланың ой еңбегі өзі де ойлап үлгермеген, санасына ерекше әсер етпеген, байланыстарды жаттап алуына әкеледі. Бұл - баланы топастыққа әкелетін, ақырында оқуға деген ынтасын жоятын үлкен кемістік. Баланы білім, ақиқат, ереже мен формулалар қоймасына айналдыру үшін, оны ойлауға үйрету керек, - дейді В.А.Сухомлинский [41].
Қазіргі әлемде ұлттық біртұтастық жалпы мемлекеттің бірлесіп қалыптасуы, толеранттылық, азаматтық, осы елдің мемлекеттік тілін міндетті түрде білу сияқты шарттармен анықталады.
Енді білімді практикада қолдана алатын, қоғаммен қарым-қатынас жасай алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар адамды дайындау қажет. Мақсаты - баланы мүмкіндігінше үйрету ғана емес, оған қажетті білімді табуға үйрету, сонымен қатар оны кәсіби, күнделікті үйренуге үйрету, яғни кез-келген жағдайда шығармашылықпен жұмыс істеуге үйрету.
Осыған байланысты бастауыш мектепте жаңа білім беру, әртүрлі педагогикалық технологияларды қолдану, оқушылардың өзіндік шығармашылық жұмыстар мен жалпы білім беру дағдыларын қалыптастыру - бұл тек педагогикалық жүйенің құрамдас бөлігі.
Мұнда оқушылардың өз бетінше білім алуы, яғни шығармашылық тұрғыда болуы маңызды. Бұл жаңа мақсатқа сәйкес дәстүрлі оқытудың мазмұнын, әдістерін, түрлерін, құралдарын өзгертуді қажет етеді.
Педагогикалық жүйенің мақсаты, мазмұны, әдістері, оқытуды шығармашылық ұйымдастыру формасы, құралдар, көрнекі құралдар және солар арқылы мұғалім мен оқушы арасындағы дидактикалық процесс нәтижеге әкеледі.
Кесте 2
Интербелсенді оқыту
Интербелсенді оқыту
Оңтайландыра оқыту
Оңтайландыра оқыту
Шығармашылық қабілеттілік
технология
Шығармашылық қабілеттілік
технология
Ғылымилық оқыту
Ғылымилық оқыту
Дамыта оқыту
Дамыта оқыту
Оқушыларды шығармашылыққа баулу арқылы оқытудың жүйелік сипаты
Дидактикалық үдерісті жүзеге асыру үшін оқушыларды белгілі дәрежеде қызықтыра отырып оқыту, ынталандыру қажет. Оған мұғалім өзіндік шеберлігі арқылы қызықты, тартымды, өз бетімен білім алуға қолайлы құрастырылған мазмұн арқылы қол жеткізе алады. Сондықтан қазіргі кездегі білім берудегі басты талап - оқулықтың мазмұнын жаңалау, яғни оны мазмұндалуы, құрылымы жағынан жетілдіру.
Оқулық (оның мазмұны) жай ақпарат көзінен оқушының танымдық белсенділігін арттыру құралының қызметін атқаруы қажет. Ол үшін оқулықтың мазмұнына, жоқ дегенде, төрт шарт қойылады: бүкіл орта білім беру мектебінің бағдарламасы, әр пән бойынша тарау мен тақырыптардың мазмұны, алғашқы синтез -кіріспе, соңғы синтез - қорытынды.
Оқушыларды шығармашылыққа баули отырып, оқытудың жүйелік сипатының мақсаттарына тоқталайық:
1. Интерактивті оқыту - заманауи технологиялық білім беру жүйесінде, білім беру кеңістігінде қабілетті маманның зияткерлік әлеуетін дамыту. Атап айтқанда, оқытудың бұл түрі - оқушының тұлғалық дамуын қамтамасыз ететін инновациялық білім беру процесін дамыту үшін ақпараттық ғасырды қолдана отырып, оқытушының жаңа дәстүрлі білім беру мазмұны.
2. Ғылыми дайындық - бұл оқу түрі, оқу процесінде қолданылатын біліктілікті арттыру түрі. Жалпы, ғылыми негіздеме.
3. Оқытудың оңтайландырылған түрі - оқытудың бұл түрі жаңа заманғы бастауыш сынып оқушыларына әртүрлі әдістер мен жаңа технологиялық білім беруді қолдану арқылы оқыту.
4. Дамытушылық оқыту - аты айтып тұрғандай, баланың дамуы мен дамуы саласында жаңа технологияларды қолдану арқылы оқу процесі.
Шығармашылық сабақ түрлі материалдарды пайдалану мақсатында жүргізіледі. Тексеру сабағы оқушылардың алған білімдерді қаншалықты меңгергендіктерін байқатады. Талдау сабағы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын талқылау үшін қажет.
Шебер мұғалімдер әрбір сабақтың құрылымдық элементтерін түрлі бағытта жүзеге асырады. Жаңа сабақты сыныпта меңгертіп, үй тапсырмасын орындау мақсатында сабақтың құрылымдық элементтерін белгілі бір жүйеде құрайды. Өткен материалды еске түсіре отырып, жаңа материалды жан-жақты меңгертеді.
Шығармашылық сабақтың құрылымдық элементтері:
oo шығармашылық жұмыстың көлемі;
oo сабақ жүйесін түсіндіру және ұйымдастыру;
oo бекіту және қайталау мақсатындағы шығармашылық жұмыстарды орындау;
-оқушылардың шығармашылық жұмысын талдау.
-оқушылардың еңбегін бағалау.
Сабақтың мұндай құрылымдық элементтері атқарылатын жұмыстың мақсатына, материалдың көлемі мен жүйесіне қарай жүзеге асырылады. Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын жүргізу түрлі талдаулар және дидактикалық әдіс- тәсілдер жүйесін пайдалануды қажет етеді.
Сабақты тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана отырып өткізу және оны жүйелі, жүйелі жүргізу сабақ элементтерін толығымен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оқытудың тиімді және ұтымды жақтарын таңдау сабақ сапасын үнемі жетілдіруді талап етеді және оқушылардың да, мұғалімдердің де шығармашылығына әкеледі. Оқушыларды шығармашылыққа баулуда үй жұмысы да маңызды рөл атқарады.
Үй жұмысы мен сынып жұмысының арасында тапсырмасының деңгейі оқушыларға оншалықты қиындық тудырмайтындай дәрежеде және өткен тақырыпқа сәйкес болуы қажет. Сынып жұмысына қарағанда, үй жұмысының көлемі кеңірек, аумағы көлемдірек, сондықтан оқушының оны шығармашылық тұрғысынан, өз бетінше орындауының маңызы зор.
Бастауыш мектептерде оқу мен тәрбие сапасын арттыру қашан да назардан шыққан емес. Осыған орай, әрбір пәнді, оның ішінде бастауыш сыныпта музыка сабағын оқытудың шығармашылық дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмыстарының жақсарылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүргізілуде.
Бастауыш сыныпта оқушылардың шамалай меңгеруін жою, оқу үдерісін сапалы ұйымдастыра отырып, оқушы белсенділігін арттыру мұғалімнің әдістемелік шеберлігіне байланысты екендігі сөзсіз.
Оқыту мен оқуды байланыстыратын оқушы шығармашылығының дамуы - бұл педагогикалық тұрғыдан алғанда екі жақты процесс.
Біріншіден, баланың саналы түрде дамуы. Екіншіден, мұғалімнің білімді игертудегі, адамгершілікті дамытудағы мақсатты қызметі, педагогикалық шеберлігі.. Бұл қызмет сабақ формаларын дұрыс таңдай білуден, ұйымдастыру қабілеті мен білім беруде оқытудың әдіс-тәсілдерін орынды пайдалана білуден тұрады.
Баланы шығармашылыққа баулуда оның оқыған, естіген, көрген не басынан кешкен оқиғалары жөніндегі өз ой-пікірін бейнелеу арқылы көрсету, яғни белгілі бір тақырып бойынша өз ойын жоспарлы түрде баяндауы туралы тапсырмалар берілуінің маңызы зор.
Бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа үйрету әрі қиын, әрі жауапты және көп ізденіп, тер төгуді қажет ететін жұмыс. Бала білімді қаншалықты меңгергендігін шығармашылық жұмысының нәтижесіне қарап ажыратуға болады.
Шығармашылық арқылы оқушыларда мынадай дағдыларды қалыптастыру мақсаты көзделеді:
− шығармаға қажетті деректерді жинақтау және оны тақырыпқа сай іріктеу;
− ой-пікірді жүйелі бере білу, оқиға желісін қисынды түрде,бірізді құру;
− бейнелі сөздерді пайдалану;
− шығарманың мазмұнында оқушының өзіндік ой-пікірлерінің болуы;
− шығармадағы ойдың айқын да дәл болуы.
Шығармашылық жаттығудың мына түрлері қолданылады:
− қоршаған ортаны, табиғатты, ауа райын бақылау;
− белгілі тақырып, сурет, табиғат көріністерін бақылау;
− оқыған ертегі, әңгіме, көрген көркем фильм, спектакль жайлы суреттер салу;
− ертегілерге өз ойынан сюжеттер қосу және т.б.
Шығарманың тақырыбы, ең алдымен, тақырыптың мағынасын сипаттауы қажет. Осы орайда Е.Дайрабаев былай дейді: Тақырып-талқыланатын мәселенің қысқаша атауы. Сырттай осылай көрінгенімен, оның ішкі мағынасы тереңде жатыр. Өйткені, тақырып шығармада жан-жақты айқындалып, ашылуға тиісті пікірлер негізінде белгіленеді.
Тақырып - талданатын туындының қысқаша атауының, мазмұны - оқиғалар мен көріністердің, кейіпкерлердің құрамды бөлшектері.
Ал, белгілі бір шығарманың кейіпкері жайында оның бейнесін оқушы өздігінше салуға тырысады. Шығарманың тақырыбы ондағы болатын оқиғаға, бас кейіпкерге, оқиғаның болған жері мен уақытына байланысты аталады. Неге негізделсе де, шығарманың тақырыбы идеясымен қабысып жатады. Шығарма идеясын басты кейіпкерлерді баса көрсетуді қажет етсе, тақырып та соған сай қойылады. Ал, шығарманың идеясы әлеуметтік жағдайды, оқиғаны, сезімді көрсетуді мақсат етсе, тақырып та соған байланысты қойылады.
Балалардың зат пен құбылыстарды бақылауы арқылы шығармаға материал жинақтауына келсек, мұның негізгі түрі - мектеп, сынып өмірінде болған келелі оқиғалар (саяхатқа шығу, ұйымдастырылған кездесулер, кештер мен таңертеңгіліктер, спорттық жарыстар мен қоғамдық пайдалы еңбек және т.б.) шығармаға материал болып табылады. Жолдастарына белгісіз, бірақ баланың өзіне ғана аян, басынан өткізген оқиғалары, олар тудыратын эмоциялар мен сезімдер шығармаға материал болып табылады. Оқушылардың логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруда, ойын жүйелі түрде білдіруге дағдыландыру қажет [9].
Егер оқушыға сыныпта талқыланған әңгіме бойынша шығарма тура келсе, онда жұмысқа дайындық барысында тақырып бойынша белгіленген мәтіннен эскиздер жасалынады. Мысалы, әңгімелеу арқылы шығармашылық суреттер салуда оқушылардың іс-әрекеті эскизден, яғни сызықтармен басталғаны жөн. Оқушының тақырыпты ашуға қажетті материалдарды қаншалықты меңгергендігі, оқиғаны өрбітуі, детальдарды бір-бірімен байланыстыруы суреттегі кейіпкерлердің іс-әрекеттерін бағалауға және ол туралы өзінің пікірін білдіруге машықтанған, яғни оқушылардың шығармашылық қабілетінің қалыптасуына жағдай жасалады.
Оқушылардың шығармашылық белсенділік деңгейін арттырда, өз бетінше іздену қабілетін, дамытуда интербелсенді тақтаның алатын орны ерекше. Бастауыш сыныптарда интербелсенді тақтаны пайдалану оқушының дүниетанымын қалыптастыруға ықпалын тигізіп, шығармашылыққа деген қызығушылығын арттырады. Сондықтан көрнекіліктің бұл түрін балалардың шығарма салуында кеңінен пайдалануға болады.
0.2 Балабақшадағы музыка пәні мұғалімінің рөлі
Дарынды адамдарға қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру білім беру міндетін қояды, білім беру жүйесі баланың жеке қабілеттері мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына, шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға жол ашады.
Шығармашылық тұлғаның негізі бастауыш мектепте қалыптасатыны анық. Бұл жастағы балалар шығармашылықтың бастауы бар. Тек өмірлік тәжірибенің, жеке дүниетанымның, жеке эстетикалық көзқарастың болмауы олардың шығармашылық қабілеттерін ашпайды. Халқымыз: Көктемді көрсең, көзіңді аш дейді. Жалпы, шығармашылық жұмыс жасамас бұрын мұғалім үлгілі тәлімгер, пікірлес дос, оқушы жаттықтырушы болуы керек. Оқушылар шығармашылығына әрқашан мұғалімдер, сыныптастар, ата-аналар қолдау көрсетуі керек.
Шығармашылыққа дағдыланған оқушы орта мектепте кез-келген шығармашылыққа бейім болады. Олар проблеманы жаңа идеямен шешуге тырысады.
Баланың шығармашылығын ерте жастан қалай дамытуға болады? Оның жолдары, әдістері, мазмұны, ережелері мен принциптері қандай?
Бұл бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Психологтардың зерттеулеріне сәйкес, әр жастағы жасампаздықтың орталығы болатын ерекше қабілеттері мен қабілеттері бар.
Егер бастауыш сынып оқушыларының дамуы бағдарланбаған және бағдарламаланбаған болса, онда олар орта мектепке жеткенге дейін олардың көпшілігінде шектеулі және тоқырау шығармашылығы болады.
Сонымен, төменгі сыныптардағы оқушылардың шығармашылығын тартуға және оқытуға керекті жағдайлардың мазмұнына тоқталайық:
- Сабақта шығармашылық көңіл-күйді қалыптастыру үшін мұғалім алдымен баланың назарын бір нәрсеге аударуы керек. Яғни, оқушылардың назарын шығармашылық арнаға аудару үшін әрдайым шығармашылық тапсырмалар - тапсырмалар, жаттығулар, ойындар ұсыну қажет;
- әр шығармашылық тапсырманы оқушыға қалай ұсынуға болатындығын білу керек;
- шығармашылық жаттығулар мен ойын тапсырмаларының мазмұны жасөспірімдердің жасына және қызығушылықтарына сәйкес келуі керек;
- Тапсырма - тапсырманы орындағаннан кейін бала жұмыс істей бастайды.
Педагогтың ең үлкен міндеті - баланы белгілі бір көркемдік шешім тапқанша және шығармашылық бағыт беру үшін жұмысын сәтті аяқтағанға дейін назарында ұстау:
- Сыныпта және мектептегі барлық балалардың, сонымен қатар жеке оқушылардың шығармашылық ойлауы үшін жағдайлар мен мүмкіндіктер жасау керек. Сыныпта, ұжымда шығармашылық атмосфера, шығармашылық қарым-қатынас құру;
- Мұғалім - оқушы үшін қарапайым адам. Ал егер ол әңгімелеу, әңгімелеу, сурет салу дағдыларын көрсетсе, оқушылар басқаша естиді. Олар өздеріне сенеді. Сондықтан мұғалімнің шығармашылықпен айналысуы және ол жазған нәрселерімен балалармен бөлісуі табиғи нәрсе;
- психологиялық қауіпсіздікті, еркіндікті, ашықтықты, шығармашылық еркіндікті қамтамасыз ету;
- Шығармашылыққа кедергі келтіретін үш нәрсе бар: біреуі - сәтсіздіктен қорқу, ештеңе істей алмау қорқынышы, екіншісі - қанағаттанбаушылық (ол жазғанын ұнатпайды, кейде өзін жек көреді), үшіншісі - жалқаулық. Бұл жағдайда баланы құтқарудың жолын табыңыз;
- мектепте, сабақта, үйде оқушылардың шығармашылығы үшін қолайлы жағдайлар жасау;
- баланың шығармашылық бағытта жүйелі, саналы қалыптасуы;
- Мұғалімге көркемдік формаларды оқыту мен дамытудың көркемдік өлшемдері берілуі керек. Көркем шығарманың, әдеби процестің механизмін түсінбейтін мұғалім оқушыны шығармашылыққа үйретіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушы жасаған әлемге нақты, әділ баға бере алмайды және оның көркемдік деңгейін тани алмайды.
Оқушы шығармашылығының дамуы мен бағдарлануында мұғалім мыналарды ескеруі керек деп санаймын:
- шығармашылық тапсырмалардың мазмұнын ойластыру;
- оқушыларға шығармашылық тапсырмалар қою тәсілдерін меңгеру;
- көркемдік шешім іздеуге, сюжетті құруға, кескін құруға жағдай жасай алуы;
- шығармашылық процесті педагогикалық, әдіснамалық тұрғыдан фактілер мен мәліметтер бойынша бағалай білу, теориялық және практикалық қорытындылар жасау.
Бұл сіздің шығармашылық сағатыңызды жақсартуға мүмкіндік береді.
Енді шеберлік және шығармашылық сөздерінің мағынасын білейік. Қабілеттілік дегеніміз не?
Қабілеттер дегеніміз - бір немесе оданда көп әрекеттерді тиімді орындаудың шарты болып табылатын адамның жеке қасиеттері. Талант - бұл адамға кез-келген жағдайды тиімді орындауға мүмкіндік беретін қабілеттердің белгілі бір сапалы үйлесімі. Таланттың ең жоғарғы деңгейі - талант. Қабілеттер оқушылардың алдыңғы білімі мен дағдыларымен шектелмеуі керек. Білімді, дағдыны және қабілетті оңай әрі тез меңгеру шеберлікке байланысты. Екінші жағынан, олардың дамуы қабілеттердің дамуына ықпал етеді.
Білімдер мен дағдылардың жетіспеушілігі қабілеттердің дамуына кедергі келтіреді. Қабілеттер оқушыларға дайын нысанда берілмейді, олар оқу мен тәрбие процесінде үнемі дамып келе жатқан нәтиже болып табылады. Мұнда тек туа біткен белгілер, яғни анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктер болуы мүмкін. Тіпті оқу және оқу қабілеті де оқушының нақты әрекетінсіз пайда бола алмайды. Адамның барлық қабілеттері азаматтық қатынастардың нәтижесі. Әр оқушының қарым-қатынас деңгейі әр түрлі болғандықтан, қабілеттілік деңгейі әр түрлі болады.
Психологтардың пайымдауынша, қабілеттерді анықтау бойынша зерттеулер ХІХ ғасырда басталған. Бұл қасиеттің негізінде таланттың белгісі жатыр.
Атрибут тиімділігінің дамуы тәрбие жұмысына және жас ерекшеліктеріне байланысты.
Шығармашылық дегеніміз не?
Сөз шығармашылық этимологиясы ойлап табу, ойлап табу дегенді білдіреді. Сондықтан оны жаңа бір өнертабыс, демек жетістікке жету деп түсіну керек. Философиялық сөздікте шығармашылық - бұл тарихи және әлеуметтік маңызы бар және сапалы инновацияларды ашатын ерекше қызмет деп түсіндіреді.
Атақты психолог Л.С. Выгойский шығармашылықты жаңа бір жаңалық ашатын әрекет деп атады. Осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я.А. Пономарев оны даму тұжырымдамасымен қатар қояды. Себебі ол әр инновация, әсіресе зияткерлік бала психикасын жаңа деңгейге көтереді деп санайды. Бұл пікір қанағаттанарлық, себебі ол қазіргі педагогиканың талаптарына сәйкес келеді.
Зерттеу барысында шығармашылықтың анықтамалары түрлене бастады. Соңғы уақыттарда шығармашылық сөзімен қатар бастамашылық пен белсенділік ұғымдары қатар қолданыла бастады.
Шығармашылық - бұл өте күрделі психикалық процесс. Бұл әрекет формасы болғандықтан, ол адамдарға ғана тән.
Шығармашылық дегеніміз - қоғамның материалдық және рухани өмірін жақсартуда жаңа, ерекше заттар, туындылар және т.б. жасау. шындықты тануға және қайта құруға бағытталған саналы, бағытталған белсенді адам әрекеті. Адамдар әр түрлі қызмет салаларында (ғылым, техника, өнер, қоғамдық қатынастар, қоғамдық сананың формалары, өндіріс, өмір) жасайтын күш-жігердің нәтижесі.
Шығармашылық процесс негізгі белгілер тұрғысынан адамдардың кез-келген әрекеті үшін біртұтас. Ол өмірді семантикалық түсінуді, жаңа шығармашылық жинақтарды құруды, интеллектуалдық белсенділікті, жаңа идеяларды дамытуда және оларды жүзеге асыруда физикалық еңбектің жұмысын біріктіреді. Әр түрлі қызмет түрлерінің ерекшелігіне сәйкес шығармашылық процесс те әртүрлі.
Оқушылардың дүниетанымын, өмірге және жұмысқа моральдық-талғампаздықпен қарау сияқты мұғалімнің қиын тәрбиелік міндеттерін шешуде шығармашылық ерекше орын алады. Мұғалімнің жұмысы теорияны терең білу, қазіргі заманғы мәселелерді мағыналы түсіну болды. Бұл білім беру мәселелерін шешудің жоғары тиімділігімен, ойлаудың ашықтығымен, өз ойын дұрыс жеткізе білуімен, үлкен сенімділікпен, оқушылардың қоғамдық белсенділігін оятуымен көрінеді.
Көптеген жылдар бойы шығармашылық бәріне бірдей бола бермейді деген пікір қалыптасқан, қазіргі ғылым кез-келген баланы белгілі бір жағдайларда қабілеттің осы деңгейіне көтеруге болатындығы туралы айтады.
Шығармашылыққа деген қажеттілік - күрделі рухани қажеттілік. Әзірге бұл барлық адамдар үшін бірдей емес. Ал қоғамдағы жаңару процесі әркімнен күнделікті шығармашылық қайтаруды талап етеді.
Шығармашылық дегеніміз - барлық болмыстың, қозғалыстың, дамудың, бір сөзбен айтқанда табиғаттағы және қоғам құбылыстарындағы адамның ақыл-ойындағы, іс-әрекетіндегі, ішкі дүниесіндегі табиғи процестердің қайнар көзі. Бұл процесс белгілі бір жүйеде дамиды. Ішкі шығармашылық процестерді табиғат өзі басқарады. Ал сыртқы факторларды басқару және реттеу адамның ақыл-ойы мен жұмысына байланысты.
Адамның шығармашылыққа деген ынтасы оған өзінің даралығы мен қабілеттерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Шығармашылықтың мәнін ашып, оның іс-әрекет тұжырымдамасымен тығыз байланысты екенін анықтай аламыз. Шығармашылық пен іс-әрекет диалектикалық бірлікті құрайды. Әрекет шығармашылықты қалыптастырады және оны нақты болмысқа айналдырады, шығармашылық әрекетті реттейді, әдістерінің тиімділігін анықтайды.
Шығармашылық іс-әрекет оқушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарын дамыту, олардың шығармашылығын дамыту, шығармашылықтарын дамытуды көздейді. Шығармашылық концерттік қойылым, көркемөнерпаздар сайысы, көркемсөз оқу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ халқы ұлт болып жаралғалы осы дәстүрлі музыка өнерімен байланыстырған. Халық арасында: Әуен мен әуезге деген қабілет дүниеге келгенде бірге дарыған - деген сөз бар. Халқымыздың еңкейген кәріден еңбектеген баласына дейін ән, әуен десе ішкен асын жерге қойып, халық музыкасын жоғары бағалағаны бәрімізге мәлім.
Алайда, қазіргі таңда, жаһандану, батысқа бет бұрушылық заманында бола - шақ ұрпағымыз өзінің төл өнерін ұмытпасын десек, әзірден бастап шаралар қол - дануымыз керек. Мектепте музыка сабағында дәстүрлі музыканы тереңдетіп өту арқылы оқушыларды өнерге баулуға құрметтеуге үйретуге болады.
Жоғарғы сынып оқушыларына дәстүрлі музыка өнерін үйрету оларға сұлулық әлемін үйретіп қана қоймайды, сонымен қатар халықтық өнерге деген құрмет пен рухани мәдениеттің деңгейін көтеруге ықпал етеді. Негізгі міндет - дәстүрлі халықтық музыкалық мұраны, оның ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан озық үлгілерін оқушыларға үйрету құралына айналдыру, дәстүрлі музыкалық талғамның көркемдік және мәдени деңгейін дамыту.
Қазіргі уақытта музыка сабағында дәстүрлі әндер, шешендік өнер, айтыс, поэзия, ән және гимндер бар.
Сонымен қатар, ұлттық өнерге осылай оқушыларды жастайынан баулу олардың адамгершілік, эстетикалық қасиеттерін дұрыс қалыптастыруына мәдени дәстүріне деген сыйластық сезімін дамытуға әсерін тигізеді.
Егер қазақтың музыкалық мәдениетін қарастыратын болсақ, келесі мысалдарды келтіруге болады: топтың өзіндік музыкалық аспаптары мен орындау стилі болды.
Қазіргі оқушыларды әлемдік музыкалық мұрамен таныстыру, оларды халықтық және классикалық музыкамен таныстыру жаңалық емес. Классикалық және қазақ халық музыкасындағы дағдарысты қабылдау музыка мұғалімінің іс-әрекетімен анықталады.
Біздің ойымызша, оқушылардың халықтық және классикалық музыкаға деген қызығушылығын ояту үшін әртүрлі әдіс-тәсілдердің кең спектрі қажет. музыканы үйлестіру формаларын, сыныптан тыс және сыныптағы жұмыстарды табу, оқушылардың жұмысын жандандыру. Әрине, қазақтың халық музыкасына ерекше назар аудару керек. Бұл өнерді сақтау және жандандыру сияқты.
Оқытушының басты міндеті - оқушы балалардың назарын қазақтың дәстүрлі музыкасына аудару. Қазақ халықының музыкалық идеясының мазмұнының маңыздылығы іс жүзінде дәлелденген.
Сол себепті мұғалімнің міндеті - музыканы зерттеуде шығармашылық ізденісті ұйымдастыра білу, әсіресе оның мазмұны мен сипатын тәрбиелеу, оқушылардың сабақта нақты эмоционалды көңіл-күйін қалыптастыру.
Нәтижесінде оқушылар шығарманың идеялық және эмоционалды бейнесін құруға, мазмұнның эмоционалды мазмұнын ашуға және оқытылатын шығарманы көркемдік бейнелеудің көркемдік құралдарын табуға толық мүмкіндік алады.
Қазақ халқының тарихының мәні ән мен көңіл-күйге толы. Сондықтан біз ұлттық дүниетаным мен идеяларды қазақ халқының мәдени және рухани даму ерекшеліктерінен алшақтатпауымыз керек, керісінше, ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық музыкамыздың құрылымын жаңартып, ғылыми негізде талдауға тиіспіз..
Халқымыздың рухани байлығы- ән мен күй бүгінгі таңда тамаша тәрбие көзі болумен қатар, кәсіби музыканың негізгі арқауы екенін естен шығармаған жөн. Міне, халықтың музыка өнеріндегі өте бай рухани қазынамен оқушыларды таныстырып, олардың озық үлгілерін үйрету музыка пәнінің негізгі мақсаты болып табылады. Қазақтың ұлттық мәдениетін де көтеретін - музыка. Музыка пәні басқа пәндерменде сабақтасады.
Зерттеудің өзектілігі: дипломдық жұмысымыздың өзекті тақырыбы - музыка арқылы орта мектеп оқушыларының шығармашылығын дамыту, ойлау қабілетін дамыту, музыкалық аспаптық музыканы енгізу, қазақтың дәстүрлі өнерін енгізу. Бүгінгі оқушы - біздің болашағымыз. Қазақстанның болашағы жастардың қолында. Бүгінгі оқушыларымыз мен 15-20 жастағы жастар 2050 жылы еліміздің мықты күшіне айналады, - деді президент бұл бағдарлама Рухани жаңғыру бөлігі болып табылатынын атап өтті.
Осы сөздерге сүйене отырып, жоғары сынып оқушыларының музыкалық деңгейдегі рухани деңгейін дамыту, жаңа жүйелер, жаңа технологиялар көмегімен заманауи бағытта білімдерін нығайту - біздің кезек күттірмейтін міндетіміз деп айта аламыз.
Зерттеу мақсаты: орта мектеп оқушыларының музыка пәні арқылы дәстүрлі музыканы интерпретациясын теориялық негіздеу және оқыту әдістерін анықтау, оның практикада тиімділігін тексеру.
Зерттеу жұмысының нысаны: жоғары сынып оқу білім-тәрбие үрдісі.
Зерттеудің міндеттері:
1. Жоғары сынып оқушыларының музыкалық білім беру жүйесін сипаттай отырып музыкамен халық дәстүрін тарихи негіздеу;
2. Мемлекеттік рухани жанғыру бағдарламасының мәдениет саласындағы маныздылығын анықтау;
3. Музыка сабағының әдістемелік құрылымын зерделеу арқылы оқытудың тиімділігін анықтау;
4. Мемлекеттік рухани жанңыру бағдарламасын жоғары сыныптың оқу үдерісіндегі сабақтастығын тәжірибе жүзінде алға қою;
Зерттеудің ғылыми жаңлығы:
- білім алушылардың дәстүрлі халық қазақ өнерін бағалай білуді даму мүмкіндіктері анықталып, құрылымдық-мазмұндық сипаттамасы жасалынды;
- оқушылардың музыка сабағында музыкалық тәрбиесін пайдаланудың шарттары жәнеәдістері анықталды.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: таным теориясы, жеке тұлға, музыкалық-орындаушылық қабілеті туралы философиялық, психологиялық, педагогикалық, музыкалық-педагогикалық теориялар, теория мен эксперименттің арақатынасы туралы тұжырымдар, тұлға және оны қалыптастырудағы іс-әрекет теориялары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыс ішінде сурет және кестелер қолданылған.
І ТАРАУ. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БҮЛДІРШІНДЕРДІҢ МУЗЫКАЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЗЕРТТЕУЛЕР
0.1 Мектепке дейінгі музыкалық білім беру туралы ғылыми теориялық түсінік
Бүгінгі жахандағы елдер мен халықтардың өзара тарихи байланысының дамуы, экономика, мәдениет пен ғылымның әлемдік деңгейге бет бұруы, өзекті мәселелерден туған қайшылықтар, ұлттық деңгейде қалуды көтермеуі ғылыми-білімнің түрлі салаларында әлемдік іс-тәжірбиені оқып үйренудің қажетті шарт екенін дәлелдеді.
Бүгінгі таңда біздің қоғамның өзгеруі турасында Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты маңызды міндеттердің бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, жастарға білім беру мен тәрбиелеудің негізі болып табылатын орта мектептердегі педагогикалық процесті жетілдіру.
Ал білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылыми және практикалық жетістіктер негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби дамуына бағытталған білім беру үшін қажетті жағдайлар жасау. Сондықтан модернизация бағыттарының бірі - жаңа білім беру жүйесін құру. Бұл мұғалімдерге ескіден жаңасына қарай барлық бағыттарды іздеуге мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Бастауыш мектеп - баланы оқуға тәрбиелеудің және тәрбиелеудің негізгі кезеңі, ол өзін тұлға ретінде ашуға, жалпы дамуды қалыптастыруға ықпал етеді. Қазіргі уақытта білімге қойылатын талаптар бір оқушының қызығушылықпен білім алатындығы. Бұл біздің өмірімізде болып жатқан өзгерістерге байланысты қоғамға шығармашылық белсенділік пен шығармашылық тұлға қажет екендігін дәлелдейді.
Оқушылардың шығармашылығын арттыру және ынталандыру үшін сабақтарды төмендегідей түрде өткізуге болады.
Шығармашылық - бұл өте күрделі психологиялық процесс, егер кез-келген бала оқу процесінде адамзаттың тәжірибесін білсе, екіншіден, кез-келген оқушы шығармашылық әрекеті арқылы өзінің ішкі әлеуетін дамытады. Шығармашылық белсенділіктің айырмашылығы - баланың өзін қалыптастырудың, идеяларын жүзеге асырудың жаңа тәсілдерін іздеуі.
Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығына өзін-өзі тануға шыңдауға ұмытулы, ізденуі. Өмірде дұрыс бағыт үшін адам дұрыс ой түйіп, өздегенін сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Бұл адамның қабілеттерін дамытуға, олардың жоғалуын болдырмауға, рухани күшін нығайтуға және өмірден өз орнын табуға орасан көмектеседі.. Себебі адам туынды ғана емес, жаратушы да.Философияда оқушы баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен қабілет ұғымының мәнін терең түсініп алуды қажет етеді. Қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетін орындауға жағдай жасалатын жеке ерекшеліктері дегенді нақты атап көрсетеді. Сондықтан да, бастауыш сынып оқушыларының тұлғалығын тәрбиелеу үшін, ең алдымен олардың қабілеттерін дамытудың мән зор.
Оқушының шығармашылығын арттыру - адамның өмір шындығына, өзін-өзі тануға ұмтылу, іздені.
Музыканың адамға әсері туралы Мағжан Жұмабаевтың: "халықтың бергісіне мұқтаждығын есіне алды, ақыр соңында қан қайнаған кезде қандай әдемі тас, дауыспен көңіл бөле отырып, оның барлық аумағында қолданылады, тіпті арқалары қызады", - дейді [21].
Қ. Дүйсембинова музыканы оқыту процесінің өзіндік функциялары бар екенін атап өтті:
- Музыканы оқытудың тәрбиелік мәні оқушыларымызды музыкалық ғылыми білім және іскерлік дағдылар жүйесімен жабдықтау болып табылады. Түпкі нәтиже - білімді практикада саналы түрде қолдана білу;
- Музыканы оқытудың тәрбиелік функциясы - бұл музыканы оқытудың мазмұны, формасы мен әдістерімен анықталатын және оқытушы мен оқушыларымыз арасындағы қарым-қатынас арқылы жүзеге асатын процесс. Музыканы оқыту процесінде белгілі бір жеке көзқарастар, көзқарастар, жеке қасиеттер, музыка өнеріне жеке көзқарастар, музыкалық іс-әрекеттер, пікірлер, мінез-құлық қалыптасады;
- Музыканы оқытуды дамыту функциясы мұғалімнің басшылығымен жүзеге асырылады. Музыкалық білім беруді дұрыс ұйымдастыру оқушыларға сенсорлық, қозғалыс және мотивациялық әрекеттерді дамытуға көмектеседі. Адамның қажеттілік пен таным процесін жандандыру арқылы, әсіресе музыкалық есту, музыкалық есте сақтау, музыкалық ойлау, қиял, сондай-ақ музыкалық қабілеттер дамиды.
Бүгінгі мектептің басты міндеті - рухани бай, дамыған жеке тұлға қалыптастыру.
Адамды қалыптастырудың бірден-бір жолы - адамзаттың жинақталған мәдени байлығын ұлттық байлықпен ұштастыру, оны оның озық үлгілерімен байланыстыру.
Заманауи технологиялық талаптар жеке тұлғаны оқыту мен тәрбиелеуге бағытталған. Оқушыларымыздың Мен, ақыл-ой, өзін-өзі тану, өмірден өз орнын таба білу сияқты мәселелерін музыкада ерекше орын алады.
Оқушылардың музыкалық шығармашылығы іс-әрекет барысында қалыптасады. Ғалымдардың пікірінше, дарынды бала деген ұғым жоқ. Әр музыка мұғалімінің қасиетті міндеті - осы қабілеттің қайнар көзін және оны әрі қарай дамыту.
Музыка пәні тұтастай алғанда жетілген эстетикалық сезімі мен бай рухани дүниесі бар адам үшін тәрбие көзі деп сеніммен айтуға болады.
Мектептегі музыкалық педагогикалық жұмыстың негізгі мақсаты - оқушыларды музыканың даму процесін талдауға үйрету. Есту тұжырымдамаларын музыкалық тәуелсіз орындау. Көптеген адамдар музыканы тыңдайды, бірақ оны аз тыңдайды, әсіресе аспаптық музыка, онда адамдар көбінесе музыканың жеке сәттерін қабылдайды немесе дәлірек айтсақ, осы сәттерден алған әсерлерін айтады. Жұмыс олар үшін мүлдем түсініксіз.
Сонымен бірге, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру үшін келесі тапсырмаларды орындау қажет: қазақ халықының музыкасын қабылдай және талдай білу; өзара пікірталастар мен пікірсайыстарға белсенді қатысуы; өз бетінше жұмыс жасау; нәтижеге, жетістікке ұмтылу; қиын тапсырманы өз бетінше таңдауға ұмтылу; практикалық қызметті талдауға қызығушылық;
Егер біз халқымыздың музыка саласындағы өткен тарихына терең үңілсек және теорияны және практикада оқушыларымызға осы өнерді жүйелі түрде қолданатын болсақ, онда оқушыларымыздың шығармашылығы:
- қазақ халық музыкасының пайда болу тарихы, оның ерекшеліктерін жүзеге асыруға ұмтылу;
- тәрбиелік құндылықты, қазақ халық музыкасының сезімталдығының әсерін анықтау және талдау әрекеті;
- Біз қазақтың халық музыкасын жеткізуде нәтижеге жету қабілетін дамыта аламыз.
Музыканың даму логикасын білмей және оны жан-жақты талдамай, музыканы қабылдау және бағалау мүмкін емес.
Қазақ халық музыкасының өзіндік мәні мен маңызы, қадір-қасиеті мен ерекшеліктері бар. Қорытынды: адамның армандары, қуаныштары мен қайғы-қасіреттері, өмір құбылыстары сіздің санаңыз бен жүрегіңізге түрлі сиқырлы жіптер арқылы беріледі, ал мәні - өзінің сиқырлы және әдемі ырғағымен, тербелісімен адамды әлем құпияларын түсінуге және сезінуге мәжбүр етеді. Оның негізгі мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру мен сәттілік ұстаздың кәсіби шеберлігіне, шеберлігі мен біліміне байланысты.
Мұғалім оқушының қабілеттерін, білімін, қабілеттерін, дағдыларын бағыттайды, оған тұлға ретінде дамуға мүмкіндік береді, бірге жұмыс жасайды және оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытады.
Оқушылар шығармашылығының ерекшеліктері:
1-ден бастап, педагогикалық: басқаша ойлайды, үйренуге тырысады, белсенді, көп білім алады және оларды ұмытпайды.
2, психологиялық тұрғыдан: ішкі сезім әр түрлі - өте сезімтал, шыдамды, ұстамды, бастысы - сізді қызықтыратын нәрсе.
3, физиологиялық: мақсатқа жетудегі табандылық, дамудың жылдамдығы, қиял, қиялдың басым болуы.
4, әлеуметтік ерекшелігі: дамыған адамгершілік мәні, міндеті, жоғары адамгершілік қасиеттері.
Бүгін біз мұғалімдерге қазақтың халықтық музыкасы негізінде мектептердің оқу-тәрбие процесінде оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруды жақсарту бойынша келесі ұсыныстарды ұсынамыз:
- оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудағы қазақ халқы
оқу үрдісінде музыкалық материалдарды пайдаланудың жүйелік және әдістемелік кешенін жетілдіру;
- оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруға тәрбиелеу
сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен ұйымдастыруда қазақ халқының музыкасын жүйелі пайдалану, олардың қызығушылығын қалыптастыру және дамыту;
- бастауыш сынып мұғалімдерімен қазақ халық музыкасын оқу-тәрбие үрдісінде қолдануға байланысты үлгілі мұғалімдердің шеберлігін кеңінен насихаттау мақсатында семинарлар, тренингтер, әдістемелік кеңестер және дәстүрлі емес ашық сабақтар өткізу.
Қазіргі қоғамның талабына сәйкес мектеп мұғалімі - кез-келген ортаға бастамашы бола отырып, жаңашыл, креативті, жоғары мәдениетті, білімді ғалым, сезімтал психолог, білімді жұмысшы, терең білімді ғалым, көркем, рухани бай, шебер ұстаз. болуы керек.
Музыка мұғалімдері оқушыларға қазақ халық музыкасын терең үйретеді, оның ерекшеліктері музыкалық білім дағдыларын қалыптастыруда тиімді.
Бүгінгі таңда мектептерге қойылатын талаптардың бірі оқушылардың шығармашылық білімін қамтамасыз ету, олардың ғылыми деңгейін көтеру, сонымен бірге жалпы оқушылардың жан-жақты танымдық іс-әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру болып табылады. Әлемдік ғылымда табиғаттың, қоғамның және адам ойының дамуына ғылыми көзқарас бірнеше ғылымдардың өзара әрекеттесуі аясында білім негізі негізінде қалыптасады.
Нақты ғылыми жүйеден туындайтын білім барлық өмірлік және әлеуметтік құбылыстарды дұрыс тануға мүмкіндік беретін әртүрлі пәндер жиынтығынан тұрады. Сондықтан оқу процесі оқу жоспарындағы барлық пәндер осы білім беру жүйесін негіздеуге бағытталған жағдайда ғана тиімді бола алады.
Мәселенің психологиялық,педагогикалық және педагогикалық аспектілері
Қазіргі дидактиканың маңызды бағыты оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру болып табылады. Қазіргі уақытта білім беру мекемелерінің алдында білім, білік және дағдыларды игеру ғана емес, сонымен қатар шығармашылық ойлау қабілетімен сипатталатын жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Бұл оқушылардың шығармашылығын дамытудың маңыздылығын дәлелдейді.
Әдебиетте шығармашылық терминінің түрлі анықтамалары бар. Мысалы, С. И. Ожеговтың сөздігінде Шығармашылық - жаңа материалдық және мәдени құндылықтардың пайда болуы анықталған.
Ал энциклопедиялық сөздікте былай делінген: Шығармашылық дегеніміз - бұл өзіндік жұмыс пен адамның іс-әрекетіндегі жоғары деңгей. Бұл бір нәрсені өзгерту, жақсарту, жаңа нәрсе ойлап табу, өзіндік бірдеңе жасау қажеттілігі .
С.Л. Рубинштейн ... шығармашылық - бұл жаңа түпнұсқа және әлеуметтік құнды өнімдер шығаруға әкелетін іс-әрекет дейді.
Б.Д. Эльконин шығармашылыққа келесі анықтама береді: Шығармашылық дегеніміз - бұл шығармашылықтың ерекше түрі, жаңа нәрсе және өткеннің механикалық қайталануы емес, егер ол қайталанбас, ерекше, өзін-өзі көрсететін болса, егер ол өзін дәлелдейтін болса, онда бұл шығармашылық әрекет. Туралы айтуға болады .
Жалпы, оқушылардың шығармашылық белсенділігі, шығармашылық қабілеттері ғылыми, педагогикалық, психологиялық проблема ретінде айтарлықтай зерттелді. Оқушылар арасында шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесін қалыптастыру И.Я. Лернер.
В.В. Давыдова: шығармашылық - бұл тұлғаның негізі, тұлғаның маңыздылығы оның шығармашылық қажеттіліктері мен қабілеттеріне байланысты
Кан-Калика пайымына сәйкес шығармашылық өзін-өзі дамыту процесі тұлғаның барлық салаларын қамтиды және зияткерлік және эмоционалдық қажеттіліктерге жауап береді, ең бірінші, өзін-өзі дамыту процесі әрқашан жаңа деңгейге көтеріледі - шығармашылық өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау, өзін-өзі басқару, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тану және т.б. барлық процестерді жеделдетеді.
А. Н. Лук адам шығармашылығының дамуы мен қалыптасуы, ең алдымен, шығармашылық ойлауға байланысты деп тұжырымдайды. Ол код арқылы ақпаратты беру қабілеттілігіне, ақпаратты беру қабілетіне, ойлау икемділігіне, ой тереңдігіне, іс-әрекеттерді шығармашылықтың белгісі ретінде бағалауға баса назар аударады. Шығармашылықты үш топқа бөледі: мотивациялық қабілеттер, эмоционалды қабілеттер және ақыл-ой қабілеттері.
Ю.Г. Юдин оқушылардың шығармашылық белсенділігі мен қабілеттерінің негізгі белгілерін қарастырады, оларға сәйкес қалыптасады:
- оқушының міндетті шығармашылық әрекеті;
- оқушының шығармашылық белсенділігінің пайда болуының әмбебаптығы;
- сыныптағы ерекше эмоционалды шығармашылық атмосфера және оқушылардың қызығушылығы;
- оқушылар жаңа бір жаңалық ашады.
Сонымен, ғалымдардың шығармашылығы туралы түсіндірулеріне сүйене отырып, біз шығармашылықтың мәнін келесідей анықтаймыз: шығармашылық дегеніміз - адамның өмірде жоқ жаңа инновацияларды құруға, мәселелерді шешуде немесе бір нәрсені жақсартудағы белсенділігі мен тәуелсіздігінің көрінісі.
Бастауыш мектепте оқытудың басты ерекшелігі - оқушының жекелей білім деңгейін қалыптастыру, оны өнер арқылы қоршаған ортаның сұлулығын түсінуге үйрету.
Жалпы білім беретін мектепте оқу процесін шығармашылық тұрғыда ұйымдастыру, оны өзара байланыстыру, адамның интеллектуалды өрісін байыту, сонымен бірге барлық адами құндылықтардың бірлігі, әлем біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми идеяны қалыптастыру.
Жалпы ұғымдарды, пәндер арасындағы заңдылықтарды, танымдық, зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін дамыту, оқушылардың іс-әрекеттері, білім жинақтау, практикалық қолдануға үйрету және т.б. ескере отырып, оқу процесін тиімді ұйымдастыру мәселелерді дидактикалық тұрғыдан шешуге тиіс.
Осыған орай, білім беру процесі негізінде жалпы білім беретін мектеп пен бастауыш мектепті ұйымдастыру, оны өзара байланыстыру, адамның интеллектуалды өрісін байыту, барлық адами құндылықтардың бірлігі, әлем біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми идеяны қалыптастыру.
Музыкалық пәндер арасындағы жалпы ұғымдар мен заңдылықтарды ескере отырып, оқу процесін тиімді ұйымдастыру, оқушылардың танымдық, зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру, білім жинақтау, оларды практикада қолдануға бағыттау мәселелері дидактикалық шешілуі керек.
Білім қазіргі ғылым саласының, мәдениеттің, ғылыми-техникалық прогрестің даму деңгейіне тұтастай сәйкес келуі керек. Жалпы білім беру мазмұны ғылымдардың өзара әрекеттесуіне, өндірісті модернизациялау процесі мен әлеуметтік дамуға тікелей әсер етеді.
Халқымыздың еңбек сіңірген ұлдары - Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, олар өз елін прогресс жолында жетелеп, сол кезде қазақ даласында мәдениет пен білімнің қажеттілігін баса айтты.
Қазіргі кезеңдегі өскелең жас ұрпақтың білімі мен тәрбиесі мәселесінің философиялық аспектілері Ғ.Ғ.Ақмамбетов, Ж.М.Әбділдин, М.Баймаханов, А.Н.Нысанбаев, Қ.Шүленбаев, психологиялық - педагогикалық тұрғыдан С.Қалиев, Б.Р.Айтмамбетова, Қ.Б.Жарықбаев, Қ.Қ.Жампейісова , Р.М.Қоянбаев, Л.К.Керимов, Б.Ы.Мұқанова, Ж.Ы.Намазбаева, Г.Қ.Нұрғалиева, Т.Сабыров, Г.И.Уманов, Э.И.Шыныбекова, С.Ұзақбаева, А.А. Қалыбекова, К.Қожахметова, А.А.Бейсембаева және т.б. ғылыми еңбектерінде қарастырылды.
Әлемдік ғылымда табиғат, қоғам және адам ойының дамуына ғылыми көзқарас бірнеше ондаған ғылымдардың өзара біркелкі әрекеттесуіндегі білім жиынтығы негізінде қалыптасады, ал шынайы ғылыми жүйеден алынған білім әртүрлі пәндердің жиынтығынан тұрады. Сондықтан оқу процесі оқу жоспарындағы барлық пәндер осы білім беру жүйесін қалыптастыруға бағытталған жағдайда ғана тиімді бола алады.
Бастауыш мектепте оқытудың негізгі міндеттерінің бірі - өнер арқылы қоршаған ортаның сұлулығын түсінуге үйрету. Осы салада музыка жасау басқа пәндермен тығыз байланыста болу үшін бастауыш сынып мұғалімі пәнаралық байланысты жүзеге асыра алады.
Педагогика ғылымында қалыптасқан идеялардың даму тарихында Батыс Еуропадағы педагогикалық идеялар мен тұжырымдамалардың бастауында жеке тұлғаны қалыптастыру мәселесі педагогикалық ғылымның ең күрделі мәселелерінің бірі болып табылады. Олар болашақ ұрпақты тәрбиелеуде табиғи құбылыстардың өзара байланысы туралы көзқарастар мен дүниетанымдарды дұрыс қалыптастыру қажеттігін атап өтті.
Қазіргі білім ғылымның, мәдениеттің, ғылыми-техникалық прогрестің даму деңгейіне сәйкес келуі керек. Бастауыш сынып оқушыларына музыкалық білім беру мен тәрбиелеудің негізгі басты міндеттері:
- оқушылардың шығармашылығын белсенді қалыптастыру бойынша жұмысты ұйымдастыру;
- бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық қызметін ғылыми негізге ала отырып ұтымды ұйымдастыру;
- музыкалық сабақтарда жалпы ұғымдар мен принциптерді, шығармашылық белсенділікті, дұрыс, кең және қажетті дүниетанымдық білімдер мен көзқарастарды дамыту.
Білім бастауы бастауыш мектептен басталады. Бастауыш мектеп мұғалімі - ерекше тұлға, өйткені ол балалар мен үлкендер әлемінің арасындағы сарапшы. Осыған сәйкес бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие беру - олардың шығармашылық қабілетін қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі. Музыка сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруға ерекше мән беру қажет, себебі шығармашылықсыз ешқандай сабақ барысы дамымайды.
Бүгінгі күннің талабы - білім мазмұнын жаңаша бағытқа, өмір талабына орай дамыта оқыту, оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін қолданып, заман ағымына жауап беру мұғалімдерге жауапты міндеттерді жүктейді. Осыған сәйкес мұғалім оқушыларға көптеген оқу пәндеріне ортақ жетекші ұғымдар мен қағидалар, деректер, ғылыми таным әдістері арасында өзара байланыс орнықтырып, оқушыларда дұрыс, кең әрі қажетті дүниетанымдық білімдер мен көзқарастардың пайда болуына ықпалын тигізетін жолдарды білуі керек.
Бастауыш мектепте оқыту әрдайым білімнің, біліктің және оқушылардың әртүрлі пәндерде алған білімдерін қолдана білу жүйесінің дұрыс қалыптасуына ықпал етеді:
- пәндер арасындағы өзара әрекеттесуді дамыту;
- ғылыми дүниетанымды қалыптастырудағы білім мазмұнының барлық компоненттерінің өзара байланысы;
- біріктірілген білім беру жүйесінің барлық бағыттарын жан-жақты іске асыру.
Еліміздегі білім берудің қазіргі даму кезеңін дәстүрлі білім беруден инновациялық білім беру формаларына көшу кезеңі ретінде сипаттауға болады.
Бүгінгі таңда инновациялық технологияларды қолдану арқылы білім беруді модернизациялауға бағытталған негізгі қағидаттардың бірі білім беруді ізгілендіру және демократияландыру қағидасы болып табылады.. Мұғалім дайын ақиқат, түйін, ой қорытындысын балалардың ... миына құйғанмен, ойлау мен сөйлеу негіздеріне жақындауға мүмкіндік бермей, шығармашылық, арман, қиял қанатын байлап қояды. Көптеген жағдайда баланың ой еңбегі өзі де ойлап үлгермеген, санасына ерекше әсер етпеген, байланыстарды жаттап алуына әкеледі. Бұл - баланы топастыққа әкелетін, ақырында оқуға деген ынтасын жоятын үлкен кемістік. Баланы білім, ақиқат, ереже мен формулалар қоймасына айналдыру үшін, оны ойлауға үйрету керек, - дейді В.А.Сухомлинский [41].
Қазіргі әлемде ұлттық біртұтастық жалпы мемлекеттің бірлесіп қалыптасуы, толеранттылық, азаматтық, осы елдің мемлекеттік тілін міндетті түрде білу сияқты шарттармен анықталады.
Енді білімді практикада қолдана алатын, қоғаммен қарым-қатынас жасай алатын, ішкі мәдениеті, ойлау және сезіну қабілеті бар адамды дайындау қажет. Мақсаты - баланы мүмкіндігінше үйрету ғана емес, оған қажетті білімді табуға үйрету, сонымен қатар оны кәсіби, күнделікті үйренуге үйрету, яғни кез-келген жағдайда шығармашылықпен жұмыс істеуге үйрету.
Осыған байланысты бастауыш мектепте жаңа білім беру, әртүрлі педагогикалық технологияларды қолдану, оқушылардың өзіндік шығармашылық жұмыстар мен жалпы білім беру дағдыларын қалыптастыру - бұл тек педагогикалық жүйенің құрамдас бөлігі.
Мұнда оқушылардың өз бетінше білім алуы, яғни шығармашылық тұрғыда болуы маңызды. Бұл жаңа мақсатқа сәйкес дәстүрлі оқытудың мазмұнын, әдістерін, түрлерін, құралдарын өзгертуді қажет етеді.
Педагогикалық жүйенің мақсаты, мазмұны, әдістері, оқытуды шығармашылық ұйымдастыру формасы, құралдар, көрнекі құралдар және солар арқылы мұғалім мен оқушы арасындағы дидактикалық процесс нәтижеге әкеледі.
Кесте 2
Интербелсенді оқыту
Интербелсенді оқыту
Оңтайландыра оқыту
Оңтайландыра оқыту
Шығармашылық қабілеттілік
технология
Шығармашылық қабілеттілік
технология
Ғылымилық оқыту
Ғылымилық оқыту
Дамыта оқыту
Дамыта оқыту
Оқушыларды шығармашылыққа баулу арқылы оқытудың жүйелік сипаты
Дидактикалық үдерісті жүзеге асыру үшін оқушыларды белгілі дәрежеде қызықтыра отырып оқыту, ынталандыру қажет. Оған мұғалім өзіндік шеберлігі арқылы қызықты, тартымды, өз бетімен білім алуға қолайлы құрастырылған мазмұн арқылы қол жеткізе алады. Сондықтан қазіргі кездегі білім берудегі басты талап - оқулықтың мазмұнын жаңалау, яғни оны мазмұндалуы, құрылымы жағынан жетілдіру.
Оқулық (оның мазмұны) жай ақпарат көзінен оқушының танымдық белсенділігін арттыру құралының қызметін атқаруы қажет. Ол үшін оқулықтың мазмұнына, жоқ дегенде, төрт шарт қойылады: бүкіл орта білім беру мектебінің бағдарламасы, әр пән бойынша тарау мен тақырыптардың мазмұны, алғашқы синтез -кіріспе, соңғы синтез - қорытынды.
Оқушыларды шығармашылыққа баули отырып, оқытудың жүйелік сипатының мақсаттарына тоқталайық:
1. Интерактивті оқыту - заманауи технологиялық білім беру жүйесінде, білім беру кеңістігінде қабілетті маманның зияткерлік әлеуетін дамыту. Атап айтқанда, оқытудың бұл түрі - оқушының тұлғалық дамуын қамтамасыз ететін инновациялық білім беру процесін дамыту үшін ақпараттық ғасырды қолдана отырып, оқытушының жаңа дәстүрлі білім беру мазмұны.
2. Ғылыми дайындық - бұл оқу түрі, оқу процесінде қолданылатын біліктілікті арттыру түрі. Жалпы, ғылыми негіздеме.
3. Оқытудың оңтайландырылған түрі - оқытудың бұл түрі жаңа заманғы бастауыш сынып оқушыларына әртүрлі әдістер мен жаңа технологиялық білім беруді қолдану арқылы оқыту.
4. Дамытушылық оқыту - аты айтып тұрғандай, баланың дамуы мен дамуы саласында жаңа технологияларды қолдану арқылы оқу процесі.
Шығармашылық сабақ түрлі материалдарды пайдалану мақсатында жүргізіледі. Тексеру сабағы оқушылардың алған білімдерді қаншалықты меңгергендіктерін байқатады. Талдау сабағы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын талқылау үшін қажет.
Шебер мұғалімдер әрбір сабақтың құрылымдық элементтерін түрлі бағытта жүзеге асырады. Жаңа сабақты сыныпта меңгертіп, үй тапсырмасын орындау мақсатында сабақтың құрылымдық элементтерін белгілі бір жүйеде құрайды. Өткен материалды еске түсіре отырып, жаңа материалды жан-жақты меңгертеді.
Шығармашылық сабақтың құрылымдық элементтері:
oo шығармашылық жұмыстың көлемі;
oo сабақ жүйесін түсіндіру және ұйымдастыру;
oo бекіту және қайталау мақсатындағы шығармашылық жұмыстарды орындау;
-оқушылардың шығармашылық жұмысын талдау.
-оқушылардың еңбегін бағалау.
Сабақтың мұндай құрылымдық элементтері атқарылатын жұмыстың мақсатына, материалдың көлемі мен жүйесіне қарай жүзеге асырылады. Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын жүргізу түрлі талдаулар және дидактикалық әдіс- тәсілдер жүйесін пайдалануды қажет етеді.
Сабақты тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана отырып өткізу және оны жүйелі, жүйелі жүргізу сабақ элементтерін толығымен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оқытудың тиімді және ұтымды жақтарын таңдау сабақ сапасын үнемі жетілдіруді талап етеді және оқушылардың да, мұғалімдердің де шығармашылығына әкеледі. Оқушыларды шығармашылыққа баулуда үй жұмысы да маңызды рөл атқарады.
Үй жұмысы мен сынып жұмысының арасында тапсырмасының деңгейі оқушыларға оншалықты қиындық тудырмайтындай дәрежеде және өткен тақырыпқа сәйкес болуы қажет. Сынып жұмысына қарағанда, үй жұмысының көлемі кеңірек, аумағы көлемдірек, сондықтан оқушының оны шығармашылық тұрғысынан, өз бетінше орындауының маңызы зор.
Бастауыш мектептерде оқу мен тәрбие сапасын арттыру қашан да назардан шыққан емес. Осыған орай, әрбір пәнді, оның ішінде бастауыш сыныпта музыка сабағын оқытудың шығармашылық дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмыстарының жақсарылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүргізілуде.
Бастауыш сыныпта оқушылардың шамалай меңгеруін жою, оқу үдерісін сапалы ұйымдастыра отырып, оқушы белсенділігін арттыру мұғалімнің әдістемелік шеберлігіне байланысты екендігі сөзсіз.
Оқыту мен оқуды байланыстыратын оқушы шығармашылығының дамуы - бұл педагогикалық тұрғыдан алғанда екі жақты процесс.
Біріншіден, баланың саналы түрде дамуы. Екіншіден, мұғалімнің білімді игертудегі, адамгершілікті дамытудағы мақсатты қызметі, педагогикалық шеберлігі.. Бұл қызмет сабақ формаларын дұрыс таңдай білуден, ұйымдастыру қабілеті мен білім беруде оқытудың әдіс-тәсілдерін орынды пайдалана білуден тұрады.
Баланы шығармашылыққа баулуда оның оқыған, естіген, көрген не басынан кешкен оқиғалары жөніндегі өз ой-пікірін бейнелеу арқылы көрсету, яғни белгілі бір тақырып бойынша өз ойын жоспарлы түрде баяндауы туралы тапсырмалар берілуінің маңызы зор.
Бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа үйрету әрі қиын, әрі жауапты және көп ізденіп, тер төгуді қажет ететін жұмыс. Бала білімді қаншалықты меңгергендігін шығармашылық жұмысының нәтижесіне қарап ажыратуға болады.
Шығармашылық арқылы оқушыларда мынадай дағдыларды қалыптастыру мақсаты көзделеді:
− шығармаға қажетті деректерді жинақтау және оны тақырыпқа сай іріктеу;
− ой-пікірді жүйелі бере білу, оқиға желісін қисынды түрде,бірізді құру;
− бейнелі сөздерді пайдалану;
− шығарманың мазмұнында оқушының өзіндік ой-пікірлерінің болуы;
− шығармадағы ойдың айқын да дәл болуы.
Шығармашылық жаттығудың мына түрлері қолданылады:
− қоршаған ортаны, табиғатты, ауа райын бақылау;
− белгілі тақырып, сурет, табиғат көріністерін бақылау;
− оқыған ертегі, әңгіме, көрген көркем фильм, спектакль жайлы суреттер салу;
− ертегілерге өз ойынан сюжеттер қосу және т.б.
Шығарманың тақырыбы, ең алдымен, тақырыптың мағынасын сипаттауы қажет. Осы орайда Е.Дайрабаев былай дейді: Тақырып-талқыланатын мәселенің қысқаша атауы. Сырттай осылай көрінгенімен, оның ішкі мағынасы тереңде жатыр. Өйткені, тақырып шығармада жан-жақты айқындалып, ашылуға тиісті пікірлер негізінде белгіленеді.
Тақырып - талданатын туындының қысқаша атауының, мазмұны - оқиғалар мен көріністердің, кейіпкерлердің құрамды бөлшектері.
Ал, белгілі бір шығарманың кейіпкері жайында оның бейнесін оқушы өздігінше салуға тырысады. Шығарманың тақырыбы ондағы болатын оқиғаға, бас кейіпкерге, оқиғаның болған жері мен уақытына байланысты аталады. Неге негізделсе де, шығарманың тақырыбы идеясымен қабысып жатады. Шығарма идеясын басты кейіпкерлерді баса көрсетуді қажет етсе, тақырып та соған сай қойылады. Ал, шығарманың идеясы әлеуметтік жағдайды, оқиғаны, сезімді көрсетуді мақсат етсе, тақырып та соған байланысты қойылады.
Балалардың зат пен құбылыстарды бақылауы арқылы шығармаға материал жинақтауына келсек, мұның негізгі түрі - мектеп, сынып өмірінде болған келелі оқиғалар (саяхатқа шығу, ұйымдастырылған кездесулер, кештер мен таңертеңгіліктер, спорттық жарыстар мен қоғамдық пайдалы еңбек және т.б.) шығармаға материал болып табылады. Жолдастарына белгісіз, бірақ баланың өзіне ғана аян, басынан өткізген оқиғалары, олар тудыратын эмоциялар мен сезімдер шығармаға материал болып табылады. Оқушылардың логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруда, ойын жүйелі түрде білдіруге дағдыландыру қажет [9].
Егер оқушыға сыныпта талқыланған әңгіме бойынша шығарма тура келсе, онда жұмысқа дайындық барысында тақырып бойынша белгіленген мәтіннен эскиздер жасалынады. Мысалы, әңгімелеу арқылы шығармашылық суреттер салуда оқушылардың іс-әрекеті эскизден, яғни сызықтармен басталғаны жөн. Оқушының тақырыпты ашуға қажетті материалдарды қаншалықты меңгергендігі, оқиғаны өрбітуі, детальдарды бір-бірімен байланыстыруы суреттегі кейіпкерлердің іс-әрекеттерін бағалауға және ол туралы өзінің пікірін білдіруге машықтанған, яғни оқушылардың шығармашылық қабілетінің қалыптасуына жағдай жасалады.
Оқушылардың шығармашылық белсенділік деңгейін арттырда, өз бетінше іздену қабілетін, дамытуда интербелсенді тақтаның алатын орны ерекше. Бастауыш сыныптарда интербелсенді тақтаны пайдалану оқушының дүниетанымын қалыптастыруға ықпалын тигізіп, шығармашылыққа деген қызығушылығын арттырады. Сондықтан көрнекіліктің бұл түрін балалардың шығарма салуында кеңінен пайдалануға болады.
0.2 Балабақшадағы музыка пәні мұғалімінің рөлі
Дарынды адамдарға қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру білім беру міндетін қояды, білім беру жүйесі баланың жеке қабілеттері мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына, шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға жол ашады.
Шығармашылық тұлғаның негізі бастауыш мектепте қалыптасатыны анық. Бұл жастағы балалар шығармашылықтың бастауы бар. Тек өмірлік тәжірибенің, жеке дүниетанымның, жеке эстетикалық көзқарастың болмауы олардың шығармашылық қабілеттерін ашпайды. Халқымыз: Көктемді көрсең, көзіңді аш дейді. Жалпы, шығармашылық жұмыс жасамас бұрын мұғалім үлгілі тәлімгер, пікірлес дос, оқушы жаттықтырушы болуы керек. Оқушылар шығармашылығына әрқашан мұғалімдер, сыныптастар, ата-аналар қолдау көрсетуі керек.
Шығармашылыққа дағдыланған оқушы орта мектепте кез-келген шығармашылыққа бейім болады. Олар проблеманы жаңа идеямен шешуге тырысады.
Баланың шығармашылығын ерте жастан қалай дамытуға болады? Оның жолдары, әдістері, мазмұны, ережелері мен принциптері қандай?
Бұл бүгінгі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Психологтардың зерттеулеріне сәйкес, әр жастағы жасампаздықтың орталығы болатын ерекше қабілеттері мен қабілеттері бар.
Егер бастауыш сынып оқушыларының дамуы бағдарланбаған және бағдарламаланбаған болса, онда олар орта мектепке жеткенге дейін олардың көпшілігінде шектеулі және тоқырау шығармашылығы болады.
Сонымен, төменгі сыныптардағы оқушылардың шығармашылығын тартуға және оқытуға керекті жағдайлардың мазмұнына тоқталайық:
- Сабақта шығармашылық көңіл-күйді қалыптастыру үшін мұғалім алдымен баланың назарын бір нәрсеге аударуы керек. Яғни, оқушылардың назарын шығармашылық арнаға аудару үшін әрдайым шығармашылық тапсырмалар - тапсырмалар, жаттығулар, ойындар ұсыну қажет;
- әр шығармашылық тапсырманы оқушыға қалай ұсынуға болатындығын білу керек;
- шығармашылық жаттығулар мен ойын тапсырмаларының мазмұны жасөспірімдердің жасына және қызығушылықтарына сәйкес келуі керек;
- Тапсырма - тапсырманы орындағаннан кейін бала жұмыс істей бастайды.
Педагогтың ең үлкен міндеті - баланы белгілі бір көркемдік шешім тапқанша және шығармашылық бағыт беру үшін жұмысын сәтті аяқтағанға дейін назарында ұстау:
- Сыныпта және мектептегі барлық балалардың, сонымен қатар жеке оқушылардың шығармашылық ойлауы үшін жағдайлар мен мүмкіндіктер жасау керек. Сыныпта, ұжымда шығармашылық атмосфера, шығармашылық қарым-қатынас құру;
- Мұғалім - оқушы үшін қарапайым адам. Ал егер ол әңгімелеу, әңгімелеу, сурет салу дағдыларын көрсетсе, оқушылар басқаша естиді. Олар өздеріне сенеді. Сондықтан мұғалімнің шығармашылықпен айналысуы және ол жазған нәрселерімен балалармен бөлісуі табиғи нәрсе;
- психологиялық қауіпсіздікті, еркіндікті, ашықтықты, шығармашылық еркіндікті қамтамасыз ету;
- Шығармашылыққа кедергі келтіретін үш нәрсе бар: біреуі - сәтсіздіктен қорқу, ештеңе істей алмау қорқынышы, екіншісі - қанағаттанбаушылық (ол жазғанын ұнатпайды, кейде өзін жек көреді), үшіншісі - жалқаулық. Бұл жағдайда баланы құтқарудың жолын табыңыз;
- мектепте, сабақта, үйде оқушылардың шығармашылығы үшін қолайлы жағдайлар жасау;
- баланың шығармашылық бағытта жүйелі, саналы қалыптасуы;
- Мұғалімге көркемдік формаларды оқыту мен дамытудың көркемдік өлшемдері берілуі керек. Көркем шығарманың, әдеби процестің механизмін түсінбейтін мұғалім оқушыны шығармашылыққа үйретіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушы жасаған әлемге нақты, әділ баға бере алмайды және оның көркемдік деңгейін тани алмайды.
Оқушы шығармашылығының дамуы мен бағдарлануында мұғалім мыналарды ескеруі керек деп санаймын:
- шығармашылық тапсырмалардың мазмұнын ойластыру;
- оқушыларға шығармашылық тапсырмалар қою тәсілдерін меңгеру;
- көркемдік шешім іздеуге, сюжетті құруға, кескін құруға жағдай жасай алуы;
- шығармашылық процесті педагогикалық, әдіснамалық тұрғыдан фактілер мен мәліметтер бойынша бағалай білу, теориялық және практикалық қорытындылар жасау.
Бұл сіздің шығармашылық сағатыңызды жақсартуға мүмкіндік береді.
Енді шеберлік және шығармашылық сөздерінің мағынасын білейік. Қабілеттілік дегеніміз не?
Қабілеттер дегеніміз - бір немесе оданда көп әрекеттерді тиімді орындаудың шарты болып табылатын адамның жеке қасиеттері. Талант - бұл адамға кез-келген жағдайды тиімді орындауға мүмкіндік беретін қабілеттердің белгілі бір сапалы үйлесімі. Таланттың ең жоғарғы деңгейі - талант. Қабілеттер оқушылардың алдыңғы білімі мен дағдыларымен шектелмеуі керек. Білімді, дағдыны және қабілетті оңай әрі тез меңгеру шеберлікке байланысты. Екінші жағынан, олардың дамуы қабілеттердің дамуына ықпал етеді.
Білімдер мен дағдылардың жетіспеушілігі қабілеттердің дамуына кедергі келтіреді. Қабілеттер оқушыларға дайын нысанда берілмейді, олар оқу мен тәрбие процесінде үнемі дамып келе жатқан нәтиже болып табылады. Мұнда тек туа біткен белгілер, яғни анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктер болуы мүмкін. Тіпті оқу және оқу қабілеті де оқушының нақты әрекетінсіз пайда бола алмайды. Адамның барлық қабілеттері азаматтық қатынастардың нәтижесі. Әр оқушының қарым-қатынас деңгейі әр түрлі болғандықтан, қабілеттілік деңгейі әр түрлі болады.
Психологтардың пайымдауынша, қабілеттерді анықтау бойынша зерттеулер ХІХ ғасырда басталған. Бұл қасиеттің негізінде таланттың белгісі жатыр.
Атрибут тиімділігінің дамуы тәрбие жұмысына және жас ерекшеліктеріне байланысты.
Шығармашылық дегеніміз не?
Сөз шығармашылық этимологиясы ойлап табу, ойлап табу дегенді білдіреді. Сондықтан оны жаңа бір өнертабыс, демек жетістікке жету деп түсіну керек. Философиялық сөздікте шығармашылық - бұл тарихи және әлеуметтік маңызы бар және сапалы инновацияларды ашатын ерекше қызмет деп түсіндіреді.
Атақты психолог Л.С. Выгойский шығармашылықты жаңа бір жаңалық ашатын әрекет деп атады. Осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я.А. Пономарев оны даму тұжырымдамасымен қатар қояды. Себебі ол әр инновация, әсіресе зияткерлік бала психикасын жаңа деңгейге көтереді деп санайды. Бұл пікір қанағаттанарлық, себебі ол қазіргі педагогиканың талаптарына сәйкес келеді.
Зерттеу барысында шығармашылықтың анықтамалары түрлене бастады. Соңғы уақыттарда шығармашылық сөзімен қатар бастамашылық пен белсенділік ұғымдары қатар қолданыла бастады.
Шығармашылық - бұл өте күрделі психикалық процесс. Бұл әрекет формасы болғандықтан, ол адамдарға ғана тән.
Шығармашылық дегеніміз - қоғамның материалдық және рухани өмірін жақсартуда жаңа, ерекше заттар, туындылар және т.б. жасау. шындықты тануға және қайта құруға бағытталған саналы, бағытталған белсенді адам әрекеті. Адамдар әр түрлі қызмет салаларында (ғылым, техника, өнер, қоғамдық қатынастар, қоғамдық сананың формалары, өндіріс, өмір) жасайтын күш-жігердің нәтижесі.
Шығармашылық процесс негізгі белгілер тұрғысынан адамдардың кез-келген әрекеті үшін біртұтас. Ол өмірді семантикалық түсінуді, жаңа шығармашылық жинақтарды құруды, интеллектуалдық белсенділікті, жаңа идеяларды дамытуда және оларды жүзеге асыруда физикалық еңбектің жұмысын біріктіреді. Әр түрлі қызмет түрлерінің ерекшелігіне сәйкес шығармашылық процесс те әртүрлі.
Оқушылардың дүниетанымын, өмірге және жұмысқа моральдық-талғампаздықпен қарау сияқты мұғалімнің қиын тәрбиелік міндеттерін шешуде шығармашылық ерекше орын алады. Мұғалімнің жұмысы теорияны терең білу, қазіргі заманғы мәселелерді мағыналы түсіну болды. Бұл білім беру мәселелерін шешудің жоғары тиімділігімен, ойлаудың ашықтығымен, өз ойын дұрыс жеткізе білуімен, үлкен сенімділікпен, оқушылардың қоғамдық белсенділігін оятуымен көрінеді.
Көптеген жылдар бойы шығармашылық бәріне бірдей бола бермейді деген пікір қалыптасқан, қазіргі ғылым кез-келген баланы белгілі бір жағдайларда қабілеттің осы деңгейіне көтеруге болатындығы туралы айтады.
Шығармашылыққа деген қажеттілік - күрделі рухани қажеттілік. Әзірге бұл барлық адамдар үшін бірдей емес. Ал қоғамдағы жаңару процесі әркімнен күнделікті шығармашылық қайтаруды талап етеді.
Шығармашылық дегеніміз - барлық болмыстың, қозғалыстың, дамудың, бір сөзбен айтқанда табиғаттағы және қоғам құбылыстарындағы адамның ақыл-ойындағы, іс-әрекетіндегі, ішкі дүниесіндегі табиғи процестердің қайнар көзі. Бұл процесс белгілі бір жүйеде дамиды. Ішкі шығармашылық процестерді табиғат өзі басқарады. Ал сыртқы факторларды басқару және реттеу адамның ақыл-ойы мен жұмысына байланысты.
Адамның шығармашылыққа деген ынтасы оған өзінің даралығы мен қабілеттерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Шығармашылықтың мәнін ашып, оның іс-әрекет тұжырымдамасымен тығыз байланысты екенін анықтай аламыз. Шығармашылық пен іс-әрекет диалектикалық бірлікті құрайды. Әрекет шығармашылықты қалыптастырады және оны нақты болмысқа айналдырады, шығармашылық әрекетті реттейді, әдістерінің тиімділігін анықтайды.
Шығармашылық іс-әрекет оқушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарын дамыту, олардың шығармашылығын дамыту, шығармашылықтарын дамытуды көздейді. Шығармашылық концерттік қойылым, көркемөнерпаздар сайысы, көркемсөз оқу, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz