Жасушадағы зат алмасу - үздіксіз биологиялық синтез

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жасушадағы зат алмасу

Тіршілік әрекетіне байланысты клеткада үздіксіз биологиялық синтез жүріп жатады. Оны биосинтез (ассимиляция) деп атайды. Ферменттердің және энергияның қатысымен төмен молекулалы заттардан жоғары молекулалы косылыстар түзіледі. Аминқышқылдардан нәруыздар, моносахаридтерден күрделі көмірсулар синтезделеді. Азотты негіздер нуклеотидтердін құрамына қосылып, олардан нуклеин кышкылдары түзіледі. ДНҚ құрылымындағы нуклеотидтердің орналасу реті, гендердін жиынтығы генотипті анықтайды. . Ескі молекулалардың орнын жаңа молекулалар ауыстырып отырады. Олар өсу процесі кезінде клеткалардың жөне олардың органоидтерінің түзілуіне жұмсалады. Сейтіп, клетка өзінін тіршілік әрекетіне байланысты жүріп жаткан өзгерістерге қарамастан, пшіінін, химиялық құрамын тұрақты калпында ұстайды. Биосинтез реакцияларына энергия жұмсалады. Ыдырау реакциясы кезінде, керісінше, энергия бөлінеді.

Клеткадағы ферменттер қатысатын синтездеу реакциялары, яғни ассимиляция және ыдырау реакциялары жиынтығы - диссимиляция кезінде энергияның бөлінуі, оның клетканың тіршілік әрекетіне жүмсалуы зат жоне энергия алмасу деп аталады. Бұл процесс клетка тіршілігінің, өсуінің, дамуынын, іс-әрекетінің негізін түзеді.

Биосинтезге байланысты барлык реакциялар ассимиляция деп аталады. Сырткы ортадан түскен карапайым заттардан клетка затытүзіледі. Соның бірі - нәруыз биосинтезіне тоқталайық.

Нуклеин кышқылдарындағы нуклеотидтердің реттесіп орна-ласуы нәруыздардьщ полипептидтік тізбектеріндегі аминқышқылдардың орналасу ретіне сәйкес келеді. Оны генетикалық код дел атайды. Әрбір аминқышкылға ДНҚ молекуласы тізбегінің үш нуклеотиді - триплет сәйкес келеді. Мұндай кодта 64 өр түрлі триплет болады. Бір код бір нәруыз түрін аныктайды. Генетикалық акпараттың түрактылығын камтамасыз ету үшін кейбір аминқышкылдарға бірнеше триплет сөйкес келеді. А/қ анықтайтьш триплеттердің жалпы саны - 61. Ядродағы ДНҚ-ның миллион нуклеотидтен түратын молекуласъшда жүздеген нәруыз түрлеріндегі аминкышкылдардың орналасу ретінің акдараты жазылған.

Нәруыз рибосомаларда синтезделеді. Алдымен ДНҚ мол-ң тізбектерінің бірінде бір тізбекті, аРНҚ молекуласы синтез де л еді (геннің көшірмесі) . Бұл аРНҚ нуклеотидтерінің орналасу реті ДНҚ-ның сол бөлімінің нуклеотидтерінің орналасу ретімен бірдей болады. Енді түзілген акпараттык РНҚ (аРНҚ) цитоплазмага етеді. Цитоплазмада аРНҚ бір үшына рибосома орналасады да, поли-пептидтің (нөруыз) синтезін бастайды. Рибосома аРНҚ бойымен триплеттен триплетке аттап козғалады. Рибосоманын козгалысы кезінде полипептидтік тізбекке аРНҚ-дағы триплетке сәйкес келетін аминкышқыл қосылып отырады. Аминкышкылдың аРНҚ-дағы триплетке сәйкестігін тасымалдаушы РНҚ (тРНҚ) камтамасыз етеді. Әрбір аминкышкылдың әзінің тРНҚ-сы және онымен байланыстыратьш ферменті болады. Полипептидтік тізбектің синтезі аякталғаы соң, ол аРНҚ ажырайды, аРНҚ және рибосомалар кайта нөруыз синтезін бастайды.
Нөруыздың синтезіне әр түрлі ферменттер қатысады және көп энергия жұмсалады.

Барлық жануарлар және адам өсімдіктер қорға жинаған энергия есебінен өмір сүреді. Мұнда энергияға өзгерген химиялық байланыс жаңадан ағзалық қосылыстарға синтезделеді. Фотосинтез дегеніміз - жарық энергиясының химиялық байланыстар энергиясына өзгеруі барысындағы үдеріс.

Жарық сатысы тек күндіз, жарықта ғана жүре алады. Бұл сатыда Күн жарығының энергиясы АТФ байланыстарының химиялық энергиясыеа өзгереді.

Қараңғы сатысы. Бұған жарық сатысында түзілген химиялық рекакциялар өнімдері қажет. Ал жарықтың қажеттілігі жоқ. Қараңғы сатысының нәтижесі АТФ энергиясы есебінен атмосфералық СО ₂ ден глюкоза молекулаларын синтездеу болып есептеледі.

Фотосинтездің жалпы формуласы: 6СО ₂ +6 Н ₂ О+ жарық = С ₆ Н ₁₂ О _{6 +} 6О ₂

Фотосинтез факторлары Ішкі фактор, Сыртқы фактор

Ішкі факторлар бұл өзінің фотосинтездеуші ағзалармен анықталады. Олар, әдетте негізгі генініңде қаланған. Бұл хлоропластардың мөлшері, хлорофилдің саны және типі, өзгеде пигменттерден (мысалы, құрлық өсімдіктерінде қосалқы рөл атқаратын каротиноидтер), ферменттер тиімділігі, жапырақтың мөлшері, пішіні және орналасуына, лептесіктер санының және т. б болады.

Сыртқы факторлар қоршаған орта жағдайлармен анықталады.

Бұл түсетін жарық мөлшері, өсімдіктерге қолайлы ылғал мөлшерінің жеткілікті болуы, атмосферадағы көмірқышқыл газының концентарциасы және қоршаған ауа температурасы.

Фотосинтез және тыныс алудың өзара байланысы. Бүкіл көпжасушалы ағзалардың жасушасы тәрізді өсімдіктер жасушасының құрамында митохондриялар - аэробты тынысалу жасушалық орталығы болады. Сондықтан өсімдіктің барлық жасушалары тыныс алады және тыныс алу кезінде оттегін жұтады. Тынысалу дегеніміз - бұл фотосинтезге қарама-қарсы үдеріс. Тынысалу кезінде ағзалық қосылыстар ауадағы оттегінің жәрдемімен энергия және көмірқышқыл газ бөліп, тотығады. Тынысалу жасушаның энергетикалық қажеттігін қанағаттандыруы қажет.

Зат алмасу немесе метаболизм деп тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың жиынын айтамыз. Зат алмасу нәтижесінде ағзаға қажет заттар түзіледі және энергия бөлінеді. Ағза мен сыртқы орта арасында әрқашан зат және энергия алмасуы үздіксіз жүріп отырады. Күрделі қоректік заттар ас қорыту мүшелерінде қорытылып құрылысы жай заттарға айналған соң ащы ішектен қанға және лимфаға өтеді. Қан және лимфа ағыны арқылы ұлпаларға жеткізіледі. Әр мүшенің жасушалары өзіне тән және өсіп-өнуіне қажетті қарапайым заттарды түзеді. Қоректік заттардың ыдырауынан пайда болған энергияны жасушалар әр-түрлі физиологиялық үрдістер үшін жұмсайды. Артық түскен заттарды өзіне қор етіп жинайды (мысалы, гликоген, май) . Ал жасушалардың тіршілік етуі нәтижесінде түзілген керексіз заттар өкпе, тері ішек арқылы сыртқа шығарылып отырады.

Зат алмасу (метаболизм) - жасушаның тіршілігін қамтамасыз ететін, организмде жүріп жататын барлық химиялық процестердің жиынтығы. Бұл организмнің тіршілік қабілетін сақтау және сыртқы ортамен қарым-қатынасын, организмге қоректік заттардың еніп, олармен ферменттер әсерінен ыдырауын, пайда болған жай заттардың жасушалар мен мүшелерге тасымалданып, олардың тотығуын, энергия бөлініп шығуын, жасуша құрамындағы түзілістердің биосинтезделуін және қорытылған өнімдердің организмнен бөлініп шығуын қамтамасыз етеді.
Жасушадағы қандай да болса, бір заттың белгілі бір тәртіппен ферменттік айналуға түсуін -метаболизмдік жол, ал осы кезде пайда болатын аралық өнім - метаболиттер деп аталады.

Зат алмасу өзара тығыз байланысқан екі қарама-қарсы құбылыстан тұрады: 1) Ассимиляция немесе пластикалық алмасу 2) Диссимиляция немесе энергетикалық алмасу Ассимиляция деп жай заттардан күрделі қосылыстардың түзілу реакцияларының жиынтығын айтамыз. Бұл реакциялар энергияны қажет етеді. Пластикалық алмасу нәтижесінде жасушалардың құрамы жаңарады. Ал диссимиляцияда күрделі заттар ыдырап энергия бөлінеді. Бөлінген энергия ағзаның тіршілігін сақтап, ой және дене еңбектерін орындаға жұмсалады.

Жасушадағы қандай да болса, бір заттың белгілі бір тәртіппен ферменттік айналуға түсуін - метаболизмдік жол, ал осы кезде пайда болатын аралық өнім - метаболиттер деп аталады. Метаболизмнің қарапайым молекулалардан күрделі құрылымдық заттардың түзілу реакциясы - анаболизм, ал бұған қарама-қарсы өтіп жататын процесті катаболизм дейді. Жасыл өсімдіктерде фотосинтез нәтижесінде түрлі көмірсулар түзіледі. Жануарлар әдетте осы көмірсулармен қоректенеді. Қарапайым қанттар қанмен жануарлар денесіне таралып, күрделі полисахарид - гликогенге айналады. Метаболизм нәтижесінде көмірсулар (пируват) органикалық қышқылға, одан әрі майға, көмірсудан пайда болған органикалық қышқылдар аммиак азотымен реакцияласу нәтижесінде амин қышқылына, май, ақуыздар метаболизм нәтижесінде ыдырап, соңында несеп зәрі, аммиак, көмірқышқыл газы, т. б. қарапайым заттарға айналады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.