МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ, ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТӘСІЛДЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

МРНТИ

УДК

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ, ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТӘСІЛДЕРІ

А.Расола, Павлодар мемлекеттік педагогикалық университетінің магистранты
М.Ш. Кунанбаева, п.ғ.к., Павлодар мемлекеттік педагогикалық университетінің доценті

Педагогика және спорт факультеті,
Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті,
Қазақстан Республикасы, Павлодар облысы, Павлодар қ., 140002
е-mail: a.aisaule94@mail.ru

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ӘДІСТЕРІ, ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТӘСІЛДЕРІ
Мақала мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеу жүйесіне қайта қарау және жаңа тәсілдерді іздеу проблемаларына арналған. Онда қазіргі қоғамдағы адамгершіліктің құлдырауы, қазіргі ата-аналардың балаларды тәрбиелеуге жеткіліксіз назар аударуы және оларға рухани құндылықтарды сіңіру, мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының ең алдымен балалардағы адамгершілік идеяларды қалыптастыруға және адамгершілікпен танысу сияқты мінез-құлық нормаларының өзекті мәселелері қаралады. Мақалада мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілік дамуы мен тәрбиесінің заманауи тәсілдері талданады. Авторлар педагогика ғылымы мен практикасында балалардың адамгершілік дамуының танымдық компонентін қалыптастыруда айтарлықтай тәжірибе жинақталғанын және эмоционалды-мотивациялық және мінез-құлық компоненттерін қалыптастыру тәсілдерін, құралдарын, әдістерін зерттеуге арналған зерттеулердің жеткіліксіз екендігін айтады. Мақалада ересек жастағы мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілік дамуы мен ата-аналардың адамгершілік тәрбиесіне қатынасын эмпирикалық зерттеу нәтижелері берілген. Авторлар мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілік тәрбиесін жүзеге асыруда оқу процесі субъектілерінің ынтымақтастығы мен өзара әрекетін ұйымдастыру қажеттілігі туралы айтады. Мақалада мектепке дейінгі балалармен, ата-аналармен және мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқытушыларымен жұмыс жасауда визуализацияны, жануарлармен емдеу, видео-тренингті қолдану мысалдары келтірілген.
Тірек сөздер: адамгершілік тәрбиесі; аға мектепке дейінгі тәрбиеші; рухани құндылықтар; отбасылық тәрбие; оқу процесінің субъектілері; ынтымақтастық; эмоционалды мәдениет; эмпатия; визуализация бейне жаттығулар; жануарлармен емдеу.

КІРІСПЕ
Қазіргі жаһандану, интернетизация және жаңа технологияларды қолдану жағдайында балалардың отбасы мен білім беру ұйымдарында ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамда да әрқашан өзекті болып табылатын моральдық-этикалық дамуы мен ата-аналық тәрбие мәселесі ерекше маңызға ие болып отыр. Қазіргі зерттеулер қоғамдық сананың және біздің еліміздің тұрғындарының рухани құндылықтарының өзгеруін, адамгершілік тәрбиесінің маңызды факторлары ретіндегі қазақ мәдениеті, өнері мен білімінің тәрбиелік әсерінің төмендеуін көрсетеді. Мұның бәрі экономикалық ыдырауға байланысты, қоғамның әлеуметтік дифференциациясы және адамдардың алауыздығы, ойлау мен мінез-құлықтың экоцентризмінің өсуі, жас ұрпақтардың рухани-адамгершілік тәрбиесінен отбасыларда, бұқаралық ақпарат құралдарында және коммуникацияда мәдени-бұқаралық ойын-сауық түрлерінің басым болуынан. Моральдық талаптар, нормалар адамның өмір сүру, қоғамда өзін-өзі ұстау және т.б. қажеттілігі туралы идеялар түрінде белгілі бір негіздемені білдіреді. Сондықтан адамгершілік тәрбие саласындағы көптеген зерттеулер кез-келген жастағы балалардың адамгершілік дамуының танымдық компонентін зерттеу немесе қалыптастыру мәселесіне сәйкес келеді [1;3;6;8]. Мектепке дейінгі ұйымның тәрбиеленушілерімен бірлескен жұмыста және ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері мен әңгімелер аясында осы оқиғаға ұқсас жағдайларды талқылауға болады. Бұл балалардың эмпатикалық тәжірибесін зерделеуді қамтиды және олардың рухани-адамгершілік дамуының кепілі бола алатындығын болжайды. Тиімді моральдық даму үшін балаларға нақты өмірде таңдау жағдайлары қажет, бұл олардың әлеуметтік тәжірибесін байыту негізінде адамгершілік әдеттер мен адамгершілік тәрбиені нығайтуға мүмкіндік береді. Мектеп жасына дейінгі баланың жеке басын адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз - балаға құрдастары мен ересектермен қарым-қатынаста, моральдық нормалар мен нормаларға негізделген мінез-құлқында көрінетін тұрақты моральдық және құндылықтық мотивтер жүйесі. Мұндай жұмыстың қажеттілігі мектеп жасындағы балалардың Е. И. Изотованың Арнайы хабардарлық: Эмоциялар мен сезімдер әдіснамасындағы сұрақтарына берген жауаптарынан көрінеді. Адамгершілік тәрбие берудің психологиялық негізі ретіндегі моральдық даму және балалардың эмпатиясының көрінісі болып табылатын сұрақтардың бірі - Егер баланың біреуі құлап, жылап жатса, сен не айтасың және не істейсің? деген сұрақ. Балаларда моральдық пайымдау мен бағалауды қалыптастыруда көркем әдебиет маңызды рөл атқарады, оның тиімділігі тәрбиелік ықпалдың бүкіл жүйесін дұрыс ұйымдастыруға және балалардың жалпы эмоционалды мәдениетін дамытуға байланысты. Бұл саналы мақсатты ұмтылыстарды дамыту, эмоционалды тәжірибені ассимиляциялау, қажетті әрекеттерді олардың тәжірибесінен қайталау. Педагогтерге тақырыптық әдеби шығармаларды іріктеуді тек тәрбиелік әсер туралы әңгімелер үшін ғана емес, сонымен қатар шығармадағы кейіпкерлердің эмоцияларын, сезімдері мен қарым-қатынастарын сипаттайтын сюжеттің эмоционалды компонентін талдауы қажет. Осыдан балалар реакциялар мен мінез-құлықтан көрінетін кейіпкерлердің тәжірибесінің экспрессивті компонентін ғана емес, сонымен бірге әсерлі жағын да түсінеді. Балаларды ересектердің басшылығымен драматизация ойындармен, театрландырылған қойылымдармен және т.б. таныстырудың маңызы зор [4].

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Адамгершілік дегеніміз - мейірімділік, әдептілік, тәртіптілік, ұжымшылдық сияқты қасиеттер мен қасиеттерді біріктіретін және Отанға, қоғамға, ұжымға, жеке тұлғаға, өзіне, жұмысына қатысты қолданыстағы нормалар, ережелер, мінез-құлық қағидаттарының ерікті түрде сақталуын қамтамасыз ететін және т.б. жеке сипаттама деп түсініледі. Балалардың моральдық қалыптасуының мінез-құлық және эмоционалды-мотивациялық құрамдас бөліктерінде де байыпты жұмыс қажет. Бұл білім беру процесінің қазіргі жағдайында белгілі бір қайта ойлануды талап етеді. Зерттеу барысында өзін-өзі бақылау қолданылды. Бұл жұмыстың қажеттілігі 2019-2020 оқу жылдары Павлодар қаласының №1 сәбилер бақшасында жүргізілген ересек мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілік дамуын диагностикалау нәтижелерімен расталды. Бұл зерттеуде балалардың ойын әрекеттері мен Сөйлесу және Сюжетті суреттер, Ертегілер бойынша әңгіме, Өз мінез-құлқыңды бағала диагностикалық әдістері қолданылды. Диагностика көрсеткендей, балалардың көпшілігінде адамның моральдық қасиеттері туралы жалпыланған түсінік бар немесе бұл қасиеттерді нақты адамдар мысалында, өздері, ертегі кейіпкерлері арқылы түсіндіре алады. Мектеп жасына дейінгі балалар Кімді жақсы, жаман, батыл, қорқақ, алдамшы, ашкөз деп атауға болады? деген сұрақтарға толық және дұрыс жауаптар берді. Балалар адалдық пен жомарттық сияқты адамгершілік қасиеттерді түсіндіре алмады және дұрыс сипаттамады. Ересек топтағы мектеп жасына дейінгі балалар адамгершілік нормаларды жақсы біледі, басқа адамдардың мінез-құлқын дұрыс бағалай алады, бірақ бағалауды ынталандыру қиынға соғады.
Балаларда адамгершілік сезімдер мен мінез-құлықтары әлдеқайда нашар дамыған. Көптеген балалар құрдастарына көмектескілері келмейді, көбінесе олар мұны тәрбиешінің өтініші бойынша жасайды, көбіне олар бірге жұмыс істейді, ұқыпсыз, ашкөз, құрдастарымен таңдамалы қарым-қатынас жасайды, жиі ұрысады және ойыншықтарды бейбіт түрде бөлісе алмайды. Тек кейбір балалар өзара көмек пен достық қарым-қатынасты, жауаптылық пен жанашырлықты, жауапкершілікті көрсетеді. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы моральдық тәрбиенің мазмұнын, формаларын, әдістерін талдауда педагогтар негізінен балаларды мінез-құлық нормаларымен таныстыруға және олардағы адамгершілік идеяларды қалыптастыруға бағытталғандығын және адамгершілік сезімдер мен мінез-құлық мотивтерін дамытуға жеткіліксіз назар аударатындығын көрсетті. Отбасындағы адамгершілік тәрбиесін зерттеу мақсатында ата-аналарға сауалнама жүргізілді. Бұл сауалнамаға қатысқан ата-аналардың көпшілігі балаларының адамгершілік сезімдері туралы ойламайтынын көрсетті.
Олар балаларын жалпы тәртіп ережелерімен таныс, өте мейірімді және мұқият деп санайды, ал қалғанын балабақшадағы тәрбие процесінде педагогтар орындайды деп ойлайды. Өкінішке орай, барлық ата-аналар отбасында мейірімділік, жанашырлық, өзара көмек, еңбекқорлық, жанашырлық, жанашырлық, достық, Отанға деген сүйіспеншілік сияқты сезімдерді қалыптастыру үшін қолайлы жағдайлар жасау керектігін түсінбейді. Әрине, балаларына үлкен қамқорлық жасайтын, оларды үй жұмысына баулитын, оларға кітап оқитын ата-аналар бар, бірақ көркем шығарманың адамгершілік жағын алдын-ала анықтауға тырысатындары аз. Барлық дерлік ата-аналар балаларының көп уақытты теледидар мен компьютерді қарауға, мультфильмдер көруге және компьютерлік ойындар ойнауға жұмсайтынын айтады. Сонымен қатар, көптеген ата-аналар мультфильмдер мен ойындардың мазмұнын білмейді, баланың қандай мультфильмдер көретінін және қандай компьютерлік ойындарды ойнайтындығын бақыламайды. Ата-аналардың жауаптарынан байқауға болады, балалардың көпшілігінде үйде тұрақты міндеттер болмайды, ата-аналар балаларынан күнделікті өмірде, саябақта, жалпы істерде көмек сұрамайды. Үй жануарларына қамқорлық жасайтын балалар аз, өйткені үйде тек кейбір отбасылар ит, мысық немесе аквариум балығын ұстайды. Ата-аналардың кішкентай бөлігі ғана балаларымен бірге мұражайларға барады, табиғатқа барады, кітапханаға ешкім бармайды. Ата-аналар мен балалар өздерінің туған қаласы, елі, айналасындағы әлем туралы аз сөйлеседі, мұны жұмыста уақыттың аздығы және шамадан тыс көп жұмысбастылықтан деп түсіндіреді. Кейбір ата-аналар балаларының жақын достары, сүйікті кітаптары бар-жоғын білмейді. Сауалнама нәтижелерін қорытындылай келе, ата-аналардың көпшілігі балалардағы адамгершілік сезімдер мен идеяларды қалыптастыруда отбасының тәрбиелік мүмкіндіктерін түсінбейді деген тұжырым жасауға болады. Сондықтан қазіргі ата-аналарға мектепке дейінгі мекемелердің тәрбиешілерінің білікті көмегі қажет, бұл ата-аналардың педагогикалық өзін-өзі тәрбиелеуді күшейтуге, олардың білім дағдыларын байытуға, балаларға адамгершілік тәрбиесінде кеңес беру көмегін көрсетуге, ата-ана мен бала қарым-қатынасы мен отбасының үйлесімді болуына бағытталуы керек. Сондықтан отбасы мен балабақша арасындағы ынтымақтастықты нығайту, балаларға адамгершілік тәрбиесінің жаңа тәсілдері мен құралдарын іздеу қажеттілігі туындайды.
Балалардың ақыл-ой дамуын жетілдіруде ең нәтижелі деп танылған және қазіргі білім беру стандарттарында енгізілген жүйелік-әрекеттік тәсіл балалардың адамгершілік қалыптасуының танымдық және эмоционалды-мотивациялық құрамдас бөліктерін жеке немесе бірлескен арнайы ұйымдастырылған оқу іс-әрекетте байыту қажет деп санайды. Дәл осы жағдайларда адамгершілік тәрбиесінің екі маңызды аспектісін өзара байланыстыруға болады: мотивация (таңдау мәселесі) және дұрыс мінез-құлық моделі. Қоғам тыйым салу арқылы балаларға ертерек жақсы мінез-құлық үлгілерін үйретеді. Бірақ бала мектепке дейінгі балалық шақта таңдау проблемасымен бетпе-бет келеді, ол мотивтердің бағынуында және тұтастай алғанда олардың мазмұнының өзгеруінде көрінеді. Бұл мектепке дейінгі кезеңнің тұлғалық және адамгершілік қалыптасуындағы маңыздылығын дәлелдейді [7]. Балалармен жұмыс істеу үшін проблемасы бар жағдайларды іс-әрекеттерді, сезімдерді таңдау маңызды. Осы мақсатта, біздің ойымызша, балалардың құрдастарына, ересектерге, жануарларға және т.б. қатынасын көрсететін диагностикалық әдістерді немесе олардан алынған ынталандыру материалдарын қолдануға болады. Бұл оқиғада баланың адамгершілік таңдау жаңдайының басымдылығын нақты көрінеді. Лақтырылған мысықтың баласымен болған оқиғадан кейін бала не қалайтынын өзі шешуі керек: немесе оған ұзақ жылдар бойы қамқор болған сүйікті әже оны тастап кетеді немесе онымен бірге қалады. Дамыту жұмысы аясында біз балаларға ата-анасымен бірге балаға сюжетті оқып беруі керек, баланың әр түрлі сәттердегі бастан кешкен эмоциялары мен сезімдерін бейнелеуді ұсынамыз. Бұл жағдайда біз ұсынылған жағдайды қарапайым талқылау туралы емес, балалардағы белгілі бір сезімдерді түсіну және қалыптастыру мақсатындағы іс-әрекетті орындау туралы айтып отырмыз.
Кішкентай балаларға ұсынылған Балапанды құтқар эскизін біз ересек топ балаларымен жұмыс жасауда адамгершілік даму эмпатиясының аспектілерін бекіту үшін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.