Отандық белсенді туризм түрлерінің жағдайы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 87 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Бет.

Кіріспе

3
1
Белсенді туризмнің даму тарихы мен негізгі концептуалды принциптері
6

1.1 Белсенді туризмнің түсінігі, мәні және түрлері
6

1.2 Белсенді туризм түрлерінің пайда болу тарихы
14

1.3 Қазақстандағы белсенді туризмнің даму тарихы
22

2
Қазақстан Республикасындағы белсенді туризмді талдау
28

2.1 Белсенді туризм әдіс-тәсілдерінің негізі
28

2.2 Отандық белсенді туризм түрлерінің жағдайы
31

2.3 Қазақстан территориясындағы таушаңғы объектілерінің жағдайы
42

2.4 Кызмет Саяхат ЖШС-нің жалпы сипаттамасы және негізгі экономикалық көрсеткіштеріне талдау
56

3
Туризмнің белсенді түрлерінің тиімділігін арттыру жолдары
69

3.1 Қазіргі жағдайы мен өзекті мәселелері
69

3.2 Даму тенденциялары мен перспективалары: Кайтинг мысалында
72

3.3 Қазақстандағы белсенді туризм түрлерін дамытуға бағытталған іс-шаралар
77

Қорытынды

85

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

87

Кіріспе

Адам танымдық, дем алу, тынығу, емделу, рухани және физикалық қалпына келу, спортпен шұғылдану мақсатында ерікті турде саяхаттайды. Соның салдарынан оның қажеттіктерін зерттеп жүзеге асыратын туризм ғылымы туады. Туристiк қызметтерге сұраныстың айқындауыштары мыналар: өмiр деңгейiнiң артуы, интернет арқылы туристiк қызметтердi сатып алудың ұлғаюы, турлардың құрама пакеттерiне, дәстүрлi мәдениеттi өмiр мәнерiн бастан кешiруге, табиғи ресурстарды мақсатты түрде толыққанды қолдануға мүмкiндiк беретiн турларға сұраныстың ұлғаюы болып табылады. Қазақстандық туристiк сала қолда бар туристiк әлеуетке қарамастан осы артықшылықтарды әлi толығымен пайдаланған емес. Қазақстандағы туризм саласы халық шаруашылығының өзге салаларына қарағанда жас. Дегенмен, пайда болу уақытының қысқалығына қарамастан туризм ел экономикасында ойып тұрып орын алған өзге де шаруашықтар қатарына қосылып үлгерді десекте болады.
Алайда, туризм қоғамдық құбылыс ретінде бірден қалыптаса қойған жоқ. Қазақстандық туризмнің лезде аяққа тұрып кетуіне бірден-бір ықпалын тигізген фактор ол - табиғи-рекреациялық ресурстардың алуан түрлілігі. Орасан зор территорияда құлазыған шөл дала мен маясы жайқалған орманды дала, теңіздер, көлдер, гүрілдеп аққан тау өзендері, сарқырамалар, көк тіреген асқар таулар, үңгірлер, шипалы сулар, міне осылардың бәрі біртұтас ұғым қалыптастырып қана қоймай, туризм саласының тірегіне айналған.
Табиғи ресурстардың мүмкіншілігін толығымен пайдаланатын туризм саласы - ол белсенді туризм. Белсенді туризмді адам өміріне белгілі бір қызықты іс-әрекеттер қатарынан тұратын шаралар мен құбылыстарды алып кіріп, адамның физикалық қозғалыс негізінде өзінің денсаулығын қалпына келтіруге ғана емес, сонымен қатар физикалық және рухани дамуына да үлесін қоса түседі. Кез-келген белсенді туризм түрімен айналысу үшін жергілікті жердің рельефі мен ландшафтын, климатын және белгілі бір спорт түрімен шұғылдануға қолайлы табиғи мүкіншіліктерді ескеру қажет. Өкінішке орай, белгілі-бір территориялардағы белсенді туризмді қалыптастырып дамытуға мүмкіндік беретін, бірақ әр түрлі себептермен қазіргі жағдайда пайдаланылмай жатқан орындар өте көп.
Қазақстанда белгілері бойынша белсенді туризм талаптарына жауап беретін су туризм түрлері - рафтинг, каякинг, дайвинг, су шаңғысы, әуе туризмінен парапланиризм, кайтинг, дельтоплан, құрлықта - салт атты туризм, велотуризм және тағы басқалары, ал тау туризмінен таушаңғы, альпинизм, жартасқа өрмелеу сынды бірнеше спорттық туризм түрлері дамып келеді.
Жұмыстың өзектілігі белсенді туризм түрлерінің ішкі туризм мен халықаралық туризмнің қарқынды дамуына, әсіресе, оның ішінде белсенді туризмнің перспективті түрлерінің әсерін талдай отырып, оның Қазақстанның туристік нарығына тұрғылықты халық пен шет ел азаматтарын қарқынды түрде тарту жағдайларын анықтау болып отыр.
Бүгiн туризм саласы көптеген елдiң табыс көзiне айналып отыр. Қазақстанда да осы саладан қомақты қаржы түсiруге барлық мүмкiндiк бар. Таңғажайып көрiнiстерiмен тәнтi етiп, тамсанатын табиғат ғаламаттары Қазақстанда молынан шоғырланған. Сондықтан да сұлу табиғатқа бай қазақ даласы туризм iсiн дамытуға ең қолайлы өңiрлердiң бiрi болып саналады. Бiрақ туристердi елiмiзге көптеп тарту үшiн саланы халықаралық стандарттарға сай дамыта бiлуiмiз керек.
Туризмнің белсенді және спорттық түрлерінің аумағында маманның модельді сипатын анықтау үшін оның қызмет сферасындағы негізгі құрушы және сипатын анықтау міндеті тұрды.
Туризмнің қазіргі ұғымы - бос уақыттағы (демалыс, каникул және тағы басқа) саяхат (сапар, жорық); белсенді демалыс түрі, сауығу, тану, рухани және әлеуметтік тұлғаны дамыту. М.Б.Біржақов бойынша саяхат және туризм - адамның өмір сүру нақты түрін сипаттайтын бір-бірімен байланысқан екі түсінік. Бұл демалыс, белсенді немесе енжар сауық, спорт, қоршаған ортаны тану, сауда, емделу және көптеген басқалары. Туризмнің екі категориясы бар. Спорттық: а) спорттық туризм бойынша жарыстар; б) туристік көп сатылы жарыстар. Белсенді туризм: туризмнің қалған басқа да түрлері.
ХХ ғасырдың ортасына дейін туризм спорт түрі болып саналмады. Кейбір авторлар әлі күнге осылай деп есептейді.
Адамдарды туризмге қызықтыратыны: күресу, жарыстар, жеңістер, табиғи қиындықтарды жеңуге ұмтылыс, өзін-өзі сынау, тану. Өз-өзімен күрес, жеке тұлғасының жоғарылауы, өзін таныту бір-бірімен байланысты екі жобада моральды және физикалық болып жүреді.
Спорттық туризм түрі бұл қарсыластармен күрес. Және де жорықтардың қорытындысы бойынша сырттай жарыс немесе туристтік слеттердегі арнайы жарыс. Туристік мансап жолындағы орындалған нормативтер, алынған разрядтар, иемденген атақ пен титулдар спорттық туризмнің балама түрі. Түрлі спорттық программалардың ішінде туризм адамдардың денсаулығына қажетті: табиғатпен қарым-қатынас, орын өзгерту, психологиялық жеңілдету, физикалық белсенділік. Спорттық туризм әртүрлі жас мөлшеріндегі адамдарға қол жетерлік, қарапайым қимылдардан тұрады, ауырлық түсірмейді, адам мінезіндегі бірлестікті, тәртіпті, қайсарлық пен табандылықты тәрбиелейді.
Дипломдық жұмыста туризм сферасындағы белсенді туризм, оның түрлері, сонымен қатар белсенді туризм түрлерінің әлемдік және отандық даму тарихы толыққанды қарастырылған. Жұмыста негізінен отандық белсенді туризм түрлерінің қазіргі жағдайы мен олардың даму болашағы жайлы сөз қозғалады, және де белсенді туризмнің отандық нарықта экзотика болып табылатын түрлерін дамыту жайлы ұсыныстар келтірілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты белсенді туризм түрлерін зерттеу және мәнін ашу, олардың қазіргі нарықтағы жағдайын анықтау және дамыту жолдарын қарастыру, сонымен қатар олардың мемлекетіміздің экономикасына әсер ету жағдайларын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo Қазақстан Республикасындағы туризм саласының қазіргі жағдайын талдау;
oo белсенді туризм түрлерінің даму тарихын қарастыру;
oo белсенді туризмнің әдіс-тәсілдерін талдау;
oo Қазақстан Республикасындағы белсенді туризм түрлерін қарастыру;
oo Қазақстан Республикасындағы белсенді туризм түрлерін дамыту шараларын қарастыру, анықтау, белгілеу;
oo белсенді туризмнің экзотикалық түрлеріне тоқталу, олардың перспективтілігін анықтау;
oo ұлттық экономиканың тиімді дамуына белсенді туризмнің тигізетін әсері жайлы қарастыру;
oo белсенді туризм түрлерін дамыту шаралары жайлы толыққанды мәлімет жинау.
Зеррттеу пәні - белсенді туризм және оның түрлері болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Қазақстандағы белсенді туризм түрлері қарастырылған.
Зерттеу тәсілдері: мәліметтерді жинау, оқиғаларды, құбылыстар мен процестерді тіркеу мен бекіту тәсілі, мәліметтерді бақылау мен өңдеу тәсілі, бағалау тәсілі, талдау, анықтау, қорытындылау.
Дипломдық жұмыстың негізгі жаңашылдығы - Кызмет Саяхат ЖШС-нің жаңа туристік әдістемелер мен мәліметтер дайындау, дамыту мен еліміздің туристік әлеуетін арттыруға мүмкіндік беретін негізгі бағыттарды анықтау және даму перспективаларын бағалау.
Жұмыстың практикалық өзіктілігі Қазақстандағы белсенді туризм түрлерінжәне белсенді туризмнің перспективті даму бағыттарын қарастырып, жетілдіру шараларын ойластыру, ұсыну және іске асыру шараларын қарастыру.
1 Белсенді туризмнің даму тарихы мен негізгі
концептуалды принциптері

1.1 Белсенді туризмнің түсінігі, мәні және түрлері

Туризм - әлемдегі талай елдің тасын өрге домалатып, өркенін өсіріп отырған сала. Елдің даму деңгейін осы саланың жетістіктерімен-ақ бағалап, белгілі бір ауқымда тұжырым жасауға болады. Көзін тапқанға көл-көсір табыс құятын сала елдің дәулетін асырып, әлем қауымдастығының алдындағы беделін өсіріп қана қоймай, сонымен қатар туризмнің адам денсаулығына, оның сауығып шынығуына үлкен оң әсерін тигізетіндігі бәріне де мәлім. Әсі - ресе белсенді туризм түрлерінің адам ағзасына көп пайда тигізетіндігі белгілі.
Қазіргі уақытта адамдардың демалуға қатысты талғамы өте әртүрлі - біреулеріне теңіз шуылына тоғайып жай ғана күн астында жату ұнаса, басқалары келесі жұмыс жылына күш жинап, денсаулығын түзетуге барады. Сонымен қатар қанға адреналин жіберу арқылы ләззат табатындар да бар. Олар қауіпті жартастарға өрмелеуден, теңіз иірімдеріне секіруден, әуе шарында, дельтаплан мен парапланда ұшудан шынайы ләззат алады. Олар жыл сайын көбейіп келеді. Туристердің қалауын қанағатандырумен шұғылданатын бұл туризм түрі осы заманғы туризмнің жіктелуінен өз орнын тапты. Оны белсенді туризм деп атауға болады [1, 87 б.].
Туризмді түрлеріне байланысты жіктеуге мүмкіндік беретін белгілері ретінде саяхаттанудың мотивациялық факторларын қарастыруға болады. Мұндай жіктелуде саяхатқа адамды аттандырған негізгі себептерді анықтау қажет. Себептік мотивациялық жіктелу негізінде демалу, сауығу, мәдени, қоғамдық, экономикалық, белсенді, спорттық сияқты туризмнің түрлерін анықтап береді. Соның ішінде белсенді туризмге тоқталсақ.
Белсенді туризм - бұл сау дене және реттелген ой, сонымен қатар көптеген қызықты қиындықтар мен көңілді қызықты саяхаттарға толы, әрі өзіне деген сенiмдiлiк жағдайын туғызатын, адамның физикалық күшiн жұмсау негізінде жүретін туризм түрі. Ал енді нақты ғылыми түрдегі анықтамасына келетін болсақ, белсенді туризм дегеніміз - маршрут бойынша белсенді түрде, яғни өзінің физикалық күш-қуатын жұмсау негізінде өтетін туристік саяхаттардың барлық түрлері. Белсенді туризмге өзіндік туристік саяхаттардың көптеген түрлері жатады. Сонымен қатар белсендi демалыс кез-келген жас шамасындағы адамдарға, жастарға,тіпті балалары бар жанұяларға да арналған қызықты әрі тартымды туризм түрі [2, 45 б.].
Белсенді туризм бұл денеге түсірілетін физикалық жүктеме мен демалу әрі сауығуды біріктіру мүмкіндігі болып табылады. Шытырман оқиғалы саяхаттар мен түрлі оқиғалы әрі қауіп-қетерлі әрекеттерді ұнататындар үшін белсенді туризм таптырмайтын олжа болып табылады. Белсенді түрдегі демалыс турлары қазіргі таңда туризм саласындағыең қызықты, танымал әрі перспективті түрлерінің біріне айналып отыр. Сонымен қатар белсенді туризм бұл күнделікті тұрмыстық іс-әрекеттерден,қалалық стресстер мен жалығудан, өндірістегі және өндірістен тыс уақыттағы шаршаулардан қашып, ағзаңыздың тонусын жақсартып, физикалық әрі рухани дамуыңызға септігін тигізетін туризмнің кереметтей түрі [3, 44 б.].
Туристік іс-әрекеттерді қозғалыс деңгейі бойынша жіктеуге болады: пассивті және белсенді деп. Осыдан шыға отырып белсенді туризмге белсенді қимыл-қозғалысты қарастыратын демалу түрлерінің барлығын жатқызуға болады деген тұжырымдама шығады. Ол экстремалды туризмнің барлық түрлері, спорттық туризм түрлері мен тау шаңғы туризмі және тағы да басқа белсенді іс-қимылды қарастыратын, жаяу саяхат, вело, авто, мото туризм сияқты түрлері де енеді. Яғни, белсенді туризм бұл бірнеше түрлі мақсаттағы, бірақ физикалық күш түсіру негізінде жүретін туризм түрлерін топтастыратын топтама ретінде қарастырылады.
Белсенді туризмнің өзінің жіктелуі бұлай болмаса да, сонымен қатар оны өзара қызмет ортасына байланысты түрлерге бөліп көрсетуге болады, яғни: ауада, суда, таулы мекенде, жер бетінде іске асатын белсенді туризм деп, сонымен қатар белгілі бір жаңашылдық ерекшеліктеріне баланысты экзотикалық түрлерін де бөліп көрсетуге болады (сурет 1).
Іс-әрекеттер мен қызметтің іске асу ортасыны байланысты
Сурет 1 - Туристік іс-әрекеттердің жіктелуі
1-суретте көріп отырғанымыздай, белсенді туризм түрлері ұғымын өте кең мағынада қарастыруға болады. Белсенді туризмнің түрлері өзінің құрамына туристік қызметтің түрлі бағыттарын, қарапайым жаяу жорықтарынан бастап, спорттық-экстремалды туризм түрлеріне дейін қарастырады. Бұл нешетүрлі мақсаттағы жорықтар мен саяхаттар, тау шаңғы түсулері, рафтинг, альпинизм, треккинг пен автобусты турлар және де экстремалды туризм. Кең байтақ Қазақстан жерінде белсенді туризм мен белсенді демалыстың қай түрі болса да кез-келгенінде өзіңізді сынап көру мүмкіндігіне әбден ие бола аласыз. Керемет тамаша табиғат, өзендер, айбынды таулар, ормандар мен көлдер сізге ұмытылмайтын әсер сыйлай алады және де сіздің талғамыңызға сай демалыс түрін ұсына алады. Ал енді белсенді туризм мен демалыс түрлеріне тоқталсақ.
Қазіргі таңда көршілес мемлекеттерде, оның ішінде әсіресе Рессейде бірте-бірте үлкен танымалдылыққа ие болып келе жатқан белсенді демалыстың жаңашыл түрі, ол автобағдарлау. Автобағдарлау - бұл белгілі бір мекенде, ауданда, қалада, қала сыртындағы территорияда немесе республиканың басқа аймақтарында автокөлік көмегімен өтетін, адамның тапқырлығын, амал-айлаларды шешу қабілеттілігі мен әзілшілдігін оятатын, белсендііс-әрекеттер элементерінен тұратын демалыс түрі. Яғни әрқайсысы 4-5 адамнан тұратын бірнеше топқа бірдей тапсырмаларды береді, көлік көмегімен орын ауыстырып, белсенді іс-әрекеттер мен қимылдардан тұратын тапсырмаларды орындау негізінде жарыс ретінде өтетін белсенді демалыс түрі [4, 61 б.].
Автотуризм немесе мототуризм - бұл да белсенті түрізм түріне жатады, себебі автотуризм тек қана көлікте саяхаттауды қарастырмайды, туристік сапарды ұйымдастырушылар міндетті түрде тур бағдарламасына белсенді іс-әрекеттер элементтерін қосады.Сонымен қатар моторлы көліктерді пайдалануға байланысты қазіргі таңда гидроцикл, квадроцикл, снегоход сияқты моторлы көліктер көмегімен қызықты уақыт өткізу дамып келе жатыр. Гидроцикл, бұл моторлы көлікті су мотоциклы десек те болады. Көбіне су жағажайы маңында ұйымдастырлатын белсенді турлар кезінде қолданылатын судағы көлік түрі.Квадроциклмен серуен, бұл кішкентай көлемді, бірақ өте қуатты автокөлік түрі. Бұл көлік түрі мотолицклға қарағанда қауіпсіз, автокөлікпен салыстырғанда маневрлі болып келеді. Кез-келген белсенді мақсаттағы саяхат серуендер үшін өте қолайлы әрі демалушылар үшін көп жағымды әсер сыйлайтын техника түрі. Снегоход - бұл қармен қозғалуға мүмкіндік беретін тамаша моторлы көлік түрі, өте көп қызықты эмоциялар мен әсерлер сыйлайтын демалыс түрі [5, 63 б.] .
Вейкбординг - қысқа әрі кең тақтайда тұрған адамды катер көмегімен сүйреу арқылы іске асатын белсенді демалыс түрі. Катер қалдырған толқындарды адам трамплин ретінде қабылдап, түрлі айла-әрекеттер жасайды. Ағылшын тілінің wake-толқын, board-тақтай деген сөздерінен құралған, вейкбординг - су шаңғысы, серфинг, сноуборд пен скейтборд қосындысының негізінде пайда болған десекте болады.
Виндсерфинг - ағылшын сөзі, wind-жел және surfing-серфинг немесе сырғанау деген мағына береді. Егер серфинг - бұл қарапайым тақтайда су бетімен сырғуды білдірсе, ал виндсерфинг - бұл парус орнатылған тақтай арқылы су бетімен сырғу [7, 84 б.].
Дайвинг - бұл арнайы су астында тыныс алуға қажетті және тағы басқа арнайы құрал-жабдықтардың көмегімен іске астын су астындағы жүзулер. Diving - ағылшын тілінен аударғанда су астында жүзу деген мағынаны білдіреді.Дайвинг міндетті түрде арнайы дайындық пен жақсы физикалық дайындықты қажет етеді. Сондықтан да мұндай турлар тек арнайы спорттық квалификациясы бар жаттықтырушылардың басшылығымен өткізіледі. Дайвингтің көптеген түрлері бар: фри-дайвинг немесе скин-дайвинг - тыныс алмай су астында жүзу; профессионалды дайвинг; спорттық дайвинг; түнгі дайвинг; мұз асты дайвингі; спелео дайвинг; батып кеткен кемелерді қызықтау мақсатындағы дайвинг; қазына іздеу мақсатындағы дайвинг; су асты аңшылығы негізіндегі дайвинг; дрифт дайвинг - қатты су асты ағыстары негізінде жүзеге асады.
Рафтинг - өте тез және қауіпті ағысы бар,көбіне таулы өзендерде рафт (қаңқасы жоқ үрмелі кеме) деп аталатын қайық арқылы жүзу. Негізінен спорттық туризмнің бұл түрі адамға көп адреналин береді. Пайдаланылатын қайық түрлеріне байланысты, каякинг және слалом деген түрлері де танымал.
Каякинг - экстремалды су туризмнің бір түрі. Жалпы үш бағыты: ескекті слалом, родео, өзен бойымен жүзу (сплав) бар.Слалом трассасы табалдырықтан жоғары орнатылады. Спортсмен қадап қойған таяқтарға тимей кедергілерден жылдам өтуге тырысады. Слалом үшін арнайы 4 метрлік композиттен жасалған қайықтар қолданылады.Родео. Слалом спорттың өте күрделі түрі болса, родео ойын-сауыққа ұқсас. Әуелі қатысушылар өз денесіне өте кішкентай және ыңғайсыз қайықтарды киеді. Одан кейін ең жақын орналасқан бөшкеге дейін 20 метрдей жүзіп барып неше түрлі қимылдарды жасайды. Мақсаты - ең қысқа мерзімде бөшкеде акробатикалық элементтердің ең үлкен санын орындау болады. Өзен бойымен жүзу. Мұның үш түрі бар. Ойын: өзеннің қиын емес кесіндісінде кішкентай қайықта заттарын алмай жүзу. Экспедициялық жүзу - кәдімгі су туризм жорығы. Экстремалды жүзу - ең қиын кедергілерден, өте қауіпті жерлерден жүзіп өту [8, 49 б.].
Кайтинг (kite-әуе жыланы) - әуе жыланының артынан сырғу дегеннен пайда болған белсенді демалыс түрі. Әуе жаландары өз артынан адамды алып жүруі үшін үлкен көлемде жасалады. Қазіргі таңда кайтингтің судағы, жер бедеріндегі және қысқы сезонда қар үстімен сырғу түрлері бар. Су бетімен сырғу - кайтсерфинг, жермен - кайтбординг, ал қарда немесе мұзда сырғуды сноукайтинг деп атайды. Сырғушы адамдар арнайы сезондық түріне байланысты жасалған сноуборд тақтайы мүсіндес тақтайларда тұрып сырғиды.
Дельтапланеризм - дельтаплан деп аталатын моторсыз ұшу аппараты көмегімен іске асатын аспандағы қалықтау. Алдына-ала арнайы дайындықты қажет ететін демалыс түрі.
Парапланеризм - ең қызықты әрі адреналин сыйлайтын ауада қалықтау негізіндегі белсенді демалыс түрі. Параплан - параплан үшін арнайы шығарылған материалдардан жасалатын жоғары технологиялық бұйым (сурет 2).

Сурет 2 - Туристерге арналған екі орынды тандемі бар параплан

2-суретте көріп отырғанымыздай, осыған қарамастан параплан біз білетін ұшу апараттарының ішіндегі ең арзан түрі болып қала бермек. Әрине парапланда ұшу, арнайы дайындықты қажет етеді, бірақ жаңа келгендерге арнайы екі орынды тандемдер де қарастырылған, мұндай жағдайда арнайы дайындықтың керегі болмайды [9, 112 б.].
Парашютпен секіру - сырт көзге белгілі бір белсенді іс-әрекеттер қимылы қарастырылмаған деп көрінсе де, бұл демалыс түрі қазіргі заманға классификацияда белсенді демалыс түріне жатқызылып, қатысушыдан қажетті деңгейдегі физикалық күш-қуатты талап етеді. Қазіргі таңда парашютпен секіруді ұнатушылар үшін солтүстік полюста парашютпен секіру турлары кең түрде ұсынылуды, бірақ бұл турлардың бағасы 8 - 9 мың евроға дейін жетеді.
Әскери туризм - бұл әскери ұшақтармен ұшу, танк экипажы құрамында болу және де әскери полигондардағы жарыстар мен атыс іс-әрекеттерінен тұратын белсенді туризмнің өте жас түрі болып табылады. Бұл өзінің жастық шағын сағынып, әскердегі уақытын есіне алғысы келгендер үшін таптырмайтын қызықты демалыс түрі болады. Қазіргі таңда Рессейдің Тур Лэнд, Комбат-Тур, Эден Тур сынды көптеген турфирмаларымен ұсынылып, және де үлкен сұранысқа ие болып отырған белсенді демалыс мақсатындағы турлар [10, 52 б.].
Геокэшинг немесе геоюшинг (geo-жер, cache-құпия сақтағыш) - жаңадан пайда болған ойын-сауық. Әртүрлі заттарды бір жерге тығып қою, оларды GPS көмегімен тауып алу. Тауып алған кезде контейнерден тыққан затты алып оның орнына бағасы тең затты салу керек. Ол заттар бір тақырыпқа сәйкес болуы мүмкін. Кейде кездесу үшін құпия сақтағыштарды жасауға болады. Бұл туристік ойын-сауық түрі ретінде де қабылданады, сонымен қатар бұл демалыс түріне ағайынды болып келетін, қазына іздеу мақсатындағы белсенді туризм түрі де бар. Мағынасы жағынан археологиялық турларға өте қатты ұқсайды.Археологиялық - қазіргі таңда жаңадан белсенді туризм түрлерінің қатарына қосылып келе жатқан демалыс түрі. Археологиялық мақсаттағы туристік сапарға аттану үшін археолог немес геолог, тарихшы болудың керегі жоқ, мұндай сапарға жай ғана сіздің археологияға деген қызығушылығыңыз бен тарих құпияларына деген ынтаңыз ғана жеткілікті. Бұл турлардың мақсаты сізді археологияның қыр-сырымен таныстыру, турдың ұзақтығы экспедиция ұзақтығына байланысты болады және де мұндай турлар белсенді қозғалыс түрін қарастырады.Аң аулау немесе балық аулау мақсатындағы белсенді түрде өткізуге негізделіп ұйымдастырылған арнайы жаяу және көлікті қолдану қарастырылған турлар.
Велотуризм - барлық туристік маршрут барысында велосипед басты немесе жалғыз жылжу құралының ролін атқаратын, физикалық күш жұмсау негізінде өтетін, белсенді туризмнің түрі.
Пейнтбол - бұл белсенді түрде демалудың командалы түрде өтетін ең қызықты түрлерінің бір. Ағылшын тілінен аударғана краскасы бар кішкене шарик деген мағынаны береді. Қазіргі таңда кез-келген жастағы белсенді демалуды ұнатушылар арасында кең танылған. Бұл демалу түрінің стайкбол деп аталатын да түрі бар, оның ерекшелігі пейнтболдағы краска құйылған шарикты оқтар, кішкене пластикалық шариктарға алмастырылады.
Салт атты туризм - бұл салт атпен немесе өте сирек жағдайда экипажбен белгіленген маршрут бойынша қысқа немесе ұзақ уақытқа серуен құру. Атты туризм өзіндік спецификалақ ерекшеліктеріне (асулар, орман, өзен) сай таңдап алынған асулардан тұратын белсенді туризмнің түрі. Бүгінгі таңда салт атты туризм өте көп сұранысқа ие және белсенді демалыстың сәнді түрлерінің бірі, әлем бойынша салт атты туризмге тәнті туристер саны күннен күнге өсуде. Салт атты саяхат денсаулыққа оң әсерін тигізіп, көңіл күйді көтереді, тірішілік тынысын арттырады, бұл демалыс түрінің қарсы көрсеткіштері жоқ десе де болады. Көптеген бағдарламалар орман және тау соқпақтарымен, далалар және жарлар, өзендер мен көлдердің жағалары арқылы өтеді [11, 54 б.].
Сафари - бұл джиптарда немесе джип тәріздес автокөліктердің көмегімен табиғи зоналар мен әсем жерлерде іске асатын танымдық, экскурсиялық мақсатта өтетін демалыс түрі. Бұл демалыс кезінде қатысушылардың жаяу жүріп, белгілі аралықтарды белсенді іс-қимылмен өткізуі де қарастырылады [12, 107 б.].
Спелеотуризм - белсенді туризмнің жаңашыл экзотикалық, құпияға толы әрі қызықты түрі болып табылады, яғни көптеген арнайы құрал-жабдықтардың көмегімен жер астындағы табиғи қуыстар мен үңгірлер бойынша саяхат. Спелеотуризм негізінен қатысушыдан жақсы физикалық дайындық, төзімділікті пен шыдамдылықты сияқты қасиеттерді талап етеді, сонымен қатар жер астында пайдаланылатын құралдар мен сақтандыру құралдарын қолдана алуды талап етеді. Ал категориялық жағынан қиын болып табылатын үңгірлерге сапар қатысушылардан жартастарда өрмелей алу, сүңги алу, жүзе алу, сонымен қатар аквалан көмегімен де жүзе алу сияқты қасиеттерді талап етеді. Мұндай үңгірлерге білікті, тәжірибесі мол, спорттық дәрежесі бар турист мамандар ғана жіберіледі [13, 69 б.].
Альпинизм - мақсаты тау шыңына шығу болып табылатын, қазiргі заманғы қысқы экстремалды демалыс пен спорттық туризм түрлерінің ең әйгiлi формаларының бiрі болып табылады. Спорттық жарыстар кезіндегі нәтижелер тау шыңының биіктігі, маршрут қиындығы мен ұзақтығы бойынша анықталады. Жартасқа өрмелеу - табиғи жартастарда немесе жасанды рельефті бедерде өрмелеп, жоғары шығу. Альпинизмнің бір түрі ретінде пайда болған, бұл белсенді демалыс түрі барлық бұлшық еттерді қимылға келтіріп, физикалық күш-қуатыңызды дамыта түседі. Бұл спорттық демалыс түрі күш-қуатты ғана емес, сонымен қатар жақсы ойлау қабілетін де талап етеді. Альпинизм мен жартасқа өрмелеу мақсатындағы турлар көбіне жартасқа өрмелеу бойынша алдын-ала қосымша оқу-жаттығу шараларын қарастырады.
Жылдан жылға біздің елде жазғы демалыс түрлерімен қатар, қысқы да туризм түрлері қарқынды дамуда. Қысқы демалыс түрлерінің ішінде үлкен танымалдылыққа ие болып отырған тау шаңғы туризмі. Тау шаңғы туризмі - орнықты қар жамылғысы түскен кезде, яғни қысты күнгі сезонда табиғи бөгеттерді жеңу үшін шаңғыларды қолданып өтетін белсенді әрі спорттық туризм түрі. Алайда кәсіпқой спортсмендермен салыстырғанда қарапайым турист демалушылардың көбісі қазіргі тау шаңғы спортының: ски-тур, ски-кросс, карвинг, фан-карвинг және фрирайд деп аталатын бірнеше майда стильдерге бөлшектенетінін біле бермейді [14, 62 б.].
Ски-тур - тау шаңғы тебудің ең қарапайым, жай әрі байсылды түрі, яғни өте ұзақ, бірақ комфортты көтеріліс пен бірегей қызықты төмен сырғанаудың үйлесімді түрі. Бұл стиль ешқандайда техникалық құралдар құрастырылмаған, тіпті көтергіштер де қарастырылмаған тау бөктерінен сырғанау. Тау баурайына көтерілу камустар - сырғуға мүмкіндік бермейтін шаңғы табанына бекітілетін теріден жасалған арнайы төсеніш ретінде келетін құрал көмегімен іске асады.
Ски-турлар қозғалыс бостандығы, денеге түсірілетін физикалық жүктеме сияқты және алғаш ашушы тұлға ретінде сазды сезімдерді біріктіретін қысқы демалыс түрлерінің ең гармониялық әрі тартым түрлерінің бірі. Ски-турларды көтергіштер маңайындағы әбігерлік пен курорттық қарбаласы жоқ әсем көріністі таулы аудандарда ұйымдастырады. Көтерілудің шекті нүктесі ретінде снегоходтар жете алмайтын және тік ұшақтар қона алмайтын, төбе немесе асулар болып табылады. Жүрiс жылдамдығыі барлық қатысушыларға ыңғайлы етіліп, бірдей екпін таңдалады.
Ски-кросс - шұғыл бұрылыстары мен әр түрлі құламалары бар трассаларда тау шаңғы тебу стилі. Ски-кросс трассаларының көбісі трамплиндермен жабдықталған болып келеді. Бұл стиль өзінің маневрлілігімен ерекшеленеді, және де бұл сырғанау типі үшін үлкен беріктікке ие болатын шаңғыларды қолданған жөн. Ски-кросс 2010 жылдан бастап спорттық-олимпияда ойындарының бір түрі ретінде фристайл құрамына енгізілді.
Карвинг - кесілген бұрылыстар қатарын жасауға негізделген, тау бөктерінің арнайы трассаларында іске асатын тау шаңғыда сырғанау стилі. Бұл стильдің ерекшелігі болып, трассадағы бұрылыстарға шаңғышылар шаңғы жиегі немесе бүйірі (кант) бойынша орналасқан терең ойықтар көмегімен кіреді. Карв - кирвинг стиліне қажетті шаңғы түрі. Көпшіліктің пікірі бойынша, карвтарды - өздігінен сырғанайтын шаңғы деп атап кеткен. Бұл шаңғы типі 1990-жылдары пайда болып, қазіргі кезде үлкен танымалдылыққа ие.
Карвингтың екі подстильдері бар: ұзын және қысқа карвинг. Бірінші стильде үлкен доға жасап қозғалу және бұл жағдайда үлкен жылдамдық туындайды, сондықтан да шаңғылар ұзынырақ әрі мыңты болуы керек. Ал қысқа стиль үшін салыстырмалы түрде қысқарақ әрі жұмсағырақ шаңғылар керек және мұндайда қозғалу жылдамдығы да бәсенірек болады.
Карвингке келгенде тау шаңғы тебу механизмі мен техникасы біршама құбылады, себебі карвта негізгі элементтерді орындау үшін басқа әдіс-тәсілдер қажет [15, 69 б.].
Фан-карвинг, экстремалды карвинг деп те атайды. Бұл стильде карвинг стиліндегідей арнайы трассалар қолданылады, тек басты айырмашылығы фан-карвингте шаңғышы бұрылыстарға өзі кіреді, яғни шаңғы таяқшалары мүлдем қолданылмайды. Сырғанаудың бұл стилі үшін арнайы пластинкалармен жабдықталған шаңғылар қолданылады, олар шаңғы мен бәтеңке арасындағы ара қашықтықты ұлғайтады.
Фрирайд - арнайы трассалардан тыс жерде экстремалды жағдайда тау шаңғымен сырғанау стилі. Аталған стиль кезінде әр түрлі табиғи кедергілерді өту қажет болады. Фрирайд біздің елде жақында ғана пайда болғанына қарамастан, қарқынды түрде дамып келе жатыр, бұл бізде арнайы жабдықталмаған орындардың жеткілікті болуымен түсіндіріледі. Фрирайд стилінің түрлеріне тоқталатын болсақ.
Жеңілдетілген фрирайд - ең қарапайым әрі танымал түрі. Бұл стильдің мәнісі көтергіш көмегімен көтеріліп, таныс емес мекенмен, яғни құпияға толы арнайы дайындалмаған жолмен төмен сырғу.
Бэккантри - көтергіштер құрастырылмаған тау баурайына өз күшімен көтеріліп барып, сырғу. Фрирайдтың ең көп таралған түрі [16, 82 б.].
Хели-ски - шаңғышылардың тау шыңына немесе баурайына тік ұшақтан секіріп барып сырғанауы. Бұл демалыс түрі салыстырмалы түрде өте қымбат болып келеді және өте қауіпті болып табылады, тіпті кейбір мемелекеттерде бұл стиль түріне тыйым салынып отыр.
Сноукэтскиинг - хели-ски стиліне ұқсайды, бірақ мұнда тік ұшақтың орны ратракпен алмастырылады, сондықтан да материалдық жағынан арзанырақ болып табылатын стиль түрі.
Сноумотобординг - су шаңғысы немесе вейкбординг принципы бойынша сырғанау, яғни катер орнына мотоцикл немесе снегоход қолданылса, ал судың орны қармен алмастырылады.
Сноубординг (ағылшын тіліне snow-қар, board-тақтай) - акробатикалық эллементтерді қолданып, тау бөктерінің арнайы дайындалған трассаларымен төмен сырғу негізінде іске асатын,тау туризмінің бір түрі.
Треккинг - бұл нақты бір сервис деңгейі бар, максималды түрде комфортты жағдайлар қарастырылған және де толық пансионды тамақтануы қарастырылған таудағы жаяу жорық. Кәдімгі жаяу жорықтар қымбат емес болып келеді, оны өркениет жағдайынсыз оңай бола алатын романтик жандар мен спорттық дайындықтары жақсы туристер ғана ұнатады. Ал треккинг бағдарламалары спортсмен емес, тіпті жорықтарға шығып көрмеген, бірақ белсенді демалыстар мен пикник-серуендерді ұнататын сонымен қатар комфортты жағдайды қалайты адамдарға ұсынылады [17, 49 б.].
Туризмнің белсендi түрлерi өзінің қозғағыш техникасының негізінде басқа туризм түрлерiнен айырмашылығы болады. Белсенді туризм біріншіден адамның денсаулығын қалпына келтіріп, тынығып, сергіп демалуына септігін тигізсе, екіншіден жаңа әсерлі эмоциялар аулауға мүмкіндік береді, белсенді туризм мен демалыс кезінде адамдар көптеген жағдайларға тап болуы мүмкін, бұның барлығы қатысуышыларды төзімділік, ұйымшылдық және жылдам шешім қабылдаушылық сияқты қасиеттерге баулыйды. Қазіргі таңда экономикалық тұрғыдан қарағанда белсенді демалыстардың тигізетін септігі мол, бұл коммерциялық тұрғыдағы қарастырылатын пайда түсіру ғана емес, сонымен қатар белсенді демалып, тынығып келген адамның өндірісте еңбек өнімділігі де жоғары болатындығында. Сондықтан да ішкі туризмді дамытудағы басты қарастырылатын пункттердің бірі белсенді туризм мен демалыс болуы қажет. Анығында тектiк бүтiндiктi сақтау үшін және адамның физикалық мүмкiндiктерi жақсы қалыптасып, қимыл аздығын жою үшін белсенді туризмнің ролі аса зор.

1.2 Белсенді туризм түрлерінің пайда болу тарихы

Туризм қоғамдық, шаруашылық және кеңістіктік құбылыс ретінде ежелгі замандарға терең кең тамыр жайған мол дәстүрге ие. Ежелгі кездерден бастап адамдар жаңа жерлер мен мекендерді ашу мақсатында, жаңа орындарды көріп танымдық сапарлар жасау мақсатында көптеп туристік саяхаттарға шығып тұрған. Сол замандарда, ертеде жасалған саяхаттардың көбісін қазіргі таңдағы белсенді туризм категорияларына кіргізуге болады, себебі жорықтардың көбісі көліктердің жоқ болуынан жаяу жорық сипаты ретінде өткізілген болатын.
Белсенді туризмнің даму тарихы жайлы хронологиялық деректерге үңіле қарайтын болсақ, әсіресе оның ішінде су туризміне мән беретін болсақ, ресми түрді біз оның сонау 1772 жылдары Иматра қаласында бастау алғанын байқаймыз. Иматра табалдырықтары - қаланың ең ежелгі әрі көрікті жерлерінің бірі. Иматра - Финляндияның, Оңтүсті Финляндия губерниясы құрамындағы, Оңтүстік Карелия провинциясындағы орыс-фин шекарасының маңындағы қала статусындағы муниципалитет. Иматра туризмінің тарихы 1772 жылы, Ресей патшайымы Екатерина ІІ-нің Иматрадағы Вуокса табалдырықтарының әсемдігімен таң қалуынан басталады. Ал бұл мекендегі туризмнің белсендірек болуы, яғни жұртшылықтың көп қызығушылық артуы ХІХ ғасырдың соңына келеді.Әсіресе Санкт-Петербургтың ауқатты адамдары бұл мекенге көптеп келе бастады, себебі 1982 жылы ашылған темір жол желісі осы екі қала арасындағы жолды біршама қысқарта түсті.
1903 жылы өзен жағалауында жаңа қонақ үйдің салынуы І дүниежүзілік соғысқа дейін су туризмімен айналысатын туристердің ең көп санын жинауға септігін тигізді [18, 116 б.].
Тау шаңғы туризмінің тарихы Норвегияда ХІХ ғасырда басталды. Алғашқы жарыстар 1879 жылы Норвегия астанасы Христианияның (қазіргі Осло) маңында өтті. Норвегия шаңғы тебу шеберлігімен бірге шаңғы жасаумен де мақтана алған-ды. Шаңғыларын алғашында Швецияға, кейін басқа елдерге де экспортқа шығарған. Шаңғышылардың алғашқы клубы да Норвегияда дүниеге келген. Оны ұйымдастырушыларының ішінде белгілі полярлық зерттеуші Фритьоф Нансен де болған. Скандинавиядан тау шаңғы спорты Еуропа мен Американың таулы аудандарына тарап кетті.
Тау шаңғы спортының қазіргі формалары Австриядан келді. ХІХ ғасырдың соңғы шенінде альпинист, шаңғышы Матиас Здарски жаңа бұрылу техникасын, шаңғының жаңа конструкциясын ойлап шығарды. Ол алғашқы тау шаңғы мектебін ашты және оқулық шығарды.
ХХ ғасырдың басында басқа австриялық Ганс Шнейдер тау шаңғы техникасын жетілдірді, мысалы, альберг техникасын ойлап шығарды.
30-шы жылдар басында тау шаңғыларын дамытудың жаңа эрасы ашылды. Олар жаппай демалу мен туризмнің танымал түрі бола бастады. Тау шаңғылық жарылысы арканды жолдардың - көтергіштердің пайда болуымен түсіндіріледі. Осындай құрылыстар сағатына 1000 шаңғышыны төбеге жеткізуге қабілетті болды. Қазір шаңғымен Австрия мен Францияда, АҚШ пен Жапонияда, Жаңа Зеландия мен Филиппиндерде сырғанайды,барлық материктерде, тіпті экваторлық Африкада да. Біздің тау шаңғышылары Кавказ бен Хибиндарда, Орал мен Карпаттарда, Камчаткада, Қырым мен Алтайда, Сібір мен Орта Азияда сырғанайды. Ал соңғы жылдары Ресейлік тау шаңғыларының әуесқойлары Франция, Австрия, Италия, Словакия, Болгария және басқа елдердің курорттық жерлерінде сырғанайтын болған [19, 50 б.].
Тау шаңғы спорты әсіресе 1950-1960-жылдардан бастап өркендеуде. Әлемнің ең басты тау шаңғы ауданы Альпі болды. Ең үлкен үлес қосқан елдер - Швейцария мен Австрия. 1970 жылдардан бастап Франциядағы тау шаңғы спорты қарқынды дамып келе жатыр. 1950 жылдары Францияда 100 мың тау шаңғышы және 100 база болса, 1970 жылдарының орта шенінде олардың саны 2,05 млн-ға және 200 базаға жетті. Италияда тау шаңғы спорты Доломит Альпі тауында дами бастаған.
Туризмнің қарқынды дамуы, тау шаңғышыларының жаппай демалысын ұйымдастыру дамыған елдердің бірқатарында ұлттық экономикаға тікелей жол сілтейтін қысқы демалыстың үлкен индустриясын жасауға әкеп соқты. Жаңа замаңғы тау шаңғылық орталығы қонақжай кешендерін, маятник, арканды - креслолық және буксирленген жолдардың жүйесін, түрлі сырғанап түсу трассаларын, оқу құламалары, тасжолдар қызметі мен бақылау-құтқарушы қызметін, спорттық ұйымдарды, дүкендер мен спорттық тауарды жалға беретін пункттерді, тау шаңғылы мектептерді қамтиды. Батыс Еуропаның қысқы тауларында демалуға арналған 4 млн орындардан асатын үлкен және кіші қонақжайлар, пансионаттар мен қабылдау орындары бар. 1996 жылы 5 млн-нан асатын француздар Альпы, Пиренея және олардың бөктеріне шаңғымен сырғанауға барған. Австрия халқының бестен бір бөлігі тау шаңғышылары екен. Тау шаңғысымен сырғанау және туризмнің формалары әртүрлі. Тау шаңғыларының әуесқойлары үлкен және кіші таулардағы таушаңғылық орталықтарына қарай бет алады [20, 46 б.].
Соңғы 30 жыл ішінде тау шаңғы спортының географиясы: солтүстіктегі Аляскадан оңтүстіктегі Чили Андыларына дейін, Испанияның Орталық Кордильерасынан Орталық Азиядағы Памир мен Тынық мұхит жағалауына дейін әлдеқайда кеңейді. Тіпті Антарктиданың өзінде де тау шаңғымен айналасуға мүмкіндік бар.
Әлемде 4 мыңға жуық тау шаңғы орталықтары бар (сурет 3).

Сурет 3 -Дүниежүзі бойынша таушаңғы курорттарының орналасуы

3-суретте көріп отырғанымыздай, мыңдаған тау беткейлерінде 25 мың аспалы көтергіштер істейді. Тау шаңғымен 100 млн-ға жуық адам айналысады деген пікір бар.
Қазіргі таңдағы жаяу саяхаттардың танымал түрі - треккингке тоқталатын болсақ, оның түп тарихы Непалдан бастама алады. Одессалық бірақ Британия елінің құзырында қызметте болған Борис Лисаневич жаппай шетелдік туризмнің алғашқы ашушысы болды. Қол жетімді әрі таулы мекендегі комфортты демалыстар треккингтің дамуына негіз болды. Ағылшын тілінен аударғанда треккинг жаяу жүру, сапар шегу немесе таудағы жаяу серуен деген мағыналарда болады. Қазіргі кезде треккинг батыс елдерінде өте әйгілі демалыс түріне айналды. Комфортты әрі жайлы таулы жорық менеджерлерден бастап, жоғарғы звено басшыларына дейін бәрін де қызықтырады. Бұл белсенді демалыс түрі бірте-бірте біздің де отандық рынокта сұранысқа ие болып келе жатыр.
Парапланеризм жайлы айтатын болсақ, оның даму тарихын 1964 жылы американдық конструктор Домимик Джалберттың концепциялы құрылымы жағынан өте ерекше әуе жыланы - парашютты ойлап табуымен байланыстырады. Жаңа батпырауық екі қабат матадан тігілген тікбұрышты пішінде болды. Ұшу кезінде қабаттар арасындағы кеңістік ауаға толтырылып, батпырауықтың ені қалыңдай түседі. Осындай жаңа үрлеу жүйесінің арқасында, ауада қалықтап ұшу үшін көтеру күшін тудыратын мүмкіндік пайда болды. Жаңа батпырауықтың басты ерекшелігі оның горизонтальды бағыттағы біршама жылдамдықа ие болатындығы. 1965 жылы Стив Снайдер Доминик Джалберттың сызбаларын пайдаланып алғашқы парашют - қанатты жасап шығарады. Дельтапланеризмнің ашылу датасы 1971жылдың 23 мамыры - неміс инженері, аңызға айналған планерист Отто Лилиенталияның туылған күні болып есептеледі [21, 103 б.].
Белсенді туризмнің экзотикалық түрі спелеотуризмнің негізі болып табылатын, спелеология тарихына келетін болсақ, бұл термин 1890 жылы француз ғалымы Е.Риверамен қолданысқа енгізілген болатын. Спелеология терминінің мағынасына тоқталсақ, спелеология латын тілінен speleo - үңгір деген мағына береді, яғни үңгірлер туралы ғылым.
Адамдардың үңгірлерге деген қызығушылықтары сонау 17-18 ғасырларда пайда бола бастаған. Қызығушылық бірте-бірте географиялық зерттеулер мен үңгірлер туралы мәліметтер жинауға, тіпті кейіннен оларды толыққанды зерттеуге дейін жетті. Үңгірлер жайлы алғашқы кішігірім мәліметтер топтамасын жинап бергендер болып қарапайым бақташылар, аң аулаушылар, қарапайым географтар, алтын іздеушілер және жай қызықтаушы азаматтар табылатын. Сөйтіп бірте-бірте үңгірлер жайлы ғылыми тұрғыдан дәлелденген мәліметтер пайда бола бастайды. Үңгірлер туралы алғашқы ғылыми сипаттамаларды Ломоносовтың еңбектерінен де кездестіруге болады.
1723 жылы үңгірлерді зерттеуге байланысты алғаш дүниежүзілік рекорд тіркелген болатын. Мацоха деп аталатын чех құзында зерттеушілер 138 м тереңдікке жетті.
19 ғасырда Италия жерінде екі дүниежүзілік рекорд орын алды. 1840 жылы 226 метрлік Падрициано үңгірі, ал 1841 жылы әлемге әйгілі болғанТребич құзының тереңдігі 329 метрге жетті.
Сөйтіп бірте-бірте спелеоглогия бүкіл әлемге, Австиядан бастап Америкаға дейін жайыла бастады. Алғашқы зерттеушілерде спелеология үлкен батылдық пен ер жүректікті талап етті, әсіресе вертикалды түсу жолдары бар үңгірлер, себебі ол кездері қарапайым арқандар мен ағаш сатағаштардан басқа күрделі құралдар болған жоқ еді.
1926 жылы италия жаңа ашылулармен әйгілі болды, 329 метр тереңдіктегі Антрдель Корчиа, ал 1947 жылы Францияны 603 метр тереңдіктегі Дан-де-Кроль құзы бірінші орынға алып шығады.

Сурет 4 - Крым тауларындағы Атлантида үңгіріне бағытталған спелеотур, 2009 жыл

1953 жыл дүниежүзілік жаңа ашылуларға толы жыл болып табылады. Осы жылы ағылшын экспедициясы планетаның ең биік шыңы Эвересті бағындырады, Пикараның батискафы океандағы рекордты тереңдікке түсе алды, ал франко-бельгиялық спелеоэкспедиция Пьер-сен-Мартен (ПСМ) құзында 737 метр деген көрсетішке жетті. Бірақ көп күттірмей 1954 жылы өзінің әсемдігімен барлығын таң қалдырған Гуффр Берже үңгірі 903 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.