Шешек вирустары морфологиялық түрғыдан біркелкі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

ВЕТЕРИНАРИЯ ФАКУЛЬТЕТІ
БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КАФЕДРАСЫ

Шешекті балау және індетке қарсы шаралар тақырыбына
РЕФЕРАТ ЖҰМЫС

Орындаған: 5В120200 - Ветеринариялық санитария
Мамандығының 4курс 414 топ студенті
Айтбаева Жансая
Тексерген: Мусоев А.

АЛМАТЫ 2020
Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Індеттік ерекшеліктері. Дерттенуі.
2. Өтуі мен симптомдары. Балау.
3. Емі. Дауалау және күресу шаралары.
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Шешек (Variola, оспа) - дененің ыстығы көтеріліп, тері мен кілегейлі қабықтарда күлдіреген бөріткендер пайда болуымен ерекшеленетін жүғьш- тал ауру.
Қоздырушысы. Шешек вирустары Poxviridae (ағылшынша род:-шешек) тұқымдастығының Chordopoxvirinae түқым тармағына жатады. Бүл вирустар 6 туыстыққа бөлінеді. Олар: ортопоксвирустар, парапоксвирустар, авигіоксви- рустар, каприпоксвирустар, лепорипоксвирустар және суипоксвирустар. Бұлардың әрқайсысының негізгі жэне басқа да түрлері бар. Ортопоксвирустардың негізгі түрі - вакцина вирусы, басқа түрлері - тышқанның, үй қоянының, сиырдың, кемірушілердің, буйволдың, түйенің,' маймылдың шешегінің жэне адамның табиғи шешегінің вирустары. Ескеретін жай - бүл вирустардың аталуы адамның өзіне тэн, яғни табиғи шешегі жэне сиырдан жүғатын, яғни вакцина (vacca - сиыр) шешегінё (синонимы вак- циния) байланысты.
Авипоксвирустардың негізгі түрі - тауық шешегінің вирусы. Басқа түр- лері: торғайдың, көгершіннің, бөдененің, күркетауықтың, сауысканның ше- шек вирустары.
Каприпоксвирустардың негізгі түрі - қойдың шешегінің вирусы, басқа түрлері: ешкінің шешегінің вирусы жэне сиырдың ңодулярлы дерматит (сүйел) вирусы.
Лепорипоксвирустардың негізгі өкілі - үй қоянының фибромасыньің вирусы, қоян фибромасының вирусы, тиін фибромасының вирусы. Парапоксвирустардың негізгі түрі - қой мен ешхінің жұғымтал сүйелінің (жүғымтал эктима) вирусы (Орф вирусы), басқа түрлері: сауыншылардың сүйелінің вирусы, сиырдың пустулезді стоматитінің вирусы. Суипоксвирустардың негізгі өкілі - шошқа шешегінің вирусы. Шешек вирустары морфологиялық түрғыдан біркелкі. ДНҚ геномды, көлемі үлкен (260-390 нм), Морозов әдісімен бояғанда жай микроскоппен көрінеді. Эпи- телийге эуес, торшада қарапайым денешіктер түзеді (Пашен, Гварниели, Бол- лингер денешіктері).
Қойдың, ешкінің, шошқаның жэне тауықтың шешек вирустары өз иелері үшін ғана зардапты. Сиырдың табиғи шешегі мен шешек вакцина вируста- рының зардаптылық спектрі кең ауқымды болып, сиыр, бүйвол, жылқы, қашар, түйе, қоян, маймыл және адамды қамтиды. Өте тығыз антигендік жэне иммундік байланыс тек қана екі вируста, вакциния мен сиыр шешегінің қоздырушыларында ғана, сақталған. Әр түрлі құстардың шешек вирустарының бір-бірімен антигендік қатынасы жақын болады.
Шешек вирустарының сыртқы ортадағы төзімділігі оншама жоғары емес. Әйтседе, қүрғақ қабыршақтарда 1,5 жылға дейін сақталады. Мұздату вирусты консервілейді. Шіріген затта тез өледі, жоғары температураға, күн сәулесінё, қышқылдарға өте сезімтал. Қойдың шешегінің1қоздырушысы мал қорада 6 айға дейін, жүнде 2 айдан астам сақталады. Қайнатқанікезде бірден, 70°С-ға қыздырғанда 5 минутта, pH 3-3,6 аралығындағы қышқыл ортада 1 `сағатта өледі. Биотермиялық процесс көңді 28 күн ішінде зарарсыздандырады.

Негізгі бөлім

Індеттік ерекшеліктері. Шешекпен сүтқорекгілер мен қүстардырі бар- лық түрлері дерлік ауырады. Індеттенуді талдаған кезде вирустың қай түрінің қандай жануарларды ауруға шалдықтыратынын еекеру қажет. Жануарлардың кейбір түрлері сол түлікке ғана тэн шешек вирусыйа бейім, ал кейбір жа- нуарларда бүл вирустың бірнеше іүрлері ауру қоздырады.
Шешекпен барлық сүг қоректі жануарлар жэне қүстар ауырады. Қыста және көктемнің басында жиі байқалыгі, ауыр өтеді. Әсіресе, жас төл, асыл тұқымды малдар жэне көрікті құстар тез шалдығады. ІЛешек вирусының бас- тауы - ауруы жасырын кезеңдегі жэне1ауырып жазылған вирус алып жүруші жануарлар. Жүғу факторына малдың азығы мен күту жабдықтары жатады. Сыргқы ортаға вирус дертке шалдығып, сыдырылып түскен эпителиймен,' та- наудан, көзден, ауыздан аққан сорамен бөлінеді. Ауру қоздырушысы қан сор- ушы жэндіктермен де берілуі мүмкін. Өйткені олардың денесінде 100 күнге дейін сақталады. Сонымен қатар, төлге сүт пен плацента арқылы, ал бала- панға жұмыртқа арқылы беріледі.

Дерттенуі. Вирус денеге тері арқылы және ауыз бен тыныс жолдарының кілегейлі қабықтары арқылы енеді. Теріден оның жарақаттанған немесе сызат түскен жерлерінен өтеді, ал А гиповитаминозы кезінде зақымданбаған теріден де өтуіне мүмкіндігі бар. Қанда вирустың көбеюіне байланысты аурудың бастапқы кезеңі дененің ыстығы көтерілін, көрінетін кілегейлі кабықтардың қызарып, танаудан сұйықтың бөлінуі арқылы байқалады. Аурудың одан әрі өрбуі қоздырушысының эпителийге эуестігінен туындайтын теріде экзентема (қызамық) пайда болуына байланысты. Шешек бөртпесі деп аталатын бұл құбылыстар бірнеше сатыдан тұрады:
* розеола - ауру жұққаннан кейінгі 172 тэулік ішінде байқалатын қызарған дақтар;
* папула - келесі 1-3 күнде пайда болатын бөріткендер;
* везикула - бөріткендердің 5-6 күнде қолдырап, сарғыш түсті сүйыққа толуы;
* пустула - везикуланың ішіндегі.сүйықтың 2-3 күнде түсі күңгірттеніп, іріңгеайналуы;
* круста - папулаңьщ жарылып, сүйықтың сыртқа шығып, қарақошқыл- данған қабыршақ пайда болып, астыңғы сау эпителийдің жетіліп, 5-6 күн ішінде қабыршақтың түсіп, орнына тыртық пайда болуы.
Шешектің осылайша өрбуі адамда, сиыр мен жылқыда байқалады. Қой мен ешкіде жэне шошқада везикула пустулаға айналмай, бірден қабыршақ пайда болады да, шешекке диагноз қою біршама қиындыққа соғады.
Құстарда дертке щалдыққан эпителий- тез жетіледі де, өсе келе теріде сүйел тәрізді шоғырланады, ал кілегейлі қабықтарда сыдырылып түсетін қа- быршақтар түзеді. Мұндай қабыршақтанып сыдырылу дифтерияға тэн қү- былыс болғандықтан шешек-дифтериті деп те аталады. Жалпы алғанда қүста шешек папула түрінде емес пролиферациялық қүбылыс ретінде өрбиді. Жануарларда вирус денеге тері арқылы өткенде эдетте жеңіл ғана орыны шектелген шешек процесі байқалады. Егер ауру қоздырушысы респираторлық немесе алиментарлық жолмен енсе, септицемия өрбіп, тері мен кілегейлі қа- бықтарда түгелдей шещек щығады.

Өтуі мен симптомдары. Әр түрлі жануарларда сол түліктің ерекше- ліктеріне, жасына, вирустың уыттылығына, денеге енген жолына байланысты шешектің клиникалық байқалуы эр алуан болып келеді. Сондықтан да шешек сүт қоректі жануарларда үзікті, тұтасқан жэне қанталаған түрде кездеседі. Үзікті түрде шыға бастаған шешек көбеймей, барлық өрбу сатысынан өтпестен тез жоғалып кетеді, Жалпы күйі оншама өзгермейді, дененің ыстығы да аса көтерілмей ауырған мал тез сауығады.
Тұтасқан түрі кезінде терінің мол аумағын қамтыған везикулалар бір- бірімен қосылып қолдырап түрады. Кейіннен қабыршақтанып, оның астына ірің жиналады. Тұтасқан шешек кезінде дененің ыстығы жоғарылап, жануар- дың жалпы күйі нашарлайды.
Қанталаган, немесе қара шешек кезінде пустулалардың іші імен тері қанталап, жануардың танауынан қан кетігі, қан қүсып, ішінен қан өтеді. Мал тез арып, өліп кетеді.
Сиырда шешектің екі түрлі вирусы ауру қоздырады: бірі - Cow orthopoxvirus сиырдың нағыз шешегін, ал екіншісі Vaccina orthopoxvirus вак- сина шешегін, яғни вакцинияны, қоздырады. Вакциния сиырдың нағыз шешегінен гөрі жеңілірек өтеді. Сиырда шешектің жасырын кезеңі орта есеппен 5 күндей. Клиника алдындағы кезеңде дененің ыстығы көтеріліп, сауын малдың сүті қайтады. Бұл белгілер ұзаққа созылмаған кезде байқалмауы да мүмкін. Әдетте сиырдың желіні мен емшектерінде, ал бұқаның енінде, кейде дененің басқа жерлерінде розеолалар пайда болып, біртіндеп везикула, крусталарға айналады. Шешектің шығуы мен жетілуі біркелкі болмайды да, ауру 2-3 ап-таға созылады. Шешек шығып дерттенген жерлерге іріңдетуші бактериялар түсіп, эпидермис пен терінің негізгі қабаты зақымданып, жазыл- ғанда қотырланып бітеді. Егер вирус денеге тамшы тозаңмен тыныс жолдары арқылы енсе дерт процесі ауыр өтіп, ішкі ағзаларды, оның ішінде желіннің сүт жолдарын, зақымдайды. Бұның нәтижесінде қоздырушы сүтпен бөлінеді.

Қойда (қоздырушысы - Sheep capriopoxvirus) жасырын кезеңі 7-8 күн. Бастапқы клиника алды кезеңінде аз уақытқа дененің ыстығы көтеріліп, сел- соқтанып, жемшөпке зауқы болмайды. Көбінесе катарлы конъюнктивит, ринит, тері астындағы шелде жалқақ байқалады. Одан кейін көздің қабақтары домбығып, көзі мен танауынан сора ағып, денесінің тақыр жерлерінде (шап, қолтық, желін, құйрықтың асты, қошқардың ені), басында шешек шыға бастайды. Алдымен пайда болған розеола қара қошкылданып, еліеттеніп шеті қызарған, ортасы сұрғылт, тығыз келген папулаға айналды. Оның бетіндегі эпидермис сыдырылып, астындағы суланып қабынған қызылшақа тері көрі-неді.
Кейде папулалар бір-бірімен қосылып, тобарсыған кезде сыдырылып түскен қабышақтардың орнында ақтаңдақгар пайда болады. Егер терінің ас- тыңғы қабаттары да өліеттенсе, қалың қабыршақтар түзіледі де, 5-6 күн немесе одан да ұзақ уақыт өткен соң ғана барып түседі. Ауру 3-4 аптаға созы- лады да, зілсіз өткенде негізінен мал жазылып кетеді. Өлім көрсеткіші эдетте 2-3% шамасында. Түтасқан, эсіресе, қанталаған, шешек кезінде ауырған малдың өлімі 100% дейін жетуі мүмкін.
Ешкіде (қоздырушы - Goat capripoxvirus) шешек негізінен індет ретінде жіті өтіп, ауырған мал, әсіресе, лақтар 25%-ға дейін өлімге үшырайды. Ауру асқынғанда өлім көрсеткіші 80%-ға дейін барады. Әсіресе, Ангор жэне Дон ешкілерінде ауыр өтеді. Буаз мал лақ тастап, лақтағандарында желінсау бай- қалады. Кейде экзентемасыз эдеттегіден өзгеше өтеді де, дерт өкпеге шауып, өлімге экеп соғады. Өлексені сойғанда өкгіеде бауыр түстес сүрғылт бронхо- пневония ошақтары кездеседі. Енесін еміп жүрген лақтар, егер туғаннан кейін жүқса, ауру әдеттегіден басқаша өтіп, шешек ауыздың, үлтабардың кілегейлі қабығына шығады. Ауырған лақ жөтеліп, тынысы жиілеп, танауынан ірің ара- лас сора ағады, біраз уақыт өткен соң ауызы мен танауының айналасында қабыршақтар пайда болады.
Шошқада (қоздырушысы - Shwine suipoxvirus) бірінші белгісі ретінде денесінің жүні аз жерлерінде (түмсығы, қүлағы, бауыры, санының ішкі жағы) қаптаған розеолалар пайда болады да, 2-3 күн өткен соң қызғылт жиекті па- пулаларға айналады. Одан ары везикулаларға айналуы шошқада сирек ұшы- райды. Әдетте шыққан шешек суланып қолдырамай бірден індеттеген пусту- лаға ұласады. Пустулалардың түрі сұрғылт, сары ұлпасы өліеттеніп, бір-бірі- мен қосылып ені 2,5 см дейін жетеді. Толарсып кебеді де, қоңыр-қара қа- быршаққа айналып, 5-8 күн ішіңде сыдырылып түсе бастайды. Орынында ақтаңдақ пайда болады да, біраздан кейін жоғалып кетеді. Кейбір жануар- лардың денесі қышынып, жүргенде тәлтіректеп, іші өтеді. Шешек шыққан кезде дененің ыстығы қайтып, іріңдеген пустулалар паійда болған сәтте, сонымен бірге, екінші қабат өршігенде температурасы қайтадан көтеріледі.
Ауру 19-30 күнге, кейде, әдетте шешек қайтадан шыққанда, 45-60 күнге дейін созылады. Тері мен кілегейлі қабықтарға шешек тұтастай шыққан кезде ауру асқынып, сэтсіз аяқталады. Әсіресе, қанталаған түрі (қара шешек) зілді өтіп, өліммен бітеді. Асқынган кезде бронхопневмония, сальмонеллез, стафи- лакоктардан болатын сепсиис қабаттасуы мүмкін. Ал асқынбаған шешек зіл- сіз жеңіл өтеді.
Шешек кезінде өлім көтсеткіші, эсіресе, еметін тоғайларда жоғары болып, 40-80% -ға жетеді. Сиыр шешегінің жэне шешек вакцинасының вирус- тары қоздырған ауру шошқада өте жеңіл өтеді.
Құстарда шешекпен тауық, бөдене, қырғауыл ауырады. Тауықта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.