Масштаб және оның түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Өзг.

Парақ

Құжат №

Қолы

Күні

Парақ

У1 5B071100 КЖ. 000 001 ТЖ

Орындаған

Ахметова С. Қ

Жетекші

Аубакирова С. М

Н. Бақылау

Бекіткен

Масштаб және оның түрлері

Белгі

Парақтар

Семей қаласының Шәкәрім атындағы МУ

ГК-811 тобы

2 Масштаб және оның түрлері

2. 1 Масштаб

Масштаб (нем. Maßstab. Maß - өлшеуіш, мөлшер және Stab - таяқ) - сызба, жоспардағы аэрофототүсірудегі немесе картадағы кесінді ұзындығының сол кесіндінің нақты ұзындығына қатынасы. Дерексіз санмен өрнектелген бұл қатынас сандық Масштаб деп аталады. Жоспар мен карталардың сандық Масштабты бөлшек сан арқылы өрнектеледі, алымы бірге тең болса, бөлімі бейнеленген сызықтың неше есе кішірейтілгенін көрсетеді. Сызбада машиналар мен приборлардың ұсақ бөлшектері, көбінесе үлкейтілген мөлшерде көрсетіледі. Бұл жағдайда сандық Масштаб бірден үлкен санмен өрнектеледі. Жоспар мен картадағы ұзындықты өлшеуде қолданылатын сызықтық Масштаб заттың ұзындығын көрсететін, тең бөліктерге бөлінген, жазуы бар түзу сызықтан құралады.

Карта немесе план бетіне кез келген бір жер бетінің кескінін салу үшін, сол аймақты бірнеше рет кішірейту керек (қанша рет кішірейтілетіні беріледі) . Осы кішірейту дəрежесі немесе жер бетіндегі сызықтың оған сəйкес пландағы жазық жазықтықтағы проекциясының қатынасы масштаб деп аталады .

2. 2 Масштабтың түрлері

Масштабтар сандық жəне графикалық (сызықтық жəне көлденең) болып бөлінеді.

Сандық масштаб кəдімгі қарапайым бөлшек ретінде беріледі, оның алымы бір, ал бөлімі бүтін сан, мысалы 1:1000, 1:2000, 1:5000 жəне де осыған ұқсас бөлшек сандар. Сонымен, планнан алынған кез келген бөлшектің алымындағы бірлікке,

соншама есе кішірейтілген бөлшектің бөліміндегі сан дəл келеді. Сонда, 1:1000 масштабы үшін, пландағы 1 сантиметрге жер бетіндегі 100 сантиметр дəл келеді деген сөз.

Өзг.

Парақ

Құжат №.

Қолы

Күні

Парақ

У1 5В071100 КЖ. 000 001 ТЖ

1-сурет. Масштабтар. а) сызықтық, ə) көлденең

Жер бетіндегі ұзындық өлшемдер метрмен берілетіндіктен, есептеулерді жеңілдету үшін сандық масштаб келесі ретпен жазылады: 1:1000 масштаб үшін 1 см (сантиметрде) 10 метр бар; 1:5000 масштаб үшін 1 см (сантиметрде) 50 м (метр) бар.

Дегенмен іс жүзінде сандық масштабпен жұмыс істеу ыңғайсыздық тудырады, себебі əр ұзындықты табу үшін соншама есептеулер керек, сондықтан сызықтық жəне көлденең масштабтарды қолданады.

Сызықтық масштаб дегеніміз - масштабтың негізі деп аталатын, үстіне тең бірнеше кесінділер салынған түзу сызық. Пландағы масштаб негізінің ұзындығы бүтін метрлік (шақырымдық) санға тең. 1 а-суреттегі негізі 2 см сызықтық масштаб 1:1000 сандық масштабқа дəл келеді. Сол жақтағы кесінді 10 тең бөлікке бөлінген. Сондықтан бұл бөліктердің оннан бір бөлігі көз мөлшерімен алынады. Сызықтық масштаб ретінде кез келген миллиметрлік бөліктері бар кəдімгі сызғышты пайдалануға болады. Сызғышқа арақашықтық циркуль-өлшегіш арқылы салынады.

Сызғыштан кіші арақашықтықты көзбен жобалап алмас үшін, яғни үлкен дəлдікпен өлшеуде көлденең масштаб қолданылады.

Əр 2 см сайын бөлінген сызық үстіне перпендикуляр түсіріп, олардың үстіне бір-біріне тең 10 бөлік салады. Осы бөліктер арқылы масштаб негізіне параллель сызықтар сызады. Сол жақтағы тік бұрыштың төменгі жəне жоғары сызықтарын тең 10 бөлікке бөледі (2 мм) . Негізі 2 см , осындай жолмен құрылған масштаб қалыпты көлденең масштаб немесе жүздік көлденең масштаб деп аталады.

Көлденең масштабты пайдалану өте қарапайым, мысалы, 1:2000 (1 сантиметрде 20 метр бар) . Көлденең масштаб арқылы арақашықтықты (кіші бөліктерін) сантиметрмен емес, метрмен салуға болады (1 ə-сурет) .

Адамның пландағы арақашықтықты қаруланбаған көзбен салу (анықтау) дəлдігі 0, 1 мм деп қабылданған. Сондықтан жер бетіндегі сызықтың сол масштабтағы пландағы ұзындығының 0, 1 мм, масштабтың дəлдігі деп аталады.

Масштабтың дәлдігі - көлденең сызықтың сегменті жоспар бойынша 0, 1 мм. Масштабтың дәлдігін анықтауға арналған 0, 1 мм мән, бұл адамның көзбен анықтай алатын ең аз сегменті болғандықтан қабылданады. Мысалы, 1: 1 масштаб үшін шкаланың дәлдігі 1 м болады. Осы масштабта жоспарда 1 см жерге 1 см, 1 мм - 1000 см (10 м), 0, 1 мм - 100 см сәйкес келеді. (1 м) .

Масштабты анықтаушы - табиғи өлшемнің неше есе көбейетінін немесе кемитінін анықтайтын (көрсететін) сан.

Масштабты анықтауыш оң («+» белгісімен) немесе теріс («-» белгісімен) болуы мүмкін .

2. 3 Масштабтың картада қолданылуы

Карталар масштаб бойынша төрт негізгі топқа бөлінеді: