Ұзақ мерзімді активтер есебі. Негізгі құралдардың тозуының есебі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Тақырып - Ұзақ мерзімді активтер есебі

Бухгалтерлік есептің 16 Негізгі құралдар деп аталатын халықаралық стандартына сәйкес негізгі құралдар дегеніміз - кәсіпорында өнім өндіру, тауарларды тасымалдау немесе қызмет көрсету үшін, басқа кәсіпорынға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар үшін пайдаланылатын және бір кезеңнен (бір жылдан) артық мерзім ішінде пайдаланылады деп болжанатын материалдық активтер. Негізгі құралдарға қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, Негізгі құралдар, өлшеу және реттеу аспаптары мен қондырғылар, есептеу машиналары мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық екпе ағаштар, шаруашылықтың ішкі жолы, тағыда басқалар жатқызылады. Негізгі құралдар объектісі төмендегі шарттарға сай келгенде ғана актив ретінде танылуға (есепке алынуға) тиісті: а) егер кәсіпорынның активпен байланысты келешек экономикалық пайда алатындығына аса үлкен ықтималдықпен сендіру мүмкін болса; және ә) егер кәсіпорын үшін активтің өзіндік (бастапқы) құнын сенімді түрде бағалау мүмкін болса. Негізгі құралдар есебін ойдағыдай жүргізу үшін алдымен оларды жүйелеп топтастыру қажет. Бұл жүйелеп топтастыру экономиканың барлық салаларында бірыңғай болғаны жөн. Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Өндірістік негізгі құралдар - деп өндірісте қызмет ететін, яғни пайдаланылатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер, ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау құралдары, әртүрлі станоктар, двигательдер, құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар және тағы басқалары жатқызылады. Өндірістік емес негізгі құралдардың қатарына шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында пайдаланылатын негізгі құралдар жатқызылады. Оларға тұрмыстық үй-жай (коммуналдық) шаруашылығында, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру және мәдениет салаларында пайдаланылатын негізгі құралдар тағы да басқа негізгі құралдар жатады. Экономиканың салаларына және істейтін қызметтерінің түрлеріне қарай барлық негізгі құралдар: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, орман (тоғай) шаруашылығы, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық-техникалық жабдықтау және сату-өткізу кәсіпорындары, қоғамдық тамақтандыру, басқару органдары, әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми көмек көрсету және тағы да басқа салалар бойынша топтастырылады.
Негізгі құралдарды экономиканың салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шығарылған өнімдердің, болмаса орындалған жұмыстар мен қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады. Егер шаруашылық субъектідегі негізгі құралдардың бәрі тек қана субъектінің негізгі шаруашылығының түріне ғана қызмет көрсететін болса, онда бұл субъектідегі негізгі құралдардың барлығы түгелімен сол шаруашылық субъектінің атқаратын қызметі саласындағы топқа жатқызылады. Мысалы: Өнеркәсіптік шаруашылық субъектісіндегі өнеркәсіп өнімдерін өндіру процессіне тікелей байланысты негізгі құралдардың барлығы өнеркәсіп саласына жатқызылады. Егер кәсіпорынның балансында оның негізгі қызметінен басқа салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері болса, онда осы бөлімшелер мен өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына сәйкес келетін экономика саласы қызметі түріндегі топқа жатқызылады. Негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын міндетті қызметіне қарай мынадай топтарға бөлінеді: 1. Жер (кәсіпорында пайдаланылатын барлық жер); 2. Өндірістік ғимараттар мен құрылғылар (астық қоймасы, мал қоралары, мұнай қоймалары, автомобиль гараждары, мал азығын сүрлейтін мұнаралар, суландыру жүйелері, көң қоймалары); 3. Негізгі құралдар, өткізгіш тетіктер (тракторлар, күш бергіш қондырғылар, электр двигательдері, бумен жұмыс істейтін двигательдер, топырақ өңдейтін, егін салатын, тұқым себетін және егін жинайтын машиналар мен құралдар, жем-шөп әзірлейтін машиналар, мал фермасының жабдықтары, электр жүйелері, жылу энергиясын немесе газ тәрізді заттарды өткізуге арналған құралдар, телефон және радио жүйелері); 4. Көлік құралдары (автокөліктердің барлық түрлері, авто-прицептер, қайық және катерлер, мотоциклдер, велосипедтер, арба және шаналар); 5. Басқадай негізгі құралдар (құрал-саймандар, шаруашылық құрал-жабдықтар, өндірістік құрал-жабдықтар, өнім малы, көпжылдық екпе ағаштар, тағы басқалар). Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншікті, яғни кәсіпорынның өзіне тиісті және уақытша жалға алынған болып екіге бөлінеді. Кәсіпорын уақытша жалға алған негізгі құралдарды баланстан тыс 001-ші Жалға алынған негізгі құралдарң - деп аталатын шотта есепке алады. Қазіргі кезде пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс істейтін, жұмыс істемейтін және сақтауда тұрған - деп үш топқа бөлінеді. Жұмыс істейтіндерге өндіріс процессіндегі, яғни қолданыстағы негізгі құралдар жатады. Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылған, белгілі себептермен басқада жаққа әзірге берілмеген басы артық жабдықтар жатқызылады.
Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекте, яғни алдағы уақытта тозып немесе басқа да жағдайларға байланысты есептен шығатын негізгі құралдардың орнына пайдалануға арналған құрал-жабдықтар жатқызылады. Кәсіпорындарда негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды бағалау принципі үлкен роль атқарады. Бухгалтерлік есептің жоғарыда аталған халықаралық стандартында негізгі құралдарды бағалаудың мынадай түрлері белгіленген: өзіндік (бастапқы) құн, жойылу құны, амортизацияланушы (тозушы) құн, әділетті (сатып-өткізу) құн, баланстық құн. Өзіндік (бастапқы) құн - төленген ақша қаражаттарының немесе ақша қаражаттарының эквиваленттері не болмаса активті сатып алу немесе салу (жасау) сәтінде оны алуға берілген басқадай төлемдердің әділетті құны. Амортизацияланушы (тозушы) құн - жойылу құнын алып тастағаннан кейінгі активтің өзіндік құны немесе өзіндік құнның орнына қаржылық қорытынды есепте көрсетілетін басқа сома. Жойылу құны - негізгі құралдың тиімді қызмет ету мерзімінің аяғында оны кәсіпорыннан шығаруға байланысты жұмсалатын шығындарды алып тастағаннан кейінгі алынады деп күтілетін таза сома. Әділетті (сатып-өткізу) құн - бір-бірінен жақсы хабардар тәуелсіз жақтардың арасында операцияны жүзеге асыру кезінде активті (негізгі құралды) айырбастауға болатын сома. Құнды төмендетуден шеккен зиян - активтің (негізгі құралдың) баланстық құнының оның төленген құнынан артық сомасы. Баланстық құн - жинақталған тозу мен құнды төмендетуден шеккен зиянды алып тастағаннан кейінгі актив (негізгі құрал) баланс
Негізгі құралдар кәсіпорынға мынадай тәсілдермен (жолдармен) алынуы мүмкін: а) нақты ақша қаражаттарына сатылып алынады; ә) несиеге алынады; б) кәсіпорынның жарғылық капиталына салынған салым ретінде (акцияларына айырбастау жолымен) алынады; в) басқа кәсіпорындардың, мемлекеттік органдардың берген сыйы ретінде (тегін) алынады; г) салу (құру), жасау арқылы алынады; д) басқа активтерге айырбастау арқылы алынады. Кәсіпорынға қабылданған негізгі құралдар Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісінң (№НҚ-1 нысанындағы) толтыру арқылы кіріске алынады. Бұл актіде кіріске қабылданып отырған негізгі құралдар туралы мәліметтер түгел көрсетіледі. Мысалы, құрылысы біткен ғимараттарды қабылдағанда мына мәліметер: ғимараттардың жалпы ауданы, фундаменті, қабырғасы мен едендерінің, салынған жылы, көзге түскен кемшіліктері көрсетіледі. Қабылдаған объектілердің әрқайсысына жеке инвентарлық номер бекітіледі. Акт тиісті комиссиямен толтырылады. Құжат төменде келтірілді. Кәсіпорында негізгі құралдың есебін дұрыс жүргізу және олардың тиісті түрде сақталуын қамтамасыз ету үшін негізгі құралдың әрбір түріне инвентарлық номер беріледі. Олар тұрақты түрде белгіленеді. Инвентарлық номер негізгі құралға бекітілген жетонға немесе құралдың өзіне бояумен жазылады. Кәсіпорынның бухгалтериясында негізгі құралдардың инвентарлық объектілері бойынша есебі типтік нысандағы Мүліктік (инвентарлық) карточкаларда жүргізіледі (№НҚ-6 нысанындағы). Құжат төменде келтірілді. Инвентарлық объект деп - өзінің құрамына кіретін, яғни өзіне тиісті жабдықтары мен саймандарымен сатылып алынған, орнатуды керек етпейтін жабдықтарды, салынып біткен жеке құрылыстарды, өздерінің құрылымы бойынша жекеленген немесе біріктірілген бір зат болып саналып, белгілі бір қызметті атқаратын бұйымдарды айтады. Мүліктік карточкаға жазулар бастапқыда түгелдеу негізінде орындалады, ал одан кейінгі жазулар негізгі құралдарды есепке алу және есептен шығару құжаттарының, техникалық паспорттардың және тағы басқалар негізінде орындалып отырады.
Карточкаларда объектілердің қысқаша сипаттамасы мен жеке ерекшеліктері беріледі. Карточкалар әдетте бір дана етіп толтырылады. Толтырылған мүліктік карточкалар Негізгі құралдардың мүліктік карточкаларының тізімдемесіндең (№НҚ-10 нысанындағы) тіркеледі. Бұл құжат субъект бухгалтериясында бір данада негізгі құралдардың жіктік топтары бойынша жүргізіледі.
Негізгі құралдардың тозуының есебі
Шаруашылық жүргізуші субъектідегі негізгі құралдардың барлық түрі шаруашылық процессіне қатыса отырып, бірте-бірте тозады, яғни бастапқы сапасын жоғалтады. Сөйтіп белгілі бір уақыт өткеннен кейін жұмыс істеуге жарамай қалады да оларды жаңамен алмастыруға тура келеді.
Тозу дегеніміз - негізгі құралдардың табиғи және сапалық сипатын (қасиетін) жоғалтуы. Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы материалдық жағынан тозуы болып табылады. Жұмыс процессінде машиналар мен құралдардың жеке бөлшектері қажалады. Үйлер мен құрылыстар тозығы жетіп құлауға айналады. Негізгі құралдардың табиғи тозуы оларды барынша көп пайдалануға ғана байланысты емес, сонымен қатар басқа табиғи факторлардың әсерінен де болады.
Негізгі құралдардың сапалық тозуы машиналар мен құралдардың толық табиғи тозығы жетпей-ақ құнсызданып, өндіріс процессінен шығып қалатындығы болып табылады. Бұл ең алдымен техникалық прогресстің
нәтижесі. Техникалық прогресстің нәтижесінде біршама арзан және өнімді машиналар пайда болып жұмысты арзан, шапшаң және сапалы орындауға мүмкіндік береді. Мұның өзі бұрын қолданып келген машиналардың табиғи тозығы жетпей-ақ ескіріп, құнсыздануына әкеліп соқтырады. Бухгалтерлік есептің 16 Негізгі құралдарң деп аталатын халықаралық стандартына сәйкес, тозу деп - негізгі құралдың тозушы (тозған бөлігінің) құнын оның тиімді қызмет ету мерзімі ішінде жүйелі түрде бөліп таратуды айтады. Яғни, негізгі құралдар объектісінің тозған бөлігінің сомасы оның тиімді қызмет ету мерзімі ішінде жүйелі түрде есептен шығарылуға тиісті. Негізгі құралдардың тиімді қызмет ету мерзімі дегеніміз - актив кәсіпорында пайдаланылады деп күтілетін кезең не болмаса активті пайдаланудан алынады деп күтілетін өнім бірліктерінің немесе сол сияқты көрсеткіштердің саны. Негізгі құралдар объектісінің тиімді қызмет ету мерзімі кезең сайын қайта қаралып отыруға тиісті және де егер болжамдардың бұрынғы бағалаулардан елеулі айырмашылығы болса, ағымдағы және алдағы кезеңдерде тозуға жасалынатын аударым сомасы түзетілуге тиісті. Барлық кәсіпорындар өздерінің негізгі құралдарының тозу дәрежесін анықтап және оны есептен шығарып отырады.
Амортизация дегеніміз - активтердің амортизацияланған құнын оларды пайдалану мерзімі ішінде тұрақты таратып отыратын тозудың ақшалай көрінісі. Негізгі құралдарды қайта қалпына келтіру үшін олардың тозған бөлігінің құны дайын өнімнің өзіндік құнына амортизациялық аударымдар ретінде қосылады. Амортизациялық аударымдар дегеніміз - негізгі құралдардың амортизацияланушы құнынан есептеп шығарылған амортизацияның жылдық сомасы. Жоғарыда аталған бухгалтерлік есеп стандартында амортизацияны есептеудің төмендегі әдістері ұсынылған:
1. Негізгі құралдардың құнын бірқалыпты (түзу сызықты) есептен шығару әдісі, яғни объектінің құны оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына біркелкі апарылады. Бұл әдіс негізгі құралдардың тозуы оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығына байланысты деп пайымдауға негізделген және ол бухгалтерлік есептің отандық тәжірибесінде қолданылып жүрген әдіс. Әрбір мерзім (жыл) үшін амортизациялық жарна сомасы амортизацияланушы құнды (объектінің бастапқы құнынан оның жойылу құнынан алып тастағандағы) объектіні пайдалану мерзіміне бөлу арқылы есептелінеді. Амортизациялау нормасы тұрақты болады. Мысалы, жүк автокөлігінің бастапқы құны - 150 000 теңге, оның 5 жыл мерзім өткеннен кейінгі жойылу құны 10 000 теңге. Мұндай жағдайда жыл сайынғы амортизациялау нормасы амортизацияланушы құнның 20 пайызын құрайды немесе бірқалыпты тәсілге сәйкес 28 000 теңге болады. Негізгі құралдардың амортизациясын бірқалыпты әдіс бойынша есептеу төменде келтірілді.
Бастапқы құны - жойылу құны =150 000 - 10 000 = 28 000 теңге пайдалану мерзімі 5 жыл

Төменде (кесте 1.) негізгі құралдардың құнын бірқалыпты (түзу сызықты) әдіс бойынша есептен шығару көрсетілді.

1 Кесте - Негізгі құралдардың құнын бірқалыпты (түзу сызықты) әдіс бойынша есептен шығару

Бастапқы құны
Аморти- зацияның
жылдық сомасы
Жинақтал-ған тозу сомасы
Қалдық құны
Сатып алынған мерзімі
1- ші жылдың аяғында
2- ші жылдың аяғында
3- ші жылдың аяғында 4-ші жылдың аяғында 5-ші жылдың аяғында
150 000
150 000
150 000
150 000
150 000
150 000
- 28 000
28 000
28 000
28 000
28 000
- 28 000
56 000
84 000
112 000
140 000
150 000
122 000
94 000
66 000
38 000
10 000

1. Амортизацияны (тозуды) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.