ТЕҢГЕ ТАРИХЫ. ДЕВАЛЬВАЦИЯ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

А.С Үйісбек, Ж.Н Әділбек
студент, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан қ, Қазақстан Республикасы студент, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,Нұр-Сұлтан қ, Қазақстан Республикасы
ТЕҢГЕ ТАРИХЫ: ДЕВАЛЬВАЦИЯ
Аңдатпа Бұл мақалада Қазақстан республикасының ұлттық валютасы теңгенің әлемдік нарықтағы жолы баяндалған. Әлемдік аренада теңге бағамына әсер етуші негізгі факторлары, девальвацияның орын алуына негізгі себеп болған жағдайлар және девальвацияның тигізген әсерлері ашып көрсетілген.
Кілтті сөздер: девальвация, Ұлттық банк, валюта, төлем балансы, ревальвация, деноминация, инфляция, алтын-валюта қоры.
Қазақстан Республикасының азаматтары девальвация деген сөзді жиі естиді. Бірақ барлығы бұл сөздің мағынасын түсіне бермейді. Алдымен девальвация дегеніміз не, соған тоқталсақ. Девальвация - халықаралық қарды нарығында ұлттық ақша бірлігінің түрақта құндылығының заңды дәрежеде құнсыздануы.[1]
Девальвация түсінігі Еуропа елдерінде Алтын стандарт кезінде пайда болды. Содан кейін банкнот алтынның белгілі бір номиналына сәйкес келді. Бұл жүйе бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстар кезінде тоқтатылды. Арсеналға ақша көп қажет болды. Мемлекет оларды алтын ресурстарынан қолдау іздемейтін етіп басып шығарды. Нәтижесінде ақша жай ғана құнсызданды. Бұл девальвацияның алғашқы толқыны болды.
Қазіргі әлемде девальвация дегеніміз - ең алдымен ұлттық валютаның тұрақты валютаға қатысты құнсыздануы. Яғни, еркін айырбасталатын (тұрақты валюталық операциялар бойынша шектеулер жоқ) тұрақты бағамға ие.
Девальвацияны деноинациямен, яғни банкноттың номиналының өзгеруімен немесе инфляциямен, ұзақ уақыт бойы тауарлар мен қызметтерге бағалар деңгейінің өсуімен шатастырмау керек.
Деноминация атауы девальвациямен байланысты, бұл ең жағымсыз сценарийдегі мемлекеттің шарасыздығынан жасалатын іс-әрекеті. Мәселен, сіздің еліңізде бір доллар жергілікті валютада ондаған мың бірлікті құрап отыр. Ұлттық банктің банкноттардың номинациясын азайтуынан басқа нөлдерді алып тастауынан басқа амалы қалмайды. Сондай-ақ ревальвация деген ұғым бар - кері девальвация процесі - бір валютаның екіншісіне қатысты құнының өсуі.[2]
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы теңгенің айналымға шыққанына биыл 27 жыл болды. Қазақстан теңгесі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтің жарлығы бойынша 1993 жылы 15 қарашада айналысқа енді. Ескі ақшаны теңгеге айырбастау 1993 жылдың 15 қарашасында сағат 08:00 ден басталып, 20 қараша күні сағат 20:00 де аяқталды. Теңге айналымға алғаш шыққанда, 1 АҚШ доллары 4,75 теңге болып бекітілді. 27 жылдың ішінде валюта бағамында өте үлкен өзгерістер болып теңгеміз алғашқы кезіне қарағанда құндылыған 94 есе жоғалтты.(1-сурет).
1-сурет. ҚР Ұлттық валютасы теңгенің АҚШ долларына қатысты 1993-2020 жылдар аралығындағы айырбас бағамы[3]
Ұлттық валюта алғашқы девальвациясын көп ұзамай бастан өткізді. Шынында 1 АҚШ доллары 4,75 теңге болып ұзақ уақыт тұрмады, бұл бағам 1,5 ай сақталып 1994 жылдың қаңтар айында 10 есе жоғарлады. Бірақ бұл девальвацияны еліміз жеңіл өткерді. Оған басты себеп біріншіден бұл кезде халық жаңа валютаға бой үйрете қоймаған еді. Екіншіден бұл уақыттарда көп адам доллар пайдаланбады.
Қазақ елі девальвацияның екінші толқынын 1999 жылы басынан өткерді. Екінші девальвация 1994 жылғы жағдайға қарағанда заладырақ болды. Ел азаматтары девальвацияның не екенін осы кезеңде сезінді. Аталған жылдың сәуір айында валюта бағамы 1 АҚШ доллары 85 теңгеге тең болды. Ал 4-ші сәуір күні барлығы өзгерді. 1 АҚШ доллары теңгеге шаққанда 85 теңгеден 160 теңгеге көтерілді, ал тамыз айында 135 теңгеге тұрақтады. Бұл кезде Ұлттық Банктің тізгінін ұстаған Кадыржан Дамитов болды. Девальвацияның басты себебі ретінде еліміздің экспорттық әлеуетін қолдау мен экспорт көлемін арттыруға және теңге бағамын ұстауға қететін алтын-валюта қорын жағуды тоқтату үшін қалқымалы валюта бағамын енгізу деп түсіндірілді. Бұндай қадамға баруының себебінің бірі елдің сыртқы сауда айналымы 9%-ға немесе 1,3 млрд долларға, экспорт - 1,25 млрд АҚШ долларына кемуі болды.
Девальвацияның орын алуына:
Мұнай бағасының төмендеуі;
1997-1998 жылдардағы азиядағы қаржылық дағдарыс;
1998 жылғы Ресейдегі дефолт алғышарт болды.
Екінші девальвациядан кейін елімізде экономикалық даму орын алды, қаржылық жағдай тұрақтала бастады.
Үшінші девальвация 2009 жылы орын алды. Девальвация орын алардан бұрын ел ішінде девальвация жайлы қаңқу сөздер жүрген болатын. Бірақ Ұлттыө банк төрағасы бұл ақпаратты жоққа шығаржы
Теңгенің бағамынығ құлдырауы 2009 жылғы 4-ші ақпан мен 5-ші ақпанда орын алды - 1 доллар құны 121,0 теңгеден 149,97 теңгеге дейін көтерілді. Ұлттық валюта 23,9% құнсызданды.
Содан бастап 2014 жылдың 12 ақпанына дейін, теңге одан әрі девальвацияға ұшырады, бірақ ол девальвация баяу орын алды, осы кезеңде теңге тағы 9,3% құнсызданды.
2009 жылы теңгенің құнсыздану себептері:
Мұнайдың баррелінің бағасы 2008 жылғы дағдарысқа байланысты болған 143,95 доллардан (2008 жылғы 3 шілдедегі) 33,73 долларға дейін (2008 ж. 26 желтоқсанда) немесе 4,27 есе төмендеді.
Тиісінше, кейбір негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер нашарлады.
2009 жылы Қазақстанның экспорты 71,9 млрд. Доллардан (2008 ж.) 43,0 млрд. Долларға дейін - 38,9% төмендеді.
Импорт 24,7% -ға немесе 28,9 млрд долларға азайды.
Сонымен бірге, елдің сыртқы қарызы 107,9 миллиард долларға дейін өсті.
2009 жылдың басында елдегі жинақталған резервтер: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде (алтын-валюта резервтері - алтын-валюта резервтері) - 19,7 млрд. Доллар, Ұлттық қорда - 22,3 млрд.
Осылайша, 2009 жылғы девальвацияға Қазақстан Республикасының төлем балансының дағдарысы (мұнайға келіп түскен валютаның күрт төмендеуі), екінші жағынан, белгіленген валюта бағамы бойынша сыртқы қарыздың ұлғаюы себеп болды
Теңгенің айырбастау бағамындағы екінші құлдырау 2014 жылғы 12-13 ақпанда орын алды. Долларға қатысты ұлттық валюта 163,9-дан 184,5-ке дейін төмендеді, ал теңге тағы 13,0% құнсызданды.
Кезекті девальвация 2014 жылы орын алып ел арасында Қара сейсенбі аталып кетті. Сол кезде Ұлттық Банк тізгінін ұстаған Қайрат Келімбетов болды. Долларға қатысты ұлттық валюта 163,9-дан 184,5-ке дейін төмендеді, ал теңге тағы 13,0% құнсызданды.[4]
2014 жылғы девальвацияның себептері:
Ұлттық банк пен үкіметтің бұл девальвацияның орын алуының нақты себептері болмағанын бірден атап өтуге болады. 2008-2009 жылдардағы дағдарыстан кейін мұнай бағасы тағы көтерілді.(2-сурет)

2-сурет. Brent - Europe маркалы мұнайдың орташа айлық бағасының 15.01.06 - 15.01.20 аралығында өзгеруі (АҚШ долларымен)[5]
2012 жылдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.