Хазреті Әлидің халифалығы заманында шыққан адасқан топ
№1 Билет
1.Мазхаб және фирқа ұғымдарының арасындағы қайшылықты байланысты түсіндіріңіз. Ислам тарихындағы діни және саяси айырмашылықтарды, жаңа идеяларды және осы идеялар төңірегінде жинақталған ірілі-ұсақты, ұйымдасқан немесе ұйымдаспаған жамағаттарды анықтау үшін классикалық дереккөздерде біршама терминдер қолданылған. Мақалат осы терминдер арасында алғаш алдымыздан шығатын термин болып табылады. Осы сөздің жеке түрі болып табылатын мақала идея, сөз, сенім, ұйғарым деген мағыналарды білдіреді. Ислам мазхабтары шығармалары әр топ өкілдерінің өз көзқарастарын жақтау және өзге көзқарастарды сынға алу арқылы басталған. Осы мақсатта жазылған шағын еңбектерге мақалат деп ат берілген. Белгілі идея төңірегінде топтасқандар асхабу-л-мақалат деп аталған. Асхабу-л-мақалат сөзінің мақалалар, яғни, алуан түрлі идеялар мен ойлардың маманы, осылар жайлы еңбектер жазған адамдар, бүгінгі сөзбен айтар болсақ, мазхабтар тарихшылары үшін де қолданылған. Әбу-л-Хасан әл-Ашари ислам мазхабтарын және олардың негізгі идеяларын танытатын атақты еңбегін исламның өкілі болып табылатындардың пікірлері деген мағынаға сәйкес келетін Мақалату-л-Исламиун деп атаған. Көбінесе фырақ деп аталатын фырқа кең түрде қолданылатын термин болып табылады. Саяси және теологиялық мақсаттардан пайда болған топтармен қатар өздерін исламға жатқызатын діни, философиялық және саяси топтар фырқа терминімен аталған. Төменде баяндалатын атақты 73 фырқа хадисі осы терминнің пайда болуына мұрындық болғандықтан оның діни терминге айналуына себепші болған және бүгінге дейін қолданылады. Наубахтидің Фырақу-ш-Шиа (шииттік топтар), одан кейінірек жарыққа шыққан Бағдадидің әл-Фарқ байна-л-Фырақ (топтар арасындағы айырмашылықтар) атты еңбектерінде фырқа еңбектің атауы ретінде қолданылған. әл-Милал уа-н-Нихал атты еңбегінің атауында Шахристани өзіндік ерекшелікке ие, осыған орай, ағымдарға бөлініп кеткен топтардың сенімдерін білдіру үшін қолданған нихла (көпше түрі нихал) термині жоғарыдағы терминдер тәрізді кең таралмаған. Сенім және ақида мағынасын білдіретін нихла сөзі кейінгі дәуір еңбектерінде аса кездесе қоймайды. Кітаптың атауының келесі бірі - милла (көпше түрі милал) деп исламнан тысқары діндерге берілген. Яғни, милал - діндердің, нихал - ағымдардың көзқарастары деген сөз. Мазхаб (көпше түрі мазахиб) терминіне келер болсақ, исламдағы ағымдар мен бағыттар әдебиетінде көбінесе мақаланың келесі бір балама атауы ретінде сөз, сенім мағыналарында қолданылған. Филолог ибн Манзур мазхаб сөзі ұстанатын сенім деген мағынаны білдіретінін алға тартқан.
2. Дағуатшылар ұйымының қызметіне талдау жасаңыз. Пайғамбарымыз (с.ғ.с): Яхудилер 71 топқа, христиандар 72 топқа, үмметім де 73 топқа бөлінеді. Осы 73 топтың ішіндегі біреуі ғана жәннатқа барады, ал қалған 72-сі тозақтық болады, -- деген. Сонда қасында тұрған саңлақ сахабалардың бірі орнынан тұрып: Уа, Алланың елшісі! Жәннатқа баратыны қайсы?, -- деп сұрағанда, ардақты Пайғамбарымыз (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): Менің және сахабаларымның жүрген жолымен жүргендер, -- деп жауап берген болатын (Әбу Дәуіт, Суннат 1; Ибн Мажа, Фитан 17).Осы хадисті алға тарта отырып, Ислам әлемінде ақиқат жолын ұстанғандарды - Әһлу Сүннет уәл-жамаға деп атайды. Сүннет жұрты және жамағаты ұстанымы әу бастағы Пайғамбар заманындағы сахабалардан, одан кейінгі табиғиндер дәуірінен бастауын алады. Олар қай кезде, қандай жағдайда болмасын Құран мен сүннетке жүгінген еді
Таблиғи жамағат (араб.: جماعة التبليغ, урду: تبلیغی جماعت, (дін) тарату жамағаты) -- Үндістандық Мұхаммед Ілияс Кандеһләуи (1303-1364) 1926 жылы Үндістанда құрған ағым. Исламға шақыру, Исламды тарату мақсатында құрылған. Бұл ағым өкілдері дін таратуға 3 күнге, бір жетіге, 40 күнге шығып, елді мекендерді аралап уағыз айтумен айналысады. Бұл ағымның негізін салушылар сопылық тариқаттардың өкілі болып, матуриди сенімін ұстанған
Таблиғшылар атауы - араб тіліндегі әт-Таблиғ сөзінен шығып - жеткізу мағынасын береді [2]. Ал Ислам дінінің сенімі бойынша пайғамбарларға тиесілі 5 сипат бар. Олар: 1. Әс-Сидқ (шыншыл, турашыл); 2. Әл-Әмәнә; 3. Әл-Исмәт (күнәсіз); 4. Әл-Фәтәна (зерек, алғыр); 5. Таблиғ (жеткізу). Міне, осы бес сипаттың бірі әт-Таблиғ. Қазіргі таблиғшылардың пайымдауынша, өз атауларын пайғамбарға тиесілі болған осы сипатқа сүйенеді. Сондай-ақ, олардың түсінігінше бұл сөзді дінді жеткізу, тарату мағынасында қабылдап, оның негізін дәстүрлі Исламдағы дін уағыз-насихат негіздерінен тысқары қалады. Өйткені, ғұламаларымыздың Исламдағы дін уағыз-насихат негіздері мен жүйесін Құран аяттары мен Пайғамбарымыздың (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадистері аясында қарастыратыны сөзсіз. Ал, таблиғи жамағат өкілдері арасында ішінара кең тараған терминдерге тоқтала кетсек, олар: дағуат, таблиғ, ілім алу, фазаилул амал, машура, гаш, баян, әмірсап. Олар сонымен қатар, дін таратуға 3 күнге, бір жетіге, 40 күнге шығып, елдімекендерді аралап, уағыз айтумен айналысады. Таблиғи жамағатының негізгі 4 айлық сапарлары - Үндістан, Индонезия және Пәкістан елдеріне бағытталған. Таралмыш діни ағымдардың ішінде өзінің жүріс-тұрысы және киіну стилімен бірден көзге түсетін Таблиғи жамағат ұйымының қызметі Қазақстандағы мұсылман үмметінің наразылығын оятып қана қоймай, құқық қорғау органдарының назарына іліккен. Қазақстан Республикасының 2011 жылдың қараша айында қабылданған Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңында белгіленген тәртіп бойынша құзыретті органда діни бірлестік ретінде тіркеуден өтпеген бұл ұйымның ендігі қызметі ел аумағында заңсыз болып табылады.Прокуратура органдарының ұсынуымен 2013 жылдың 26 ақпанында Астана қаласының Сарыарқа аудандық сотының шешімімен аталған діни ұйымның Қазақстан аумағындағы қызметіне тыйым салынды.Алайда аталмыш ұйымның идеологиясын ұстанушылардың әлем бойлай кеңінен таралып, қызметтерін заңды тұлға ретінде тіркемей емін-еркін жалғастыруы осы мәселеге қатысты бірқатар сұрақтарды тудыртады. Елдегі діни ахуалды реттеуге қатысты бастамалар үшін маңызды деп аталып кеткен сұрақтар осы тақырыптың өзектілігін айқындамақ.
№2 билет
1)Исламдағы құқықтық және доктриналдық мектептердің айырмашылығын көрсете отырып олардың сүйенетін негіздерін талдаңыз???
1.Сунниттер өз арасында діннің практикалық жағына байланысты төрт мектепке (мазһаб), сенім негіздері (ақида), яғни доктриналдық тұрғыдан үш мектепке бөлінеді. Бұл мектептердің арасындағы айырмашылықтар мен ерекшеліктер негізінен діннің кейбір жекелеген, екінші деңгейлі мәселелеріне қатысты. Әйтпесе діннің басты негіздерінде барлығы дерлік ауызбіршілікте. Бұл мектептер мыналар:
А) Құқықтық мектептер (Фиқһ мазһабтары): Ханафи мазһабы, Малики мазһабы, Шафи мазһабы, Ханбали мазһабы.
Ә) Доктриналдық мектептер (Ақида мазһабтары): Матуриди мазһабы, Ашари мазһабы, Салафия мазһабы.
Яғни құқықтық мәзхабтар фиқхта ферғи мәселерде талдайды десекте болады. Өиткені шариғатта ненің халал,харам екендігін үкімін береді. Ал доктриналық мәзхабтарда асли мәселелер қозғалады Алланың сипаттары,сенім,иман ету деген мәселелер қозғалады.
2) Әбу Ханифаның иман негіздері жайлы көзқарастарының сунниттік теологияның қалыптасуындағы ықпалын айқындаңыз???
Иман негіздерін Әбу Ханифа жеке түсіндірген:Алланың барлығы, тағдыр және құлдардың іс-әрекеттері,пайғамбарлық,ақыретке иман,иман-күнә,күпірлік,имамат,жақс ылыққа бұйыру,жамандықтан қайтару.
Әбу Ханифаның ойынша иман тілмен айтып, жүрекпен бекітуден тұрады. Амал иманның бір бөлігі емес, одан кейін келетін нәрсе. Адам иманының күшімен Аллаға құлшылық етеді, ораза ұстайды, қажылыққа барады. Әйтпесе намаз қылып, ораза ұстағандығына немесе қажылыққа барғаны үшін иман етпейді. Шындығында Құран-Кәрімде иман амалдан бөлек қарастырылған. Амалы жоқ адамға да мумин деген. Иман ете тұрып парыз амалдардан біреуін орындамаған адам күнәһар болады және бұл ісін халал деп есептемейінше күнә жасау бір мұсылманды діннен шығармайды. Оның азап көруі немесе кешірілуі Алланың қалауына байланысты. Мұндай адамдардың кешірілетіндігінен үміт етіліп, азап көрулерінен қорқылады.
БИЛЕТ №3
1.Исламдағы мазхабтардың пайда болуындағы саяси себептердің рөлін талдаңыз. Мазһабтың сөздік мағынасы араб тілінде жол, баратын жер дегенді білдіреді. Ислам терминологиясында мазһаб - белгілі бір бағыт, ілім, құқықтық-доктриналдық мектеп, дүниетанымдық жүйені білдіретін ауқымды категория болып табылады. Ислам тарихында мазһаб сөзі жалпы алғанда сенімдік (ақида, доктриналдық), саяси және құқықтық (фиқһтық) тұрғыда жүйеленген көзқарастардың барлығы үшін қолданылған.Исламда мазһабқа бөлінушіліктің себептері туралы көптеген еңбектер жазылған. Ислам тарихында діни және саяси топтар қалыптасуы барысында асхабул мақалат деп айтылған. Мұның себебі кейбір ғалымдар қоғамдағы оқиғаларға қатысты шағын мақалалар жазып, өз көзқарастарын білдіріп отырған.
- Саяси себептер: Шахристани өзінің еңбегінің кіріспесінде Исламдағы қантөгістерге себеп болған жағдайлардың ең басында халифалық мәселесінің тұрғанын баса айтады [5]. Батыстық шығыстанушылар да мазһабтардың шығуында саяси себептердің маңызды орын алатынын көрсетеді. Хз. Мұхаммед Пайғамбардың өлімінің артынша жасалған жиналыста Әбу Бәкір халифа тағайындалады. Алайда бұл жағдай Саъд ибн Убаденің халифалығын қолдап тұрған ансарлар, пайғамбардың жаназа жұмыстарымен жүріп жиналысқа қатыса алмай қалған және Алидің халифа болуын қалайтын Хашимұлдары, Әбу Бәкірді халифа еткен мухажирлер және бүкіл үміткерлерді мойындамай бейтарап қалушылар болып сахабалардың төртке бөлінуіне әкеп соқты. Мұнымен қоса Осман халифтың билігінің екінші жартысында ортаға шыққан саяси тұрақсыздық ұшыға түсіп халифаның өлтірілуімен аяқталады. Бұл жағдайлар саяси мақсат пен түсінікке негізделген кейбір топтардың қалыптасуына себеп болды. Осы топтар саяси пікірлерін негіздеу немесе саяси мақсаттарының астында жатқан мүдделерін көрсетпеу үшін діни мәтіндерге арқа сүйейді. Алидің әскерінен бөлініп кеткен харижиттер осындай жағдайдан туындаған мазһаб болып табылады. Сондай-ақ халифалық төңірегіндегі талас-тартыстарда Алидің тарапында болғандар уақыт өте келе өзгерген саяси жағдайларға байланысты топтарға бөліне бастайды. Халифалықтың Али мен оның ұлдарына тиесілі екендігі туралы бір көзқараста болғандарымен, жекелеген мәселелерде бір-біріне қайшы бірнеше діни-саяси топтар пайда болады. Саяси себептер харижиттік пен шииттік секілді екі үлкен топтың қалыптасуына себеп болумен қатар, басқа да мазһабтардың пайда болуында маңызды рөл ойнаған.
2.Уаххабизм діни саяси ағымының қалыптасуы мен даму жолдарын талдау арқылы сыни пікір беріңіз. Салафия немесе Уахабия термині Сауд Аравия жерінде 18-ғасырдың аяғында бастау алған саяси діни қозғалысқа қатысты айтылады. Негізін қалаушы - Мухаммад ибн Абдул Уаххаб. Оның толық аты-жөні Мухаммад ибн Абдул Уаххаб ибн Сулейман ибн Мухаммад ибн Ахмад ибн Рашид әл Мушшарафи әт-Тамими. Нақты туған жылы белгісіз, шамамен 1703 жылы Нәдж аймағында Уяйна деген қалашықта дүниеге келген. Әкесі Абдул Уаххаб Бану Тамим тайпасында атақты ғалым болған. Жас кезінде әкесінен Ахмад ибн Ханбалдың мазхабы бойынша фиқһ ілімін оқыған. Ағасы Сулеймен де сол уақыттағы атақты ғалымдардың бірі еді. 12 жасында қажылыққа Мекке, Мадинаға барып кейін үлкен ғалымдардан білім алып ілімін шыңдайды. Уахабизмнің пайда болу себептері мен олардың мақсаттарына келер болсақ, жария болған мақсат және жасырын құпия мақсат болып екіге бөлінеді. Жария жұрт аузындағы мақсаттары - Алланың бірлігіне, серік қосуға жоламауға, бидғат атаулыдан алыс болуға үндейді. Ал шынайы негізгі мақсаттары ол мұсылман үмметінің ішінен ірткі салу, бір-біріне айдап салу, исламның атына кір келтіру, батыстың айтқанына бағындыру, оларға тәуелді ету. Өйткені, әу баста ислам жаулары мұсылмандармен бетпе-бет келіп, соғысуға шамалары келмейтін, талай жорықтарда жеңіліс тапқан болатын. Пайғамбарымыз (ﷺ) кезінен басталған күрес, Умаяттар, Аббаситтер, Аюбилер, Мамлюктер кезінде де жалғасты, сол ғасырларда бетпе-бет келген ірі соғыстардың ешбіреуінде мұсылмандарды жеңген емес. Ақырында мұсылмандармен соғысу әдісін ең соңғы ислам империясы - Осман империясы кезінде тапты. Мұсылмандардың ішінен ірткі салу. Сол кездегі араб жазирасының түгелімен Осман халифатының астында болғанын тілге тиек етіп, арабтардың ұлтшылдық намысын оятты. Сол уақытта Мухаммад ибн Абдул Уаххабтың керағар ұстанымы өте дәл сәйкес келген еді. Өйткені, ол өзіне ермегендерді күпірлікке шығарудан тайсалмады. Уахабшылардың негізгі сипаттарына тоқталатын болсақ: 1- Ақидадағы (сенімдегі) ауытқу. Олар Аллаға дене, пішін береді. Олардың мұсылман бауырының сенімін анықтау үшін ең бірінші сұрайтын сауалдары Алла қайда?. Олар Алланы тақтың үстінде аспанда орналасқан, түннің бір уақытында жерге түседі оның қолы, аяғы, жүзі бар деп сенеді.
2- Адасуларының бірден-бір көрінісі сенім тұрғысында Ашғари, Матуриди ақидаларын адастыға шығарады. Кейбір пәтуаларда кәпір деген де үкім бергендер болған.
3-Сопылықтың барлық түрін жоққа шығарады. 4- Исламдағы мазһабтарды мойындамайды, тек өздерінің ғалымдарына (Ибн Таймия, ибн Абдул Уаххаб, Ибн Баз, ибн Усаймин т.б) шақырады. 5- Оларда ең маңызды болған мәселелердің бірі қабірлерге құран оқу, дұға жасау мақсатында зиярат қылумен күрес. 6-Тауасулдың кез-келген түрін жоққа шығару. 7- Олардың сенімі бойынша мұсылмандардың негізгі бөлігі кәпірлер, мүшріктер, ақидада қателескендер, бидғатшылар. Алланың құтылған тобы тек өздері екеніне иман келтіреді. 8- Олардың сыртқы келбеттеріндегі ерекшеліктер Пайғамбарымыздың (ﷺ) хадистерінде келгендей тақырланған шаштар. Бұл алғашқы уахабшыларда міндетті болған амалдар еді. 9-Олардың пайда болу тарихынан тек мұсылмандармен күрес жүргізгенін байқайсыз. Ешуақытта жалпы мұсылмандардың мәселесін көтерген емес. Әлемдегі көптеген мұсылман мемлекеттерінде соғыстарды тоқтатуға өз үлестерін қоспады керісінше басқыншы мемлекеттерге қолдау көрсеткені баршаға мәлім.
4-Билет
1-Шииіттік мәзһабтар және олардың діни іліміне талдау
Шииттіктің қалыптасуы туралы ғалымдар арасында көптеген пікірлер бар. Шиа араб тілінен аударғанда жақтас, көмекші, партия және фырқа мағыналарын береді. Термин ретінде шиа-Хз. Мұхаммед пайғамбар қайтыс болғаннан кейін Хз. Али және ұрпағының имамдық үшін ең лайықты кісілер екенін және мұның қасиетті мәтіндер (Құран және Сүннет) арқылы бекітілгеніне сенетін қауымға берілген есім. Мұхаммед пайғамбар дүниеден өткен соң сахабалар мұсылман қауымын басқаратын біреуді шұғыл түрде іздестіруге кіріседі. Алғашқы имамның Али екендігін айтатын шииттер Өсиетнама немесе Қалам-қағаз оқиғаларын дәлел келтіреді. Тіпті кейбір Құран аяттарын да көрсетеді. Алидің халифалығы тұсында шииттердің мынадай бағыттары болғаны айтылады:
Муфаддила (Парасат иелері): Алиді сахабалардың ең жоғарысы және халифа болуға бірден-бір лайықты адам екендігіне сенетіндер. Бұлар барлық сахабаларды құрметтейді. Исламға қарсы ешбір әрекеттері жоқ. Муфаддилалар уақыт өте келе сунниттермен қосылып кетеді. Түйе және Сыффин соғыстарында Алиді қолдап жақтағандар осылар.
Сабба (Абдуллах ибн Сабашылар) : Алидің сахабалардың ең ұлысы, әрі халифалыққа ең лайықты екендігіне сенбейтін бүкіл басқа сахабаларды лағынеттеп, балағаттайтын шииттік топ. Бұлар алғашқы үш халифаны өздеріне тиісті емес орынды әділетсіз түрде алған адамдар деп есептейді. Имамия және Иснаашария осы Саббаның жалғасы болып табылады.
Ғалия (Шектен шыққандар): Алидің тәңір екендігін алға тартатын Абдуллах ибн Сабаның жақтастары. Ибн Саба алғашқы рет өсиет және рижъат (қайта оралу) доктриналарын, яғни Мұхаммед пайғамбар Алиді бір өсиетпен халифа еткенін және Мұхаммедтің өлмегенін, халифалықты Алиге беру үшін қайта келетінін сенім түрінде насихаттайды. Бұлар Алиге сен құдайсың деп сәжде еткен уақытта бір бөлігін өртетіп, бір бөлігін жер аудартып жібертеді. Али, ислам сенім жүйесіне зиян келмесін деген мақсатпен Ибн Сабаны дарға астырады.
Шииіттер өз іштерінде топтарға бөлініп кеткен. Олар: Қайсаниттер, Зәйдиттер,Имамиттер, Шеткі шииттер, Исмаилиттер, Дурзиттер және Нусайриттер.
Қайсаниттер Алидің ұлдары Хасан мен Хусейннің өлімінен кейін бірінші болып бөлініп шықты. Олар Алидің ханиф тайпасынан шыққан күңнен туған баласы Мұхаммед ибн Ал Ханафияны имам деп жариялады.Олар өздерінің мойнына жазықсыз өлтірілген Хусейін үшін кек қайтаруды жүктеген. Ал Мухаммед ибн ал ханафияны мойындамағандар Хусейннің кіші Али деп аталып кеткен баласын мойындайды. Оның мирасқоры ұлы Mұхаммед ал Бақыр, оны көбісі мойындағанымен саяси енжарлығына байланысты қабылдамаған топтар болған. Олар оның ағасы Зәйд ибн Алидің қасына жиналып Зәйдиттер тобы құрылды. Зәйдиттердің негізгі мақсаты - Али әулетінен тараған имам басқаратын теократиялық мемлекет құру болды. Бұлар шииіттердің ішіндегі суннаға ең жақыны. Зәйдиттердің жоғары билік туралы іліміне сай, имаматқа келуге тек қана Пайғамбар әулетінің ғана құқы бар, яғни имамат тек Фатимадан және оның ұрпақтарынан бастау алуы тиіс делінеді. Зәйдиттер ислам мемлекетінің имамсыз уақытша тіршілік етуіне болатындығын мойындайды және түрлі қауым мен түрлі елдерде - егер олардың арасындағы қарым-қатынас қиындаған болса - бір мезгілде бірнешеме имамдар шығуына болатындығын қабыл алады.
Имамиттер Али әулетінен шықан 12 имамды мойындайды. Имамат Пайғамбардың өз аузынан айтылу арқылы немесе алдыңғы имамның ауызынан шығу арқылы қолдан қолға беріледі. Мойындалатын имамдар әулетінен шыққан адамдар таусылған соң Мұхаммед әл- Махди жасырын имам болып жарияланды, сөйтіп кіші жасырыну деп аталатын кезең басталды. Жасырын имам туралы идея VІІ ғ. соңында пайда болған еді.Имам өз қауымының тағдырын сырттай жіті бақылап отырады, бірақ көрер көзге көрінбей жетекшілік етеді деп айтылады. Төртінші сафир өлер алдында өзінен кейін келетін ізбасарды қалдырмаған көрінеді. Сондықтан да үлкен жасыру басталып кетті. Ол имамиттердің түсінігі бойынша, әлі күнге дейін жалғасып келе жатса керек. Тоғызыншы ғасыр соңында иснашиттер деп те аталды.
Ғулат Олардың шектен шығып кетулерін Алиді және оның ұрпақтарын құдайдай көруден байқауға болады. Шеткі шииттердің жалпы алғанда барлығына ортақ сенім негіздері бар. Олар:
- Алланың қасиеттерін имамдарына және адамдарға ұқсатады. Құдайды материалдық тұрғыдан елестетеді. Алиді тәңір деулері осыны көрсетеді.
- Шектен шыққан шииттер көбінесе құдайдың имамдардың және адамдарың денесіне еніп, бірігетініне сенеді. Имамдардағы рухтың тәңір екендігін қабылдай отырып, тәңір деп біледі.
- Өлген адамның рухының жағдайға байланысты келесі бір адамның немесе хайуанның денесіне өтетініне сенеді.
- Шеткі шииттердің барлығы Ислам дінінің тиым салған нәрселерін өздеріне рұқсат деп біледі.
Исмаилиттер алтыншы имам болып есептелетін Жафар ас-Садықтың ұлы Исмаилды және одан кейінгі оның ұлы болып табылатын Мұхаммедті имам деп есептейтіндерге айтылады. Исмаилиттер Низарилер және Мусталилер болып екіге бөлінді
Мусталиттер басты ерекшеліктері мынау:
- Вилаят (Имамат): Алидің имам екенін мойындау сенім негіздерінен болып табылады.
- Исламдағы бес уақыт намазды қосып үш рет оқиды. Құлшылықтан кейін имамдарды еске алады.
- Зекет беру міндетті парыз болып есептеледі. Зекет арнайы адамдар тарапынан немесе көсемдері тарапынан жиналады. Жиналған зекет көсемге беріледі. Ол жамағаттың қажеттіліктеріне жұмсайды.
- Қажылық Меккеде орындалады. Сонымен қоса Кербела секілді жерлердегі имамдардың мазарларына зиярат етіледі.
- Имам және көсемдердің талабын орындау үшін жанымен, малымен жихад ету парыз.
Назарилер намазды бір дұға деп түсіндіреді. Күніне үш уақыт намаз оқиды. Намаздарында бүкіл мұсылмандар секілді Қағбаға емес, имамдары отырған жаққа қарайды. Кербела топырағынан жасалған мөрдеп аталатын керамитке сәжде етеді. Рамазан және құрбан мейрамдарында басқа мұсылмандармен бірге намазға тұрады. Ирандағы Низарилер болса еш намаз оқымайды.
2-Әбу Ханифаның иман амал қатынасы туралы көзқарастары
Әбу Ханифаның ойынша иман тілмен айтып, жүрекпен бекітуден тұрады. Амал иманның бір бөлігі емес, одан кейін келетін нәрсе. Адам иманының күшімен Аллаға құлшылық етеді, ораза ұстайды, қажылыққа барады. Әйтпесе намаз қылып, ораза ұстағандығына немесе қажылыққа барғаны үшін иман етпейді. Шындығында Құран-Кәрімде иман амалдан бөлек қарастырылған. Амалы жоқ адамға да мумин деген. Иман ете тұрып парыз амалдардан біреуін орындамаған адам күнәһар болады және бұл ісін халал деп есептемейінше күнә жасау бір мұсылманды діннен шығармайды. Оның азап көруі немесе кешірілуі Алланың қалауына байланысты. Мұндай адамдардың кешірілетіндігінен үміт етіліп, азап көрулерінен қорқылады. Күнә жақсылықтарды жоқ еткендей, иман да жамандықтарды жоқ етеді. Күнә, муминге зиян береді және тозаққа кіруіне себеп болады. Тек күнәһар мумин ол жерде мәңгілік қалмайды. Аллаға және пайғамбарға иман етуде жолдан шыққан адаммен, оларға сеніп, иман еткен адамдардың жолдан шыққаны бір емес. Залым, күнәһар, бүлікші мумин деп айтқанымызға қарағанда иман амалдан бөлек болып табылады. Расында, Хз. Али де өзіне қарсы келген Шамдықтарды муминдер деп атаған.
5- БИЛЕТ
Жиһад ұғымының шариғи мәніне талдау жасаңыз.
Жиһад сөзі араб тіліндегі жә-һә-дә етістігінен шыққан, яғни, алға қойған мақсатқа жетуге ұмтылу, сол жолда күшін сарп ету сынды мағыналарды білдіреді. Діни терминологияда, өзгелердің Хақ Исламмен танысу жолындағы даналықпен жасалған барлық істерді қамтиды. Сондай-ақ, Жиһад ұғымы мұсылмандарды исламды қорғауға жұмылдыратын күш ретінде түсіндіріледі
Негізгі жиһад бейбітшілік заманда жасалады. Бейбітшілік болмаған жерде толық жиһад жасауда мүмкін емес. Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың өміріндегі ең ұлы жеңіс, ол - Хұдайбия келісімі болды. Бұл бейбіт келісімнің арқасында қас дұшпандарының өзіне діннің ақиқатын түсіндіру мүмкіндігіне ие болды. Жиһад ұғымының аясы өте кең болғанына қарамастан, жиһадты қолға қару алып соғысу деп біржақты түсінеді. Әрине, мұндай түсінік жиһадтың мағынасын шектейді. Құранда жиһад сөзі 35 жерде айтылғанымен төрт жерде ғана тікелей соғыс мағынасында келген. Құранда соғыс ұғымы харб, мухарабә, мағрака, қитал терминдерімен білдірілген. Бірақ, жиһад сөзі соғысты да қамтығандықтан, көпшілік жиһад делінген кезде тікелей соғысты түсінеді. Исламдағы жиһад немесе соғыс ұғымдарына Құрандағы бірер аяттың аясында тұжырым жасау үлкен қателікке ұрындырады. Бұл ұғымдарды дұрыс түсініп, әділ баға беру үшін Құранды бір бүтін қарастыру, кешенді зерттеу жүргізу керек. Көптеген адамдардың қасиетті Құранды қолға қару алып, соғысқа шақыратын кітап ретінде түсінуінің басты себебі, Құранның негізгі құрылымына мән берместен, соғысқа қатысты ахуалдық бірер аят негізінде үкім шығарудан туындап отыр. Негізінде, жиһад ұғымы адамнан адамға, қоғамнан қоғамға, жағдайдан жағдайға қарай түрленіп отырады. Мұсылмандардың керекті қаржыны тірнектеп жинап, өздеріне мешіт немесе медресе тұрғызуы, жоқ-жітіктерге көмектесіп, жетім-жесірлерге қарайласқан қалталы азаматтардың істері де Хақ жолындағы күреске, жиһадқа жатады.
2.Қазақстандағы радикалды діни ағымдардың қызметіне сыни пікір беріңіз.
Радикализм (лат. radix - түбір, түп, тамыр) - белгілі бір көзқарасты бұлтартпай ұстану, тек соны жақтау деген мағынаны білдіреді. Радикализм ұстанымы қалыптасқан қоғамдық дәстүр мен үрдістерді, көзқарас пен институтты өз идеологиясына қарай өзгертуге бағытталады. Радикалды діни ағымдар барлық тарихи кезеңдерде қоғамды ыдыратушы құрал ретінде өз белсенділігін жоғалтпаған. Бүгінгі күнде статистикалық мәліметтер бойынша, дінге қызығушылық білдірген азаматтардың 73% қажетті мағлұматтарды ғаламтор желісінен іздейтінін Қазақстан Республикасындағы терроризм және экстремизм мәселелерін зерттеу орталығы қоғамдық қоры хабарлады. Бұл көрсеткіш еліміздегі жастардың басым бөлігі діни сауатын ең алдымен ғаламторда ашатынын көрсетеді. Яғни қазіргі ғаламтор сайттары, әлеуметтік парақшалар және басқа да байланыстырушы құралдары әлемде жаңа мүмкіндіктермен қатар, жаңа қауіптердің туындауына септігін тигізуде. Деструктивті және экстремистік топтар тарапынан жүргізіліп отырған кең көлемді насихат жұмыстарының мақсаты ортақ - әрбір шаңырақта өшпендiлiк пен алауыздық отын тұтату және қоғамдағы ауызбіршілікті жою, сол арқылы мемлекеттiң ұлттық қауіпсiздiгі мен қорғаныс қабiлетiне нұқсан келтiріп, елдің конституциялық құрылысы мен аумағының тұтастығын бұзу. Ислам діні - барша халықты бірлікке, ынтымаққа шақырушы бейбітшілік діні. Өкінішке қарай, әлем сахнасында ислам, мұсылман атын жамылған лаңкестік ұйымдар мен топтар ислам дінін қол шоқпарға айналдыру үрдісі көрініс берді. Радикалдық идеологияның кез келген түрі қоғам үшін аса қауіпті. Ол қоғамда ұлтаралық, дінаралық араздықты қоздырып, бірлік пен ынтымаққа нұқсан келтіреді. Рухани құндылықтар шетке ысырыла бастайды.
Билет № 6
1.Мазхабтардың пайда болуына ықпал еткен діни себептерді тұжырымдаңыз
Мазһабтардың ортаға шығуына ықпал еткен ең басты себептерді былайша түйіндеуге болады:
- Құран және Сүннеттегі ерекшеліктер: Исламның негізгі қайнар көздері саналатын Құран мен Сүннетте діннің негіздері (зарурияту-диния) деп аталатын ана қағидалар жалпы түсінікті болғанымен, бұлардың жекелеген тұстарына қатысты жағдайлар Құран мен Сүннетте ашық, түсінікті етіп көрсетілмеген. Құранның өзінде аяттардың Мухкам және Муташабих екендіктері айтылған. Мухкам аяттары дегеніміз мағынасы ашық, түсінікті, арнайы түсіндірмені қажетсінбейтін бір мағыналы аяттар. Ал Муташабих болса бірнеше мағынаға келетін, бұл мағыналардан біреуін шығару үшін арнайы дәлелге, түсіндірмеге мұқтаж аяттар болып табылады [4]. Құрандағы халал, харам, намаз, ораза, зекет, қажылық сияқты бөлімдер мухкам аяттар санатына жатады. Сондай-ақ Аллаға қол (әл-Фатх 4810), бет (жүз) (Бақара 2115), арш (Таһа 205), келу (әл-Фажр 8922), сияқты сипаттар берген аяттардың, жұмақ, тозақ, сырат көпірі, таразы және басқа да мәні білінбейтін ақыретпен байланысты мәселелердің және кейбір сүрелердің басындағы хуруфу-муқаттаъа деген жекелеген әріптерімен басталатын аяттар муташабих болып саналады. Осы аяттарды түсіндірмелеу (интерпретация) бір топ ғұлама тарапынан мақұл көрілсе, келесі бір топ бұл аяттарға түсіндірме беруге түбегейлі қарсы болды. Алғашқы кезеңдерден бастап Салафилер және Әһли-Хадис, Мушаббиха және Мужассима, біраз кейін Хәләф деп аталатын каламшылардың ортаға шығуында осы мәселелер маңызды себептердің бірі болды.
- Тағдыр мәселесі: Дүниеде және ақыретте жауапкершілік жүктейтін амалдармен тікелей байланысы болғандықтан тағдыр мәселесі алғашқы халифалар тұсында күн тәртібіне енген және мәселеге қатысты әр түрлі сұрақтар сұрала бастаған. Негізінен тағдыр мәселесінің қызу тартысқа түсе бастаған тұсы сахабалар кезіндегі саяси және әлеуметтік оқиғалармен байланысты болып келеді. Жамал және Сыффин соғыстарынан кейін бұл жағдайлардың тағдырмен байланысы туралы пікірталастар шыға бастайды. Одан кейінгі жылдарда Омейядтардың әділетсіз іс-әрекеттерін дінмен негіздеу үшін тағдыр сенімін жәбр (зорлау, мәжбүрлеу) түсінігіне ыңғайлап түсіндірмелеулері мәселенің саяси сипат алуына әкеліп соқтырды. Осылайша тағдыр сенімі жан-жақты, әр түрлі қырынан талқыға түсе бастады. Бұл жердегі пікірталастарда атақты болған Мабәд әл-Жухани мен Ғайлан әд-Димашқи секілді ойшылдардың әсерінен Қадария мазһабы ортаға шықты. Жаъд бин Дирхәм мен Жәхм бин Сафуанның ықпалымен Жәхмия деген ағым пайда болды. Бұлар да тағдырды жәбр түсінігі негізінде талқылады. Ішкі қақтығыстар, саяси себептер, мұсылмандардың иудаизм және христиан теологиясымен танысулары секілді факторларға байланысты ортаға шыққан тағдыр мәселесі кейбір теологиялық ағымдардың қалыптасуына алғышарт жасады. Тағдыр мәселесі жалпы алғанда бүкіл мазһабтардың пікір білдірген мәселесі болып, өзінің өзектілігін әрдәйім сақтап келген.
- Саяси себептер: Шахристани өзінің еңбегінің кіріспесінде Исламдағы қантөгістерге себеп болған жағдайлардың ең басында халифалық мәселесінің тұрғанын баса айтады [5]. Батыстық шығыстанушылар да мазһабтардың шығуында саяси себептердің маңызды орын алатынын көрсетеді.
Хз. Мұхаммед Пайғамбардың өлімінің артынша жасалған жиналыста Әбу Бәкір халифа тағайындалады. Алайда бұл жағдай Саъд ибн Убаденің халифалығын қолдап тұрған ансарлар, пайғамбардың жаназа жұмыстарымен жүріп жиналысқа қатыса алмай қалған және Алидің халифа болуын қалайтын Хашимұлдары, Әбу Бәкірді халифа еткен мухажирлер және бүкіл үміткерлерді мойындамай бейтарап қалушылар болып сахабалардың төртке бөлінуіне әкеп соқты. Мұнымен қоса Осман халифтың билігінің екінші жартысында ортаға шыққан саяси тұрақсыздық ұшыға түсіп халифаның өлтірілуімен аяқталады. Бұл жағдайлар саяси мақсат пен түсінікке негізделген кейбір топтардың қалыптасуына себеп болды. Осы топтар саяси пікірлерін негіздеу немесе саяси мақсаттарының астында жатқан мүдделерін көрсетпеу үшін діни мәтіндерге арқа сүйейді. Алидің әскерінен бөлініп кеткен харижиттер осындай жағдайдан туындаған мазһаб болып табылады. Сондай-ақ халифалық төңірегіндегі талас-тартыстарда Алидің тарапында болғандар уақыт өте келе өзгерген саяси жағдайларға байланысты топтарға бөліне бастайды. Халифалықтың Али мен оның ұлдарына тиесілі екендігі туралы бір көзқараста болғандарымен, жекелеген мәселелерде бір-біріне қайшы бірнеше діни-саяси топтар пайда болады. Саяси себептер харижиттік пен шииттік секілді екі үлкен топтың қалыптасуына себеп болумен қатар, басқа да мазһабтардың пайда болуында маңызды рөл ойнаған.
- Тайпалық, рушылдық сана: Тамырын исламнан бұрынғы Жахилия кезеңінен алатын рушылдық, тайпаға бөлінушілік Хз. Мұхаммед Пайғамбардың тұсында исламның жоғарғы моральдық құндылықтарының арқасында тоқтатылғанымен, оның өлімінен кейін қайта бой көрсете бастады. Бірнеше саяси қақтығыстарға, әр түрлі топтардың пайда болуына себеп болды. Осман халифтың өз туыстарын маңызды қызметтерге отырғызуы бұрыннан жалғасып келе жатқан хашими-омейядтар қақтығысын қайта жандандырды және наразылықтардың ең басты себептерінің бірі болды. Хашимиттерден болып келетін Алидің халифалыққа отырысымен Омейядтар әулетінен болған Муавия ибн Әбу Суфянды орнынан алады. Бұған қарсы шыққан ол, Алиді Осман халифтің өліміне кінәлі деген желеуді алға тартып оның халифалығын мойындаудан бас тартады. Нәтижесінде ислам тарихындағы Сыффин деген соғыс болады.
- Әлеуметтік-мәдени себептер: Хз. Мұхаммед Пайғамбардың кезеңінен бастап жайыла бастаған Ислам діні басқа дін өкілдері (яһуди, христиан және мәжусилер) тарапынан да қабылданады. Исламды жаю мақсатындағы жорықтардың нәтижесінде исламият Сирия, Палестина, Ирак, Мысыр және Солтүстік Африка, Испания (Андалусия), Иран, Хорасан, Түркістан, Кавказдар және Үндістанға дейінгі ұлан-ғайыр аймақты өз билігіне алады. Бұл жерлерде әр түрлі діни наным өкілдері исламды қабылдайды. Ескі сенімдерін тастап Исламға кірген адамдардың бір бөлігі жаңа діннің негізгі қағидаттарын тез арада үйреніп қабылдаса, келесі бір топ бұған ұзақ уақытқа дейін жатырқаушылықпен қараған. Ал кейбіреулері болса шын мәнінде сенбесе де сенгендей кейіп танытып, өш алу үшін әр түрлі іс-әрекеттерге барған. Исламды қабылдағандардың өздері де жаңа сенім мен дүниетанымдарын ескі наным-сенімдерінің ықпалында қала отырып қалыптастыруға тырысқан. Сайып келгенде бұл себептер де әр түрлі мазһабтардың қалыптасуына жол ашып берген.
2. Хизбут Тахрир діни саяси ағымының сүйенетін идеологиялық негіздеріне сыни пікір беріңіз
Хизбут-Тахрир (Азат Ету Партиясы) - Ислам халифатының қайта орнауын және қалыптасқан жүйені қайта өзгертуді мақсат еткен исламдағы діни-саяси сипаттағы бағыттардың (партия) бірі болып табылады [137]. Бұл бағыттың кейбір шариғат мәселелеріне қатысты пікірлері көптеген исламтанушы ғалымдар тарапынан қатты сынға ұшыраған. Ұйымдасуда құпиялылық басты негіз болғандықтан ағымның басшыларын нақты білу мүмкін емес. Негізін қалаған Палестиналық Тақиуддин ән-Набхани (1909-1979 жж.) деген кісі. Мысырдағы әл-Азһар университетінде жоғары білім алып, Палестинаның әр түрлі аймақтарында оқытушы, сот болып қызмет атқарады. Хизбут-Тахрирді 1952 жылы құрады. Осыдан кейін бүкіл еңбек жолын ұйымның идеологиялық негіздерін айқындайтын еңбектер жазуға арнайды. Иордания, Сирия және Ливияда тұрды. Бейрутта өмірден өтті. Набханидің бастапқыда Иордания Мұсылман Бауырлар ұйымымен байланысы болды. Жиналыстарына қатысып, конференциялар берді. Тіпті аталған ұйымның басшысы Хасан әл Банна жайлы, оның пікірлері туралы оң ұстанымдарын білдіріп отыратын. Алайда бұл ұзаққа созылмады. Мұсылман Бауырлардан бөлініп өз алдына ұйым құрды. Көптеген адам оны кері қайтаруға тырысқанымен нәтижесіз аяқталды.
Набханидің өлімінен кейін ұйымның басына Абдулқадим Заллум отырады. Осыдан кейін ұйымның Иорданияда, Ливияда бөлімшелері ашылады. Иордания бөлімшесінің басшысы Шейх Ахмед Даур мемлекеттік төңкеріс жасауға әрекеттенді деген айыппен тұтқындалады. Кейіннен бостандыққа жіберіледі. Мысырда 1984 жылы Хизбут-Тахрирға мүше отыз екі адамның сотқа тартылғаны жарияланды. Оларға билікті төңкеруге тырысқан деген айып тағылады.
Хизбут-Тахрир алғашқы кезде Иордания, Сирия және Ливияда белсенділік көрсетті. Сосын бұл әрекет әр түрлі Ислам елдеріне таралды. Европада, әсіресе Австрия мен Германияда көрініс берді. Бейрутта апталық әл-Хадара атты газеттері бар. Өздері қызмет етіп отырған елдерді вилаят (әкімшілік аймақ, облыс) деп атайды. Ұйымның қызметін әрбір вилаят ішінде құрылған бір аймақтық комитет қадағалайды. Бұл комитет үш пен он адамнан тұрады. Вилаят комитеттері құпия басқару органына бағынады.
Хизбут-Тахрир ұйымының негізгі көзқарастары мен ұстанымдары төмендегідей:
- Әуелі араб, сосын Ислам елдерінде исламдық мемлекет құру арқылы ислами өмірді қалпына келтіру ең басты мақсаттары болып табылады. Бұл әрекет сосын ислам ұлты арқылы мұсылман емес елдерге жеткізілетін болады.
- Ұйымның бағдарламасында көрсетілген негіздер бойынша әрбір қоғамда адамдар екі қалың қабырғаның ішінде өмір сүреді. Бірі сенім, екіншісі идеологиялық қабырға. Екіншісі адамдар арасындағы қатынастар мен өмір салттарын реттейтін режимдер қабырғасы болып табылады. Егер мұндай қоғамды іштен өзгерту керек болса шабуылды сыртқы, яғни идеологиялық қабырғаға жасау қажет. Осылайша саяси төңкерістің алғашқы сатысы саналатын идеялық қақтығыс басталады. Осы тұрғыдан Хизбут-Тахриршылар төңкерісті үш сатыға бөліп қарастырады. Бірінші сатыда ойлар, идеялар түсіндіріледі. Екінші саты - идеялық төңкеріс жасалып, мәдени, саяси жолдар арқылы қоғаммен біте қайнасып, араласып кету. Үшінші сатыда билікті түбегейлі түп-тамырымен құлату арқылы қолға алу жүзеге асырылады. Ұйымның ұстанымы бойынша үшінші сатыны жүзеге асыру барысында бір үкімет басшысынан, саяси партиялардан, діни ұйымдардан, елшілерден көмек сұрауға болады.
- Тақиуддин ән-Набханидің ойынша Ислам мемлекетінің құрылуына кедергі келтіретін мына жәйттер өте маңызды саналады:
а) Исламға жат дүниетанымдар ислам әлемін жаулап алған. Білім беру бағдарламаларының барлығы империалистердің қойған талаптары мен қалаулары бойынша құрылып, жүргізілуде.
ә) Кейбір мәдени элементтер асыра сілтеніп, халықаралық құндылықтар ретінде қабылдануда. Ислам әлеміндегі қоғам исламдық емес өмірдің қамауында қалған.
б) Мұсылмандар мен билік арасындағы үлкен алшақтықтың болуы, әсіресе билік пен экономикалық саясаттағы қателіктердің көрініс беруі, мұсылмандарды ислами өмірді ұстанудың мүмкін еместігі туралы пікірге жетелеуде.
в) Ислам елдерінде батыстық негіздерге сүйенген және капиталистік жүйені ұстанатын үкіметтер орныққан. Ұлтшылдық, руластық немесе социализмді қолдайтын қоғамдық пікір қалыптастырылуда.
- Исламға қайшы жерлері былай көрсетілген:
а) Адамдардың идеологиялық және саяси жағынан қалай болу керектігі талданып көрсетілгенімен, моральдық-этикалық жақтары ашылып көрсетілмеген. Сондай-ақ исламдық емес сыртқы күштерден билікке жету үшін көмек алуды дұрыс санайды.
б) Ұйымның ұстанымдарын оқыған адам, олардың жалғыз мақсаты билікке келу екендігін көреді. Өздері орналасқан жерлерде ағымдағы жүйеге қарсы екендерін жариялауы үнемі тұтқындалуға жол ашқан.
в) Ислам негіздеріне қайшы пәтуалар, діни үкімдер ортаға қойған. Мысалы шариғатқа тікелей қайшы саналатын мұсылман емес ер немесе әйелдің ақылдастар кеңесіне мүшелігін мақұлдау, бөтен әйелдің бетінен сүю, әйелдің шалбар киюі және бұл мәселеде күйеуіне бағынуға міндетті емес екені, ислам әскерінде мұсылман емес (кәпір) қолбасшының болуын дұрыс санау, кәпірлермен соғысу барысында кәпір мемлекеттің жоспары бойынша тыңшы бір қолбасшының бұйрығына бағынып соғысуды қолдау секілді пікірлерін көрсетуге болады [138].
Хизбут-Тахрир - діни-экстремистік ұйым ретінде Қазақстанда қызмет етуіне тыйым салынған ағымдардың қатарына жатады. Бұл ағымның республика аймағында көрініс беруі тәуелсіздіктен кейінгі жылдарға тура келеді. Исламдағы кертартпа ағым саналатын Хизбут-Тахрирдің үнпарақтарын тарату барысында 2002 жылы Кентау қаласының үш азаматы қолға түседі. Үнпарақтарда антитеррористік коалицияны қолдау Исламға жасалған қастандық екені және мұны құруға ұйытқы болып отырған АҚШ-қа қолдау көрсету ислам бойынша тыйым салынған ауыр қылмыс саналатындығы айтылған. Аталған ұйымның басшыларының баспасөз органдарына берген түсініктемелеріне қарағанда, олардың Орта Азиядағы елдерді күшпен құлату ниеті жоқ, ұйым қызметі тек бейбітшілік жолмен, тәлім-тәрбие беру арқылы жүргізіледі. Алайда нақты жағдай олар айтқандай болмай шықты. Оңтүстік Қазақстан облысындағы, әсіресе Түркістанның тойы кезіндегі лаңкестік әрекеттері қауіпсіздік органдарының оларды қатаң бақылауға алуын қажет етті. Аталған ағым тарапынан жасалмақшы болған көптеген лаңкестік әрекеттердің қауіпсіздік органдары тарапынан алдының алынғаны баспасөз беттерінде, теледидарда жариялануда.
Билет №7
1.Суннизм және шиизм арасындағы айырмашылықтың діни, саяси негіздеріне талдау жасаңыз. Шииліктің қашан пайда болғандығы турасында сунниттік және шииттік ғұламалар арасында әртүрлі көзқарастар орын алғаны сияқты шиитік ғұламалар арасында да бір пікір қуатталмаған. Мұның басты себебі - шиизмнің нақты қай уақытта шыққандығының белгісіз болуы. Шииттік авторлардың бір бөлігі имаматты пайғамбарлықтан бұрын қоюға талпынып, пайғамбарларға келген кітаптар мен парақтарда Алидің уалилігі жазылғандығына екпін берсе, шианың көпшілігі Али жақтастарының ардақты Пайғамбар дәуірінде оның қолдауымен пайда болғандығына және дамығандығына, Алидің ерекшеліктеріне байланысты Пайғамбар оны сүйіспеншілігімен тәрбиелегендігіне және Пайғамбардың дүние салуынан соң Алидің имамдығын жақтаған Салман Фариси, Әбу Зарр әл-Ғыфари, Аммар бин Ясир сияқты сахабалардың Али шиасы ретінде аталған дығына тоқталады.
Классикалық сунниттік көзқарас тұрғысынан қарағанда ардақты Пайғамбардың дүние салуынан соң халифа болатын адам туралы нақты және айқындаушы насс немесе өсиет болмағандықтан ансар мен мухажирдің ел басшысы туралы әрқилы көзқарастары ұсынылса, Алидің кейбір жақындары мен Алиді жақтайтын сахабалар халифалықты Алиге өткен мұра деп есептеген. Олардың пікірі бойынша егер ардақты Пайғамбар мұра ретінде бір дүниені жақындарына қалай қалдырса, саяси мәндегі мұра да солай болуы тиіс. Әһли сунна және шиа тарихшылары алғашқы кезеңде Әбу Бәкірдің халифа сайлануына Алидің риза болмағандығын, оған біршама уақыт биат жасамағандығын бірауыздан мақұлдайды. Алидің Әбу Бәкір мен басқа да алдыңғы қатарлы сахабаларға өзінің халифалыққа анағұрлым лайықты екендігін білдіріп, Құрайш Пайғамбардың тектік ағашы, ал әһли байт осы тек ағашының жемісі екендігін айтқандығы туралы мәліметтер келтіріледі.
2. ДАИШ террорлық ұйымының қызметін ұллтық қауіпсіздік тұрғысынан бағалаңыз. ДАИШ - ислам атын жамылған радикалды, аса қатыгез әскери террорлық ұйым. Ирак және Шам Ислам Мемлекеті (ИШИМ) 2014 жылдан бері Ирак және Сирия аумағында әрекет етіп отырған және осы аймақта халифат орнатуды көксейтін, қорғаныс күштері мен бейбіт тұрғындарға қарсы соғысып жүрген салафиттік жихадшыл ұйым. ДАИШ-тың қатарында тек қана араб ұлтының өкілдері ғана емес, әлемнің түкпір түкпірінен келіп соғысып жүрген адамдар өте көп. Солардың қатарында Қазақстаннан шыққан азаматтар да бар екені интернет желілері арқылы жарияланған бейнероликтерден белгілі болды. Сирияға ДАИШ қатарында соғысуға еліміздің ер азаматтары мен қатар әйел азаматтардың да қатарының көп екені анықталды. ҰҚК тарапынан берілген ақпарат бойынша 400-ге жуық азамат бар екен. Бұл ұйым заңсыз мұнай саудасының арқасында ең соңғы заманауи қару жарақтармен жасақталған. Қазіргі кезде ДАИШ-ке қарсы тойтарыс беру мақсатында халықаралық коалиция құрылып, оған әлемнің көптеген мемлекеттері қосылған. Дей тұрғанмен ДАИШ террорлық ұйымын әлі күнге толыққанды тоқтату мүмкін болмай тұр. Көп елде Ислам мемлекеті лаңкестік ұйым ретінде танылып, оның қызметіне тыйым салынған. 2015 жылдың 15 қазанында осы елдердің қатарына Қазақстан да қосылды. ДАИШ террорлық ұйымының идеологиялық негізін салафиттік, жихадшыл, такфиршілдік таныс құрайды. Жихадшыл ағымы өткен ғасырдың соңында мұсылман бауырлар мен салафиттердің ықпалымен қалыптасты. Салафизм мен Саудиялық Уаххабизмнің арасындағы байланыс тұрғысынан келетін болсақ, Уаххабизмнің бірінші кезеңі Арабстан Уаххабизмі, екінші кезеңі Мысырдағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Мазхаб және фирқа ұғымдарының арасындағы қайшылықты байланысты түсіндіріңіз. Ислам тарихындағы діни және саяси айырмашылықтарды, жаңа идеяларды және осы идеялар төңірегінде жинақталған ірілі-ұсақты, ұйымдасқан немесе ұйымдаспаған жамағаттарды анықтау үшін классикалық дереккөздерде біршама терминдер қолданылған. Мақалат осы терминдер арасында алғаш алдымыздан шығатын термин болып табылады. Осы сөздің жеке түрі болып табылатын мақала идея, сөз, сенім, ұйғарым деген мағыналарды білдіреді. Ислам мазхабтары шығармалары әр топ өкілдерінің өз көзқарастарын жақтау және өзге көзқарастарды сынға алу арқылы басталған. Осы мақсатта жазылған шағын еңбектерге мақалат деп ат берілген. Белгілі идея төңірегінде топтасқандар асхабу-л-мақалат деп аталған. Асхабу-л-мақалат сөзінің мақалалар, яғни, алуан түрлі идеялар мен ойлардың маманы, осылар жайлы еңбектер жазған адамдар, бүгінгі сөзбен айтар болсақ, мазхабтар тарихшылары үшін де қолданылған. Әбу-л-Хасан әл-Ашари ислам мазхабтарын және олардың негізгі идеяларын танытатын атақты еңбегін исламның өкілі болып табылатындардың пікірлері деген мағынаға сәйкес келетін Мақалату-л-Исламиун деп атаған. Көбінесе фырақ деп аталатын фырқа кең түрде қолданылатын термин болып табылады. Саяси және теологиялық мақсаттардан пайда болған топтармен қатар өздерін исламға жатқызатын діни, философиялық және саяси топтар фырқа терминімен аталған. Төменде баяндалатын атақты 73 фырқа хадисі осы терминнің пайда болуына мұрындық болғандықтан оның діни терминге айналуына себепші болған және бүгінге дейін қолданылады. Наубахтидің Фырақу-ш-Шиа (шииттік топтар), одан кейінірек жарыққа шыққан Бағдадидің әл-Фарқ байна-л-Фырақ (топтар арасындағы айырмашылықтар) атты еңбектерінде фырқа еңбектің атауы ретінде қолданылған. әл-Милал уа-н-Нихал атты еңбегінің атауында Шахристани өзіндік ерекшелікке ие, осыған орай, ағымдарға бөлініп кеткен топтардың сенімдерін білдіру үшін қолданған нихла (көпше түрі нихал) термині жоғарыдағы терминдер тәрізді кең таралмаған. Сенім және ақида мағынасын білдіретін нихла сөзі кейінгі дәуір еңбектерінде аса кездесе қоймайды. Кітаптың атауының келесі бірі - милла (көпше түрі милал) деп исламнан тысқары діндерге берілген. Яғни, милал - діндердің, нихал - ағымдардың көзқарастары деген сөз. Мазхаб (көпше түрі мазахиб) терминіне келер болсақ, исламдағы ағымдар мен бағыттар әдебиетінде көбінесе мақаланың келесі бір балама атауы ретінде сөз, сенім мағыналарында қолданылған. Филолог ибн Манзур мазхаб сөзі ұстанатын сенім деген мағынаны білдіретінін алға тартқан.
2. Дағуатшылар ұйымының қызметіне талдау жасаңыз. Пайғамбарымыз (с.ғ.с): Яхудилер 71 топқа, христиандар 72 топқа, үмметім де 73 топқа бөлінеді. Осы 73 топтың ішіндегі біреуі ғана жәннатқа барады, ал қалған 72-сі тозақтық болады, -- деген. Сонда қасында тұрған саңлақ сахабалардың бірі орнынан тұрып: Уа, Алланың елшісі! Жәннатқа баратыны қайсы?, -- деп сұрағанда, ардақты Пайғамбарымыз (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): Менің және сахабаларымның жүрген жолымен жүргендер, -- деп жауап берген болатын (Әбу Дәуіт, Суннат 1; Ибн Мажа, Фитан 17).Осы хадисті алға тарта отырып, Ислам әлемінде ақиқат жолын ұстанғандарды - Әһлу Сүннет уәл-жамаға деп атайды. Сүннет жұрты және жамағаты ұстанымы әу бастағы Пайғамбар заманындағы сахабалардан, одан кейінгі табиғиндер дәуірінен бастауын алады. Олар қай кезде, қандай жағдайда болмасын Құран мен сүннетке жүгінген еді
Таблиғи жамағат (араб.: جماعة التبليغ, урду: تبلیغی جماعت, (дін) тарату жамағаты) -- Үндістандық Мұхаммед Ілияс Кандеһләуи (1303-1364) 1926 жылы Үндістанда құрған ағым. Исламға шақыру, Исламды тарату мақсатында құрылған. Бұл ағым өкілдері дін таратуға 3 күнге, бір жетіге, 40 күнге шығып, елді мекендерді аралап уағыз айтумен айналысады. Бұл ағымның негізін салушылар сопылық тариқаттардың өкілі болып, матуриди сенімін ұстанған
Таблиғшылар атауы - араб тіліндегі әт-Таблиғ сөзінен шығып - жеткізу мағынасын береді [2]. Ал Ислам дінінің сенімі бойынша пайғамбарларға тиесілі 5 сипат бар. Олар: 1. Әс-Сидқ (шыншыл, турашыл); 2. Әл-Әмәнә; 3. Әл-Исмәт (күнәсіз); 4. Әл-Фәтәна (зерек, алғыр); 5. Таблиғ (жеткізу). Міне, осы бес сипаттың бірі әт-Таблиғ. Қазіргі таблиғшылардың пайымдауынша, өз атауларын пайғамбарға тиесілі болған осы сипатқа сүйенеді. Сондай-ақ, олардың түсінігінше бұл сөзді дінді жеткізу, тарату мағынасында қабылдап, оның негізін дәстүрлі Исламдағы дін уағыз-насихат негіздерінен тысқары қалады. Өйткені, ғұламаларымыздың Исламдағы дін уағыз-насихат негіздері мен жүйесін Құран аяттары мен Пайғамбарымыздың (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадистері аясында қарастыратыны сөзсіз. Ал, таблиғи жамағат өкілдері арасында ішінара кең тараған терминдерге тоқтала кетсек, олар: дағуат, таблиғ, ілім алу, фазаилул амал, машура, гаш, баян, әмірсап. Олар сонымен қатар, дін таратуға 3 күнге, бір жетіге, 40 күнге шығып, елдімекендерді аралап, уағыз айтумен айналысады. Таблиғи жамағатының негізгі 4 айлық сапарлары - Үндістан, Индонезия және Пәкістан елдеріне бағытталған. Таралмыш діни ағымдардың ішінде өзінің жүріс-тұрысы және киіну стилімен бірден көзге түсетін Таблиғи жамағат ұйымының қызметі Қазақстандағы мұсылман үмметінің наразылығын оятып қана қоймай, құқық қорғау органдарының назарына іліккен. Қазақстан Республикасының 2011 жылдың қараша айында қабылданған Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңында белгіленген тәртіп бойынша құзыретті органда діни бірлестік ретінде тіркеуден өтпеген бұл ұйымның ендігі қызметі ел аумағында заңсыз болып табылады.Прокуратура органдарының ұсынуымен 2013 жылдың 26 ақпанында Астана қаласының Сарыарқа аудандық сотының шешімімен аталған діни ұйымның Қазақстан аумағындағы қызметіне тыйым салынды.Алайда аталмыш ұйымның идеологиясын ұстанушылардың әлем бойлай кеңінен таралып, қызметтерін заңды тұлға ретінде тіркемей емін-еркін жалғастыруы осы мәселеге қатысты бірқатар сұрақтарды тудыртады. Елдегі діни ахуалды реттеуге қатысты бастамалар үшін маңызды деп аталып кеткен сұрақтар осы тақырыптың өзектілігін айқындамақ.
№2 билет
1)Исламдағы құқықтық және доктриналдық мектептердің айырмашылығын көрсете отырып олардың сүйенетін негіздерін талдаңыз???
1.Сунниттер өз арасында діннің практикалық жағына байланысты төрт мектепке (мазһаб), сенім негіздері (ақида), яғни доктриналдық тұрғыдан үш мектепке бөлінеді. Бұл мектептердің арасындағы айырмашылықтар мен ерекшеліктер негізінен діннің кейбір жекелеген, екінші деңгейлі мәселелеріне қатысты. Әйтпесе діннің басты негіздерінде барлығы дерлік ауызбіршілікте. Бұл мектептер мыналар:
А) Құқықтық мектептер (Фиқһ мазһабтары): Ханафи мазһабы, Малики мазһабы, Шафи мазһабы, Ханбали мазһабы.
Ә) Доктриналдық мектептер (Ақида мазһабтары): Матуриди мазһабы, Ашари мазһабы, Салафия мазһабы.
Яғни құқықтық мәзхабтар фиқхта ферғи мәселерде талдайды десекте болады. Өиткені шариғатта ненің халал,харам екендігін үкімін береді. Ал доктриналық мәзхабтарда асли мәселелер қозғалады Алланың сипаттары,сенім,иман ету деген мәселелер қозғалады.
2) Әбу Ханифаның иман негіздері жайлы көзқарастарының сунниттік теологияның қалыптасуындағы ықпалын айқындаңыз???
Иман негіздерін Әбу Ханифа жеке түсіндірген:Алланың барлығы, тағдыр және құлдардың іс-әрекеттері,пайғамбарлық,ақыретке иман,иман-күнә,күпірлік,имамат,жақс ылыққа бұйыру,жамандықтан қайтару.
Әбу Ханифаның ойынша иман тілмен айтып, жүрекпен бекітуден тұрады. Амал иманның бір бөлігі емес, одан кейін келетін нәрсе. Адам иманының күшімен Аллаға құлшылық етеді, ораза ұстайды, қажылыққа барады. Әйтпесе намаз қылып, ораза ұстағандығына немесе қажылыққа барғаны үшін иман етпейді. Шындығында Құран-Кәрімде иман амалдан бөлек қарастырылған. Амалы жоқ адамға да мумин деген. Иман ете тұрып парыз амалдардан біреуін орындамаған адам күнәһар болады және бұл ісін халал деп есептемейінше күнә жасау бір мұсылманды діннен шығармайды. Оның азап көруі немесе кешірілуі Алланың қалауына байланысты. Мұндай адамдардың кешірілетіндігінен үміт етіліп, азап көрулерінен қорқылады.
БИЛЕТ №3
1.Исламдағы мазхабтардың пайда болуындағы саяси себептердің рөлін талдаңыз. Мазһабтың сөздік мағынасы араб тілінде жол, баратын жер дегенді білдіреді. Ислам терминологиясында мазһаб - белгілі бір бағыт, ілім, құқықтық-доктриналдық мектеп, дүниетанымдық жүйені білдіретін ауқымды категория болып табылады. Ислам тарихында мазһаб сөзі жалпы алғанда сенімдік (ақида, доктриналдық), саяси және құқықтық (фиқһтық) тұрғыда жүйеленген көзқарастардың барлығы үшін қолданылған.Исламда мазһабқа бөлінушіліктің себептері туралы көптеген еңбектер жазылған. Ислам тарихында діни және саяси топтар қалыптасуы барысында асхабул мақалат деп айтылған. Мұның себебі кейбір ғалымдар қоғамдағы оқиғаларға қатысты шағын мақалалар жазып, өз көзқарастарын білдіріп отырған.
- Саяси себептер: Шахристани өзінің еңбегінің кіріспесінде Исламдағы қантөгістерге себеп болған жағдайлардың ең басында халифалық мәселесінің тұрғанын баса айтады [5]. Батыстық шығыстанушылар да мазһабтардың шығуында саяси себептердің маңызды орын алатынын көрсетеді. Хз. Мұхаммед Пайғамбардың өлімінің артынша жасалған жиналыста Әбу Бәкір халифа тағайындалады. Алайда бұл жағдай Саъд ибн Убаденің халифалығын қолдап тұрған ансарлар, пайғамбардың жаназа жұмыстарымен жүріп жиналысқа қатыса алмай қалған және Алидің халифа болуын қалайтын Хашимұлдары, Әбу Бәкірді халифа еткен мухажирлер және бүкіл үміткерлерді мойындамай бейтарап қалушылар болып сахабалардың төртке бөлінуіне әкеп соқты. Мұнымен қоса Осман халифтың билігінің екінші жартысында ортаға шыққан саяси тұрақсыздық ұшыға түсіп халифаның өлтірілуімен аяқталады. Бұл жағдайлар саяси мақсат пен түсінікке негізделген кейбір топтардың қалыптасуына себеп болды. Осы топтар саяси пікірлерін негіздеу немесе саяси мақсаттарының астында жатқан мүдделерін көрсетпеу үшін діни мәтіндерге арқа сүйейді. Алидің әскерінен бөлініп кеткен харижиттер осындай жағдайдан туындаған мазһаб болып табылады. Сондай-ақ халифалық төңірегіндегі талас-тартыстарда Алидің тарапында болғандар уақыт өте келе өзгерген саяси жағдайларға байланысты топтарға бөліне бастайды. Халифалықтың Али мен оның ұлдарына тиесілі екендігі туралы бір көзқараста болғандарымен, жекелеген мәселелерде бір-біріне қайшы бірнеше діни-саяси топтар пайда болады. Саяси себептер харижиттік пен шииттік секілді екі үлкен топтың қалыптасуына себеп болумен қатар, басқа да мазһабтардың пайда болуында маңызды рөл ойнаған.
2.Уаххабизм діни саяси ағымының қалыптасуы мен даму жолдарын талдау арқылы сыни пікір беріңіз. Салафия немесе Уахабия термині Сауд Аравия жерінде 18-ғасырдың аяғында бастау алған саяси діни қозғалысқа қатысты айтылады. Негізін қалаушы - Мухаммад ибн Абдул Уаххаб. Оның толық аты-жөні Мухаммад ибн Абдул Уаххаб ибн Сулейман ибн Мухаммад ибн Ахмад ибн Рашид әл Мушшарафи әт-Тамими. Нақты туған жылы белгісіз, шамамен 1703 жылы Нәдж аймағында Уяйна деген қалашықта дүниеге келген. Әкесі Абдул Уаххаб Бану Тамим тайпасында атақты ғалым болған. Жас кезінде әкесінен Ахмад ибн Ханбалдың мазхабы бойынша фиқһ ілімін оқыған. Ағасы Сулеймен де сол уақыттағы атақты ғалымдардың бірі еді. 12 жасында қажылыққа Мекке, Мадинаға барып кейін үлкен ғалымдардан білім алып ілімін шыңдайды. Уахабизмнің пайда болу себептері мен олардың мақсаттарына келер болсақ, жария болған мақсат және жасырын құпия мақсат болып екіге бөлінеді. Жария жұрт аузындағы мақсаттары - Алланың бірлігіне, серік қосуға жоламауға, бидғат атаулыдан алыс болуға үндейді. Ал шынайы негізгі мақсаттары ол мұсылман үмметінің ішінен ірткі салу, бір-біріне айдап салу, исламның атына кір келтіру, батыстың айтқанына бағындыру, оларға тәуелді ету. Өйткені, әу баста ислам жаулары мұсылмандармен бетпе-бет келіп, соғысуға шамалары келмейтін, талай жорықтарда жеңіліс тапқан болатын. Пайғамбарымыз (ﷺ) кезінен басталған күрес, Умаяттар, Аббаситтер, Аюбилер, Мамлюктер кезінде де жалғасты, сол ғасырларда бетпе-бет келген ірі соғыстардың ешбіреуінде мұсылмандарды жеңген емес. Ақырында мұсылмандармен соғысу әдісін ең соңғы ислам империясы - Осман империясы кезінде тапты. Мұсылмандардың ішінен ірткі салу. Сол кездегі араб жазирасының түгелімен Осман халифатының астында болғанын тілге тиек етіп, арабтардың ұлтшылдық намысын оятты. Сол уақытта Мухаммад ибн Абдул Уаххабтың керағар ұстанымы өте дәл сәйкес келген еді. Өйткені, ол өзіне ермегендерді күпірлікке шығарудан тайсалмады. Уахабшылардың негізгі сипаттарына тоқталатын болсақ: 1- Ақидадағы (сенімдегі) ауытқу. Олар Аллаға дене, пішін береді. Олардың мұсылман бауырының сенімін анықтау үшін ең бірінші сұрайтын сауалдары Алла қайда?. Олар Алланы тақтың үстінде аспанда орналасқан, түннің бір уақытында жерге түседі оның қолы, аяғы, жүзі бар деп сенеді.
2- Адасуларының бірден-бір көрінісі сенім тұрғысында Ашғари, Матуриди ақидаларын адастыға шығарады. Кейбір пәтуаларда кәпір деген де үкім бергендер болған.
3-Сопылықтың барлық түрін жоққа шығарады. 4- Исламдағы мазһабтарды мойындамайды, тек өздерінің ғалымдарына (Ибн Таймия, ибн Абдул Уаххаб, Ибн Баз, ибн Усаймин т.б) шақырады. 5- Оларда ең маңызды болған мәселелердің бірі қабірлерге құран оқу, дұға жасау мақсатында зиярат қылумен күрес. 6-Тауасулдың кез-келген түрін жоққа шығару. 7- Олардың сенімі бойынша мұсылмандардың негізгі бөлігі кәпірлер, мүшріктер, ақидада қателескендер, бидғатшылар. Алланың құтылған тобы тек өздері екеніне иман келтіреді. 8- Олардың сыртқы келбеттеріндегі ерекшеліктер Пайғамбарымыздың (ﷺ) хадистерінде келгендей тақырланған шаштар. Бұл алғашқы уахабшыларда міндетті болған амалдар еді. 9-Олардың пайда болу тарихынан тек мұсылмандармен күрес жүргізгенін байқайсыз. Ешуақытта жалпы мұсылмандардың мәселесін көтерген емес. Әлемдегі көптеген мұсылман мемлекеттерінде соғыстарды тоқтатуға өз үлестерін қоспады керісінше басқыншы мемлекеттерге қолдау көрсеткені баршаға мәлім.
4-Билет
1-Шииіттік мәзһабтар және олардың діни іліміне талдау
Шииттіктің қалыптасуы туралы ғалымдар арасында көптеген пікірлер бар. Шиа араб тілінен аударғанда жақтас, көмекші, партия және фырқа мағыналарын береді. Термин ретінде шиа-Хз. Мұхаммед пайғамбар қайтыс болғаннан кейін Хз. Али және ұрпағының имамдық үшін ең лайықты кісілер екенін және мұның қасиетті мәтіндер (Құран және Сүннет) арқылы бекітілгеніне сенетін қауымға берілген есім. Мұхаммед пайғамбар дүниеден өткен соң сахабалар мұсылман қауымын басқаратын біреуді шұғыл түрде іздестіруге кіріседі. Алғашқы имамның Али екендігін айтатын шииттер Өсиетнама немесе Қалам-қағаз оқиғаларын дәлел келтіреді. Тіпті кейбір Құран аяттарын да көрсетеді. Алидің халифалығы тұсында шииттердің мынадай бағыттары болғаны айтылады:
Муфаддила (Парасат иелері): Алиді сахабалардың ең жоғарысы және халифа болуға бірден-бір лайықты адам екендігіне сенетіндер. Бұлар барлық сахабаларды құрметтейді. Исламға қарсы ешбір әрекеттері жоқ. Муфаддилалар уақыт өте келе сунниттермен қосылып кетеді. Түйе және Сыффин соғыстарында Алиді қолдап жақтағандар осылар.
Сабба (Абдуллах ибн Сабашылар) : Алидің сахабалардың ең ұлысы, әрі халифалыққа ең лайықты екендігіне сенбейтін бүкіл басқа сахабаларды лағынеттеп, балағаттайтын шииттік топ. Бұлар алғашқы үш халифаны өздеріне тиісті емес орынды әділетсіз түрде алған адамдар деп есептейді. Имамия және Иснаашария осы Саббаның жалғасы болып табылады.
Ғалия (Шектен шыққандар): Алидің тәңір екендігін алға тартатын Абдуллах ибн Сабаның жақтастары. Ибн Саба алғашқы рет өсиет және рижъат (қайта оралу) доктриналарын, яғни Мұхаммед пайғамбар Алиді бір өсиетпен халифа еткенін және Мұхаммедтің өлмегенін, халифалықты Алиге беру үшін қайта келетінін сенім түрінде насихаттайды. Бұлар Алиге сен құдайсың деп сәжде еткен уақытта бір бөлігін өртетіп, бір бөлігін жер аудартып жібертеді. Али, ислам сенім жүйесіне зиян келмесін деген мақсатпен Ибн Сабаны дарға астырады.
Шииіттер өз іштерінде топтарға бөлініп кеткен. Олар: Қайсаниттер, Зәйдиттер,Имамиттер, Шеткі шииттер, Исмаилиттер, Дурзиттер және Нусайриттер.
Қайсаниттер Алидің ұлдары Хасан мен Хусейннің өлімінен кейін бірінші болып бөлініп шықты. Олар Алидің ханиф тайпасынан шыққан күңнен туған баласы Мұхаммед ибн Ал Ханафияны имам деп жариялады.Олар өздерінің мойнына жазықсыз өлтірілген Хусейін үшін кек қайтаруды жүктеген. Ал Мухаммед ибн ал ханафияны мойындамағандар Хусейннің кіші Али деп аталып кеткен баласын мойындайды. Оның мирасқоры ұлы Mұхаммед ал Бақыр, оны көбісі мойындағанымен саяси енжарлығына байланысты қабылдамаған топтар болған. Олар оның ағасы Зәйд ибн Алидің қасына жиналып Зәйдиттер тобы құрылды. Зәйдиттердің негізгі мақсаты - Али әулетінен тараған имам басқаратын теократиялық мемлекет құру болды. Бұлар шииіттердің ішіндегі суннаға ең жақыны. Зәйдиттердің жоғары билік туралы іліміне сай, имаматқа келуге тек қана Пайғамбар әулетінің ғана құқы бар, яғни имамат тек Фатимадан және оның ұрпақтарынан бастау алуы тиіс делінеді. Зәйдиттер ислам мемлекетінің имамсыз уақытша тіршілік етуіне болатындығын мойындайды және түрлі қауым мен түрлі елдерде - егер олардың арасындағы қарым-қатынас қиындаған болса - бір мезгілде бірнешеме имамдар шығуына болатындығын қабыл алады.
Имамиттер Али әулетінен шықан 12 имамды мойындайды. Имамат Пайғамбардың өз аузынан айтылу арқылы немесе алдыңғы имамның ауызынан шығу арқылы қолдан қолға беріледі. Мойындалатын имамдар әулетінен шыққан адамдар таусылған соң Мұхаммед әл- Махди жасырын имам болып жарияланды, сөйтіп кіші жасырыну деп аталатын кезең басталды. Жасырын имам туралы идея VІІ ғ. соңында пайда болған еді.Имам өз қауымының тағдырын сырттай жіті бақылап отырады, бірақ көрер көзге көрінбей жетекшілік етеді деп айтылады. Төртінші сафир өлер алдында өзінен кейін келетін ізбасарды қалдырмаған көрінеді. Сондықтан да үлкен жасыру басталып кетті. Ол имамиттердің түсінігі бойынша, әлі күнге дейін жалғасып келе жатса керек. Тоғызыншы ғасыр соңында иснашиттер деп те аталды.
Ғулат Олардың шектен шығып кетулерін Алиді және оның ұрпақтарын құдайдай көруден байқауға болады. Шеткі шииттердің жалпы алғанда барлығына ортақ сенім негіздері бар. Олар:
- Алланың қасиеттерін имамдарына және адамдарға ұқсатады. Құдайды материалдық тұрғыдан елестетеді. Алиді тәңір деулері осыны көрсетеді.
- Шектен шыққан шииттер көбінесе құдайдың имамдардың және адамдарың денесіне еніп, бірігетініне сенеді. Имамдардағы рухтың тәңір екендігін қабылдай отырып, тәңір деп біледі.
- Өлген адамның рухының жағдайға байланысты келесі бір адамның немесе хайуанның денесіне өтетініне сенеді.
- Шеткі шииттердің барлығы Ислам дінінің тиым салған нәрселерін өздеріне рұқсат деп біледі.
Исмаилиттер алтыншы имам болып есептелетін Жафар ас-Садықтың ұлы Исмаилды және одан кейінгі оның ұлы болып табылатын Мұхаммедті имам деп есептейтіндерге айтылады. Исмаилиттер Низарилер және Мусталилер болып екіге бөлінді
Мусталиттер басты ерекшеліктері мынау:
- Вилаят (Имамат): Алидің имам екенін мойындау сенім негіздерінен болып табылады.
- Исламдағы бес уақыт намазды қосып үш рет оқиды. Құлшылықтан кейін имамдарды еске алады.
- Зекет беру міндетті парыз болып есептеледі. Зекет арнайы адамдар тарапынан немесе көсемдері тарапынан жиналады. Жиналған зекет көсемге беріледі. Ол жамағаттың қажеттіліктеріне жұмсайды.
- Қажылық Меккеде орындалады. Сонымен қоса Кербела секілді жерлердегі имамдардың мазарларына зиярат етіледі.
- Имам және көсемдердің талабын орындау үшін жанымен, малымен жихад ету парыз.
Назарилер намазды бір дұға деп түсіндіреді. Күніне үш уақыт намаз оқиды. Намаздарында бүкіл мұсылмандар секілді Қағбаға емес, имамдары отырған жаққа қарайды. Кербела топырағынан жасалған мөрдеп аталатын керамитке сәжде етеді. Рамазан және құрбан мейрамдарында басқа мұсылмандармен бірге намазға тұрады. Ирандағы Низарилер болса еш намаз оқымайды.
2-Әбу Ханифаның иман амал қатынасы туралы көзқарастары
Әбу Ханифаның ойынша иман тілмен айтып, жүрекпен бекітуден тұрады. Амал иманның бір бөлігі емес, одан кейін келетін нәрсе. Адам иманының күшімен Аллаға құлшылық етеді, ораза ұстайды, қажылыққа барады. Әйтпесе намаз қылып, ораза ұстағандығына немесе қажылыққа барғаны үшін иман етпейді. Шындығында Құран-Кәрімде иман амалдан бөлек қарастырылған. Амалы жоқ адамға да мумин деген. Иман ете тұрып парыз амалдардан біреуін орындамаған адам күнәһар болады және бұл ісін халал деп есептемейінше күнә жасау бір мұсылманды діннен шығармайды. Оның азап көруі немесе кешірілуі Алланың қалауына байланысты. Мұндай адамдардың кешірілетіндігінен үміт етіліп, азап көрулерінен қорқылады. Күнә жақсылықтарды жоқ еткендей, иман да жамандықтарды жоқ етеді. Күнә, муминге зиян береді және тозаққа кіруіне себеп болады. Тек күнәһар мумин ол жерде мәңгілік қалмайды. Аллаға және пайғамбарға иман етуде жолдан шыққан адаммен, оларға сеніп, иман еткен адамдардың жолдан шыққаны бір емес. Залым, күнәһар, бүлікші мумин деп айтқанымызға қарағанда иман амалдан бөлек болып табылады. Расында, Хз. Али де өзіне қарсы келген Шамдықтарды муминдер деп атаған.
5- БИЛЕТ
Жиһад ұғымының шариғи мәніне талдау жасаңыз.
Жиһад сөзі араб тіліндегі жә-һә-дә етістігінен шыққан, яғни, алға қойған мақсатқа жетуге ұмтылу, сол жолда күшін сарп ету сынды мағыналарды білдіреді. Діни терминологияда, өзгелердің Хақ Исламмен танысу жолындағы даналықпен жасалған барлық істерді қамтиды. Сондай-ақ, Жиһад ұғымы мұсылмандарды исламды қорғауға жұмылдыратын күш ретінде түсіндіріледі
Негізгі жиһад бейбітшілік заманда жасалады. Бейбітшілік болмаған жерде толық жиһад жасауда мүмкін емес. Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың өміріндегі ең ұлы жеңіс, ол - Хұдайбия келісімі болды. Бұл бейбіт келісімнің арқасында қас дұшпандарының өзіне діннің ақиқатын түсіндіру мүмкіндігіне ие болды. Жиһад ұғымының аясы өте кең болғанына қарамастан, жиһадты қолға қару алып соғысу деп біржақты түсінеді. Әрине, мұндай түсінік жиһадтың мағынасын шектейді. Құранда жиһад сөзі 35 жерде айтылғанымен төрт жерде ғана тікелей соғыс мағынасында келген. Құранда соғыс ұғымы харб, мухарабә, мағрака, қитал терминдерімен білдірілген. Бірақ, жиһад сөзі соғысты да қамтығандықтан, көпшілік жиһад делінген кезде тікелей соғысты түсінеді. Исламдағы жиһад немесе соғыс ұғымдарына Құрандағы бірер аяттың аясында тұжырым жасау үлкен қателікке ұрындырады. Бұл ұғымдарды дұрыс түсініп, әділ баға беру үшін Құранды бір бүтін қарастыру, кешенді зерттеу жүргізу керек. Көптеген адамдардың қасиетті Құранды қолға қару алып, соғысқа шақыратын кітап ретінде түсінуінің басты себебі, Құранның негізгі құрылымына мән берместен, соғысқа қатысты ахуалдық бірер аят негізінде үкім шығарудан туындап отыр. Негізінде, жиһад ұғымы адамнан адамға, қоғамнан қоғамға, жағдайдан жағдайға қарай түрленіп отырады. Мұсылмандардың керекті қаржыны тірнектеп жинап, өздеріне мешіт немесе медресе тұрғызуы, жоқ-жітіктерге көмектесіп, жетім-жесірлерге қарайласқан қалталы азаматтардың істері де Хақ жолындағы күреске, жиһадқа жатады.
2.Қазақстандағы радикалды діни ағымдардың қызметіне сыни пікір беріңіз.
Радикализм (лат. radix - түбір, түп, тамыр) - белгілі бір көзқарасты бұлтартпай ұстану, тек соны жақтау деген мағынаны білдіреді. Радикализм ұстанымы қалыптасқан қоғамдық дәстүр мен үрдістерді, көзқарас пен институтты өз идеологиясына қарай өзгертуге бағытталады. Радикалды діни ағымдар барлық тарихи кезеңдерде қоғамды ыдыратушы құрал ретінде өз белсенділігін жоғалтпаған. Бүгінгі күнде статистикалық мәліметтер бойынша, дінге қызығушылық білдірген азаматтардың 73% қажетті мағлұматтарды ғаламтор желісінен іздейтінін Қазақстан Республикасындағы терроризм және экстремизм мәселелерін зерттеу орталығы қоғамдық қоры хабарлады. Бұл көрсеткіш еліміздегі жастардың басым бөлігі діни сауатын ең алдымен ғаламторда ашатынын көрсетеді. Яғни қазіргі ғаламтор сайттары, әлеуметтік парақшалар және басқа да байланыстырушы құралдары әлемде жаңа мүмкіндіктермен қатар, жаңа қауіптердің туындауына септігін тигізуде. Деструктивті және экстремистік топтар тарапынан жүргізіліп отырған кең көлемді насихат жұмыстарының мақсаты ортақ - әрбір шаңырақта өшпендiлiк пен алауыздық отын тұтату және қоғамдағы ауызбіршілікті жою, сол арқылы мемлекеттiң ұлттық қауіпсiздiгі мен қорғаныс қабiлетiне нұқсан келтiріп, елдің конституциялық құрылысы мен аумағының тұтастығын бұзу. Ислам діні - барша халықты бірлікке, ынтымаққа шақырушы бейбітшілік діні. Өкінішке қарай, әлем сахнасында ислам, мұсылман атын жамылған лаңкестік ұйымдар мен топтар ислам дінін қол шоқпарға айналдыру үрдісі көрініс берді. Радикалдық идеологияның кез келген түрі қоғам үшін аса қауіпті. Ол қоғамда ұлтаралық, дінаралық араздықты қоздырып, бірлік пен ынтымаққа нұқсан келтіреді. Рухани құндылықтар шетке ысырыла бастайды.
Билет № 6
1.Мазхабтардың пайда болуына ықпал еткен діни себептерді тұжырымдаңыз
Мазһабтардың ортаға шығуына ықпал еткен ең басты себептерді былайша түйіндеуге болады:
- Құран және Сүннеттегі ерекшеліктер: Исламның негізгі қайнар көздері саналатын Құран мен Сүннетте діннің негіздері (зарурияту-диния) деп аталатын ана қағидалар жалпы түсінікті болғанымен, бұлардың жекелеген тұстарына қатысты жағдайлар Құран мен Сүннетте ашық, түсінікті етіп көрсетілмеген. Құранның өзінде аяттардың Мухкам және Муташабих екендіктері айтылған. Мухкам аяттары дегеніміз мағынасы ашық, түсінікті, арнайы түсіндірмені қажетсінбейтін бір мағыналы аяттар. Ал Муташабих болса бірнеше мағынаға келетін, бұл мағыналардан біреуін шығару үшін арнайы дәлелге, түсіндірмеге мұқтаж аяттар болып табылады [4]. Құрандағы халал, харам, намаз, ораза, зекет, қажылық сияқты бөлімдер мухкам аяттар санатына жатады. Сондай-ақ Аллаға қол (әл-Фатх 4810), бет (жүз) (Бақара 2115), арш (Таһа 205), келу (әл-Фажр 8922), сияқты сипаттар берген аяттардың, жұмақ, тозақ, сырат көпірі, таразы және басқа да мәні білінбейтін ақыретпен байланысты мәселелердің және кейбір сүрелердің басындағы хуруфу-муқаттаъа деген жекелеген әріптерімен басталатын аяттар муташабих болып саналады. Осы аяттарды түсіндірмелеу (интерпретация) бір топ ғұлама тарапынан мақұл көрілсе, келесі бір топ бұл аяттарға түсіндірме беруге түбегейлі қарсы болды. Алғашқы кезеңдерден бастап Салафилер және Әһли-Хадис, Мушаббиха және Мужассима, біраз кейін Хәләф деп аталатын каламшылардың ортаға шығуында осы мәселелер маңызды себептердің бірі болды.
- Тағдыр мәселесі: Дүниеде және ақыретте жауапкершілік жүктейтін амалдармен тікелей байланысы болғандықтан тағдыр мәселесі алғашқы халифалар тұсында күн тәртібіне енген және мәселеге қатысты әр түрлі сұрақтар сұрала бастаған. Негізінен тағдыр мәселесінің қызу тартысқа түсе бастаған тұсы сахабалар кезіндегі саяси және әлеуметтік оқиғалармен байланысты болып келеді. Жамал және Сыффин соғыстарынан кейін бұл жағдайлардың тағдырмен байланысы туралы пікірталастар шыға бастайды. Одан кейінгі жылдарда Омейядтардың әділетсіз іс-әрекеттерін дінмен негіздеу үшін тағдыр сенімін жәбр (зорлау, мәжбүрлеу) түсінігіне ыңғайлап түсіндірмелеулері мәселенің саяси сипат алуына әкеліп соқтырды. Осылайша тағдыр сенімі жан-жақты, әр түрлі қырынан талқыға түсе бастады. Бұл жердегі пікірталастарда атақты болған Мабәд әл-Жухани мен Ғайлан әд-Димашқи секілді ойшылдардың әсерінен Қадария мазһабы ортаға шықты. Жаъд бин Дирхәм мен Жәхм бин Сафуанның ықпалымен Жәхмия деген ағым пайда болды. Бұлар да тағдырды жәбр түсінігі негізінде талқылады. Ішкі қақтығыстар, саяси себептер, мұсылмандардың иудаизм және христиан теологиясымен танысулары секілді факторларға байланысты ортаға шыққан тағдыр мәселесі кейбір теологиялық ағымдардың қалыптасуына алғышарт жасады. Тағдыр мәселесі жалпы алғанда бүкіл мазһабтардың пікір білдірген мәселесі болып, өзінің өзектілігін әрдәйім сақтап келген.
- Саяси себептер: Шахристани өзінің еңбегінің кіріспесінде Исламдағы қантөгістерге себеп болған жағдайлардың ең басында халифалық мәселесінің тұрғанын баса айтады [5]. Батыстық шығыстанушылар да мазһабтардың шығуында саяси себептердің маңызды орын алатынын көрсетеді.
Хз. Мұхаммед Пайғамбардың өлімінің артынша жасалған жиналыста Әбу Бәкір халифа тағайындалады. Алайда бұл жағдай Саъд ибн Убаденің халифалығын қолдап тұрған ансарлар, пайғамбардың жаназа жұмыстарымен жүріп жиналысқа қатыса алмай қалған және Алидің халифа болуын қалайтын Хашимұлдары, Әбу Бәкірді халифа еткен мухажирлер және бүкіл үміткерлерді мойындамай бейтарап қалушылар болып сахабалардың төртке бөлінуіне әкеп соқты. Мұнымен қоса Осман халифтың билігінің екінші жартысында ортаға шыққан саяси тұрақсыздық ұшыға түсіп халифаның өлтірілуімен аяқталады. Бұл жағдайлар саяси мақсат пен түсінікке негізделген кейбір топтардың қалыптасуына себеп болды. Осы топтар саяси пікірлерін негіздеу немесе саяси мақсаттарының астында жатқан мүдделерін көрсетпеу үшін діни мәтіндерге арқа сүйейді. Алидің әскерінен бөлініп кеткен харижиттер осындай жағдайдан туындаған мазһаб болып табылады. Сондай-ақ халифалық төңірегіндегі талас-тартыстарда Алидің тарапында болғандар уақыт өте келе өзгерген саяси жағдайларға байланысты топтарға бөліне бастайды. Халифалықтың Али мен оның ұлдарына тиесілі екендігі туралы бір көзқараста болғандарымен, жекелеген мәселелерде бір-біріне қайшы бірнеше діни-саяси топтар пайда болады. Саяси себептер харижиттік пен шииттік секілді екі үлкен топтың қалыптасуына себеп болумен қатар, басқа да мазһабтардың пайда болуында маңызды рөл ойнаған.
- Тайпалық, рушылдық сана: Тамырын исламнан бұрынғы Жахилия кезеңінен алатын рушылдық, тайпаға бөлінушілік Хз. Мұхаммед Пайғамбардың тұсында исламның жоғарғы моральдық құндылықтарының арқасында тоқтатылғанымен, оның өлімінен кейін қайта бой көрсете бастады. Бірнеше саяси қақтығыстарға, әр түрлі топтардың пайда болуына себеп болды. Осман халифтың өз туыстарын маңызды қызметтерге отырғызуы бұрыннан жалғасып келе жатқан хашими-омейядтар қақтығысын қайта жандандырды және наразылықтардың ең басты себептерінің бірі болды. Хашимиттерден болып келетін Алидің халифалыққа отырысымен Омейядтар әулетінен болған Муавия ибн Әбу Суфянды орнынан алады. Бұған қарсы шыққан ол, Алиді Осман халифтің өліміне кінәлі деген желеуді алға тартып оның халифалығын мойындаудан бас тартады. Нәтижесінде ислам тарихындағы Сыффин деген соғыс болады.
- Әлеуметтік-мәдени себептер: Хз. Мұхаммед Пайғамбардың кезеңінен бастап жайыла бастаған Ислам діні басқа дін өкілдері (яһуди, христиан және мәжусилер) тарапынан да қабылданады. Исламды жаю мақсатындағы жорықтардың нәтижесінде исламият Сирия, Палестина, Ирак, Мысыр және Солтүстік Африка, Испания (Андалусия), Иран, Хорасан, Түркістан, Кавказдар және Үндістанға дейінгі ұлан-ғайыр аймақты өз билігіне алады. Бұл жерлерде әр түрлі діни наным өкілдері исламды қабылдайды. Ескі сенімдерін тастап Исламға кірген адамдардың бір бөлігі жаңа діннің негізгі қағидаттарын тез арада үйреніп қабылдаса, келесі бір топ бұған ұзақ уақытқа дейін жатырқаушылықпен қараған. Ал кейбіреулері болса шын мәнінде сенбесе де сенгендей кейіп танытып, өш алу үшін әр түрлі іс-әрекеттерге барған. Исламды қабылдағандардың өздері де жаңа сенім мен дүниетанымдарын ескі наным-сенімдерінің ықпалында қала отырып қалыптастыруға тырысқан. Сайып келгенде бұл себептер де әр түрлі мазһабтардың қалыптасуына жол ашып берген.
2. Хизбут Тахрир діни саяси ағымының сүйенетін идеологиялық негіздеріне сыни пікір беріңіз
Хизбут-Тахрир (Азат Ету Партиясы) - Ислам халифатының қайта орнауын және қалыптасқан жүйені қайта өзгертуді мақсат еткен исламдағы діни-саяси сипаттағы бағыттардың (партия) бірі болып табылады [137]. Бұл бағыттың кейбір шариғат мәселелеріне қатысты пікірлері көптеген исламтанушы ғалымдар тарапынан қатты сынға ұшыраған. Ұйымдасуда құпиялылық басты негіз болғандықтан ағымның басшыларын нақты білу мүмкін емес. Негізін қалаған Палестиналық Тақиуддин ән-Набхани (1909-1979 жж.) деген кісі. Мысырдағы әл-Азһар университетінде жоғары білім алып, Палестинаның әр түрлі аймақтарында оқытушы, сот болып қызмет атқарады. Хизбут-Тахрирді 1952 жылы құрады. Осыдан кейін бүкіл еңбек жолын ұйымның идеологиялық негіздерін айқындайтын еңбектер жазуға арнайды. Иордания, Сирия және Ливияда тұрды. Бейрутта өмірден өтті. Набханидің бастапқыда Иордания Мұсылман Бауырлар ұйымымен байланысы болды. Жиналыстарына қатысып, конференциялар берді. Тіпті аталған ұйымның басшысы Хасан әл Банна жайлы, оның пікірлері туралы оң ұстанымдарын білдіріп отыратын. Алайда бұл ұзаққа созылмады. Мұсылман Бауырлардан бөлініп өз алдына ұйым құрды. Көптеген адам оны кері қайтаруға тырысқанымен нәтижесіз аяқталды.
Набханидің өлімінен кейін ұйымның басына Абдулқадим Заллум отырады. Осыдан кейін ұйымның Иорданияда, Ливияда бөлімшелері ашылады. Иордания бөлімшесінің басшысы Шейх Ахмед Даур мемлекеттік төңкеріс жасауға әрекеттенді деген айыппен тұтқындалады. Кейіннен бостандыққа жіберіледі. Мысырда 1984 жылы Хизбут-Тахрирға мүше отыз екі адамның сотқа тартылғаны жарияланды. Оларға билікті төңкеруге тырысқан деген айып тағылады.
Хизбут-Тахрир алғашқы кезде Иордания, Сирия және Ливияда белсенділік көрсетті. Сосын бұл әрекет әр түрлі Ислам елдеріне таралды. Европада, әсіресе Австрия мен Германияда көрініс берді. Бейрутта апталық әл-Хадара атты газеттері бар. Өздері қызмет етіп отырған елдерді вилаят (әкімшілік аймақ, облыс) деп атайды. Ұйымның қызметін әрбір вилаят ішінде құрылған бір аймақтық комитет қадағалайды. Бұл комитет үш пен он адамнан тұрады. Вилаят комитеттері құпия басқару органына бағынады.
Хизбут-Тахрир ұйымының негізгі көзқарастары мен ұстанымдары төмендегідей:
- Әуелі араб, сосын Ислам елдерінде исламдық мемлекет құру арқылы ислами өмірді қалпына келтіру ең басты мақсаттары болып табылады. Бұл әрекет сосын ислам ұлты арқылы мұсылман емес елдерге жеткізілетін болады.
- Ұйымның бағдарламасында көрсетілген негіздер бойынша әрбір қоғамда адамдар екі қалың қабырғаның ішінде өмір сүреді. Бірі сенім, екіншісі идеологиялық қабырға. Екіншісі адамдар арасындағы қатынастар мен өмір салттарын реттейтін режимдер қабырғасы болып табылады. Егер мұндай қоғамды іштен өзгерту керек болса шабуылды сыртқы, яғни идеологиялық қабырғаға жасау қажет. Осылайша саяси төңкерістің алғашқы сатысы саналатын идеялық қақтығыс басталады. Осы тұрғыдан Хизбут-Тахриршылар төңкерісті үш сатыға бөліп қарастырады. Бірінші сатыда ойлар, идеялар түсіндіріледі. Екінші саты - идеялық төңкеріс жасалып, мәдени, саяси жолдар арқылы қоғаммен біте қайнасып, араласып кету. Үшінші сатыда билікті түбегейлі түп-тамырымен құлату арқылы қолға алу жүзеге асырылады. Ұйымның ұстанымы бойынша үшінші сатыны жүзеге асыру барысында бір үкімет басшысынан, саяси партиялардан, діни ұйымдардан, елшілерден көмек сұрауға болады.
- Тақиуддин ән-Набханидің ойынша Ислам мемлекетінің құрылуына кедергі келтіретін мына жәйттер өте маңызды саналады:
а) Исламға жат дүниетанымдар ислам әлемін жаулап алған. Білім беру бағдарламаларының барлығы империалистердің қойған талаптары мен қалаулары бойынша құрылып, жүргізілуде.
ә) Кейбір мәдени элементтер асыра сілтеніп, халықаралық құндылықтар ретінде қабылдануда. Ислам әлеміндегі қоғам исламдық емес өмірдің қамауында қалған.
б) Мұсылмандар мен билік арасындағы үлкен алшақтықтың болуы, әсіресе билік пен экономикалық саясаттағы қателіктердің көрініс беруі, мұсылмандарды ислами өмірді ұстанудың мүмкін еместігі туралы пікірге жетелеуде.
в) Ислам елдерінде батыстық негіздерге сүйенген және капиталистік жүйені ұстанатын үкіметтер орныққан. Ұлтшылдық, руластық немесе социализмді қолдайтын қоғамдық пікір қалыптастырылуда.
- Исламға қайшы жерлері былай көрсетілген:
а) Адамдардың идеологиялық және саяси жағынан қалай болу керектігі талданып көрсетілгенімен, моральдық-этикалық жақтары ашылып көрсетілмеген. Сондай-ақ исламдық емес сыртқы күштерден билікке жету үшін көмек алуды дұрыс санайды.
б) Ұйымның ұстанымдарын оқыған адам, олардың жалғыз мақсаты билікке келу екендігін көреді. Өздері орналасқан жерлерде ағымдағы жүйеге қарсы екендерін жариялауы үнемі тұтқындалуға жол ашқан.
в) Ислам негіздеріне қайшы пәтуалар, діни үкімдер ортаға қойған. Мысалы шариғатқа тікелей қайшы саналатын мұсылман емес ер немесе әйелдің ақылдастар кеңесіне мүшелігін мақұлдау, бөтен әйелдің бетінен сүю, әйелдің шалбар киюі және бұл мәселеде күйеуіне бағынуға міндетті емес екені, ислам әскерінде мұсылман емес (кәпір) қолбасшының болуын дұрыс санау, кәпірлермен соғысу барысында кәпір мемлекеттің жоспары бойынша тыңшы бір қолбасшының бұйрығына бағынып соғысуды қолдау секілді пікірлерін көрсетуге болады [138].
Хизбут-Тахрир - діни-экстремистік ұйым ретінде Қазақстанда қызмет етуіне тыйым салынған ағымдардың қатарына жатады. Бұл ағымның республика аймағында көрініс беруі тәуелсіздіктен кейінгі жылдарға тура келеді. Исламдағы кертартпа ағым саналатын Хизбут-Тахрирдің үнпарақтарын тарату барысында 2002 жылы Кентау қаласының үш азаматы қолға түседі. Үнпарақтарда антитеррористік коалицияны қолдау Исламға жасалған қастандық екені және мұны құруға ұйытқы болып отырған АҚШ-қа қолдау көрсету ислам бойынша тыйым салынған ауыр қылмыс саналатындығы айтылған. Аталған ұйымның басшыларының баспасөз органдарына берген түсініктемелеріне қарағанда, олардың Орта Азиядағы елдерді күшпен құлату ниеті жоқ, ұйым қызметі тек бейбітшілік жолмен, тәлім-тәрбие беру арқылы жүргізіледі. Алайда нақты жағдай олар айтқандай болмай шықты. Оңтүстік Қазақстан облысындағы, әсіресе Түркістанның тойы кезіндегі лаңкестік әрекеттері қауіпсіздік органдарының оларды қатаң бақылауға алуын қажет етті. Аталған ағым тарапынан жасалмақшы болған көптеген лаңкестік әрекеттердің қауіпсіздік органдары тарапынан алдының алынғаны баспасөз беттерінде, теледидарда жариялануда.
Билет №7
1.Суннизм және шиизм арасындағы айырмашылықтың діни, саяси негіздеріне талдау жасаңыз. Шииліктің қашан пайда болғандығы турасында сунниттік және шииттік ғұламалар арасында әртүрлі көзқарастар орын алғаны сияқты шиитік ғұламалар арасында да бір пікір қуатталмаған. Мұның басты себебі - шиизмнің нақты қай уақытта шыққандығының белгісіз болуы. Шииттік авторлардың бір бөлігі имаматты пайғамбарлықтан бұрын қоюға талпынып, пайғамбарларға келген кітаптар мен парақтарда Алидің уалилігі жазылғандығына екпін берсе, шианың көпшілігі Али жақтастарының ардақты Пайғамбар дәуірінде оның қолдауымен пайда болғандығына және дамығандығына, Алидің ерекшеліктеріне байланысты Пайғамбар оны сүйіспеншілігімен тәрбиелегендігіне және Пайғамбардың дүние салуынан соң Алидің имамдығын жақтаған Салман Фариси, Әбу Зарр әл-Ғыфари, Аммар бин Ясир сияқты сахабалардың Али шиасы ретінде аталған дығына тоқталады.
Классикалық сунниттік көзқарас тұрғысынан қарағанда ардақты Пайғамбардың дүние салуынан соң халифа болатын адам туралы нақты және айқындаушы насс немесе өсиет болмағандықтан ансар мен мухажирдің ел басшысы туралы әрқилы көзқарастары ұсынылса, Алидің кейбір жақындары мен Алиді жақтайтын сахабалар халифалықты Алиге өткен мұра деп есептеген. Олардың пікірі бойынша егер ардақты Пайғамбар мұра ретінде бір дүниені жақындарына қалай қалдырса, саяси мәндегі мұра да солай болуы тиіс. Әһли сунна және шиа тарихшылары алғашқы кезеңде Әбу Бәкірдің халифа сайлануына Алидің риза болмағандығын, оған біршама уақыт биат жасамағандығын бірауыздан мақұлдайды. Алидің Әбу Бәкір мен басқа да алдыңғы қатарлы сахабаларға өзінің халифалыққа анағұрлым лайықты екендігін білдіріп, Құрайш Пайғамбардың тектік ағашы, ал әһли байт осы тек ағашының жемісі екендігін айтқандығы туралы мәліметтер келтіріледі.
2. ДАИШ террорлық ұйымының қызметін ұллтық қауіпсіздік тұрғысынан бағалаңыз. ДАИШ - ислам атын жамылған радикалды, аса қатыгез әскери террорлық ұйым. Ирак және Шам Ислам Мемлекеті (ИШИМ) 2014 жылдан бері Ирак және Сирия аумағында әрекет етіп отырған және осы аймақта халифат орнатуды көксейтін, қорғаныс күштері мен бейбіт тұрғындарға қарсы соғысып жүрген салафиттік жихадшыл ұйым. ДАИШ-тың қатарында тек қана араб ұлтының өкілдері ғана емес, әлемнің түкпір түкпірінен келіп соғысып жүрген адамдар өте көп. Солардың қатарында Қазақстаннан шыққан азаматтар да бар екені интернет желілері арқылы жарияланған бейнероликтерден белгілі болды. Сирияға ДАИШ қатарында соғысуға еліміздің ер азаматтары мен қатар әйел азаматтардың да қатарының көп екені анықталды. ҰҚК тарапынан берілген ақпарат бойынша 400-ге жуық азамат бар екен. Бұл ұйым заңсыз мұнай саудасының арқасында ең соңғы заманауи қару жарақтармен жасақталған. Қазіргі кезде ДАИШ-ке қарсы тойтарыс беру мақсатында халықаралық коалиция құрылып, оған әлемнің көптеген мемлекеттері қосылған. Дей тұрғанмен ДАИШ террорлық ұйымын әлі күнге толыққанды тоқтату мүмкін болмай тұр. Көп елде Ислам мемлекеті лаңкестік ұйым ретінде танылып, оның қызметіне тыйым салынған. 2015 жылдың 15 қазанында осы елдердің қатарына Қазақстан да қосылды. ДАИШ террорлық ұйымының идеологиялық негізін салафиттік, жихадшыл, такфиршілдік таныс құрайды. Жихадшыл ағымы өткен ғасырдың соңында мұсылман бауырлар мен салафиттердің ықпалымен қалыптасты. Салафизм мен Саудиялық Уаххабизмнің арасындағы байланыс тұрғысынан келетін болсақ, Уаххабизмнің бірінші кезеңі Арабстан Уаххабизмі, екінші кезеңі Мысырдағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz