Алыс арақашықтықпен ұрыс әрекетіне оқыту
Ө.Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті
Дене шынықтыру спорт және туризм факультеті
Дене шынықтыру, спорт және туризм теориясы мен практикасы кафедрасы
Сандибеков Адилжан Адильханович
БОКСШЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ, ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
Курстық жұмыс
5В010800- Дене шынықтыру және спорт
Ғылыми жетекші: Сафаргалиева Г.Н.
Аға оқытушы,
Педагогика ғылымдарының магистрі.
Қостанай,2020 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
1 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5-9
1.1 Жаттықтыру сабақтарында боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негізгі ережелері мен қорғаныс әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ...5-9
1.2 Бокс қозғалысындағы техникалық, тактикалық дайындығының арақашықтық түрлері мен сақтау тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...9-13
2 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдірудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .14-19
2.1 Боксшының техникалық, тактикалық дайындық кезеңдерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-19
2.2 Боксшының психологиялық дайындықта шыңдау жолдарының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19-26
2.3 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының ағзаға әсері мен қимыл дамуының үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26-36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37-38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 39- 40
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі таңдағы қоғам өмірінің экологиялық, экономикалық және әлеуметтік жағдайларының түрлі себептерінен, сондай-ақ жалпы білім беретін мектептер мен басқа да жоғары білім беретін оқу орындарында дене тәрбиесі мен спорт жүйелерінің нашарлауына байланысты оқушылар мен жас жеткіншектердің денсаулықтары төмендеп, жылдан-жылға аурулардың саны көбеюде. Бұл жағдай қоғамның да, мемлекет басшыларының да алаңдаушылығын туғызуда.
Осыған орай халықты, әсіресе, болашақ жастардың дене тәрбиесі жүйесін жақсартуға мемлекет тарапынан әр жыл сайын бірнеше шаралар жүзеге асырылып, заңдар қабылдануда. Мысалы, Қазақстан Республикасының Түңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының 1996-2000 жылдар аралығында жалпы бұқаралық спортты дамытудың мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлығына қол қойса [1996 ж.], 1997 жылы Қазақстан-2030 бағдарламасын жолдады [1,2,3,4].
Жалпы орта білім беру жүйесінде оқушыларға дене тәрбиесін оқытуда жүргізіліп жүрген педагогикалық зерттеулерде бокс спорт түрімен айналысушылардың жас ерекшеліктеріне және психологиялық, физиологиялық әсерін анықтау негізгі мәселеге айналып отыр. Себебі Қазақстандағы мектеп оқушыларының жекелей денсаулық көрсеткіштері мен дене дайындығының нақты тенденцияларының төмендеуі аталған мәселенің қазіргі уақыт талабына сай оқушылардың дене тәрбиесі жүйесінің әдістемелік негізделген ғылыми тұрғыда шешім шығаруды қажет етеді.
Сонымен, оқушылардың дене тәрбиесінің қазіргі уақыттағы талап етіп отырған деңгейлерінің арасындағы қарама-қайшылық оқушылардың дене дайындығын жетілдіруге педагогикалық мүмкіндіктер туғызатын спорттық үйірмелер оның ішінде бокс спорт түрін кең көлемде қолдану мәселесі ұсынылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - Қазіргі жағдайда оқушылардың жеткіншек және жасөспірім кезеңдегі боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдіруді әдістемелік тұрғыдан негіздеу және тәжірибелік мақұлдау әдістемелік ұсыныстар жасау.
Зерттеу жұмысының міндеті:
1. Қазақстандағы спорт пен дене тәрбиесінің педагогикалық жүйесін және әлеуметтік даму негіздерін ашып көрсету;
2.Спорттық үйірмелердегі оқушылардың жас ерекшелігіне сай дене
тәрбиесінің ерекшеліктерін анықтау;
3. Спорт мектептерінде жаттығатын балалар мен жасөспірімдердің дене сапаларын бокс спорт түрі бойынша жан-жақты дамыту;
4. Бокс спорт түрі бойынша жаттығушылардың физиологиялық және психологиялық жағдайын анықтау;
5. Жаттығушылардың бокс спорт түріне байланысты жас ерекшеліктерін
анықтау, жаттығу сабақтарын жүйелеу әдістерін енгізу;
Жеке тұлғаға спорт түрінің техникасы мен тактикасын меңгертіп,
салауатты өмір салтын ұстауға дағдыландыру.
Курстық жұмыстың нысаны. Зерттеу жұмысының нысаны ретінде Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негіздерін жетілдіру тақырыбы алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Жалпы білім беретін мектептер мен спорттық үйірмелерде оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай қимыл-қозғалыс қабілеттерін жетілдіріп, денсаулықтарын жақсарту мақсатында боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдіру мен әдістерінің жаңа, тиімді жолдарын тауып, концептуалды үлгісін жасап, практикаға енгізілуінде.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен тұрады.
Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негіздерін жетілдіру аспектілері
1.1 Жаттықтыру сабақтарында боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негізгі ережелері мен қорғаныс әрекеттері
Бокстың даму барысында шайқастық жағдайдың талаптарына жауап беретін көптеген бастапқы ережелер пайда болып көрінеді.
Бастапқы ережелер төмендегілерді атқаруы тиіс.
А) Боксшыға қарсыласының соққыларынан максималды қорғанысты қамтамасыз ету;
Б) Боксшыға қарсыласына шабуыл жасауы үшін мүмкін беру. Шайқастық тұрыс түсінігін бастапқы ереже деп түсіну қабылданған, бұдан боксшы барлық уақытта дайын болуға мүмкіндік беретін тиімді шайқастық позициялардың (ұстанымдардың) жіберілу мүддесін ескерте алады. Осылайша, боксшының шайқастық тұрысы іс жүзінде шабуыл үшін және қорғаныс қолданылатын әмбебап бастапқы шайқас ережесі болып саналады. Әрбір боксшыға белгілі бір шайқастық тұрыс тән екендігі. Оны спортшының психикасы, физикалық дамуы, анықтайды. Ол жекеше, себебі жеке тұлғаның психикалық және физикалық қасиеттерін едәуір толық қолдануға ықпал етеді. Сондықтан да болар-Қаншама боксшы болса, шайқастық тұрыс да соншалықты деп айтылады. Алайда оқытуды барлығына бірдей типтегі (тұрпаттағы) тұрыстан бастайды. Шайқастық тұрыс жағдайында спортшы қарсыласына жартылай бұрылып тұрады. Сол қолын шынтағына бүге тұрып, алға созу арқылы бесбармақ буындарын бүге отырып, оның басын қарсыласына бағыттайды. Жұдырық сырт жағы мен оңға қарай, иектен жоғары, шамамен 30-40см бағытта ұсталады. Сол қолдың шынтағы денеден әдетте 10-15 см қашықтықта ұсталады. Ол қарсыласының жұдырығынан жүрек тұсын қорғайды. Оң қолдың жұдырығы жартылай жұмылады және иек астынан оңға таман болады; шынтақ денеге, жамбас сүйекке тоғысады. Ол бауыр орналасқан аумақты жауып ұрады. Бас алға қарай, иек сол жақ бұғанаға түйіседі. Боксшы қарсыласына маңдай астынан қарайды. Денені бос алады, сол жаққа қарағанда сәл жоғары көтеріледі, ішті тартып ұстайды. Дене салмағы сәл бүгілген аяқтарға тең бөлінеді, ал оң аяқ арт жақта жартылай қадамда оңға қарай орналасады. Өкше еденнен 3-5 см көтеріліп, алдыңғы бөлікке салмақ салады. Екі жақ та бір-біріне параллель орналасып, жарты айналымда оңға бұрылады.
Боксшының орын ауыстыру тәсілдері. Боксшы үшін статикалық ережелер толығымен болмайтындығы тән. Ауысудың жеңіл болуы мен шапшаңдығы қорғаныс үшін де, шабуыл үшін де шешулі рол атқарады. Боксшының алаңдағы (ринг) ауысуы немесе ерсілі-қарсылы жүруі шапшаң әрі тосын. Бағытты ауысулар шайқастың әрбір жаңа кезеңінде өзгеріп отырады. Сол кезеңде ерсілі-қарсылы жүруден шабуыл мен қорғанудың белсенді әрекеттерінің орындалуы тікелей қатысты.
Аяқтардың дұрыс орналасуынан боксшы шайқас барысында қажетті қимылдарды орындауға мүмкіндік алуы тиіс. Негізінен боксшы алаңда аздаған тайғанақ қадаммен жылжиды, бұл әрекет табанның алдыңғы бөлігі арқылы жүзеге асады. Әуелі алдыңғы және артқы бағыттағы жекелеген қадамдар игеріледі. Ерсілі-қарсылы жүру кезінде боксшы дененің салмағын арттағы аяғына салады, осылай алдыңғы аяғын босата отырып еденнен жеңіл (аздап) көтереді және оң аяғымен түрткі жүргізіледі. Сол аяқ бір қадам алға белгіленген бағытқа басады, ұлтаннын еденге тигізеді, содан кейін барлық табанға толық тұрады. Арттағы қалған аяғы алдыңғыға тартылады және бастапқыға аналогиялық жағдайда орналасады. Дене салмағы екі аяққа тең бөлінеді [5].
Егер боксшыға қарсыластың шабуылы мен қарсы шабуылдауынан және шапшаңдығынан қорғану; ынтасына тосқауыл болу; қарсыласты жалықтыру; қарсыласты әшкерілеу; соққы алған соң өз-өзіне келу; қарсы соққыны даярлау; арнайы тактикалық мақсатта келесі шабуылдау әрекетіне дайындық ретін де бірқатар қорғаныс әрекеттерін үздіксіз шабуылдауға қарсы қою қажеттілігі туындаған қорғаныс әрекеттері қолданылады. Қорғаныс әректтері көрсетілген міндеттерінен басқада боксшы қарсы және жауап ретіндегі қарсы шабуылдау ықпалдарын яғни, қарсыластың қайта қайтару әрекеттерін жая отырып үздіксіз шабуылдау мүмкіндігін береді.
Жеке шабуылдау не қарсы шабуылдау уақытында боксшы келесілерден қорғанады.
-өзі шабуылдаудан кейінге жауап ретіндегі не қарсы соққылардан. Жауап ретіндегі соқыға қарсы қорғану назар аудару мен шабуылдан қорғанысқа шапшаң көшуді талап етеді.
Соққыдан қорғанысқа және қайтадан соққыға шапшаң өту көбінесе боксшы соққы кезінде тепе-теңдік сақтаған жағдайда ғана мүмкін:
-қарсы соққыдан (оның алғашқы шабуылдауды соққысына). Мұнда боксшы көбінесе бүгуді пайдаланады, өз қозғалысының бағытын өзгертеді.
-шабуылдаушы боксшының екінші соққысына сүйенетін қарсы соқыдан. Бұл шабуылдаушы үшін өте қиын жағдай, себебі одан шабуыл уақытында айрықша көңіл аударады және ұрысты орта және жақын арақашықтықтарда дамыта және шабуылды ұзбей отырып шабуылдаудан қорғаныс әрекетіне шапшаң көшу шеберлігін талап етеді.
Ұрыс орта және жақын арақашықтықтарда дамыған уақытта қорғану сипаты да біршама өзгереді. Соққылар бұл кезде шапшаң және көбіне аз амплетудада беріледі. Сондықтан соққымен кезектестіріп қорғануды қолдану қиын; олар дәл және шапшаң болуы және аз амплетудамен берілуі тиіс. Шабуылдаушы (қорғанады) соққыдан қорғауға және қайтадан соққыға шапшаң өтуі тиіс. Оқытудың бастапқы кезеңінде негізгі міндет боксшыны дұрыс қозғалысқа үйретуден тұрады (соққы, қорғаныс, финт пен қарсы соққы). Боксшы белгілі тактиканы меңгергеннен кейін әр алуан күрделілікті ұрыс жағдайында, яғни әрекетті қас-қағым сәтте таңдау қажет болған қарсыластың белсенді қарсы әрекет жасауы кезіндегі ұрыс жағдайларында оны қолдануға үйренуі тиіс. Тек жаңа бастап келе жатқан боксшылар ғана сол қол соққысымен шабуылдауды әлі үйрене қоймайды, арақашықтықты дұрыс есептей алмайды, біресе қарсыласынан тым алыс, біресе тым жақын жерден табылады, соққы үшін қолайлы кезеңді таңдай алмайды, сасып-әбіржіп әрі қарай қалай әрекет жасау керек екенін білмей қалады. Көбінесе қорғана алмайды. Мәселен, шабуыл алдында иегін оң қолғабымен көлегейлей отырып, олар қарсыласы шабуылдағанда немесе өзі шабуылдай бастағаннан-ақ еріксіз ашып қояды. Көбінесе боксшылар арақашықтықты үзеді және бір-бірінен 2-3 қадам аралықта тұрып шабуылдауға тырысады, бірақ қарсыласына соққысы жетпейді. Сондықтан боксшыны шабуылдау мен қарсы шабуылдауға үйрете отырып мұғалім онда дұрыс техникалық дағдыларды ғана дамытып қоймай, оны арақашықтықты есептеуге және шабуылдау мен қарсы шабуылдау үшін кезеңдерін таңдауға үйретуі қажет. Шабуыл мен қарсы шабуылдауға даярлау үшін финті шебер қолдану маңызды. Қарапайым финтке (кеудеге соққы көрсету және бастан соққы, не басқа соққы көрсетіп кеудеден соққы беру) боксшы соққы техникасын меңгергеннен кейін бірден үйрету қажет. Сонда олар шабуыл мен қарсы шабуылдаудың дайындығының күшті құралымен қаруланатын болады және барынша ұйымдасқан түрде және ықпалды шабуылдай алады[6].
Оқытылатын негізгі тактикалық әрекеттерге үйрету және осындай қасиеттерді дамыту үшін (ықыластылық пен қозғалыс есі, реакция шапшаңдығы) жаттықтырушыға жаттығулардың көптеген санын іріктеу қажет. Олардың барлығы да есте сақтауды, байқағыштықты, ықыластылықты, қабылдау шапшаңдығы мен әр алуан ұрыс жағдайларына жауап беруін дамыту үшін тапсырмаларды бірте-бірте күрделендіру ұстанымы бойынша құрастырылуы тиіс. Боксшылар қолғап кигеннен соң бір-бірінен ұрыс арақашықтығынан тыс аралықта тұрады. Біреуіне алға және артқа қадам жасау тапсырмасы беріледі (немесе 2-3 қадам алға-артқа) ал содан соң алға қадам жасаумен сол қолмен тікелей бастан соққы беріледі. Ал екінші алға-артқа қадам қозғалысымен жауап қайтарады және соққыдан өтірік қорғанады. Бұдан соң осы жаттығуды ұрыс арақашықтығында орындайды және боксшы алға-артқа қозғала отырып қарсыласына тікелей соққы беріледі және соңында боксшылар залда ерікті қозғала отырып жаттығуды орындайды. Бұдан соң қарсы шабуылдауды үйренуге түседі. Боксшы екі жағдайда қарсы шабуылдай алады алғашқы боп қарсылас шабуылдағанда немесе қарсыластың шабуылын боксшының өзі шақыруының көмегімен ашылумен және басқа да жалған әрекеттермен арандатылған және даярланған жағдайда. Бәрінен бұрын қарсы шабуылдаушыға финттен соққыны ажырата алуға, соққы бағытын ажыратуға қарсы шабуылдау әрекеттерін шапшаң және дер кезінде жүргізуге үйрену қажет. Шабуылдаушы қарсы шабуылдаушы қарсыласының әрекетін айыра алуы тиіс: жауап ретіндегі немесе қарсы (аяқ қозғалысы кезінде, көкірек қозғалысы кезінде). Алдымен оқушыға боксшылар тұтқиылдық немесе маневрлеу жағдайында қойылған міндеттерді шешетін залда ерікті қозғалу кезінде және шектеулі қозғалыспен (бір орында жаттығу) таңдаусыз жаттығу беріледі [7].
Сол қолмен тікелей шабуылға қарсылас белгілі жаттықтырушы тапсырған қорғаныспен жауап береді (артқа шегіну, бұғу, сол қолмен тойтарыс беруі және қарсы соққы береді). Шабуылдаушы қорғаныстың бірін қолданады. Мәселен егер боксшы сол қолмен тікелей бастан шабуылдаса, оның қарсыласы артқа қарай шегінумен қорғануды пайдаланады және алға қарай шапшаң қозғалумен сол қолмен тікелей бастан соққы береді және (қайық қозғалысы түрінде) шабуылдаушы тойтарыс берумен қорғанады немесе боксшы сол қолмен тікелей кеудеге шабуылдайды, ал қарсылас оң алақанға тіренумен қорғанады және сол қолмен бастан қарсы соққы береді. Шабуылдаушы шегінумен қорғанады.
Қарсы шабуылдаушының әрекетін күрделендіру және жаттығуды ұрысқа жақындату үшін шабуылдаушы бастан және кеудеден соққы беру, ал содан соң финтті қолдану тапсырмасын алады.
Бірнеше мысалдар келтіреміз:
1. Шабуылдаушы сол қолмен бастан немесе денеден соққыны орындайды қарсылас не бастан кезекті соққымен артқа шегінеді, не басқа соққымен оң алақанға тіренеді. Шабуылдаушы екі жағдайда да келесі әрекеттер үшін бастапқы қолайлы жағдайды сақтай отырып қорғануды қабылдайды.
2. Шабуылдаушы кеудеден жалған және шын соққылап, бастан шын соққы береді; қарсыласы бұрын келтірілген мысалдағыдай қорғану мен қарсы соққыларды пайдаланады (финтті орындау кезінде ашық қалмауы тиіс). Шабуылдаушы қорғанады, ал қарсыластың финтқа жауап қайтару жағдайында ашық жерден шапшаң шабуылдайды.
3. Шабуылдаушы бастан жалған және шын соққы кеудеден шын соққы береді: қарсыласы бұрын келтірілген мысалдағыдай қорғанумен және қарсы соққымен жауап беруі тиіс. (финтті қолдану кезінде ашық қалмауы тиіс. Шабуылдаушы қорғанады, ал қарсыласының финтқа жауап қайтаруы жағдайында ашық жерге шапшаң шабуылдайды.
4. Шабуылдаушы бастан және кеудеден жалған және шын соққылар береді; қарсыласы бұрын келтірілген мысалдағыдай қорғанумен қарсы соққыны қолданады (финтті орындау кезінде ашық қалмауы тиіс. Шабуылдаушы қорғанады, ал қарсыластың финтқа жауап қайтаруы жағдайында ашық жерден шапшаң шабуылдайды.
Мұғалім ары қарай оқушылардың шартты ұрысын барлай отырып, олардың ұрыс әрекеттерінің мәнін сезіне бастағандығын, айналы ойлар мен талғамды, қарсыласты ұту мен алдауды игергенін, дұрыс тактикалық ойлай бастағандығын, ұрыста жақсы бағытталғандығын, бәсекелесінің әрекетін айыра алатындығын байқай алатын болады. Дегенмен алғашқы кезеңдерде олардың кемшіліктері көп болады. Шартты ұрысты жүргізе отырып олар жиі ашуланады және ұрыс құмарлығымен өз әрекеттеріне бақылауын жоғалтып алып, тапсырма жайында ұмытып кетеді, қорғануды ескермей, өзін ашық ұстап, соққы алмасымына ынталана жүгіреді. Шартты ұрыстарда әсіресе техниканың; барлық кемшіліктері жақсы көрінеді. Бұл тұрысты бұзудан, көсілмелі соққылардан тепе-теңдікті жоғалту мен қозғалыстан туындайды. Боксшының кемшіліктерін жөндеу үшін мұғалім қолғапсыз және серіктесу тактикасы мен техникасын оқытуға үздіксіз оралып, шартты ұрыстағы тапсырмаларды жеңілдетіп отыруы қажет. Сол қолмен басқа және денеге тікелей соққы берумен ұрыс әрекеттерін оқытуға егжей-тегжейлі тоқталуы қажет. Сол қолмен өзара ұрысты жүргізу кезінде боксшы арақашықтықты есептеуді, әр алуан құралдардың көмегімен қорғануды, қорғанудан шабуылдауға жылдам өтуді, маневр жасауды үйренеді бір сөзбен айтқанда бокстау негіздерін меңгереді және ұрыс кезінде оған қажетті ықыластылық, тапқырлық, ептілік сияқты қасиеттерді дамытады. Сол қолмен тікелей соққы көмегі кезінде ұрыс әрекетін үйрету уақытында боксшыны оң қолмен басқа және денеге тікелей соққы берудің техникасымен және одан серіктесіп қолғапсыз жаттығуларға сүйене отырып, тірену, шегіну, бұғу арқылы қорғанумен таныстыруға болады. Жаңа бастаушы боксшылар сол қолмен тікелей соққы көмегімен ұрыс әрекеттерін және оған сәйкес қорғануды меңгергеннен кейін сол қолмен тікелей соққы беруді үйретуге өте қажет [8].
1.2 Бокс қозғалысындағы техникалық, тактикалық дайындығының арақашықтық түрлері және сақтау тәсілдері
Боксшыны арақашықтық тактикасын меңгертуге оқыту. Тактикаға оқытудың негізгі міндеті-боксшы белгілі тактикалық мақсатта техникалық тәсілдерді пайдалануға үйрету, барлық үш арақашықтықта тактикалық әрекеттермен таныстыру. Әрекетке оқыту үрдісінде тактикалық ойлауға үйрету-серігін ұтуға, әр алуан айлалы ниеттерді талғауға дағдыландыру. Алыс арақашықтықпен ұрыс әрекетіне оқыту. Ұрыс әрекетіне оқыту тік тұру мен қозғалыстан басталады. Ұрыстағы тік тұру ұрыс әрекеттерін жүзеге асыру мен дайындау үшін барынша қолайлы бастапқы жағдай. Бұл жағдайдан боксшы қозғалып, қорғаныш, шабуылдап және қарсы шабуылдай отырып, қарсылас әрекеттерін жақсы үлгіде қабылдап және оған көңіл аудара алады. Әрбір арақашықтық үшін өзінің ұрыстық тік тұруы тән. Осылай, алыс арақашықтықтан ұрыс әдетте түзуленген тік тұрумен, әр ортада топтастырылған, жақында тағы да барынша жинақталған және төмен тік тұруда жүргізіледі. Ұрыстағы тік тұруды үйрету кезінде оқушының жұмыс істемейтін бұлшықеттері босаңсығаны өте маңызды-бұл боксшыға қажымауға ішкі зорланудан (психологиялық) қажуға және кез-келген қас-қағым сәттік әрекетке дайын болуға мүмкіндік береді. Боксшының ұрыстағы тік тұруы қозғалыспен бір уақытта үйретіледі.
Боксшы қозғалысысының екі негізгі тәсілі бар.
Жалғыз қадаммен қозғалтуды алыс арақашықтықта шабуылдау мен қарсы шабуылдауға дайындық кезінде, сондай-ақ орта және жақын арақашықтықтағы барлық әрекетте негізгі деп санау қажет. Осы тәсілмен алға қарай қозғала отырып боксшы сол аяғымен азғана қадам жасайды, сосын бастапқы жағдайдағыдай шамаланған мөлшерде олардың арасында арақашықтықты сақтай отырып оған сол аяқты созады. Боксшының созған аяғы еденмен сырғанап не оған тиіспестен қозғала алады. Бүйірлік деп аталатын сол не оң жаққа қадам жасау көкірек бұрылысымен де орындала алады. Жеке қадамдар біріккен екі немесе үш қадамға көше алады. Дегенмен бұл жағдайларда да (типтік техникада) барлық келесі біріккен жылжымалы қадамдар барлық уақытта жеке қадамдарды қайталайды. Әрі боксшы аяғының әрбір қадамынан кейін барлық уақытта ұрыстағы тік тұру үшін тән жағдайды сақтайды. Қозғалудың өзге тәсілі-секіріс алыс арақашықтықтан ұзақ уақыт маневрлеу кезінде, әсіресе қарсылас айналысындағы қозғалыс уақытында одан жалт беру немесе ұрысты қабылдамау үшін қолданылады. Осы тәсілмен алға және солға қарай қозғала отырып, боксшы алға немесе солға қарай сол аяғымен қадам жасайды (қадам жылжымалы қозғалыспен оған оң аяғын қосады. Бұдан кейін ол сол аяғымен адамдап ұрыстағы тік тұруға тән жағдайға оралады. Артқа және оңға қозғала отырып боксшы алғашқы адымдаушы қозғалысты жылжып сол аяққа қоса отырып оң аяғымен жасайды. Бұдан кейін сол бағытта оң аяғымен қосымша қадам жасай отырып, ол ұрыстағы тік тұруға қайта оралады. Осындай қадамды бірнеше рет қайталай отырып, боксшы секіріс жасай отырып қозғалады. Ұрыста секірістер көбінесе шеңбер бойынша жүргізіледі. Біліктілігі бар боксшылар ұрыста жасалған жағдайға байланысты бір қозғалысты қолданады. Дерлік рингтағы барлық рингте сол қолмен соққы және одан қорғаныс қолданылады. Осындай соққы толығымен меңгерген және одан жақсы қорғана алатын боксшылар шебер. Тек сол қол соққысын пайдалана отырып ұрыста жеңген ринг шеберлерінің жағдайлары белгілі. Әдетте мұндай соққылар ұрыста әр алуан тактикалық мақсатттарда қолданылады.
Боксшы алға қарай қадам жасай отырып, жеке тікелей сол аяғымен қарсыласқа күтпеген жерден шабуылдай не қарсы шабуылдай алады, немесе шегініп және нақты соққылар бере отырып оның тегеурінін тежей не орнына тұрып осы соққы көмегімен қарсыласын тоқтата алады. Сол қолмен тікелей соққы соққылар сериясына енуі немесе қайталама ретінде қолданылуы мүмкін жалған соққы көмегімен боксшы қарсыласын шын соққыдан алаңдата отырып кезекті шабуылды не қарсы шабуылдауды даялайды. Сол қолмен тікелей соққыны пайдалана отырып боксшы реакция шапшаңдығы, дұрыс жүргізу үлгісі, қарсыластың қорғану жөнінде түсінік құрай отырып ұрысты барлауды жүргізеді және оны шабуылға немесе қарсы шабуылдауға шақырады [9].
Алыс арақашықтықта ортаға қарағанда боксшыға шабуылды бастау әрқашанда қиын, өйткені, соққы зонасынан тыс табыла отырып қарсылас бастапқы қозғалыстарды біршама жеңіл қабылдайды және оларға қорғану қозғалыстарымен жауап қайтарып үлгере алады. Шабуылдау мен қайта шабуылдау аңдаусызда қарсыластың үстінен шығу үшін боксшы соққы дайындай отырып, жалған әрекеттермен және арақашықтықта үздіксіз өзгертумен назарын аударып, отыруы қажет. Егерде қарсылас оған қорғаныспен жауап қайтаратын болса, боксшы ашық жерде кенеттен соққы береді. Егерде жауап ретінде қарсылас шабуылдауды бастаса, боксшы оны қарсы шабуылдаумен басып озуы тиіс. Екі жағдайда да боксшы қарсылас үшін оның әрекеттері күтілмеген болуына ұмытылады, қарсыласты адастырса жеңілді; қажет емес қозғалыстарға алып келетін жалған және даярлаушы әрекеттердің шебер және күрделі жүйесі шебер қорғаныс пен шапшаң соққылардың үйлесімі алыс арақашықтықтағы ұрысты әдемі де мазмұнды етеді. Алыс арақашықтықта ұрысты кейбір жүргізу боксшыдан психологиялық қасиеттер мен қабілеттіліктердің толығымен белгіленген талап етеді. Бәрінен бұрын шабуылдаушы қорғанысы және қарсы шабуылдаушы әрекеттерді қабылдау үшін боксшы қарсыластың барлық әрекеттері мен қозғалыстың барлық әрекеттері мен қозғалыстарын көруі және оларды айыра алуы қажет қарсыластың қозғалысы мен әрекеті қас-қағым сәтте айыру үрдісі алыс арақашықтықтағы ұрыста жылдам болуға тиісті күрделі қозғаушы реакция бөлігі болып табылады боксшы бастапқы жағдайлар мен қозғалыстардың өте үлкен санына жауап қайтарады.
Қарсыластың бастапқы әр алуан жағдайлары мен бастапқы қозғалыстарын көру мен айыру және оған өзінің жауап ретіндегі әрекетін ұйымдастыру үшін боксшы жақсы қозғалыс есіне ие болуы қажет. Егер боксшы үлкен ықылас көлеміне ие болмаса, онда ол қарсыластың әр алуан қозғалыстарын, шабуылы мен қорғанысын тез арада бағалай алмайды. Егер де ол өзінің шабуылдаушы және қарсы шабуылдаушы әрекеттері мен оған қарсыластың соққы әрекеттеріне бір уақыт қашықта ықылас болу жағдайында болмаса да, ұрыс әрекеттерін табысты жүргізіп және қарсыластың соққыларынан қорғана алмайды [10].
Боксшыға қарсыласта қажетті арақашықтықтан табылуға және соққы алмастан, өзінің соққысы мақсатқа жеткізетін арақашықтықты табуға, (соққыдан тыс) арақашықтықты шабуыл және қайта шабуылдау арақашықтығынан және керісінше ауыстыруға мүмкіндік. Алыс арақашықтықта ұрыс жағдайларын үздіксіз өзгерту , егер боксшы шапшаң қозғала алатын болса мүмкіндік. Барлық көрнекті боксшыларда арақашықтықты ұрыста аяқ жеңіл қимылдайды. (бұны құрғақ қимыл деп атайды)[11].
Орта арақашықтықта ұрыс сипаттамасы. Орта арақашықтықтағы ұрыс не шабуылдау немесе қайта шабуылдау әрекеттерін дамыту ретінде де боксшының тактикалық міндетіне енетін немесе оның ұрыс үлгісіне тән ұрыс әрекеттерінің белгілі, алдын-ала ойластырылған ұзақ тәсілі ретінде жүзеге асырылуы мүмкін. Алыстан орта арақашықтыққа ену боксшыға шамамен алыс арақашықтағы ұрыстағыдай талаптарды қояды. Ұрыс елеулі уақыт бойына қарсылас соққысы зонасында жүргізілгенде ерекшелігі көрініс береді. Орта арақашықтықтағы ұрыс техникасы үшін ринг бойынша шектелген қозғалыста тұлға ауысуы топтастырылған тік тұру тән болады. Орта арақашықтықта қорғаныс пен соққының айырықша автоматтандырылған сериялары (қорғаныс пен соққының таңдалған серияларымен қатар) және жеке акценттелген соққылар да қолданылады. Соққылар (қысқа тікелей төменге бүйірлік және осылардың арасындағы аралық) негізінен, кеуденің айналмалы қозғалысы есебінен беріледі, ал қорғаныс ретінде басты үлгіде тасалану, тірену және бүгу қолданылады. Қорғаныс пен соққы серияларында арқа бұлшықеттерінің белсенді қатысуын қабылдайтындығына байланысты олар соққыға дейін және кейін белгілі шамада босатуы қажет. Орта арақашықтықтағы ұрыста боксшы қозғалыс пен реакцияның айрықша шапшаңдығына ие болуы тиіс. Ұрыс әрекеттерінің жиілігі мен жоғарғы тығыздығы жұмыс істейтін бұлшық еттерді қысқартқан оларды босаңсытуға және керісінше жағдайға қас-қағым сәтте өтуді талап етеді. Орта арақашықтықтағы ұрыстың өткізу жағдайында боксшы, бір жағдайдан, ықыластың жоғары тұрақтылығына ие болуы екінші жағынан өз назарын соққыдан қорғанысқа және керісінше шапшаң аудара білуі керек. Егер орта арақашықтықтан ұрыс алыс арақашықтықтағы ұрыстың ажырамас бөлігі боп табылса, алыс арақашықтықтан берілген кез-келген соққы орта арақашықтықта аяқталады. Онда жақын арақашықтықтағы ұрыс барлық уақытта әдейілеп және мәжбүрліктен туындайды. Егер де боксшы көбінесе дене жарақаты мығым, аласа бойлы, көбінесе қысқа соққыларды қолданатын оның қарсыласы үшін қолайлы емес дәл осы қысқа соққылар арақашықтығында табысқа жете алатын ұпай жинауда қарсыласты қажыту жағдайда ғана ол әдейлеп туындайды. Бұл үшін жақын арақашықтықтан ұрыс боксшылары шарасыз және жабықтыратын болуы тиіс. Кейбір жағдайларда боксшылар орта арақашықтықтағы қарсылас соққысынан қаша отырып уақытша демалу үшін жақын арақашықтықта болуды пайдаланады.Ұрысты жақын арақашықтықта жүргізу боксшыдан жоғары дамыған бұлшықет-қозғалыстық сезімдердің болуын өз серігін серігін сезіну мен босаңсу шеберлігін, үлкен арнайы шыдамдылықты, күш-қуат пен тұрақтылықты талап етеді [12].
Жақын арақашықтықтағы ұрыс әрекеттеріне оқыту
Бастаушы боксшы жақын арақашықтықтан ұзақ уақыттық ұрыс жүргізу үшін оған қажетті қасиеттерге әлі ие бола қоймайды. Сондықтан бәрінен бұрын оны жақын арақашықтықтағы тек негізгі әрекеттерге үйрету қажет жеке шабуылдау мен қарсы шабуылдауды жүргізумен оған ену алыс арақашықтыққа шығу: қарсылас әрекетіне кедергі келтіру, жақын арақашықтықтағы шабуыл мен қарсы шабуылдан қорғану. Жақын арақашықтықтан шығу және соққыдан, одан қорғануды оқытудан бастаған мақсатқа сәйкес. Алдымен боксшыны тұруға және қозғалта үйрету қажет. Боксшыға серігімен қозғалыс жасау және әралуан тұру жағдайында машықтануды ұсыну пайдалы. Боксшылар жақын арақашықтықта әралуан бағытқа ие болады және дене салмағының бөлінуін, оның бөліктерінің босаңсуын т.б. сезінуге ұмтылады.
Соққыға, қорғануға және жақын арақашықтықтан шығуға үйрету.
Соққы беру және қорғаныс әрекеттерінің ерекшелігі серіктер арасындағы минимальды арақашықтылықпен және олардың денесінің орналасуымен (белдің бүгілуі, аяқтың тізеден қатты бүгілу) анықталады. Барлық соққылар (жеке, арнайы акценттелгенді қоспағанда) негізінен иық пен қол қозғалысы есебінен, және өте елеусіз дәрежеде дене мен аяқ қозғалысының есебінен беріледі. Жақын арақашықтықта бәрінен көбірек қолданылатын қапталдық соққылар мен төменнен соққы басқа арақашықтықтардағы дәл осы соққыдан қозғалыс координациясы бойынша ерекшеленеді. Жақын ұрыстағы соққылар үшін қозғалыстың аз амплитудасы, бұлшықет ықшамдалуы мен кернеуінің барынша ширақ ырғағы тән. Соққыда негізінен дененің жоғарғы бөлігінің бұлшықеттері қатысады. Жақын арақашықтықтағы ұрыста иық пен қол босаңсуы ерекше мәнге ие болады. Тек сол ғана боксшыға қысқа күшті соққылар сериясын беруге және соққыдан жылдам қорғануға өтуге мүмкіндік береді. Тікелеп қарсыласқа тікелей жақындай отырып, оның иығына немесе білегіне қолын қойып боксшы қарсылас әрекетіне кедергі жасай алады, бұдан кейін шегініп, алыс арақашықтыққа шығады (қарсыласпен ұзақ жанасуға ережеде тиым салынғанын ескереді). Жақын арақашықтықтан шығу тіренумен қорғанып қарсыластан бірден шегініп, артқа немесе бір жанға қадам жасағаннан кейін қолайлы. Жаттықтырушы боксшылардың назарын иін бұлшықеттерінің босаңсуына аудару, белгілі нүктедегі соққыға, жұдырық орналасуына, соққы кезіндегі сақтануға көңілін бөлуі тиіс. Алдымен қозғалыс тең дәрежелі қарқында орындалады, ал сосын қарқын өзгереді, әрі жылдамдық соққы соңына келеді. Кейбір қорғаныстардың үйренуді алдымен қолғапсыз серікпен жаттығуларда жүргізуге болады. Серіктер жақын арақашықтықтағы тұрыстан табылады, олардың бір қапталдық соққы төменнен және қапталдық соққы береді, ал екіншісі серігінің иығы мен білегіне бастырмалата отырып, оларды тоқтатады [13].
Бұдан кейін жақын арақашықтықтан соққылар мен қорғаныстар қолғаппен жаттығуларда үйретіледі.
Ұрыстағы тұрыстан табыла отырып, боксшылардың бірі:
1. денеге төменнен жеке екі дүркін және сериялы соққылар береді, екіншісі білекке таянумен қорғанады.
2. бастан жеке екі дүркін және сериялы қапталдық соққылар береді, екіншісі білекке бастырмалатумен қорғалады.
3. денеге (басқа) төменнен соққы береді, екіншісі тіренумен қорғанады.
4. бастан (денеден) қапталдық соққы береді, екіншісі тіренумен қорғанады.
5. бастан және денеден төменен және қапталдық соққыларды кезектестіре отырып береді, екіншісі тіренумен қорғанады.
Бұдан кейін осы жаттығуларда боксшылар арақашықтан шығуды үйренеді.
Алдымен жақын арақашықтықтан шығу тапсырмасын шабуылдаушы шабуыл жүргізгеннен кейін алады. Бұдан кейін қорғанып және кедергі келтірілгеннен кейін қорғанушы арақашықтықтан шығады. Боксшылар артқа жанға немесе артқа жанға соққысыз қадам жасай отырып немесе артқа қадам жасап сол қолмен немесе артқа оңға қадам жасай отырып оң қолмен жеке соққылар бере отырып жақын арақашықтықтан шығады. Ринг арқанынан немесе бұрыштан табыла отырып шабуыл жасалынушы боксшы денесін оңға немесе солға бұрумен және оңға солға бүйірлік қадам жасаумен жақын арақашықтықтан шыға алуы тиіс. Жаттығуларды орындау кезіндегі негізгі қателер: боксшылар қорғануды сақтамайды, соққы берер алдында құлаш сермейді, артығымен зорланады соққыны бірден және жылдам бере алмайды, өйткені бір қолдың соққысын екіншісінің босаңсуымен, сондай-ақ соққы аяқталған кейін қол босаңсуымен үйлестіре алмайды дер кезінде босаңси алмау себебінен бастырмалатумен қорғанып үлгере алмайды, бірінің белі тым бүгіліп кетсе, екіншісі, керісінше қарсыласына тым жақын тұруға тырысып тіпті тікеленіп тұрады. Көпшілігі жақын арақашықтықтан шығып үлгере алмайды, өйткені, шабуыл жасай отырып, не дене салмағын бел аяққа тым артық түсіреді, не оны тым тіктейді, бұл артқа қарай жылдам қадам жасауға кедергі болады. Жақын арақашықтыққа ену үлкен өнерді талап етеді. Сондықтан жаттықтырушы оның техникасын үйретуге ұзағырақ тоқталуы қажет [14].
2 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдірудің әдістемесі
2.1 боксшының техникалық, тактикалық дайындық кезеңдерін жетілдіру
Спортшының шеберлігін өсіру үшін негізгі роль олармен жеке жұмыс істеу, жекелену спортшыны жетілдіруіне алып келеді. Дайындық ұрыста және дайындық жаттықтырушы боксшыны бақылап және ерекшелігіне мән беруі қажет.
- Қандай арақашықтықта боксшы өзін еркін әрекет жасайды, батыл және активті болады. Қайта ол өзінің тәсілін жасқы жасайды.
- Қандай соққыны немесе қорғанысты боксшы таңдайды. Қандай тәсіл оған жеңіл екенін жақсы жасайды.
- Бұл боксшыға қай ұрыс манерасына тән. Ұзақ, жақын кезеңді соққыларды жақсы игереді.
- Боксшы қандай психологиялық ерекшелікке ие, ол активті жан ол батыл салқын қанды немесе ұрыс кезінде қозатын жан.
Осы анализдер көмегімен жаттықтырушы боксшыға мінездеме жасап, оған жұмыс істеуге бағыт береді, әр боксшының ұрыс манерасын жеке жетілдіреді. Осы мінездемеге сүйене отырып боксшыны жаттықтырғанда жеке жоспар құрады.
Боксшының қажетті терілген техникалық қимылдарды игеруі.
Боксшыны психологиялық және физикалық дамыту үшін қажетті терілген жаттығулар.
Боксшының жұмыс істеуіне қажетті тактикалық терілген тәсілдер.
Боксшыға көрсетілген тапсырмаға қатысты қарсыластарының тізімі.
Жеке жаттығулардың тізімі.
Жаттықтырушының негізгі бақылауымен құралған жоспар өзгеріссіз және соңғы болжамы. Жаңа тәсілдермен жұмыс үстінде боксшының жаңа тактикаларын қарай отырып жаңа бағыт ашу қажет. Боксшының жеке шеберлігін жетілдіру үшін не қажет?
Боксшының ойша техникасын жасау қажет.
Жаттығудың басында тапсырмаларды жаттықтырушының көрсетуімен және түсіндіруімен жасайды. Кейіннен боксшы өзінің структурасын жасағаннан соң өздігінен жаттығу жасайды. Боксшы жетілдірілген жаттығуларды көп рет қайталап тез темппен, оны жиілете түсіп максимальды тез қозғалысқа жеткенше, бұнымен күш түсірмей соңын да әр түрлі тәсілдерді қосу. Жаттығуларды ұзақ уақыт бойы қайталау, сосын осы жаттығуларды қолдану қажет. Жетілдіру техникасы біртіндеп келіп жаттығулар қиындай түседі. Қарсыласының қарсылануы алғашқыда жайлап, кейіннен күшейеді, бастапқыда тек қорғаныс, кейіннен конрташабуыл ереже болады. Боксшы алғащшыда ұрысты үйреніп боксшы уақыты бұзылса және арақашықтықты бұзса, онда бастапқы жаттығуларды жай жағдайда немесе аз жылдамдықпен жасайды. Сол немесе басқа тәсілді қолдануға қажет:
жаттығу, қарсылас әлсіз қарсыласатын
жаттығу, әлсіз қарсыласпен
жаттығу бір қарсыласпен тұрақты
жаттығу өте күшті қарсыласпен
жаттығу басқа қарсыласпен
Осы кезеңділікті жайлап ұстап жеке әрекеттерге жетілдіру және бір әрекеттен екіншіге тез өтуге жетілдіру.
Бұл кезеңділікті сақтамаса боксшы әрекеті бұзылады немесе көптеген қателіктер жіберіледі. Бір әсерден екіншіге өте алмайды.
Егер жағдайды біртіндеп жылдамдатса боксшы тез жетіліп, жаттығуларды тез игереді. Боксшы соққыны және қорғанысты жиырма рет жасау қажет. Жұмысқа қатыстыру қажет, тез арада бір жұмыс түрінен екінші түріне өтеді. Боксшы кезеңді соққыларды жұмсағанда бұлшықеттер жиырылады. Соққы кезінде барлық бұлшық ет топтары қатысады. Боксшы тез арада соққыдан қорғанысқа өтіп бұлшық еттерді жиырып тез арада босаңсытады.
Бір немесе кезеңді соққылар және қорғаныс қозғалыстармен қоса жасайтын арнайы жаттығулар:
1. Боксшы тұрған жағдайда оң аяқ серпіліс бастапқы әрекетке денені қосады. Оң аяқ еденнен ал май мұзақта тұрады. Сол аяқ денесімен бірге алға жылжиды. Дене бұлшық еттері, иық, бел, қол босаңсиды. Соққыдан соң бұлшық еттер босаңсуы қажет.
2. Боксшы тұрған жағдайда оң аяқ серпілісімен денемен қатысады. Оң аяқты еденнен алмай тұру қажет. Оң аяқ серпілісімен алға сол аяқ шығады.
3. Тұрған жағдайда боксшы оң аяқ серпілісімен денені оңнан солға бұрады. Бір кезде сол аяқ және оң қол қимылдайды. Дене, иық, бел, қол бұлшықеттері босайды. Оң аяқты ұзақ уақыт еденнен алмау қажет.
4. Боксшы тұрған жағдайда оң жақ серпіліспен оңнан солға денемен айналады. Оң қол тік бұрышпен бүгілген бірдей уақытта қимылдайды. Дене иық, бел, қол бұлшықеттері босаңсыған. Бұрылу кезінде бүйір соққымен оң қолмен жасайды.
5. Фронтальды тұрған сол жақ серпіліспен денені айналдыра солдан оңға бұрады. Бұрылу жағдайда бүйір стойкамен тұрғанда бүйір соққы жібереді. Соққыдан соң бұлшық еттер босаңсады.
6. Боксшы сол жақ бүйір соққы жасайды, жаттығудағыдай қалай соққы жасасымен боксшы оңнан солға бұрылады. Соққыдан соң бұлшық ет босайды.
7. Боксшы тікелей бүйір немесе төменгі қосарланған соққылар жасайды. Соққы негізінен иық бұрумен, ұратын қол иығның бұрумен жасалады. Боксшы, ұратын қол иығының бұрумен жасалады. Боксшы тез жиырылса тез босаңсуы қажет. Егер боксшы тез арада жиырылып, босаңсып соққы жасай алмаса, еденде отырып соққы жасауы қажет. Боксшы кезектік соққыларды іш бұлшық еттерін жиырылып жасау қажет. Бұл босаңсуға және дұрыс тыныс алуға үйретеді. Осыдан кейін босаңсуды үйреніп, кезекті соққылардан соң еркін тыныс алады. (соққыдан соң бірден тыныс алмайды).
8. 6-7 жаттығудан соң, боксшы тез арада босаңсып бұлшық еттерін комбинирленген қорғанысқа өтеді, тосулармен, артқа шегіну т.б.
9. 6-7-8 жаттығулар қорғанғаннан соң сол арада соққы жасап содан соң қорғанысқа көшеді.
Белгілі бір боксшының ерекшеліктеріне соққы жасауына байланысты. Жаттықтырушы анықтау қажет.
жетілдіруге қандай соққыларға негізгі мән беру қажет.
Қандай арақашықтықта боксшы жетілдірілген соққыны жасау қолайлы.
Қандай тәсіл, шабуыл немесе контрашабуыл соққылар оңай жасалады.
Осы соққылар қандай қорғаныспен байланысады.
Осыдан кейін жаттықтырушы әр боксшыға жеке тапсырмалардан кезеңділігін құрайды. Оқу жаттығу материалдарын шектеу боксшыны жекелеген жетілуіне жақсы пайда алып келеді.
Сонымен қатар боксшының қандай тактикада және техникалық дұрыс дамыту қажет екендігін анықтау. Жаттығуда және жарыста бақылау боксшы туралы көптеген материалдар береді, ары қарай дамуына жаңа жоспар құрайды. Жоспар техника-тактикалық боксшы жағдайын кеңейту жағдайын кеңейтіп отыру қажет. Әр боксшыға тән ерекшеліктеріне байланысты техникалық және техникалық тапсырмалар беріп оны тұрақты жаттықтырып отырып жүйелі түрде қадағалау қажет. Боксшының тәжірибесін кеңейту үшін жаңа техникалық тактикаларды қосып отыру қажет. Жетілдірудің басында жетілдіру тактикасы және техникасын бекіту, игеруі боксшыға жекелеген тапсырмалар осы жоспарда беріледі кейінен ол жасалмаған жаттығуларды үйретеді. Боксшы жеке жаттығып техника-тактикалық мүмкіндігін кеңейту қажет. Боксшы мен жаттықтырушы алдына қойылған тапсырмалар әр түрлі болғанымен оны жалғастыруға болады. Тапсырма мен жетілдірулер бұл этапқа жаңа тәсілдер арқылы техника мен тактиканы кеңейтуге арналады. Боксшы тактиканы дұрыс ұрыс жүргізетін келесі техника тактикалық әсерлер игереді.
1. Шабуыл және контрашабуыл күтіп тұрған қарсыласына жалған шабуылға шығу.
2. Қарсыласының жаншып қорғану соққысы.
3. Боксшының жауап соққысы.
4. Ринг және арқан бұрышынан шығу.
5. Клинчадан шығу.
6. Қатты соққы алғанда немесе қорғана алмаған жағдайда клинч.
7. Қарсыласын ринг бұрышына немесе арқанға (ұзақ артқа қадам жасау, оңнан соға бұрылу) [15].
Жарысқа боксшының тактикасын дайындау.
Турнирге дейін ұзақ уақыт бұрын тактикалық дайындық жасау қажет. Турнирден кейін боксшы жаттықтырушымен бірге отырып өткен ұрысты анализдейді. Бұл жеңіспен біткен турнир болғанның өзінде дайындықтың әлсіз және күшті жақтарын ескереді. Жеткен жетістікпен тоқтамау қажет. Әр жекпе-жекте табысты немесе табыссыз жақтары болады. Боксшы күшті қарсыласының жеңіл түрде, әлсіз қарсыласын күшпен жеңуі мүмкін. Бұл қарсыласын дұрыс бағаламағаннан болады немесе ұрыс тактикасының дұрыс болмағанында. Жаттықтырушы және боксшы тактикалық дайындықта енді қандай жұмысты жалғастыру қажет. Тактикалық жетіспеу себебі неде? Себебі техникалық арсенал шектелуі немесе әлсіз теориялық дайындық немесе арнайы физикалық дайындықтың жетіспеушілігі ұрыс жүргізудің жетілмеген тактикасы. Боксшының негізгі жетіспеушіліктерін жоюға тырысу қажет. Өзінің күшті жағын жетілдіру қажет. Жүлделі орынға ұсынылатын боксшы өзінің негізгі қарсыласын жақсылап бақылап, ұрыстағы тактикасын анализдеу қажет. Сосын қарсыласына карта құру оның әлсіз жерін бақылап және осы жағын өзі жетілдіру, күшті жағын нитрализдеу қажет. Күшті қарсыласына әрекет жоспарын құрып, жаттықтырушы мен боксшы бірге осы схеманы пайдаланып, осы боксшыға тән техника-тактикалық әрекеттерді жетілдіру. Қарсыласының қателіктерін қолданып системалы жаттығу жасаған боксшыға табыс алып келеді. Боксшыларды жинағанда оған дайын болу қажет. Боксшы жарысқа дайындалғанда жаттықтырушы алдында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дене шынықтыру спорт және туризм факультеті
Дене шынықтыру, спорт және туризм теориясы мен практикасы кафедрасы
Сандибеков Адилжан Адильханович
БОКСШЫНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ, ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
Курстық жұмыс
5В010800- Дене шынықтыру және спорт
Ғылыми жетекші: Сафаргалиева Г.Н.
Аға оқытушы,
Педагогика ғылымдарының магистрі.
Қостанай,2020 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
1 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5-9
1.1 Жаттықтыру сабақтарында боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негізгі ережелері мен қорғаныс әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ...5-9
1.2 Бокс қозғалысындағы техникалық, тактикалық дайындығының арақашықтық түрлері мен сақтау тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...9-13
2 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдірудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .14-19
2.1 Боксшының техникалық, тактикалық дайындық кезеңдерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-19
2.2 Боксшының психологиялық дайындықта шыңдау жолдарының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19-26
2.3 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының ағзаға әсері мен қимыл дамуының үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26-36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37-38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 39- 40
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Бүгінгі таңдағы қоғам өмірінің экологиялық, экономикалық және әлеуметтік жағдайларының түрлі себептерінен, сондай-ақ жалпы білім беретін мектептер мен басқа да жоғары білім беретін оқу орындарында дене тәрбиесі мен спорт жүйелерінің нашарлауына байланысты оқушылар мен жас жеткіншектердің денсаулықтары төмендеп, жылдан-жылға аурулардың саны көбеюде. Бұл жағдай қоғамның да, мемлекет басшыларының да алаңдаушылығын туғызуда.
Осыған орай халықты, әсіресе, болашақ жастардың дене тәрбиесі жүйесін жақсартуға мемлекет тарапынан әр жыл сайын бірнеше шаралар жүзеге асырылып, заңдар қабылдануда. Мысалы, Қазақстан Республикасының Түңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының 1996-2000 жылдар аралығында жалпы бұқаралық спортты дамытудың мемлекеттік бағдарламасы туралы Жарлығына қол қойса [1996 ж.], 1997 жылы Қазақстан-2030 бағдарламасын жолдады [1,2,3,4].
Жалпы орта білім беру жүйесінде оқушыларға дене тәрбиесін оқытуда жүргізіліп жүрген педагогикалық зерттеулерде бокс спорт түрімен айналысушылардың жас ерекшеліктеріне және психологиялық, физиологиялық әсерін анықтау негізгі мәселеге айналып отыр. Себебі Қазақстандағы мектеп оқушыларының жекелей денсаулық көрсеткіштері мен дене дайындығының нақты тенденцияларының төмендеуі аталған мәселенің қазіргі уақыт талабына сай оқушылардың дене тәрбиесі жүйесінің әдістемелік негізделген ғылыми тұрғыда шешім шығаруды қажет етеді.
Сонымен, оқушылардың дене тәрбиесінің қазіргі уақыттағы талап етіп отырған деңгейлерінің арасындағы қарама-қайшылық оқушылардың дене дайындығын жетілдіруге педагогикалық мүмкіндіктер туғызатын спорттық үйірмелер оның ішінде бокс спорт түрін кең көлемде қолдану мәселесі ұсынылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - Қазіргі жағдайда оқушылардың жеткіншек және жасөспірім кезеңдегі боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдіруді әдістемелік тұрғыдан негіздеу және тәжірибелік мақұлдау әдістемелік ұсыныстар жасау.
Зерттеу жұмысының міндеті:
1. Қазақстандағы спорт пен дене тәрбиесінің педагогикалық жүйесін және әлеуметтік даму негіздерін ашып көрсету;
2.Спорттық үйірмелердегі оқушылардың жас ерекшелігіне сай дене
тәрбиесінің ерекшеліктерін анықтау;
3. Спорт мектептерінде жаттығатын балалар мен жасөспірімдердің дене сапаларын бокс спорт түрі бойынша жан-жақты дамыту;
4. Бокс спорт түрі бойынша жаттығушылардың физиологиялық және психологиялық жағдайын анықтау;
5. Жаттығушылардың бокс спорт түріне байланысты жас ерекшеліктерін
анықтау, жаттығу сабақтарын жүйелеу әдістерін енгізу;
Жеке тұлғаға спорт түрінің техникасы мен тактикасын меңгертіп,
салауатты өмір салтын ұстауға дағдыландыру.
Курстық жұмыстың нысаны. Зерттеу жұмысының нысаны ретінде Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негіздерін жетілдіру тақырыбы алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Жалпы білім беретін мектептер мен спорттық үйірмелерде оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай қимыл-қозғалыс қабілеттерін жетілдіріп, денсаулықтарын жақсарту мақсатында боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдіру мен әдістерінің жаңа, тиімді жолдарын тауып, концептуалды үлгісін жасап, практикаға енгізілуінде.
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен тұрады.
Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негіздерін жетілдіру аспектілері
1.1 Жаттықтыру сабақтарында боксшының техникалық, тактикалық дайындығының негізгі ережелері мен қорғаныс әрекеттері
Бокстың даму барысында шайқастық жағдайдың талаптарына жауап беретін көптеген бастапқы ережелер пайда болып көрінеді.
Бастапқы ережелер төмендегілерді атқаруы тиіс.
А) Боксшыға қарсыласының соққыларынан максималды қорғанысты қамтамасыз ету;
Б) Боксшыға қарсыласына шабуыл жасауы үшін мүмкін беру. Шайқастық тұрыс түсінігін бастапқы ереже деп түсіну қабылданған, бұдан боксшы барлық уақытта дайын болуға мүмкіндік беретін тиімді шайқастық позициялардың (ұстанымдардың) жіберілу мүддесін ескерте алады. Осылайша, боксшының шайқастық тұрысы іс жүзінде шабуыл үшін және қорғаныс қолданылатын әмбебап бастапқы шайқас ережесі болып саналады. Әрбір боксшыға белгілі бір шайқастық тұрыс тән екендігі. Оны спортшының психикасы, физикалық дамуы, анықтайды. Ол жекеше, себебі жеке тұлғаның психикалық және физикалық қасиеттерін едәуір толық қолдануға ықпал етеді. Сондықтан да болар-Қаншама боксшы болса, шайқастық тұрыс да соншалықты деп айтылады. Алайда оқытуды барлығына бірдей типтегі (тұрпаттағы) тұрыстан бастайды. Шайқастық тұрыс жағдайында спортшы қарсыласына жартылай бұрылып тұрады. Сол қолын шынтағына бүге тұрып, алға созу арқылы бесбармақ буындарын бүге отырып, оның басын қарсыласына бағыттайды. Жұдырық сырт жағы мен оңға қарай, иектен жоғары, шамамен 30-40см бағытта ұсталады. Сол қолдың шынтағы денеден әдетте 10-15 см қашықтықта ұсталады. Ол қарсыласының жұдырығынан жүрек тұсын қорғайды. Оң қолдың жұдырығы жартылай жұмылады және иек астынан оңға таман болады; шынтақ денеге, жамбас сүйекке тоғысады. Ол бауыр орналасқан аумақты жауып ұрады. Бас алға қарай, иек сол жақ бұғанаға түйіседі. Боксшы қарсыласына маңдай астынан қарайды. Денені бос алады, сол жаққа қарағанда сәл жоғары көтеріледі, ішті тартып ұстайды. Дене салмағы сәл бүгілген аяқтарға тең бөлінеді, ал оң аяқ арт жақта жартылай қадамда оңға қарай орналасады. Өкше еденнен 3-5 см көтеріліп, алдыңғы бөлікке салмақ салады. Екі жақ та бір-біріне параллель орналасып, жарты айналымда оңға бұрылады.
Боксшының орын ауыстыру тәсілдері. Боксшы үшін статикалық ережелер толығымен болмайтындығы тән. Ауысудың жеңіл болуы мен шапшаңдығы қорғаныс үшін де, шабуыл үшін де шешулі рол атқарады. Боксшының алаңдағы (ринг) ауысуы немесе ерсілі-қарсылы жүруі шапшаң әрі тосын. Бағытты ауысулар шайқастың әрбір жаңа кезеңінде өзгеріп отырады. Сол кезеңде ерсілі-қарсылы жүруден шабуыл мен қорғанудың белсенді әрекеттерінің орындалуы тікелей қатысты.
Аяқтардың дұрыс орналасуынан боксшы шайқас барысында қажетті қимылдарды орындауға мүмкіндік алуы тиіс. Негізінен боксшы алаңда аздаған тайғанақ қадаммен жылжиды, бұл әрекет табанның алдыңғы бөлігі арқылы жүзеге асады. Әуелі алдыңғы және артқы бағыттағы жекелеген қадамдар игеріледі. Ерсілі-қарсылы жүру кезінде боксшы дененің салмағын арттағы аяғына салады, осылай алдыңғы аяғын босата отырып еденнен жеңіл (аздап) көтереді және оң аяғымен түрткі жүргізіледі. Сол аяқ бір қадам алға белгіленген бағытқа басады, ұлтаннын еденге тигізеді, содан кейін барлық табанға толық тұрады. Арттағы қалған аяғы алдыңғыға тартылады және бастапқыға аналогиялық жағдайда орналасады. Дене салмағы екі аяққа тең бөлінеді [5].
Егер боксшыға қарсыластың шабуылы мен қарсы шабуылдауынан және шапшаңдығынан қорғану; ынтасына тосқауыл болу; қарсыласты жалықтыру; қарсыласты әшкерілеу; соққы алған соң өз-өзіне келу; қарсы соққыны даярлау; арнайы тактикалық мақсатта келесі шабуылдау әрекетіне дайындық ретін де бірқатар қорғаныс әрекеттерін үздіксіз шабуылдауға қарсы қою қажеттілігі туындаған қорғаныс әрекеттері қолданылады. Қорғаныс әректтері көрсетілген міндеттерінен басқада боксшы қарсы және жауап ретіндегі қарсы шабуылдау ықпалдарын яғни, қарсыластың қайта қайтару әрекеттерін жая отырып үздіксіз шабуылдау мүмкіндігін береді.
Жеке шабуылдау не қарсы шабуылдау уақытында боксшы келесілерден қорғанады.
-өзі шабуылдаудан кейінге жауап ретіндегі не қарсы соққылардан. Жауап ретіндегі соқыға қарсы қорғану назар аудару мен шабуылдан қорғанысқа шапшаң көшуді талап етеді.
Соққыдан қорғанысқа және қайтадан соққыға шапшаң өту көбінесе боксшы соққы кезінде тепе-теңдік сақтаған жағдайда ғана мүмкін:
-қарсы соққыдан (оның алғашқы шабуылдауды соққысына). Мұнда боксшы көбінесе бүгуді пайдаланады, өз қозғалысының бағытын өзгертеді.
-шабуылдаушы боксшының екінші соққысына сүйенетін қарсы соқыдан. Бұл шабуылдаушы үшін өте қиын жағдай, себебі одан шабуыл уақытында айрықша көңіл аударады және ұрысты орта және жақын арақашықтықтарда дамыта және шабуылды ұзбей отырып шабуылдаудан қорғаныс әрекетіне шапшаң көшу шеберлігін талап етеді.
Ұрыс орта және жақын арақашықтықтарда дамыған уақытта қорғану сипаты да біршама өзгереді. Соққылар бұл кезде шапшаң және көбіне аз амплетудада беріледі. Сондықтан соққымен кезектестіріп қорғануды қолдану қиын; олар дәл және шапшаң болуы және аз амплетудамен берілуі тиіс. Шабуылдаушы (қорғанады) соққыдан қорғауға және қайтадан соққыға шапшаң өтуі тиіс. Оқытудың бастапқы кезеңінде негізгі міндет боксшыны дұрыс қозғалысқа үйретуден тұрады (соққы, қорғаныс, финт пен қарсы соққы). Боксшы белгілі тактиканы меңгергеннен кейін әр алуан күрделілікті ұрыс жағдайында, яғни әрекетті қас-қағым сәтте таңдау қажет болған қарсыластың белсенді қарсы әрекет жасауы кезіндегі ұрыс жағдайларында оны қолдануға үйренуі тиіс. Тек жаңа бастап келе жатқан боксшылар ғана сол қол соққысымен шабуылдауды әлі үйрене қоймайды, арақашықтықты дұрыс есептей алмайды, біресе қарсыласынан тым алыс, біресе тым жақын жерден табылады, соққы үшін қолайлы кезеңді таңдай алмайды, сасып-әбіржіп әрі қарай қалай әрекет жасау керек екенін білмей қалады. Көбінесе қорғана алмайды. Мәселен, шабуыл алдында иегін оң қолғабымен көлегейлей отырып, олар қарсыласы шабуылдағанда немесе өзі шабуылдай бастағаннан-ақ еріксіз ашып қояды. Көбінесе боксшылар арақашықтықты үзеді және бір-бірінен 2-3 қадам аралықта тұрып шабуылдауға тырысады, бірақ қарсыласына соққысы жетпейді. Сондықтан боксшыны шабуылдау мен қарсы шабуылдауға үйрете отырып мұғалім онда дұрыс техникалық дағдыларды ғана дамытып қоймай, оны арақашықтықты есептеуге және шабуылдау мен қарсы шабуылдау үшін кезеңдерін таңдауға үйретуі қажет. Шабуыл мен қарсы шабуылдауға даярлау үшін финті шебер қолдану маңызды. Қарапайым финтке (кеудеге соққы көрсету және бастан соққы, не басқа соққы көрсетіп кеудеден соққы беру) боксшы соққы техникасын меңгергеннен кейін бірден үйрету қажет. Сонда олар шабуыл мен қарсы шабуылдаудың дайындығының күшті құралымен қаруланатын болады және барынша ұйымдасқан түрде және ықпалды шабуылдай алады[6].
Оқытылатын негізгі тактикалық әрекеттерге үйрету және осындай қасиеттерді дамыту үшін (ықыластылық пен қозғалыс есі, реакция шапшаңдығы) жаттықтырушыға жаттығулардың көптеген санын іріктеу қажет. Олардың барлығы да есте сақтауды, байқағыштықты, ықыластылықты, қабылдау шапшаңдығы мен әр алуан ұрыс жағдайларына жауап беруін дамыту үшін тапсырмаларды бірте-бірте күрделендіру ұстанымы бойынша құрастырылуы тиіс. Боксшылар қолғап кигеннен соң бір-бірінен ұрыс арақашықтығынан тыс аралықта тұрады. Біреуіне алға және артқа қадам жасау тапсырмасы беріледі (немесе 2-3 қадам алға-артқа) ал содан соң алға қадам жасаумен сол қолмен тікелей бастан соққы беріледі. Ал екінші алға-артқа қадам қозғалысымен жауап қайтарады және соққыдан өтірік қорғанады. Бұдан соң осы жаттығуды ұрыс арақашықтығында орындайды және боксшы алға-артқа қозғала отырып қарсыласына тікелей соққы беріледі және соңында боксшылар залда ерікті қозғала отырып жаттығуды орындайды. Бұдан соң қарсы шабуылдауды үйренуге түседі. Боксшы екі жағдайда қарсы шабуылдай алады алғашқы боп қарсылас шабуылдағанда немесе қарсыластың шабуылын боксшының өзі шақыруының көмегімен ашылумен және басқа да жалған әрекеттермен арандатылған және даярланған жағдайда. Бәрінен бұрын қарсы шабуылдаушыға финттен соққыны ажырата алуға, соққы бағытын ажыратуға қарсы шабуылдау әрекеттерін шапшаң және дер кезінде жүргізуге үйрену қажет. Шабуылдаушы қарсы шабуылдаушы қарсыласының әрекетін айыра алуы тиіс: жауап ретіндегі немесе қарсы (аяқ қозғалысы кезінде, көкірек қозғалысы кезінде). Алдымен оқушыға боксшылар тұтқиылдық немесе маневрлеу жағдайында қойылған міндеттерді шешетін залда ерікті қозғалу кезінде және шектеулі қозғалыспен (бір орында жаттығу) таңдаусыз жаттығу беріледі [7].
Сол қолмен тікелей шабуылға қарсылас белгілі жаттықтырушы тапсырған қорғаныспен жауап береді (артқа шегіну, бұғу, сол қолмен тойтарыс беруі және қарсы соққы береді). Шабуылдаушы қорғаныстың бірін қолданады. Мәселен егер боксшы сол қолмен тікелей бастан шабуылдаса, оның қарсыласы артқа қарай шегінумен қорғануды пайдаланады және алға қарай шапшаң қозғалумен сол қолмен тікелей бастан соққы береді және (қайық қозғалысы түрінде) шабуылдаушы тойтарыс берумен қорғанады немесе боксшы сол қолмен тікелей кеудеге шабуылдайды, ал қарсылас оң алақанға тіренумен қорғанады және сол қолмен бастан қарсы соққы береді. Шабуылдаушы шегінумен қорғанады.
Қарсы шабуылдаушының әрекетін күрделендіру және жаттығуды ұрысқа жақындату үшін шабуылдаушы бастан және кеудеден соққы беру, ал содан соң финтті қолдану тапсырмасын алады.
Бірнеше мысалдар келтіреміз:
1. Шабуылдаушы сол қолмен бастан немесе денеден соққыны орындайды қарсылас не бастан кезекті соққымен артқа шегінеді, не басқа соққымен оң алақанға тіренеді. Шабуылдаушы екі жағдайда да келесі әрекеттер үшін бастапқы қолайлы жағдайды сақтай отырып қорғануды қабылдайды.
2. Шабуылдаушы кеудеден жалған және шын соққылап, бастан шын соққы береді; қарсыласы бұрын келтірілген мысалдағыдай қорғану мен қарсы соққыларды пайдаланады (финтті орындау кезінде ашық қалмауы тиіс). Шабуылдаушы қорғанады, ал қарсыластың финтқа жауап қайтару жағдайында ашық жерден шапшаң шабуылдайды.
3. Шабуылдаушы бастан жалған және шын соққы кеудеден шын соққы береді: қарсыласы бұрын келтірілген мысалдағыдай қорғанумен және қарсы соққымен жауап беруі тиіс. (финтті қолдану кезінде ашық қалмауы тиіс. Шабуылдаушы қорғанады, ал қарсыласының финтқа жауап қайтаруы жағдайында ашық жерге шапшаң шабуылдайды.
4. Шабуылдаушы бастан және кеудеден жалған және шын соққылар береді; қарсыласы бұрын келтірілген мысалдағыдай қорғанумен қарсы соққыны қолданады (финтті орындау кезінде ашық қалмауы тиіс. Шабуылдаушы қорғанады, ал қарсыластың финтқа жауап қайтаруы жағдайында ашық жерден шапшаң шабуылдайды.
Мұғалім ары қарай оқушылардың шартты ұрысын барлай отырып, олардың ұрыс әрекеттерінің мәнін сезіне бастағандығын, айналы ойлар мен талғамды, қарсыласты ұту мен алдауды игергенін, дұрыс тактикалық ойлай бастағандығын, ұрыста жақсы бағытталғандығын, бәсекелесінің әрекетін айыра алатындығын байқай алатын болады. Дегенмен алғашқы кезеңдерде олардың кемшіліктері көп болады. Шартты ұрысты жүргізе отырып олар жиі ашуланады және ұрыс құмарлығымен өз әрекеттеріне бақылауын жоғалтып алып, тапсырма жайында ұмытып кетеді, қорғануды ескермей, өзін ашық ұстап, соққы алмасымына ынталана жүгіреді. Шартты ұрыстарда әсіресе техниканың; барлық кемшіліктері жақсы көрінеді. Бұл тұрысты бұзудан, көсілмелі соққылардан тепе-теңдікті жоғалту мен қозғалыстан туындайды. Боксшының кемшіліктерін жөндеу үшін мұғалім қолғапсыз және серіктесу тактикасы мен техникасын оқытуға үздіксіз оралып, шартты ұрыстағы тапсырмаларды жеңілдетіп отыруы қажет. Сол қолмен басқа және денеге тікелей соққы берумен ұрыс әрекеттерін оқытуға егжей-тегжейлі тоқталуы қажет. Сол қолмен өзара ұрысты жүргізу кезінде боксшы арақашықтықты есептеуді, әр алуан құралдардың көмегімен қорғануды, қорғанудан шабуылдауға жылдам өтуді, маневр жасауды үйренеді бір сөзбен айтқанда бокстау негіздерін меңгереді және ұрыс кезінде оған қажетті ықыластылық, тапқырлық, ептілік сияқты қасиеттерді дамытады. Сол қолмен тікелей соққы көмегі кезінде ұрыс әрекетін үйрету уақытында боксшыны оң қолмен басқа және денеге тікелей соққы берудің техникасымен және одан серіктесіп қолғапсыз жаттығуларға сүйене отырып, тірену, шегіну, бұғу арқылы қорғанумен таныстыруға болады. Жаңа бастаушы боксшылар сол қолмен тікелей соққы көмегімен ұрыс әрекеттерін және оған сәйкес қорғануды меңгергеннен кейін сол қолмен тікелей соққы беруді үйретуге өте қажет [8].
1.2 Бокс қозғалысындағы техникалық, тактикалық дайындығының арақашықтық түрлері және сақтау тәсілдері
Боксшыны арақашықтық тактикасын меңгертуге оқыту. Тактикаға оқытудың негізгі міндеті-боксшы белгілі тактикалық мақсатта техникалық тәсілдерді пайдалануға үйрету, барлық үш арақашықтықта тактикалық әрекеттермен таныстыру. Әрекетке оқыту үрдісінде тактикалық ойлауға үйрету-серігін ұтуға, әр алуан айлалы ниеттерді талғауға дағдыландыру. Алыс арақашықтықпен ұрыс әрекетіне оқыту. Ұрыс әрекетіне оқыту тік тұру мен қозғалыстан басталады. Ұрыстағы тік тұру ұрыс әрекеттерін жүзеге асыру мен дайындау үшін барынша қолайлы бастапқы жағдай. Бұл жағдайдан боксшы қозғалып, қорғаныш, шабуылдап және қарсы шабуылдай отырып, қарсылас әрекеттерін жақсы үлгіде қабылдап және оған көңіл аудара алады. Әрбір арақашықтық үшін өзінің ұрыстық тік тұруы тән. Осылай, алыс арақашықтықтан ұрыс әдетте түзуленген тік тұрумен, әр ортада топтастырылған, жақында тағы да барынша жинақталған және төмен тік тұруда жүргізіледі. Ұрыстағы тік тұруды үйрету кезінде оқушының жұмыс істемейтін бұлшықеттері босаңсығаны өте маңызды-бұл боксшыға қажымауға ішкі зорланудан (психологиялық) қажуға және кез-келген қас-қағым сәттік әрекетке дайын болуға мүмкіндік береді. Боксшының ұрыстағы тік тұруы қозғалыспен бір уақытта үйретіледі.
Боксшы қозғалысысының екі негізгі тәсілі бар.
Жалғыз қадаммен қозғалтуды алыс арақашықтықта шабуылдау мен қарсы шабуылдауға дайындық кезінде, сондай-ақ орта және жақын арақашықтықтағы барлық әрекетте негізгі деп санау қажет. Осы тәсілмен алға қарай қозғала отырып боксшы сол аяғымен азғана қадам жасайды, сосын бастапқы жағдайдағыдай шамаланған мөлшерде олардың арасында арақашықтықты сақтай отырып оған сол аяқты созады. Боксшының созған аяғы еденмен сырғанап не оған тиіспестен қозғала алады. Бүйірлік деп аталатын сол не оң жаққа қадам жасау көкірек бұрылысымен де орындала алады. Жеке қадамдар біріккен екі немесе үш қадамға көше алады. Дегенмен бұл жағдайларда да (типтік техникада) барлық келесі біріккен жылжымалы қадамдар барлық уақытта жеке қадамдарды қайталайды. Әрі боксшы аяғының әрбір қадамынан кейін барлық уақытта ұрыстағы тік тұру үшін тән жағдайды сақтайды. Қозғалудың өзге тәсілі-секіріс алыс арақашықтықтан ұзақ уақыт маневрлеу кезінде, әсіресе қарсылас айналысындағы қозғалыс уақытында одан жалт беру немесе ұрысты қабылдамау үшін қолданылады. Осы тәсілмен алға және солға қарай қозғала отырып, боксшы алға немесе солға қарай сол аяғымен қадам жасайды (қадам жылжымалы қозғалыспен оған оң аяғын қосады. Бұдан кейін ол сол аяғымен адамдап ұрыстағы тік тұруға тән жағдайға оралады. Артқа және оңға қозғала отырып боксшы алғашқы адымдаушы қозғалысты жылжып сол аяққа қоса отырып оң аяғымен жасайды. Бұдан кейін сол бағытта оң аяғымен қосымша қадам жасай отырып, ол ұрыстағы тік тұруға қайта оралады. Осындай қадамды бірнеше рет қайталай отырып, боксшы секіріс жасай отырып қозғалады. Ұрыста секірістер көбінесе шеңбер бойынша жүргізіледі. Біліктілігі бар боксшылар ұрыста жасалған жағдайға байланысты бір қозғалысты қолданады. Дерлік рингтағы барлық рингте сол қолмен соққы және одан қорғаныс қолданылады. Осындай соққы толығымен меңгерген және одан жақсы қорғана алатын боксшылар шебер. Тек сол қол соққысын пайдалана отырып ұрыста жеңген ринг шеберлерінің жағдайлары белгілі. Әдетте мұндай соққылар ұрыста әр алуан тактикалық мақсатттарда қолданылады.
Боксшы алға қарай қадам жасай отырып, жеке тікелей сол аяғымен қарсыласқа күтпеген жерден шабуылдай не қарсы шабуылдай алады, немесе шегініп және нақты соққылар бере отырып оның тегеурінін тежей не орнына тұрып осы соққы көмегімен қарсыласын тоқтата алады. Сол қолмен тікелей соққы соққылар сериясына енуі немесе қайталама ретінде қолданылуы мүмкін жалған соққы көмегімен боксшы қарсыласын шын соққыдан алаңдата отырып кезекті шабуылды не қарсы шабуылдауды даялайды. Сол қолмен тікелей соққыны пайдалана отырып боксшы реакция шапшаңдығы, дұрыс жүргізу үлгісі, қарсыластың қорғану жөнінде түсінік құрай отырып ұрысты барлауды жүргізеді және оны шабуылға немесе қарсы шабуылдауға шақырады [9].
Алыс арақашықтықта ортаға қарағанда боксшыға шабуылды бастау әрқашанда қиын, өйткені, соққы зонасынан тыс табыла отырып қарсылас бастапқы қозғалыстарды біршама жеңіл қабылдайды және оларға қорғану қозғалыстарымен жауап қайтарып үлгере алады. Шабуылдау мен қайта шабуылдау аңдаусызда қарсыластың үстінен шығу үшін боксшы соққы дайындай отырып, жалған әрекеттермен және арақашықтықта үздіксіз өзгертумен назарын аударып, отыруы қажет. Егерде қарсылас оған қорғаныспен жауап қайтаратын болса, боксшы ашық жерде кенеттен соққы береді. Егерде жауап ретінде қарсылас шабуылдауды бастаса, боксшы оны қарсы шабуылдаумен басып озуы тиіс. Екі жағдайда да боксшы қарсылас үшін оның әрекеттері күтілмеген болуына ұмытылады, қарсыласты адастырса жеңілді; қажет емес қозғалыстарға алып келетін жалған және даярлаушы әрекеттердің шебер және күрделі жүйесі шебер қорғаныс пен шапшаң соққылардың үйлесімі алыс арақашықтықтағы ұрысты әдемі де мазмұнды етеді. Алыс арақашықтықта ұрысты кейбір жүргізу боксшыдан психологиялық қасиеттер мен қабілеттіліктердің толығымен белгіленген талап етеді. Бәрінен бұрын шабуылдаушы қорғанысы және қарсы шабуылдаушы әрекеттерді қабылдау үшін боксшы қарсыластың барлық әрекеттері мен қозғалыстың барлық әрекеттері мен қозғалыстарын көруі және оларды айыра алуы қажет қарсыластың қозғалысы мен әрекеті қас-қағым сәтте айыру үрдісі алыс арақашықтықтағы ұрыста жылдам болуға тиісті күрделі қозғаушы реакция бөлігі болып табылады боксшы бастапқы жағдайлар мен қозғалыстардың өте үлкен санына жауап қайтарады.
Қарсыластың бастапқы әр алуан жағдайлары мен бастапқы қозғалыстарын көру мен айыру және оған өзінің жауап ретіндегі әрекетін ұйымдастыру үшін боксшы жақсы қозғалыс есіне ие болуы қажет. Егер боксшы үлкен ықылас көлеміне ие болмаса, онда ол қарсыластың әр алуан қозғалыстарын, шабуылы мен қорғанысын тез арада бағалай алмайды. Егер де ол өзінің шабуылдаушы және қарсы шабуылдаушы әрекеттері мен оған қарсыластың соққы әрекеттеріне бір уақыт қашықта ықылас болу жағдайында болмаса да, ұрыс әрекеттерін табысты жүргізіп және қарсыластың соққыларынан қорғана алмайды [10].
Боксшыға қарсыласта қажетті арақашықтықтан табылуға және соққы алмастан, өзінің соққысы мақсатқа жеткізетін арақашықтықты табуға, (соққыдан тыс) арақашықтықты шабуыл және қайта шабуылдау арақашықтығынан және керісінше ауыстыруға мүмкіндік. Алыс арақашықтықта ұрыс жағдайларын үздіксіз өзгерту , егер боксшы шапшаң қозғала алатын болса мүмкіндік. Барлық көрнекті боксшыларда арақашықтықты ұрыста аяқ жеңіл қимылдайды. (бұны құрғақ қимыл деп атайды)[11].
Орта арақашықтықта ұрыс сипаттамасы. Орта арақашықтықтағы ұрыс не шабуылдау немесе қайта шабуылдау әрекеттерін дамыту ретінде де боксшының тактикалық міндетіне енетін немесе оның ұрыс үлгісіне тән ұрыс әрекеттерінің белгілі, алдын-ала ойластырылған ұзақ тәсілі ретінде жүзеге асырылуы мүмкін. Алыстан орта арақашықтыққа ену боксшыға шамамен алыс арақашықтағы ұрыстағыдай талаптарды қояды. Ұрыс елеулі уақыт бойына қарсылас соққысы зонасында жүргізілгенде ерекшелігі көрініс береді. Орта арақашықтықтағы ұрыс техникасы үшін ринг бойынша шектелген қозғалыста тұлға ауысуы топтастырылған тік тұру тән болады. Орта арақашықтықта қорғаныс пен соққының айырықша автоматтандырылған сериялары (қорғаныс пен соққының таңдалған серияларымен қатар) және жеке акценттелген соққылар да қолданылады. Соққылар (қысқа тікелей төменге бүйірлік және осылардың арасындағы аралық) негізінен, кеуденің айналмалы қозғалысы есебінен беріледі, ал қорғаныс ретінде басты үлгіде тасалану, тірену және бүгу қолданылады. Қорғаныс пен соққы серияларында арқа бұлшықеттерінің белсенді қатысуын қабылдайтындығына байланысты олар соққыға дейін және кейін белгілі шамада босатуы қажет. Орта арақашықтықтағы ұрыста боксшы қозғалыс пен реакцияның айрықша шапшаңдығына ие болуы тиіс. Ұрыс әрекеттерінің жиілігі мен жоғарғы тығыздығы жұмыс істейтін бұлшық еттерді қысқартқан оларды босаңсытуға және керісінше жағдайға қас-қағым сәтте өтуді талап етеді. Орта арақашықтықтағы ұрыстың өткізу жағдайында боксшы, бір жағдайдан, ықыластың жоғары тұрақтылығына ие болуы екінші жағынан өз назарын соққыдан қорғанысқа және керісінше шапшаң аудара білуі керек. Егер орта арақашықтықтан ұрыс алыс арақашықтықтағы ұрыстың ажырамас бөлігі боп табылса, алыс арақашықтықтан берілген кез-келген соққы орта арақашықтықта аяқталады. Онда жақын арақашықтықтағы ұрыс барлық уақытта әдейілеп және мәжбүрліктен туындайды. Егер де боксшы көбінесе дене жарақаты мығым, аласа бойлы, көбінесе қысқа соққыларды қолданатын оның қарсыласы үшін қолайлы емес дәл осы қысқа соққылар арақашықтығында табысқа жете алатын ұпай жинауда қарсыласты қажыту жағдайда ғана ол әдейлеп туындайды. Бұл үшін жақын арақашықтықтан ұрыс боксшылары шарасыз және жабықтыратын болуы тиіс. Кейбір жағдайларда боксшылар орта арақашықтықтағы қарсылас соққысынан қаша отырып уақытша демалу үшін жақын арақашықтықта болуды пайдаланады.Ұрысты жақын арақашықтықта жүргізу боксшыдан жоғары дамыған бұлшықет-қозғалыстық сезімдердің болуын өз серігін серігін сезіну мен босаңсу шеберлігін, үлкен арнайы шыдамдылықты, күш-қуат пен тұрақтылықты талап етеді [12].
Жақын арақашықтықтағы ұрыс әрекеттеріне оқыту
Бастаушы боксшы жақын арақашықтықтан ұзақ уақыттық ұрыс жүргізу үшін оған қажетті қасиеттерге әлі ие бола қоймайды. Сондықтан бәрінен бұрын оны жақын арақашықтықтағы тек негізгі әрекеттерге үйрету қажет жеке шабуылдау мен қарсы шабуылдауды жүргізумен оған ену алыс арақашықтыққа шығу: қарсылас әрекетіне кедергі келтіру, жақын арақашықтықтағы шабуыл мен қарсы шабуылдан қорғану. Жақын арақашықтықтан шығу және соққыдан, одан қорғануды оқытудан бастаған мақсатқа сәйкес. Алдымен боксшыны тұруға және қозғалта үйрету қажет. Боксшыға серігімен қозғалыс жасау және әралуан тұру жағдайында машықтануды ұсыну пайдалы. Боксшылар жақын арақашықтықта әралуан бағытқа ие болады және дене салмағының бөлінуін, оның бөліктерінің босаңсуын т.б. сезінуге ұмтылады.
Соққыға, қорғануға және жақын арақашықтықтан шығуға үйрету.
Соққы беру және қорғаныс әрекеттерінің ерекшелігі серіктер арасындағы минимальды арақашықтылықпен және олардың денесінің орналасуымен (белдің бүгілуі, аяқтың тізеден қатты бүгілу) анықталады. Барлық соққылар (жеке, арнайы акценттелгенді қоспағанда) негізінен иық пен қол қозғалысы есебінен, және өте елеусіз дәрежеде дене мен аяқ қозғалысының есебінен беріледі. Жақын арақашықтықта бәрінен көбірек қолданылатын қапталдық соққылар мен төменнен соққы басқа арақашықтықтардағы дәл осы соққыдан қозғалыс координациясы бойынша ерекшеленеді. Жақын ұрыстағы соққылар үшін қозғалыстың аз амплитудасы, бұлшықет ықшамдалуы мен кернеуінің барынша ширақ ырғағы тән. Соққыда негізінен дененің жоғарғы бөлігінің бұлшықеттері қатысады. Жақын арақашықтықтағы ұрыста иық пен қол босаңсуы ерекше мәнге ие болады. Тек сол ғана боксшыға қысқа күшті соққылар сериясын беруге және соққыдан жылдам қорғануға өтуге мүмкіндік береді. Тікелеп қарсыласқа тікелей жақындай отырып, оның иығына немесе білегіне қолын қойып боксшы қарсылас әрекетіне кедергі жасай алады, бұдан кейін шегініп, алыс арақашықтыққа шығады (қарсыласпен ұзақ жанасуға ережеде тиым салынғанын ескереді). Жақын арақашықтықтан шығу тіренумен қорғанып қарсыластан бірден шегініп, артқа немесе бір жанға қадам жасағаннан кейін қолайлы. Жаттықтырушы боксшылардың назарын иін бұлшықеттерінің босаңсуына аудару, белгілі нүктедегі соққыға, жұдырық орналасуына, соққы кезіндегі сақтануға көңілін бөлуі тиіс. Алдымен қозғалыс тең дәрежелі қарқында орындалады, ал сосын қарқын өзгереді, әрі жылдамдық соққы соңына келеді. Кейбір қорғаныстардың үйренуді алдымен қолғапсыз серікпен жаттығуларда жүргізуге болады. Серіктер жақын арақашықтықтағы тұрыстан табылады, олардың бір қапталдық соққы төменнен және қапталдық соққы береді, ал екіншісі серігінің иығы мен білегіне бастырмалата отырып, оларды тоқтатады [13].
Бұдан кейін жақын арақашықтықтан соққылар мен қорғаныстар қолғаппен жаттығуларда үйретіледі.
Ұрыстағы тұрыстан табыла отырып, боксшылардың бірі:
1. денеге төменнен жеке екі дүркін және сериялы соққылар береді, екіншісі білекке таянумен қорғанады.
2. бастан жеке екі дүркін және сериялы қапталдық соққылар береді, екіншісі білекке бастырмалатумен қорғалады.
3. денеге (басқа) төменнен соққы береді, екіншісі тіренумен қорғанады.
4. бастан (денеден) қапталдық соққы береді, екіншісі тіренумен қорғанады.
5. бастан және денеден төменен және қапталдық соққыларды кезектестіре отырып береді, екіншісі тіренумен қорғанады.
Бұдан кейін осы жаттығуларда боксшылар арақашықтан шығуды үйренеді.
Алдымен жақын арақашықтықтан шығу тапсырмасын шабуылдаушы шабуыл жүргізгеннен кейін алады. Бұдан кейін қорғанып және кедергі келтірілгеннен кейін қорғанушы арақашықтықтан шығады. Боксшылар артқа жанға немесе артқа жанға соққысыз қадам жасай отырып немесе артқа қадам жасап сол қолмен немесе артқа оңға қадам жасай отырып оң қолмен жеке соққылар бере отырып жақын арақашықтықтан шығады. Ринг арқанынан немесе бұрыштан табыла отырып шабуыл жасалынушы боксшы денесін оңға немесе солға бұрумен және оңға солға бүйірлік қадам жасаумен жақын арақашықтықтан шыға алуы тиіс. Жаттығуларды орындау кезіндегі негізгі қателер: боксшылар қорғануды сақтамайды, соққы берер алдында құлаш сермейді, артығымен зорланады соққыны бірден және жылдам бере алмайды, өйткені бір қолдың соққысын екіншісінің босаңсуымен, сондай-ақ соққы аяқталған кейін қол босаңсуымен үйлестіре алмайды дер кезінде босаңси алмау себебінен бастырмалатумен қорғанып үлгере алмайды, бірінің белі тым бүгіліп кетсе, екіншісі, керісінше қарсыласына тым жақын тұруға тырысып тіпті тікеленіп тұрады. Көпшілігі жақын арақашықтықтан шығып үлгере алмайды, өйткені, шабуыл жасай отырып, не дене салмағын бел аяққа тым артық түсіреді, не оны тым тіктейді, бұл артқа қарай жылдам қадам жасауға кедергі болады. Жақын арақашықтыққа ену үлкен өнерді талап етеді. Сондықтан жаттықтырушы оның техникасын үйретуге ұзағырақ тоқталуы қажет [14].
2 Боксшының техникалық, тактикалық дайындығының жас ерекшеліктер негіздерін жетілдірудің әдістемесі
2.1 боксшының техникалық, тактикалық дайындық кезеңдерін жетілдіру
Спортшының шеберлігін өсіру үшін негізгі роль олармен жеке жұмыс істеу, жекелену спортшыны жетілдіруіне алып келеді. Дайындық ұрыста және дайындық жаттықтырушы боксшыны бақылап және ерекшелігіне мән беруі қажет.
- Қандай арақашықтықта боксшы өзін еркін әрекет жасайды, батыл және активті болады. Қайта ол өзінің тәсілін жасқы жасайды.
- Қандай соққыны немесе қорғанысты боксшы таңдайды. Қандай тәсіл оған жеңіл екенін жақсы жасайды.
- Бұл боксшыға қай ұрыс манерасына тән. Ұзақ, жақын кезеңді соққыларды жақсы игереді.
- Боксшы қандай психологиялық ерекшелікке ие, ол активті жан ол батыл салқын қанды немесе ұрыс кезінде қозатын жан.
Осы анализдер көмегімен жаттықтырушы боксшыға мінездеме жасап, оған жұмыс істеуге бағыт береді, әр боксшының ұрыс манерасын жеке жетілдіреді. Осы мінездемеге сүйене отырып боксшыны жаттықтырғанда жеке жоспар құрады.
Боксшының қажетті терілген техникалық қимылдарды игеруі.
Боксшыны психологиялық және физикалық дамыту үшін қажетті терілген жаттығулар.
Боксшының жұмыс істеуіне қажетті тактикалық терілген тәсілдер.
Боксшыға көрсетілген тапсырмаға қатысты қарсыластарының тізімі.
Жеке жаттығулардың тізімі.
Жаттықтырушының негізгі бақылауымен құралған жоспар өзгеріссіз және соңғы болжамы. Жаңа тәсілдермен жұмыс үстінде боксшының жаңа тактикаларын қарай отырып жаңа бағыт ашу қажет. Боксшының жеке шеберлігін жетілдіру үшін не қажет?
Боксшының ойша техникасын жасау қажет.
Жаттығудың басында тапсырмаларды жаттықтырушының көрсетуімен және түсіндіруімен жасайды. Кейіннен боксшы өзінің структурасын жасағаннан соң өздігінен жаттығу жасайды. Боксшы жетілдірілген жаттығуларды көп рет қайталап тез темппен, оны жиілете түсіп максимальды тез қозғалысқа жеткенше, бұнымен күш түсірмей соңын да әр түрлі тәсілдерді қосу. Жаттығуларды ұзақ уақыт бойы қайталау, сосын осы жаттығуларды қолдану қажет. Жетілдіру техникасы біртіндеп келіп жаттығулар қиындай түседі. Қарсыласының қарсылануы алғашқыда жайлап, кейіннен күшейеді, бастапқыда тек қорғаныс, кейіннен конрташабуыл ереже болады. Боксшы алғащшыда ұрысты үйреніп боксшы уақыты бұзылса және арақашықтықты бұзса, онда бастапқы жаттығуларды жай жағдайда немесе аз жылдамдықпен жасайды. Сол немесе басқа тәсілді қолдануға қажет:
жаттығу, қарсылас әлсіз қарсыласатын
жаттығу, әлсіз қарсыласпен
жаттығу бір қарсыласпен тұрақты
жаттығу өте күшті қарсыласпен
жаттығу басқа қарсыласпен
Осы кезеңділікті жайлап ұстап жеке әрекеттерге жетілдіру және бір әрекеттен екіншіге тез өтуге жетілдіру.
Бұл кезеңділікті сақтамаса боксшы әрекеті бұзылады немесе көптеген қателіктер жіберіледі. Бір әсерден екіншіге өте алмайды.
Егер жағдайды біртіндеп жылдамдатса боксшы тез жетіліп, жаттығуларды тез игереді. Боксшы соққыны және қорғанысты жиырма рет жасау қажет. Жұмысқа қатыстыру қажет, тез арада бір жұмыс түрінен екінші түріне өтеді. Боксшы кезеңді соққыларды жұмсағанда бұлшықеттер жиырылады. Соққы кезінде барлық бұлшық ет топтары қатысады. Боксшы тез арада соққыдан қорғанысқа өтіп бұлшық еттерді жиырып тез арада босаңсытады.
Бір немесе кезеңді соққылар және қорғаныс қозғалыстармен қоса жасайтын арнайы жаттығулар:
1. Боксшы тұрған жағдайда оң аяқ серпіліс бастапқы әрекетке денені қосады. Оң аяқ еденнен ал май мұзақта тұрады. Сол аяқ денесімен бірге алға жылжиды. Дене бұлшық еттері, иық, бел, қол босаңсиды. Соққыдан соң бұлшық еттер босаңсуы қажет.
2. Боксшы тұрған жағдайда оң аяқ серпілісімен денемен қатысады. Оң аяқты еденнен алмай тұру қажет. Оң аяқ серпілісімен алға сол аяқ шығады.
3. Тұрған жағдайда боксшы оң аяқ серпілісімен денені оңнан солға бұрады. Бір кезде сол аяқ және оң қол қимылдайды. Дене, иық, бел, қол бұлшықеттері босайды. Оң аяқты ұзақ уақыт еденнен алмау қажет.
4. Боксшы тұрған жағдайда оң жақ серпіліспен оңнан солға денемен айналады. Оң қол тік бұрышпен бүгілген бірдей уақытта қимылдайды. Дене иық, бел, қол бұлшықеттері босаңсыған. Бұрылу кезінде бүйір соққымен оң қолмен жасайды.
5. Фронтальды тұрған сол жақ серпіліспен денені айналдыра солдан оңға бұрады. Бұрылу жағдайда бүйір стойкамен тұрғанда бүйір соққы жібереді. Соққыдан соң бұлшық еттер босаңсады.
6. Боксшы сол жақ бүйір соққы жасайды, жаттығудағыдай қалай соққы жасасымен боксшы оңнан солға бұрылады. Соққыдан соң бұлшық ет босайды.
7. Боксшы тікелей бүйір немесе төменгі қосарланған соққылар жасайды. Соққы негізінен иық бұрумен, ұратын қол иығның бұрумен жасалады. Боксшы, ұратын қол иығының бұрумен жасалады. Боксшы тез жиырылса тез босаңсуы қажет. Егер боксшы тез арада жиырылып, босаңсып соққы жасай алмаса, еденде отырып соққы жасауы қажет. Боксшы кезектік соққыларды іш бұлшық еттерін жиырылып жасау қажет. Бұл босаңсуға және дұрыс тыныс алуға үйретеді. Осыдан кейін босаңсуды үйреніп, кезекті соққылардан соң еркін тыныс алады. (соққыдан соң бірден тыныс алмайды).
8. 6-7 жаттығудан соң, боксшы тез арада босаңсып бұлшық еттерін комбинирленген қорғанысқа өтеді, тосулармен, артқа шегіну т.б.
9. 6-7-8 жаттығулар қорғанғаннан соң сол арада соққы жасап содан соң қорғанысқа көшеді.
Белгілі бір боксшының ерекшеліктеріне соққы жасауына байланысты. Жаттықтырушы анықтау қажет.
жетілдіруге қандай соққыларға негізгі мән беру қажет.
Қандай арақашықтықта боксшы жетілдірілген соққыны жасау қолайлы.
Қандай тәсіл, шабуыл немесе контрашабуыл соққылар оңай жасалады.
Осы соққылар қандай қорғаныспен байланысады.
Осыдан кейін жаттықтырушы әр боксшыға жеке тапсырмалардан кезеңділігін құрайды. Оқу жаттығу материалдарын шектеу боксшыны жекелеген жетілуіне жақсы пайда алып келеді.
Сонымен қатар боксшының қандай тактикада және техникалық дұрыс дамыту қажет екендігін анықтау. Жаттығуда және жарыста бақылау боксшы туралы көптеген материалдар береді, ары қарай дамуына жаңа жоспар құрайды. Жоспар техника-тактикалық боксшы жағдайын кеңейту жағдайын кеңейтіп отыру қажет. Әр боксшыға тән ерекшеліктеріне байланысты техникалық және техникалық тапсырмалар беріп оны тұрақты жаттықтырып отырып жүйелі түрде қадағалау қажет. Боксшының тәжірибесін кеңейту үшін жаңа техникалық тактикаларды қосып отыру қажет. Жетілдірудің басында жетілдіру тактикасы және техникасын бекіту, игеруі боксшыға жекелеген тапсырмалар осы жоспарда беріледі кейінен ол жасалмаған жаттығуларды үйретеді. Боксшы жеке жаттығып техника-тактикалық мүмкіндігін кеңейту қажет. Боксшы мен жаттықтырушы алдына қойылған тапсырмалар әр түрлі болғанымен оны жалғастыруға болады. Тапсырма мен жетілдірулер бұл этапқа жаңа тәсілдер арқылы техника мен тактиканы кеңейтуге арналады. Боксшы тактиканы дұрыс ұрыс жүргізетін келесі техника тактикалық әсерлер игереді.
1. Шабуыл және контрашабуыл күтіп тұрған қарсыласына жалған шабуылға шығу.
2. Қарсыласының жаншып қорғану соққысы.
3. Боксшының жауап соққысы.
4. Ринг және арқан бұрышынан шығу.
5. Клинчадан шығу.
6. Қатты соққы алғанда немесе қорғана алмаған жағдайда клинч.
7. Қарсыласын ринг бұрышына немесе арқанға (ұзақ артқа қадам жасау, оңнан соға бұрылу) [15].
Жарысқа боксшының тактикасын дайындау.
Турнирге дейін ұзақ уақыт бұрын тактикалық дайындық жасау қажет. Турнирден кейін боксшы жаттықтырушымен бірге отырып өткен ұрысты анализдейді. Бұл жеңіспен біткен турнир болғанның өзінде дайындықтың әлсіз және күшті жақтарын ескереді. Жеткен жетістікпен тоқтамау қажет. Әр жекпе-жекте табысты немесе табыссыз жақтары болады. Боксшы күшті қарсыласының жеңіл түрде, әлсіз қарсыласын күшпен жеңуі мүмкін. Бұл қарсыласын дұрыс бағаламағаннан болады немесе ұрыс тактикасының дұрыс болмағанында. Жаттықтырушы және боксшы тактикалық дайындықта енді қандай жұмысты жалғастыру қажет. Тактикалық жетіспеу себебі неде? Себебі техникалық арсенал шектелуі немесе әлсіз теориялық дайындық немесе арнайы физикалық дайындықтың жетіспеушілігі ұрыс жүргізудің жетілмеген тактикасы. Боксшының негізгі жетіспеушіліктерін жоюға тырысу қажет. Өзінің күшті жағын жетілдіру қажет. Жүлделі орынға ұсынылатын боксшы өзінің негізгі қарсыласын жақсылап бақылап, ұрыстағы тактикасын анализдеу қажет. Сосын қарсыласына карта құру оның әлсіз жерін бақылап және осы жағын өзі жетілдіру, күшті жағын нитрализдеу қажет. Күшті қарсыласына әрекет жоспарын құрып, жаттықтырушы мен боксшы бірге осы схеманы пайдаланып, осы боксшыға тән техника-тактикалық әрекеттерді жетілдіру. Қарсыласының қателіктерін қолданып системалы жаттығу жасаған боксшыға табыс алып келеді. Боксшыларды жинағанда оған дайын болу қажет. Боксшы жарысқа дайындалғанда жаттықтырушы алдында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz