Семей аймағында құтырық ауруының байқалуы және оны болдырмау шаралары

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекетік Университеті

Бекенов Нұрсұлтан Сырымбетұлы

Семей аймағында құтырық ауруының байқалуы және оны болдырмау шаралары

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В120200 -«Ветеринариялық санитария»

Семей

2020

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекетік Университеті

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі

Байгазанов А. Н.

«»2020 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Семей аймағында құтырық ауруының байқалуы және оны болдырмау шаралары

Мамандығы: 5В120200 -«Ветеринариялық санитария»

Орындаған:

ВС-505 тобының студенті Бекенов Н. С.

Ғылыми жетекшісі:

в. ғ. к., доцент м. а. Марал К.

Норма бақылаушы

в. ғ. к., профессор м. а. Омарбеков Е. О.

Семей 2020

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 2007 жылғы 27 шілдедегі №319- III ҚРЗ (13. 02. 2012 берілген өзгерістер мен толықтырулармен ) .
2. «Техникалық реттеулер туралы» Заңы. 2004 жылғы 9 қарашадағы №603- II ҚРЗ (10. 07. 2012 берілген өзгерістер мен толықтырулармен ) .
3. ГОСТ 26075-84 Методы лабораторной диагностики бешенства.
4. Қазақстан Республикасының ветеринариялық заңнамасы. Астана, 2005.
5. Приказ Министра сельского хозяйства РК от 30 апреля 2015 года № 7-1/393 Правила отбора проб, перемещаемых (перевозимых) объектов и биологического материала.
6. Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» заңы. (10. 07. 2002 жылғы №№39-II ) (өзгертулер мен толықтырулар бойынша 09. 07. 13) .
7. «Аса қауіпті инфекциялық аурулардың алдын алу бойынша санитариялық- эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 25 ақпандағы №136 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2015 жылы 10 сәуірде №10694 тіркелді.
8. Республикалық азаматтық қорғау қызметтері туралы ережені бекіту туралы Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2014 жылғы 18 маусымдағы № 303 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2014 жылы 17 шілдеде № 9593 тіркелді

ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР

Антидене - белгілі бір антигеннің әсерінен мал денесіне қалыптасып, қан сарысуында жиынтықталатын белок тектес заттар.

Балау - ауруды анықтау, табу, диагноз қою.

Вакцина - микробтардан, олардың тіршілік етуі сарынында қалыптасқан заттардан алынатын, малға белгілі бір жұқпалы ауруларды дарытпау үшін қолданылатын биологиялық пепарат.

Вирус - тірі организмдердің ішіндегі жасушасыз тіршілік иесі. Олар рибонуклеин қышқылынан немесе дезоксирибонуклеин қышықылынан құралған нуклеопротеидтерден, сондай- ақ ферментті нәруызбен қапталған қабықшадан- кабсидтерден тұрады.

Гидрофобия - судан, сұйықтықтан қорқу.

Дауалау - жұқпалы аурудың алдын алу, яғни профилактикалау.

Диагностикалау (балау) - ауруды анықтау, диагноз қою.

Дезинфекция - сырттағы жұқпалы ауру қоздырғыштарын (бактериялар, вирустар) жою.

Дератизация - зиянкес кемірушілерді жоюға бағытталған шаралар.

Дистрофия - жасушалар мен тіндерде зат алмасуының бұзылуына байланысты дамитын патологиялық үдеріс.

Дегенерация - эволюциялық дамуында қарапайымдала түсу деген ұғымды білдіреді. Оны дегенерация немесе морфофизиологиялық регресс деп те атайды.

Зардаптылық - ауру қоздырушы микробтың инфекция қоздыру қабілеті.

Зooaнтpoпoнoздар - жануарлар мен адамға ортақ инфекциялық және инвазиялық аурулар тобы

Карантин - жұқпалы ауруларды ескертуге және зақымдану ошағын жоюға бағытталған санитарлық шаралар кешені.

Инфекциялық ауру - инфекцияның айқын көрінісі.

Инфекция - макроорганизмдерге патогенді микрооргпнизмдердің енуі нәтижесінде пайда болған биологиялық процесстер жиынтығы.

Патогендік - белгілі бір микробтың ауру тудыру қабілеті. Онымен тығыз байланысты ұғым-вируленттік-уыттылық, яғни белгілі бір микроб штамының ауру тудыру қабілетінің күшті-әлсіздігі.

Преципитация - иммунологиялық тұндыру реакциясы.

Серологиялық реакциялар - антиген мен антиденелердің әрекеттесуі нәтижесінде болатын реакциялар.

Уыттылық (вируленттік) - микробтың зардаптылық дәрежесі немесе өлшемі.

Штамм - генетикалық жағынан біркелкі микроорганизмдер өсіні.

Індет - індет процесінің орташа дәрежедегі таралу қарқыны.

Эпизоотия - малдардың жаппай инфекциялық ауруға ұшырауы.

Эпидемия - жұқпалы аурулардың халық арасына (белгілі бір жерге, елді мекенге) жаппай таралуы.

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

БМҒБИ (ВГНКИ) - бүкілодақтық мемлекеттік ғылыми бақылау институты даярлаған вакциналар

ВНИ - ИВВиМ - ветеринариялық вирусология және микробиология ғылыми- зерттеу институты (научно-исследовательский институт ветеринарной вирусологии и микробиологии)

ВНИИ - Бүкілресейлік ғылыми- зерттеу институты (всероссийский научно- исследовательский институт)

ВНК-21 - сириялық атжалманның бүйрек торшаларының өсінділері (Перевиваемая линия клеток почки новорожденного сирийского хомячка)

ДПР - диффузиялық преципитация реакциясы.

ЖАО - жергілікті атқарушы орган

ҚХР - Қытай Халық Республикасы

ҚРАШМ - Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

РНҚ - Рибонуклеин қышқылы

ПР - преципитация реакциясы

МКК - мемлекеттік коммуналдық мекеме

ИФА - иммуноферменттік анализ

Хб - халықаралық бірлік.

КІРICПE

Қазақстан Pecпубликacының xaлық шapyaшылығының eң бacты caлacының бipi ayыл шapyaшылығы бoлып тaбылaды. Қaзaқcтан eжeлдeн мaл шapyшылығымeн aйнaлыcып келедi. Мaл шapyaшылығының нeгiзгi дaмыған салалары қой мен ірі қара малдары, сонымен қатар жылқыда жақсы көбейген. Осымен қоса, білікті мамандар саны да осыған байланысты артуда. Дәpiгep - aдaм бaлacын eмдece, мал дәpiгepi- aдaмзaтты eмдeйдi. Барлық aypyды aлып қapacaқтa, зepттey нeгiзiндe бaрлық aдaм ayрyлapы жaнyapлaрдaн жұғaтыны aнық болды . Coндықтaн aдaмдapғa coл аурулар жұқпac үшiн мaл дәpiгepлepi, яғни мына біздep жoғаpы дәpeжeдe бiлiмдi игepiп, жaқcы жұмыc жасауға міндеттіміз. Aдaмзaттың өмipiнe қaуiп төндipeтiн және өлiмiнe әкeп coғaтын ayрyлapдaн caқтандыpyымыз кepeк. Мiнe осындай ayрyлapдың бiрi - құтыpy ауруы. Құтыpy - зooaнтpoпoнoзды аypy. Яғни, aдaмдap мeн жaнyapлapдың өмipiнe және әлеуметтік- экономикалық зор зиян кeлтipeтін aca қayiптi аypy. Бұл індет бүкіл әлем бойынша таралған және халықаралық ұйымдармен бақыланады. Жұқпалы аурулардың құрылымы 150 - ден астам елде тіркелген. Құтырық адамдарға 3000 жылдан астам уақыттан белгілі. Бұл аурудан жыл сайын 35 - 55 мың адам және 1 миллионнан астам жануарлар өледі. Халықаралық ұйымдардың айтуынша, құтырық жануарлар мен жануар тектес өнімдер саудасын жүзеге асыруды ұйымдастыру, денсаулық сақтау және екі ел ішінде және халықаралық экономикаға айтарлықтай әсер ететін аурулар тобына кіреді. Құтырық Республиканың барлық облыстарында әсіресе Солтүстік, Батыс және оңтүстік өңірлерде кездесуде. Сонымен қатар Шығыс Қазақстан облысында кейінгі жылдары Аягөз, Үржар, Жарма, Бесқарағай, аудандарында тіркелген. Құтырықтың вирустық зооантропонозды ауру екенін ескерсек індеттің ашылмаған қыр - сырлары көп әліде зерттеуді қажет ететіндігі белгілі болып отыр. Бұл аурудың таралуы негізінен құтыpғaн eт қopeктiлepдiң үй жaнyapлapын жapaқaттayынaн бoлып табылады. Aл aдaмдapғa үй жaнyapлapы иттiң қaбyынaн, мыcықтың кeйдe құтыpғaн қacқыр нeмece түлкiлepдiң aдaмдapғa шaбyыл жacayынa бaйланыcты, тicтеуі apқылы ciлeкeйдeн жұғады. Қaзiргi yaқыттa көп елдерде жaнyapлapдың құтыpy aypyынa шaлдығyы негiзгi ғaлaмдық пpoблeмaлapдың бipiнe aйнaлды. Oл жүйкe жүйeciн зақымдап, шашыранды полиэнцефаломиелитпен ерекшеленетін, жіті түрде өтетін өте қауіпті жұқпалы ауру. Аурудың қоздырғышы - рабдовирустар.

Дипломдық жұмыстың мақсаты -Семей аймағы бойынша 2014 - 2018 жылдар аралығындағы құтырық ауруының таралуын зерттеп, құтырық ауруының адам баласына әкелетін зардабын және ауруды болдырмаудың себептерін анықтау болып табылады. Бұл мақсатты шешу үшін келесідей міндеттер қойылды:

- Аймақ бойынша соңғы 2014-2018 жылдардағы құтырық ауруының таралуы туралы мағұлмат беру;

- өңірдегі ауру ошақтарын анықтау;

-Семей аймағына қарасты елді мекендерде ауруды болдырмау, құтырық ауруының алдын-алу, ауруға қарсы жүргізілетін ветеринариялық- санитариялық іс - шаралармен таныстыру. Дипломдық жұмыс құрылымы және көлемі Дипломдық жұмыс 72 бетте компьютермен терілген, кіріспе, әдебиетке шолу, өзіндік зерттеулер, қорытынды, тәжірибелік ұсыныстар, қолданылған әдебиеттер тізімі, қосымшадан тұрады және 17 кестемен 7 суретпен көркемделген.

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

Е. И. Қасымовтың мәліметінше құтырық (Бешенство, Rabies) - орталық жүйке жүйесінің зақымдануынан аггресивтілікпен, тістеу, құтыру, жартылай салдану, судан қорқу, сілекей шұбыру, т. б. белгілермен ерекшеленіп, жіті өршитін вирустық ауру. Ауру қоздырушысы - рабдовирус, айқын нейротропизм қасиетімен сипатталады. Яғни тек нерв торшаларына орнығуға, онда сақталып, өсіп - өніп, жарақаттауға талпынған вирус. Нерв торшаларында өсіп - өніп, онда арнайы Негри денешіктерін түзеді [1] .

Т. Сайдулдиннің пайымдауынша құтыру өте ерте заманнан белгілі. Ол туралы мәліметтер Вавилонның б. з. д. 2300 жылы жасалған заңдар жинағында кездеседі. Демокрит (б. д. д 5- ғ), Аристотельдің (б. д. д 4- ғ), Әмір темірдің (14- ғ) көне жазбаларында айтылған. Алғаш рет тәжірибе жүзінде 1804 ж. Францияда Цинке дәлелдеген. Құтырық қоздырушысының вирус екендігін бұдан кейін 1903 жылы Ремленже мен Риффатбей дәлелдеді. Румын ғалымы В. Бабеш және италяндық А. Негри кейіннен Бабеш-Негри денешігі деп аталып кеткен құтырыққа шалдыққан жануардың ми нейрондарының протоплазмасында болатын ерекше құрылымды ашты [2] .

В. М. Нахмансон, Л. Г. Бурбаның мәліметтеріне сүйенсек құтырық ауруының қоздырушысы - ірі РНҚ- ның оқ пішінді формасы, рабдовирустар тұқымдасы, лиссавирустар туыстығына жатады. Вирион ұзыындығы - 180 нм, диаметрі - 7, 5 - 8 нм. Вирионның сыртқы бетіндегі қылқандары екі қабатты липидті қабыққа бекіген. Вирионның құрамы теріс зарядталған сегменттелмеген бір спиральді РНҚ: вирус спецификалық транскриптаза (L), нуклеопротеин (N), фосфопротеин (NS), вирустың ішкі қабықшасында орналасқан матриксті протеин (М), беткейлік дөңестер тудыратын гликопротеин (G) . Вирус негізінен ауру жануардың миының сұр затында, аммони мүйіздерінде, ми жарты шарларында, мишықта жиналып көбейеді [3] . Вирус әр түрлі химиялық, физикалық, биологиялық факторларға төзімді болып келеді. Құтыру вирусы 23 градуста 28 - 53 күннен кейін, 35 грудуста 20-22, 50 градус та бір күннен кейін, 60 градуста 5-10 минуттан соң тіршілігін жояды. Шіри бастаған материалда 2 - 3 апта бойы тіршілігін жоймайды. Оның уыттылығы 0, 5 проценттік фенолда, 4 градус жылылықта 2 ай ішінде, 1 процент формалинде - 24 сағатта жойылады. Ал қоздырғышы керісінше суыққа өте төзімді келеді [4; 21] . Туыстастығының ішінде 12 генотипі бар. Олар:

• Классикалық құтырық (RABV) ;
• Африкалық құрлықта анықталған Lagosbat (LBV), Mokola (MOKV), Duvenhage (DUVV) вирусы;
• Жарқанаттардың 1 - ші (EBLV1) және 2 - ші(EBLV2) типті еуропалық лиссавирусы;
• Жарқанаттардың аустралиялық лиссавирусы(ABLV) [9; 23] ;
• Шығыс сібірде анықталған Irkut (IRKV) вирусы;
• Батыс Кавказ жарқанаттарының вирустары (WCBV),
• Орталық азияның вирусы Aravan (ARAV) және Khujand (KHUV) ;
• Кенияда жарқанаттардан анықталған жаңа Shimonibat (SHIBV) вирусы;
• Германияда жарқанаттардан анықталған BokelohBat (BBLV) вирусы, бірақ қазіргі таңда жеке генотип ретінде мойындалмаған [23; 24; 25] . Бұл ауру жергілікті және жабайы жануарлар арасында тропикалық елдерде кеңінен таралған. Аурулар Кипр, Ямайка, Батыс аралдарында тіркелмеген [5] . Құтыру ауруының екі түрі бар: 1- табиғи түрі немесе «орман құтырығы» деп аталатын жабайы жыртқыштардың таратуы, 2 - қала типі, үй жануарлары ауырған кезде (негізінен иттер мен мысықтарда) және аурудың басты таратушылары- иесіз жануарлар [6] . Ғылыми әдебиеттердегі деректер бойынша негізінен, вирусты таратушылар қатарына түлкілер, қарсақтар, жабайы иттер, шибөрілер жатады. Сонымен қатар қаңғыбас иттер мен мысықтардың көбеюі осы мәселені одан ары ушықтыруда. Ірі қара және ұсақ малдардың, иттердің, мысықтардың ауруы негізінен құтырықтың табиғи энзоотиялық аймағына байланысты болады. Құтырықпен барлық жылы қанды, үй және жабайы жануарлар, сонымен бірге адам да ауырады. Ит тектестер, сусар тектестер, жарқанат, кемірушілердің көптеген түрлері және үй мысығы аса бейім. Бұлардан адам мен төрт түлік малдың бейімділігі төмен, ал құстардың бейімділігі өте төмен. Жас жануарлар ересектерінен қарағанда құтырық вирусына сезімтал келеді. Құтырық табиғи ошақты жұқпалы аурулардың қатарына жатады, оның қоздырушысының табиғатта сақталатын қорламасы үй және жабайы ет қоректілер, ал кейбір өлкелерде - жарқанат. Аурудың көзі - сілекейімен құтырманың вирусын шығаратын және оны тістегендегі жара арқылы беретін жануар. Адам мен малды ауру ит, қасқыр, түлкі қапса өте қауіпті. Статистикалық мәліметтер бойынша құтырудың 60 % ит қапқанда, 10 % басқа жануарлардан жұғады. Қазақстанның жағдайында құтырықтың ең басты таратушысы - түлкі, ал үй жануарларының ішінде бұл ауруға ең жиі шалдығатыны - сиыр. Түлкінің өсіп - өну ерекшеліктеріне байланысты, атап айтқанда, жаңа ұрпағының жетіліп күшіктеуіне дейінгі уақыт 2 - 3 жыл өткен сайын құтырық оқтын-оқтын жиі байқалып тұрады. Бұл осы аурудың кезеңдік сипаты. Сонымен қатар оның маусымдық ерекшеліктері де байқалады, әсіресе қысқа қарай немесе қыстың көктемге ауысқан кезінде жиілейді. Оның себебі де ауруды тарататын жыртқыштардың тіршілігіне, олардың қысты күні жыныс белсенділігінің артыуына байланысты. Бұл кезде еркек аңдар бір - бірімен таласып, денелерін жарақаттайды. Құтырық түлкі, қасқыр, қарсақ және иттерге бір - бірін тістеген сәтте жұғады. Ал алиментарлық жолмен жұғуының індет тудырарлықтай маңызы түпкілікті айқындалған жоқ [2; 7; 8 ] .
• Құтырық қоздырушысының денеге түсетін негізгі көзі - ол құтырған жануардың тістеген жері - ошақ жара, вирус денеге түскеннен кейін аз уақыт енген жерінде сақталады да, жүйке талшықтары арқылы ОЖЖ бағытында алдымен жұлынға, оның гангли түйіндеріне, соңына қарай миға өтеді. Мидың ганглиозды түйіндерінде өсіп - өнуі іріңсіз шашыранды энцефалиттің дамуына әкеліп соқтырады. Мидан вирус қайтадан кері бағытта сілекей бездеріне келіп түседі. Сілекейде вирус ауру белгілері көріне бастағанға дейін 5-10 күнде табылады. Онда интрамуральді жүйке түйіндерінде көбейе келіп, жүйке торшалары залалданған кезде вирус без түтігіне өте отырып сілекеймен араласады. Мидан қоздырушы көздің тор қабаты мен мүйіз қабатына, бүйрек үсті безіне жетеді. Сонымен қатар денеде вирус аэрогенді жолдар мен сөл және қан арқылы да таралуы мүмкін. Жүйке жүйесінде қоздырушының әсерінен қабыну процестері, күрделі зақымдар дамиды [9] .
• Инкубациялық кезең бірнеше күннен бірнеше жылға дейін созылады, бірақ көбінесе 30 күннен аспайды. Инкубациялық кезеңнің ұзақтығы құтырған жыртқыштың тісінен болған жарақаттың шамасы мен түскен орнына, тереңдігі, таланған малдың төзімділігіне, жасына байланысты, вирустың мөлшері мен уыттылығына және тағы басқа көптеген факторларға байланысты болады. Тәжірибе жүзінде ауру жұқтырылған иттен, жазылған соң 350 күнге дейін құтырық вирусы бөлінген. Инкубациялық кезең жас төлде ересек малмен салыстырғанда қысқарақ болады [7; 10] .
• Клиникалық белгілері әр түрлі жануарларды ұқсас болады. М. А. Добиннің айтуы бойынша жылқыда аурудың өршіген түрінің бірінші белгілері - үркектік, мазасыздану, кейде тістелген жерін үйкеу. Несеп шығаруға бейімделген сыңайы желілейді, тышқаншық тигендей қипалақтай береді. Көтерілу белгілері шылбырын үзіп, босануға тырысуы өшпенділігінің артуы арқылы білінеді. Кейде жыныстық қозуы байқалады. Көтерілу жабырқауланумен алмасады, жануар мүлгіп тұрады. Жұтынуы қиындап, кісінеген дыбысы булығып шығады, аузынан шұбырып сілекей ағады. Бастың, әсіресе жағының бұлшық еттері бүлкілдеп, дірілдеп тұрады. Ауру басталған соң 2 - 3 күннен кейін артқы аяғы салданып, сүйрете бастайды, біртіндеп бүкіл денесінен жан кетіп, 3 - 4 күн ішінде өліп кетеді. Жабайы жыртқыштардан жұққанда ауру салданған түрінде өтеді де, көтерілу кезеңі байқалмауы мүмкін [11] . М. А. Добиннің мәліметі бойынша қой мен ешкіде де өршіген құтыру кезінде басқа жануарларға әсіресе итке өшпенділігі байқалады. Ауырған малдар тістерін шықырлатып аяғын тартынып, сүзісе береді. Әдетте жыныстық қозу белгілерін береді. Сіілекейлері шұбырып, денесі салдана бастайды. Екінші күннен бастап - ақ денесінің артқы жағы бұлғақтанып кенеттен құлап қалады. Құтырықтың салданған түрі көтерілу және өшпенділік белгілерінсіз өтеді [11] .

И. А. Бакуловтың айтуы бойынша құтыру жылықандылардың барлығына қауіпті жұқпалы ауру. Тістеу арқылы берілумен және орталық нерв жүйесінің ауыр зақымдану белгілерімен жіті өтетіндігін сипаттады. Вирус денеге түскен соң аз уақыт енген жерінде сақталады да, жүйке талшықтары арқылы орталық жүйке жүйесі бағытында алдымен жұлынға, соңынан миға өтеді. Қоздырушының мидың сұр затында өсіп-өнуі іріңсіз шашыранды энцефалиттің өрбуіне әкеліп соғады. Мидан вирус қайтадан орталықтан кері бағытта сілекей бездеріне келіп түседі [12] .

Құтырық ауруын клиникалық белгілеріне және эпизоотологиялық деректерге сүйене отырып анықтайды. Сонымен қоса өлген мал миын зертханада зерттеп Бабеш - Негри денешігінің бар немесе жок екендігін тексереді немесе Иммунды - люминесценттік микроскоп және преципитация реакциясы (ПP) арқылы зерттеу жұмысын жүргізеді, лабораториялық жануарларға ауру жұқтырып, оларды биологиялық тексеруден өткізе отырып та анықталады. Құтыруды листериоз, Ауески ауруларынан ажырата білу керек. Ол үшін осы аталған аурулардың белгілерін, эпизоотологиялық деректерін салыстырады [1; 13] . Індеттанулық балау. Шаруашылыққа, елдi мекенге талдау жасағанда анықталатын деректер:

1. Аймақта құтырық ауруының ақырғы рет орын алған уақыты.

2. Аймақтағы тiршiлiк жасайтын ет қоректiлердiң түрлерi, (әсiресе қасқыр, түлкi, қарсақ) олардың саны.

3. Жануарлардың бiр - бiрiне немесе адамдарға қарсы бөгде әрекет жасаған кездерiнiң болған, болмағаны.

4. Аймақтағы ит пен мысықтардың саны, олардың қандай жағдайда ұсталатыны және құтырыққа қарсы вакцинамен егiлетiндiктерi.

5. Аймақта қоқыс төгетiн, өлексенi утильдейтiн жерлердiң бар, жоқтығы.

Құтырықты клиникалық белгiлерi арқылы балағанда, қазiргi кезде малдың, әсiресе сиырдың бұл аурудың классикалық (тыныш және елiрген) түрiмен ғана емес, атиптік (ауруға тән емес) түрде де ауыратыны ескерiлуi керек. Атиптік түрде ауырған сиыр малының аяқ астынан iшi кеуiп, дене мүшелерiнiң толық немесе жартылай салдануы байқалады. Құтырықта патология-анатомиялық өзгерiстер айқын байқалмайды. Күйiс қайыратын малдың жалбыршақ қарнында кеуiп, кептелiп қалған азықты көруге болады. Ет қоректiлердiң асқазанында әртүрлi қоректiк азық, азық емес бөгде заттар кездеседi. Көп жағдайда малдың аш iшегiнiң қабынып, қанталағаны, ісінулер кездеседі. Сирек жағдайда бауырда, бүйректе және жүректе паренхиматозды дегенерация болады. Тамырларда гиперемия байқалады және мидың ісінуі, сыртқы қабығында өте ұсақ нүктелі қанталаулар байқалады [1; 14] . Лабораторияда малдың миынан ИФР, ДПР арқылы құтырық вирусының антигенi, одан жасалынған жағындылардан микроскоп арқылы Бабеш - Негри денешiктерi анықталып, биологиялық сынама қойылады. Ғылыми еңбектерде құтырықты балауға бiрнеше серологиялық реакциялар (ДПР, ПГАР, СР, ИФА) әр түрлi антигендермен қойылып, лабораториялық практикаға қосымша әдiс ретiнде ұсынылып жүр. Серологиялық реакциялар арқылы вакцинамен егiлген жануарлардың қан сарысуындағы вакциналық антиденелердi де анықтауға болады [13; 15] .

Құтырық ауруын әр қашан бақылауды ұстау үшін заманауи диагностика мен иммунопрофилактиканың орны ерекше.

Материал алу үшін тiрi малдан сiлекей, көзiнiң қарашығынан жағынды алынады. Алынған материал иммунды-флуоресценттi реакциясымен зерттеледi. Мал өлген кезде лабораториялық зерттеуге ұсақ малдың толық өлексесi, iрi малдың басы немесе миы (бөлiнбеген күйiнде) алынады. Қажет болған жағдайда малдың миы 50% - ды глицеринмен консервацияланады. Малдың өлексесi немесе басы целофан қапқа, миы арнаулы стерилденген шыны сауытқа салынады. Сауыттың аузы тығындалып, тығынның айналасы парофинмен дәнекерленедi. Алынған патологиялық материал су өтпейтiн қағазбен оралып, жолдама құжатпен бiрге жуық арада лабораторияға зерттеуге жiберiледi. Құтырық вирусының адамға жұғатыны ескерiле отырып, лабораториялық зерттеуге материал алғанда, санитариялық ережелер қатаң түрде орындалуы тиіс. Ветеринария дәрiгерi материал алмас бұрын, үстiне халат пен алжапқыш, басына қалпақ, қолына қолғап, аяғына резеңке етiк киiп, көзiне көзiлдiрiк, бетiне дәкеден маска тағады. Жеткiлiктi мөлшерде дезинфекциялық ерiтiндi, 70% - ды спирт, йод тұнбасы дайын болуы қажет [16; 19] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс