Ересектер тобындағы сурет салу
Жоспары:
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2-4
ІІ.Негізгі бөлім:
2.1.Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді
қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-7
2.2.Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың
шығармашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7-16
2.3. Бейнелеу өнерін оқытудың дидактикалық принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16-32
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33-34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Кіріспе
Сюжеттік-рөлдік ойындар 3 жастан бастап 4 жасқа дейінгі баланың тұлғалық, интеллектуалдық, жалпы психологиялық дамуында ерекше орын алатын жетекші іс-әрекет болып табылады. Бұл кезең баланың тілге, оның дыбысталуы мен мағынасына ерекше қызығушылығымен, сезімталдығымен ерекшеленетіндіктен, баланың тілін дамытуға өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балалар ересектермен қарым-қатынас жасауға өте ықыласты болады, әртүрлі сұрақтар қойып, өздері білетін ертегілерді бар ынтасымен айтып береді, танымдық қызығушылығы белсенді болады. Ересектермен қарым-қатынас жасау қажеттілігі қанағаттанбаған кезде, олардың арасында эмоционалдық жатырқаушылық пайда болады. Төрт жасқа қарай бала құрдасын ортақ іс-әрекетке қатысушы есебінде қабылдайды.
3-4 жасар баланың өзін-өзі бағалауы өте жоғары деңгейде, бұл ол үшін әбден заңды, өйткені біреу оның тұлғалық қасиеттерін дұрыс бағаламаған кездегі өз-өзін қорғаудың тұлғалық тетігі болып табылады.
3 жас пен 4 жас аралығында баланың сенсорлық процесінің сапалы жаңа қасиеттері қалыптасады: фонематикалық есту, түсті ажырату, көз қырағылығы, заттардың пішінін ажырату қабілеттері жетіле түседі.
Балалар заттарды ұстап көріп танудан, көзбен көру арқылы тануға көшеді.
Тіл - 3-4 жастағы балалардың сенсорлық процестерін дамытуда жетекші орын алады. Балалар тілін заттардың сынын, бір-бірімен қарым-қатынасын білдіретін, мазмұнды қабылдауын қалыптастыратын жаңа сөздермен байытады.
3-4 жастан бастап баланың есі еріксіз сипатта болады. Бала материалды өзі іс-әрекетке тікелей қатысу арқылы есіне сақтайды. Бұл жастағы баланың ойлау қабілеті сапалық өзгешелігімен ерекшеленеді: оған қиял мен шындықты ажырату қиынға соғады. Ол - өзімшіл. Оған анимастикалық түсініктер тән: айнала қоршаған заттардың бәрін өзімен салыстырады, олар да өзі сияқты ойлауға және сезінуге қабілетті деп ойлайды. Нысандарды қарастыра отырып әдетте, ол заттың ең айқын бөлігін ажыратады.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларда кеңістік, уақыт, сан туралы қарапайым түсініктері қалыптаса бастайды.
3-4 жасар балалар ауа райы құбылыстары мен оның салдары арасындағы қарапайым байланыстарды түсіне бастайды. Тек өзі ғана емес, басқа да тіршілік иелері де тағам мен судағы қажеттілігі бар екенін түсінеді. 3-4 жасар балаларда құрастыру әрекеті әлі де ойынмен бірге ұштаса отырып жүргізіледі. Әр түрлі материалдармен тәжірибе жасау барысында балалар олардың қасиеттері мен құрылысын танып-біледі.
Бұл кезеңде балалар қарапайым қол еңбегі түрлерінің әдістерін меңгереді (бүктеу, умаждау, жырту және ұсақ-түйектерді қолдан жасау).
4 жасқа қарай балалар көркем шығарма мәтінін эмоционалды және тұтастай қабылдайды. Оның материалды қаншалықты түсінгендігі сөйлеу тілінде ғана емес, заттарды ажырату және ойын әрекеттері үстінде байқалады.
Бала үшін бейнелеу іс-әрекеті -- бұл өзі жасаған бейнелер. Бұл бейнелер жарқылдақ, аңғал, ашық, ауыз әдебиетті еске түсіреді.
Мүсіндеу, жапсыру, сурет салу барысында сызықтар мен пішіндер тіріліп, баланың көз алдында жағу, сызу арқылы бейнеге айналады.
Бала сызықтарды, пішіндерді, түсті дақтарды, жағуларды қолданып, қарапайым сюжеттерді бейнелей алады.
Бұл кезеңде балалардың көпшілігінің музыкаға ықыласы жоғары деңгейде болғандықтан, бұл жаста музыка мәдениетін меңгерту өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жаста баланың моторлық қызметтері қарқынды дамиды. Балалардың қозғалыс белсенділігі іс-әрекет дербестігінің жоғары деңгейлігімен сипатталады.
3 жастан бастап нақты және саналы қызығушылығы біліне бастайды, бұл кезеңде бала өзіндік еркі бар жеке адам екенін түсіне бастайды. Ми қызметі мен психикалық қызметі қарқынды дамуын жалғастырады, мінез-құлқында өзгерістер пайда болады. Көркем шығармаларды қабылдауы мен музыкаға деген ықыласы артады. Бұл баланың қызығушылығы мен қабілеттерін анықтауға мүмкіндік береді. Көпшілікпен ойнайтын ойындарға қызығушылығы арта түседі. Үш жасар бала -- қажымас қайраткер, ол желімдеуге, мүсіндеуге, сурет салуға дайын, бірақ ұзақ әңгімелер мен түсіндірулерді қабылдай алмайды.
3-4 жасар баланың тұлғалық дамуының базистік мазмұны өзінің көпқырлылығымен, әрдайым даму үстінде және әр жас кезеңінің өзіндік мазмұнының ерекшеленуімен сипатталады. Дер кезінде тұлғаның базистік сипатын қолайлы қалыптастыру жағдайының жоқтығынан әрі қарай айтарлықтай деформация пайда болуы мүмкін.
3-4 жастағы балалардың базистік сипаттамасына: құзыреттілік, эмоционалдылық, ынталылық, дербестік жатады.
Құзыреттілік бала төрт жасында әлеуметтік құзыреттіліктің белгілі деңгейіне жетеді: басқа адамға қызығушылығын білдіреді, оған сенеді, ересектермен және құрдастарымен өзара қарым-қатынас жасауға тырысады. Басқа адамдармен байланыс орнату үшін қатынасудың тілдік және тілдік емес (көзқарастар, ым, ишара, мәнерлі қылықтар мен қозғалыстар) тәсілдерін қолданады. Өзінің қай жынысқа жататынын түсінеді (Мен ұлмын, Мен қызбын).
Интеллектуалдық құзыреттілік баланың қоршаған әлемді танып-білу мақсатында әртүрлі сұрақтар қойып, белсенді қызығушылық танытуынан көрінеді. Ол әртүрлі тұрмыстық заттар мен ойыншықтарды ерекшеліктеріне (түсі, пішіні, көлемі, фактурасы, құрылымы), қызметіне қарай қолданып, байқайды.
Ана тілін меңгеру негізгі грамматикалық категориялар және сөйлеу тілі сөздіктерін қолданумен сипатталады.
Мектепке дейінгі кіші жаста екінші тілді меңгеру баланың тікелей қабылдауымен, өзге тілді адамдармен ашық қарым-қатынас жасаумен байланысты.
Мектеп жасына дейінгі бала оған екінші тілді білу не үші керек екенін түсінбейді. Балалардың мотивациясы осында және қазір ұстанымы бойынша әрекет етеді, яғни бала алыс мақсат қоймайды. Сондықтан екінші тілді меңгеру процесі баланың ересектермен және басқа балалармен қарым-қатынасындағы тұлғалық, танымдық, ойын іс-әрекеті қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында құрылады.
Осы мақсаттағы қарым-қатынас баланың тілдік ортаға тікелей қатысуымен жүргізілуі керек. Бірлескен іс-әрекет қуану, ересектермен, құрдастарымен ынтымақтасу, олармен қарым-қатынасына қанағаттану негізінде қалыптасады.
Дене қызметін дамыту жоспарында 3-4 жастағы балалардың құзіреттілігі олардың өмірлік маңызды қозғалыс түрлерінен (жүру, жүгіру, өрмелеу), қарапайым гигиеналық және өз-өзіне қызмет көрсету дағдыларынан көрінеді.
Эмоционалдылық балада ересектермен эмоционалдық қарым-қатынас жасау қажеттілігі жоғары болады, өзінің сезімдерін - қуаныш, реніш, қорқыныш, таңырқау, рақаттану т.б. айқын көрсетеді.
Ынталылық баланың тіршілік әрекетінің барлық салаларында:
- қарым-қатынаста (ересектерге бастамашылық қарым-қатынас: сұрақтар қою, өтініш жасау, т.б.);
- заттық-тәжірибелік әрекет (заттар мен материалдар: бояу, қағаз, ермексаз, конструкторлармен эксперимент жасау арқылы байқап көру);
- өз бетінше құрастырған сюжетті-бейнелеу ойындарында көрінеді.
Мұның бәрі баланың шығармашылық қабілетінің даму негізін құрайды.
Дербестік - 3-4 жастағы балалардың орнықты сипаты (Мен өзім, Қолымнан келеді). Балалар барлық іс-әрекет түрлерінде ересектерге еліктеп, оларды қайталайды: өзі тамақтанады, киінеді, мақсатты бір іс-әрекетке қызығушылықпен кіріседі - ыдыс жуады, кір жуады, дүкеннен сатып алады және т.б.
Ересектер баланың белсенділігін қолдап, ынталандырып отырумен қатар, әр кезде қауіпсіздік ережелерін сақтауы керек. Өйткені бала айтылған ескертулерді ескере бермейді, сондықтан ересектер қауіпті жағдайлардың алдын алу шараларын ұмытпағаны жөн (зақым келтіретін, жаралайтын, сынатын немесе кесетін заттарды алып қою, шкафтардың есіктерін жабу және т.б.).
Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі
Бала ес біле бастағаннан-ақ өзі жете түсінбес жарқын, тартымды нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мәселен, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі гүлдер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның рахаттану, қызығу сезімін туғызады. Жиі ән, ертегі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.
Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.
Бейнелеу өнері- көркемдік талғам қалыптастырудың өзекті құралы ретінде баланы өз халқының эстетикалық мұраларын игеруіне, халық өнерінің айшықты туындыларынан ләззат алуға, рухани дамуына және халық талантын қастерлеуге, сүйе білуге баулиды.
Бейнелеу өнерінде балалардың сурет салуға, өнерді қабылдауы тұрғысынан білім деңгейлерінің әр сатылы болуына байланысты, сурет салуға мүмкіншіліктерін анықтай отырып, сапалы білім беру. Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.
Сурет салу өнерін үйретуге төмендегідей мақсат қойдым:
- Сурет салу өнері арқылы мектеп жасына дейінгі баланың сезімдік эмоционалдық ортасымен эстетикалық талғамын және шығармашылық ойлау қабілетін дамыту.
-Сурет салу іс-әрекеті арқылы, балаларды жан - жақты дамыта отырып тәрбиелеу;
Балалармен жүргізілетін жұмыс түрлері:
- Сурет салу оқу іс-әрекеті арқылы;
- Күннің екінші жартысында бейнелеу өнері бойынша жеке жұмыстар жүргізу.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлері:
- Әңгімелесу,кеңес беру,жиналыс,көрмелер ұйымдастыру,ашық есік күндері;
Тәрбиешілермен жүргізілетін жұмыс түрлері:
- Кеңестер беру;
-Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерін өткізу;
- Бейнелеу іс-әрекетіне қажетті негізгі техникалық дағдыларды меңгерту;
- сурет салу өнеріне деген қызығушылығын ояту;
- көркемдік талғамын арттыру;
- іскерлік дағдыларын меңгерту;
Сурет іс-әрекетіне бейімдеу бағыттары:
- айналаны бақылау және қабылдауын дамыту;
- бейнелеу өнері түрлері және көркем өнер туындыларымен таныстыру, көркемдік талғамын арттыру;
- іскерлік дағдыларды меңгерту.
Баланың бейнелеу іс-әрекетінің негізгі түрлері болып саналатын сурет салу жапсыру,илеу әрекеттерімен шұғылдануы, өз кезінде, оған сан алуан түстер гаммасымен танысуға формалар, сызықтар, түрлі пішіндермен танысуға мүмкіндіктер бере алады. Сурет салу іскерлік дағдыларын меңгерту балалардың заттық тақырыпта сурет салу дағдыларын бекітеді. Бірнеше заттарды бейнелеп мазмұндысурет салуға, композиция құра білуге үйретеді. Бояу қарындаштар, акварель бояу менқылқаламды пайдаланудың әдіс-тәсілдерін меңгертеді. Жағыс түрлері: сүйкей жағыс, қылкалам ұшын тік бағыттау, жоғарыдан төмен қарай, солдан оңға қарай біртіндеп жүйелі тегіс бояу, сулау (дымқылдау) тәсілі, үрлеу тәсілі, бояуды шашырату арқылы сурет салу, үзіліссіз сызу, тамшы бояудан бейнеге келтіру, таяқшамен, саусақпен, қауырсынмен сурет салу тәсілдерін, қос бүктеп беттестіру арқылы симметриялы заттардың суретін салуға жаттықтырады. Балалардың қылқаламды еркін ұстап сызықты жіңішке, жуан, жалпақ түсіруге, бояуды қалыңдау жағу үшін қылқаламды көлбеу ұстап қаттырақ басу, сызықтың түрлеріне қарай бағытын өзгерту, қолдың қимыл қозғалысы мен көз мөлшерінің үйлесімділігін дамытады. Суреттің барлық бөлігін біркелкі бояу талабын ұштайды. Бояу түстерін тандап үйлесімді бере білуге дағдыландырады. Бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдарын меңгертіп, сурет салуға деген қызығушылығын арттыру көзделеді.
Сурет салу әдістері:
Бастыру әдісі: Әртүрлі заттармен бастыру арқылы сурет салу балабақша дәстүріне айналып келеді. Аталмыш техника арқылы жұмыс істеу балаларда жағымды эмоция тудырады, таныс тұрмыстық заттарды көркем сурет салуға қолдану мүмкіншілігін ашады. Бастыру үшін әртүрлі заттарды қолдануға болады. Мысалы: жапырақ, түрлі өсімдіктер, поролон, көкөністер, жүн, алақан, қарындаштың теріс бөлігі, жіп. Дәстүрден тыс әдіспен сурет салуды үйренген бала, өз бетінше бастыру құралдарын іздеп тауып көрсетеді. Бұл баланың өмірге шығармашылықпен қарауының, кез келген затты әр түрлі мақсатта қолдана білу іскерлігін дамытудың алғы шарты болып табылады.
Көкөністер бастырмасы: Балалар бастырма көмегімен салынған бейнеге ерекше қызығушылық танытады. Әсіресе көкөніс қалдығынан балалардың көз алдында даярланған штамптар даяр сатып алғандарға қарағанда қызығушылықты үдете түседі. Картоп, сәбіз, асқабақ қабығынан, және қызылшадан түрлі пішіндер жасауға болады. Мысалы:шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш даярлау;картоп немесе өзге көкөніс қиығында контур жасап, артығын кесу; штампты гуашқа батыру немесе оған қылқалам көмегімен субояу жағу;қағаз немесе мата бетіне ойлаған сурет шығатындай етіп бастыру; Штамптар көмегімен мата, кілем үлгілерінің оюын жасауға немесе ұлттық ою-өрнектерден сәндік композициялар құрастыруға болады. Жұмысқа ұлттық нақыш беру үшін жеке суреттермен ұжымдық жұмыстарды әшекейлеуде ұлттық ою-өрнектерді жүйелі
қолдану өте маңызды. Балалар ою-өрнекті бейнелеу арқылы кеңістікті бағдарлауға үйренеді және олардың аттарын атап есіне сақтайды.
Саусақпен сурет салу әдісі: Саусақпен сурет салу-алақанмен, саусақпен, табанмен бейнелеудің тағы бір тамаша әдісі. Бұл әдіс гуашь, майлы бояудың қасиетін (қанықтық, жұмсақтық) сезінуге көмектеседі. Балаларға алақан немесе саусаққа әр түсті бояу жағу арқылы заттың суретін салу ұсынылады, сондай-ақ таяқша, мақта, мата, поролонды қолдануға болады.
Қолдану ережесі:
- бояуды жайпақ табаққа, суды кішкентай құмыраларға құю, ал алақанмен сурет салғанда бояуды табаққа құйған жөн;
- әр саусақты бір түсті бояуға батыру,қағазға түсіріп болған соң құмырадағы суға жуып, қағаз сүлгімен немесе ылғал шүберекпен сүрту керек.
Ағаштың суретін салғанда саусақпен діңі мен бұтақтарын бейнелейді, содан кейін алақанға сары, жасыл және қызыл сары бояуды жағып, жапырақтардың суретін салады. Үлкен ақ қағазда (ұжымдық жұмысқа ыңғайлы) күннің суретін үлкен етіп салып, ал шуақтарды шеңбер бойымен балалар өз алақандарын бастыру арқылы түсірсе өте әдемі сурет шығады.
Далаппен сурет салу: Дәстүрден тыс әдістер жинағына ескі далаппен, лакпен, көз бояйтын теньмен сурет салуды жатқызуға болады.Бірақ педагог өте мұқият, сақ болып, бұл заттарды бала қолы жетпейтін орынға қою керек. Бала анасының косметика қолданғанын бақылағанды ұнатады. Әдетте косметика қолдануға тыйым салынатындқтан, баланың өз анасының далабымен ойнауға деген құмары арта түседі. Сондықтан косметикалық құралдармен сурет салуды ұйымдастыру бала тілегінің орындалуына мүмкіндік тудырады және ол пайдалы іс болып саналады.
Нүктелер арқылы сурет салу: Нүктелер арқылы сурет салу (нүктелі сурет) дәстүрден тыс әдіске жатады. Сурет көптеген жекеленген нүктелер арқылы бейнеленсе, онда бұл сурет салу техникасы пуантилизм деп аталады. Нүктелер саусақ немесе қылқалам ұшымен тықылдату әдісі арқылы түсіріледі, нүктелердің көлемдері ір түрлі болуы мүмкін. Нүктелер арқылы салынған сурет мозаика сияқты болады. Педагог контур нүктелерді қойып суреттің сызбасын даярлайды. Балаға нүктелерді сызықтармен қосу ұсынылады. Пайда болған бейнені аяқтауға, бояуға, сюжет ойластыруға және ат қоюға болады. Жұмысты аяқтаған соң балалар ашық түстерді немесе суық және жылы түстерді көп қолданған суреттерді топтастырады.
Құммен сурет салу әдісі: Балаларға құммен сурет салу өте қызықты болмақ, өйткені олар құммен ойнағанды қатты ұнататыны сөзсіз.
Қолдану ережесі: - ақ қағаз бетіне суреттің пішіні сызылып алынады;
- Пва желімін сызылған сызық бойымен қылқаламмен жағып шығамыз;
- Жағылған желімнің үстіне ыдыстағы құмды себелеп шығады;
Тәрбиешілерге бейнелеу сабақтарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар:
-балаларға айнала қоршаған ортадан алған әсерлерін, қабылдағандарын бейнелеу іс-әрекетінде бере білу дағдыларын меңгерту;
- бейнелеу өнері түрлері жайында жалпы түсініктері мен көркем өнер туындыларын ажырата білу;
- өнер туындыларынан әсер алу, сипаттап әңгімелей білу дағдысын меңгерту;
- бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдары жайында (түс, сызықтар, көлем, кеңістік, композиция) қарапайым түсініктерді меңгерту;
-сурет салуға қажетті құрал-жабдықтармен жұмыс істеудің іскерліктерін игерту; - ұлттық нақыштағы бейнелеу өнері түрлерін басқа халықтар өнерімен салыстыра, ажырата білу;
- көркем өнер туындылары арқылы көркемдік талғамын, өнердің бұл түріне деген қызығушылығын арттыру;
Балабақшада тұрақты түрде диагностикалық зерттеу жүргізу балалардың жеке ерекшеліктерінің бар екенін көрсетеді. Балалардың сабақ барысында тақырыпты қабылдау оны жүзеге асыра білу қабілеті әртүрлі болып келеді. көбінесе үлгерімі жақсы балалар тақырыпты түсініп, іс жүзінде қолданса, кейбір балалар тәрбиеші көмегін аса қажет етеді. Міне осындай деңгейді анықтау үшін әр топта балалар білімін зерттеу үшін бірінші жарты жылдықта және жылдық қорытынды бойынша мониторинг жүргізіледі. Осыған байланысты мынандай қорытындыға келуге болады:
Оқу жылының жыл басында жүргізілген бақылау кесіндісіндегі балалар көрсеткіштері:
Жоғары- 40 %; Жақсы- 28 %; Орташа-12 %.
Оқу жылының 1-ші жарты жылдығында жүргізілген бақылау кесіндісіндегі балалар көрсеткіштері:
Жоғары- 55 %; Жақсы- 36 %; Орташа - 24 %
Мектепке дейінгі түрлі жастағы топтарда бейнелеу өнерінің өткізілуі сабақтарда балалар шығармашылығын дамыту үшін оқып үйретудің сан- алуан әдістері және ең алдымен балалар дербестігін, белсенділігін, өмір құбылысын көркемдік тұрғысынан қабылдау әрқашанда дара, әрі таңдамалы. Оның негізіне әсемдікке эмоция білдіружатады. Бала әрқашанда табиғаттағы, заттық дүниедегі,өнердегі әсемдікке,адамдардың мейірбан сезіміне үн қосады. Мұның өзіне сәбидің басынан кешкен қуанышының, талпынысының, толғанысының маңызы зор деп білеміз.
Нәтижесінде:
1. Балада көркем өнер туралы білім қалыптасады.
2. Шығармашылығы дамиды.
3. Авторлық бағытта бейнелей біледі.
4. Отбасы және балабақша ынтымақтастығы орнайды.
5. Балалардың іскерлік қабілеті дамып, эстетикалық талғамы артады. Сурет іс-әрекеттері арқылы бейнелеу өнеріне деген сүйіспеншілік оянады.
Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары.
Бір жастан екі жасқа дейінгі балаларда сурет салудың пайда болуы мен дамуы.Мектепке дейінгі мекемелерінде сурет салуды үйрету 2 жастан басталады. Педагог балалардың бұл іс әрекетіне басшылықты іске асыру үшін, оған баланың сурет сала бастауын, оны меңгеруге қандай кезеңдерден өту керек екендігін білуі керек. Бала 1 жаста, ал кейде біраз кейінірек қолына қарындаш алып, қағаз бетін шимайлай бастайды. Осы кезде тамақ ішерде қасықты, ойыншықты алу үшін таяқ тәрізді заттармен әрекет ете бастайды. Қарындаш пен қылқаламды басқа құралдар сияқты бірден меңгеріп кете алмайды. Әдетте бала қарындашты барлық саусақтармен жұдырығына қысып алады да, шынтағымен тіпті иығына дейін барлық қолдарымен қозғалыс жасайды. Ол қарындашпен қағаз бетін қайта-қайта ұрғылай береді. Әуелі баланы қолдарымен қайталанған өз қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне қарындаш қайталанған өз қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне қарындаш ұшының соғылуы да оны сүйсіндіреді.
Алғашқыда сәби әрекет нәтежесінде не шығып жатқанына көңіл аудармайды. Бірақ тез арада қарындаштың қағазға із қалдыратынын байқайды да, соны тағы да көру үшін қайта-қайта шимайлай береді. Алғашында сол сызықтардың бағыты мен сипаты белгісіз кейдесоқ ретсіз болады. Бала қарындашқа түскен күшті игере алмай, кей жағдайда да қағазға түскен сызық әрең көрінеді де кейде қарындаштың ұшы қағазды тесіп кетеді. Бала нүктелер мен сызықтар түсіре отырып, қағаз бетінің кеңістігін қимыл арқылы меңгереді. Бірте -бірте қол қимылы қарындашпен үйлесім таба бастайды. Баланың көзбен бақылауы әлі шамалы болса да, біркелкі қимылдарды қайталай беруге ыңғайлы келеді, көбіне қимылды іс жәрдемдеседі. Бала қол серпілісін дұрыс реттей алмағандықтан сызықтар қағаздың көлемінен асып кетіп отырады. Алдағы уақытта қозғалыстар (ары - бері) күрделене түседі де, олардың бағыты өзгереді, доға сияқты қозғалыстар айналмалы қозғалысқа айналады да, қағаздың бетіне толық тарап, шиыршықтар пайда болады да, орама, линиялар тәрізді айналмалы сызықтардың күрделенуіне ауысады. Қол мен қарындаштың осындай дүркін-дүркін қайталануы ырғақтылық береді де, бала сүйсіне түседі.
Баланың екі жасында қағазға түскен сызықтарға қызығушылығы пайда болуының нәтежесінде бірнеше парақ қағазды қозғалмай отырып сызуы мүмкін. Сурет салудың осы кезеңі, әдетте, шимай жазу деп аталады. Бейнелеу іс әрекетінде осы сияқты сурет салу болып өтеді: ол қарындашпен қолдың үйлесімді, ырғақты қимылдарын дамыту мен қимылдарды көзбен бақылауды дамыту үшін пайдалы.
Түрлі түсті қарындашпен сурет салу баланың зейінін ашық түске тартады. Бояу баланы қуантады және ол қарындашты қаттырақ басып, сызықтарын жиілетіп,түсін қоюлатып салуға тырысады.
Бұл жаста әдейілеп бейнелеу әлі жоқ. Бала бір нәрсені толық етіп бейнелеп сала алмайды. Бірақ осы кезде бала материалдардың қасиеттерін тани бастайды: қағаздарды, қарындаштарды олардың түсін, өзінің қолындағы қарындаштың қимылынан қағазға түскен іздерді таниды да, оларға қызыға қарай бастайды.
Осы кезең қол қимылы мен көрудің дамуына әсерін тигізеді. Бала өзі үшін құралдармен танысады, үлкендердің бағыт беруінің нәтежесінде осы құралдарды қалай пайдаланудың қарапайым түрін меңгере бастайды, көрнекті із алу үшін оны қолына дұрыс ұстап, қағаз бетіне жүргізеді. Бұл кезеңде баланың өз бетінше кетпеуін қатты қадағалап, қарындашты қалай ұстауды көрсету, бұл үшін оны сәбидің қолына ұстату (өйткені ол өзі қарындашты дұрыс ұстай алмайды); қолмен қағазды қалай ұстауды көрсету маңызды. Сәбидің сызықтармен штрихтарға зейінін аудара отырып не салғанын, оны неге ұқсайтынын сұрау керек. Баланы ойлануға тарта отырып оның не істеп отырғанын, қандай құбылыстар мен заттарға ұқсастығын іздеуге, ойлануға итермелеу керек.
Бұл уақытта жалпы топтық үйрету сабақтары Балабақшадағы тәрбие бағдарламасында ұсынылмағынымен, балаларға олардың қалаулары бойынша столға отырып, сурет салуына мүмкіндік беруге болады. Бұл бейнелеу іс әрекетіне қызығушылыққа тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады. Яслиде балаларға 1,5 жаста қағаз бен қарындаш беріледі. Егер балабақшаға бармаса, үйде сурет салмаса, 2- 2,5 жасқа дейін іс әрекеті дамуы едәуір кешігеді.
Сондықтан балаларды қарындаш ұстаған қолдың бейне жасау кезендегі қимылын түсінуге алып келу бірінші кішкентай топқа келгеннен қолға алынады.
Бірінші кішкентайлар тобында сурет салу. Сабақтарда балалардың бейнелеу іс әрекетіне қызығушылығын, оған эмоциялық қатынасын, тәрбиешіні тыңдау және есте білу, оның суреттен көрсеткендерін көру және байқау шеберлігін қалыптастыру, белгілі бір мақсатпен әрекет жасау керектігін көрсету арқылы тәрбиелеу қажет.
Балалардың сурет салу іс-әрекетін меңгеру үшін қолдың қимылын, оның үйлесімін, ырғағын және әлденеше рет бірыңғай қимылдарды қайталай білуге жаттықтыру керек. Сурет салу, мүсіндеу процесінде балалардың түйсігін, олардың қабылдауын, тәрбиешінің бірте-бірте сөзбен сіңіре беретін білімін, балалардың (жұмсақ, серпінділік, көлемі, түсі,) таным қасиеттерін дамытқан жөн.
Балаларда суреттің затпен ұқсастығын іздеп табуға және оның атын атауға іскерлігін дамыту керек, өз суретін оқып, түсіну қабілетін, сонан соң суреттің әр түрлілігін байқауға балалар салған суреттердің арасынан өз суретін тауып, не салғанын айтып беруге баулыған жөн.
Бейнелеуге бейімдеу. Бірінші кішкентайлар тобында тәрбиеші балаларды бейнелеуге, суреттің бейнелеу сипатын түсінуге бейімделеді. 3 жасқа қараған балалар бір заттың нақты пішінін бере алмайды, сондықтан тәрбиеші оларды кескіні айқын емес формаларды бейнелеуге үйретеді ( олар белгілі дәрежеде дөңгелек немесе бұрышты затқа ұқсауы мүмкін). Сурет сабағында ол балаларға дайын бейненің кейбір жетіспейтін әсерлерін толықтыра түсуді ұсынады. (Әуе шарының жібін, жалаудың сабын)
Тәрбиеші балаларға қағаз бетіне бояуды жағуды ұсына отырып бір қалыпты бірнеше рет қайталауға бағдарлауға үйретеді. Бағдарлама ою салуды үйретуді міндет етіп қоймайды, дегенмен жағылған бояудың әшекейлі, қарапайым бір композицияда болуы балаларда өзінің ырғағымен және бояуының ашықтығымен қуантады.
Сурет сабақтарында балаларды түстерді айыра білуге оқытады (қызыл, сары, көк, жасыл) оларды сурет салу кезінде қалай пайдалануды арнайы үйретеді. Балалар сол бейненің түсіне қарап кез келген бір ат қояды (шөп, гүл).
Тәрбиеші балалардың зейінін әртүрлі түстердің дақтарына, сызықтар сипатына аударады. Айналадағы болмыстан ол мынадай құбылыстарды сызықтардың ырғағын, шимайларды қарама қарсы түстерді балалар айта алатындай етіп тыңдап алады. Балалар жапырақтардың қалай түсіп жатқынын, жаңбыр немесе қар жауғанын, көктемдегі жаңбырдың тырлысын, жылғылар ағысын суретке салады.
Мектепке дейінгі кішкентайлардың суреттерінде әрекет пен байланыс мазмұнына ұмтылушылық байқалады. Сюжетті сурет салу процесі өзгеше. Бала бір нәрсені бейнелейді де, көбіне сөзбен немесе қимылмен жеткізеді. Ол суретті сол жағдайдың ішінде жүргендей етіп салады. Образ жасау бала үшін әр түрлі сезімге байланысты құрылады, сондықтан балаларды тәрбиелеу үшін салынатын бейне мен көрініске деген сезім қатынасын арттыра түсу қажет, өйткені сурет салу процесі кезінде оның алдында қарапайым сызықтар мен формаларға, бояу жағындыларына жан бітеді.
Техникалық дағдылар. Тәрбиеші балаларды бірінші сабақтарда - ақ дұрыс отыруға үйрету керек (столда өте көп еңкеймей, түзу отыру, суретті оң қолмен салу, сол қолмен қағазды басып тұру). Қарындаштармен және бояулармен сурет салу үшін, бір қатар техникалық дағдыларды меңгеруге тура келеді: қарындашты дұрыс ұстау, үш саусақпен ұстау, қаламның ұшталған жағына қолды онша жақындатпай, сұқ қолмен үстінен басып тұрып, барлық саусақтармен дұрыс қимыл жасау керек. Қарындашты саусақтармен қатты қысып ұстау қолды тез шаршатады және өте әлсіз саусақтар қарындашқа ие бола алмайды да, сондықтан түсе береді.
Балаларды бояумен сурет салу кезінде қылқаламның түгін бояуға батырып алған соң, жеңіл қимылмен ыдыстың аузына сілкіп, артық тамшыларды түсіру керек.
Балалар суретті тек қағаз бетіне салуы керек, қолына, столға, киімдеріне жағып алмай, қарындашпен тарсылдатпай, барлық құралдарды ептілікпен пайдаланған жөн: сабақтан соң әрқайсысын өз орындарына жинап қоюы керек.
Екінші кішкентайлар тобында сурет салу. Көптеген балалар балабақшаға бірінші кішкентай тобынан емес, 3 жасқа толғанда ғана бара бастайды, Мұндай жағдайда олардың көпшілігі үшін бейнелеу іс әрекеті жаңадан басталады. Сондықтан 1 кішкентайлар тобының бағдарламасында берілген міндеттер балаларға таныс емес. 2-ші кішкентайлар балалармен сурет салу жұмысына кіріспес бұрын, тәрбиешілердің қандай тәжірбиелерінің бар екендігін білу керек. Егер балалардың көбісі балабақшада 1-кішкентайлар тобында тәрбиеленсе, онда сурет салу 2-ші кішкентайлар бағдарламасы бойынша жүргізуі тиіс.
3 жасар баланың өмірлік тәжірибесі бай, олардың психикалық деңгейі жоғары, демек мұның өзі алдыңғы топтағы бүкіл оқу бағдарламасын өтуге мүмкіндік береді.
Алғашқы сабақта ғана балаларды сурет салуға қызықтыруға тәрбиелеу керек. Жылдың басында балаларда іс әрекет нәтежесінде қызушылық байқалмайды және салған суреттерінің сапасына мән бермейді. Сабақ кезінде орындалған суреттердің қорытындысын талдау, балалардың жалпы сурет салуға деген бейімін арттырып, тыңғылықты орындауға қалыптастырады. Жалпы топтық сабақтарда балаларда өздеріне бекірілген тәрбиешілерді ауызша және жазбаша көрсетулерді дұрыс тыңдап үйренуге, оны орындауға шеберлік нығайады.
Бұл кезеңде балаларға тән нәрсе бейнелеп іс әрекетінің ойынға ұласып кетуі, себебі балалның ширақтылығына байланысты. Баланың ойынға деген ұмтылысын оның сурет салуға ынтасын арттыру мақсатында пайдалану керек. Баланың жай тлқынды шимайларын тәрбиеші кілемшілеріне біріктіруіне болады: Кейін балалар тәрбиешімен бірге олармен қуыршақтар тұратын мүйісті безендіреді. Бірте бірте дұрыс сипат қалыптаса бастайды.
Сурет сабағында ырғақ, форма, түрлі түстерді сезіну бірте бірте сезіне бастайды. Өйткені заттарды бақылау, оларды қабылдау, талдау, одан кейін бейнелеу процесінде тәрбиеші балалардың назарын осы эстетикалық сапаларға аударады. Балаларға көбірек ұнайтын, олардың көңілдерін електіретін түсті де таңдай білуі қалыптаса бастайды. Тәрбиеші балалардың бейнелеу қабілетін дамыта отырып, оларға өз беттерімен мазмұны бар сурет ойлап табуды ұсынады.
Бала сурет салғанда, мүсін жасағанда белгілі бір заттарды, құбылыстарды суретпен салу қол қимылын дамытуды, олардың үйлесімін қадағалауын үйретеді. Бейне жасау үшін байқағыштық,заттар мен құбылыстарға көңіл тоқтату, иллюстрациялауларды көре біру қабілетін дамыту қажет. Өйткені, олар суретке қондыруға керек. Мысалы, шыршаның жасыл түстілігі немесе терезелердегі жауын тамшыларының, тамшылап тұрған ырғағы т.б.
Тәрбиешінің балаларды қоршаған заттарды түйсіну, түсінуді ұйымдастырумен оларда көзбен елестете алуы пайда болады.
Бейнелеуді меңгеру, балалардың дербестіліктің, белсенділіктің тәрбиеші балалардың жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып, кімге қандай іс әрекет түрінде, кімге қалай сөз түрінде ескертулер жеткілікті екені білегні жөн. Үйрену барысында алғандағы іскерлікті пайдалана отырып, балаларға дербес шешімдер табуға мүмкін береді.
Заттарды бейнелеу Егер кішкентай тобының мақсаты балаларды сурет салғанда белгілі бір нәрсені бейнелеуді, түсінуге жетелеу болса, ал 2-кішкентайлар тобында затты бейнелеудегі тәсілдерді үйретуден бастайды. Балалар заттардың формасы, бояуы көлемі әр түрлі екендігін мағлұмат алады.
Балаларға әртүрлі формадағы заттарды, дөңгелек, тікбұрыш, ұшбұрышты сол сияқты тік сызықтармен және олардың қиялысудың бейнелеуді үйретеді. Балалар бір бөліктегі заттардың көлемі мен формасы жағынан бірнеше бөлімдерден құрылған заттарды бейнелеуді меңгереді. Заттардың формасын беру үшін балаларға міндетті түрде форма тудыратын қолдың қозғалысын жасауды үйрету керек.
Программаның ізінен балаларға алғаш заттардың жай түрін одан кейін күрделі түрін бейнелеуді үйретеді. Бұл балаларға өздерін қоршаған әлем құбылыстары және неше алуан заттарын жасауға, мүсін жасауға мүмкіндік береді.
Бала 2 кішкентай тобында форма тудурышы қозғалыстарды жақсы игерген сайын кез келген заттың бейнесін әрі жеңіл, әрі еркін жасайтын болады.
Ең бастысы - балаларға заттың формасы мен қозғалыстардың аралығындағы байланыстарды түсіруді үйрету. Оның көмегімен қағаз бетіне түсіре алатындай етіп болуы керек. Тәрбиеші сурет салардан бұрын балаларды заттың формасымен таныстырады. Балаларға әртүрлі заттардың суретін салу үйретіледі. Тәрбиешінің ұсынылған тақырыбы сан алуан болса, оқу тапсырмасы әрі қызық әсерлі болады. Балалар ашық түсті бодпты, ауа шарлары, елка моншақтарын ынтамен салатын болады. Осы бейнелерді меңгере келе, олар енді көлемі жағынан әртүрлі заттарды Бере алады: мысалы, суреттерінде үлкен немесе кішкентай шарлар, жидектер, гүлдер пайда бола бастайды.
Бейнелеуге қаттысы жағынан алғанда тікбұрыш форма неғұрлым күрделі, сондықтан, оны меңгеруді жылдың 2 ші жартысынан бастаған жөн. Ашық түсті жалаушыларды, түрлі түсті текшелерді бейнелеу балалар суреттерінің, апликацияның мазмұнын байытады.
Жекелеген дөңгелек тікбұрышты бөліктерден балалар тіркелмелі арбаны құрастырады.
Сәбилерді заттардың құрылысын, бөліктердің орналасуын қарапайым түрде Бере білуге үйретеді. Олар тік шырша, биік ағаш, жатпайтын қуыршақтың, арбаның суретін салады. Программада балаларға түрлі түсті дұрыс айтып және ажырата білуді үйрету. Мақсаты ойтылған: қызыл, сары, көк, жасыл, қара, ақ сияқты кейбір реңдер. Алайда сабақта аталған түстермен шектеліп қоюға болмайды. Керек жағдайда балаларға қоңыр, сұр түстер де ұсынылады. Бұл топта тәрбиеленушілерден заттың тура түсін беру талап етілмейді. Олар түрлі түсті өз талғамдарына қарай пайдалануларына болады. Бірақ кейбір заттар мен құбылыстарды бейнелегенде балаларды түрлі түсті нағыз түрі түсінуге жетелеу керек. Жасыл шөптер өсіп тұр, Ақ қар жауып тұр, Сары балапандар жап жасыл шөптің бетінде жайылып жүр.
Естиярлар тобында сурет салу. 4 жаста балалар кішкентайлар тобынан естиярлар тобына келеді, бейнелеу іс-әрекетінің көптеген түрлерімен таныс, сондықтан олардың суретке деген қызығуы дамыған.
Олар тәрбиешінің көрсеткенін мұқият тыңдап, басқалармен жұмысты бірге бастап, аяқтап, өздерін салмақты ұстап, орындықта дұрыс отырып, кепшілік сабағына қатыса алады. Оларда жолдастарының жұмысына деген қызығушылық және оны бағалап қарау ынтасы пайда болады.
Бейнелеу іс-әрекеті сабақтарында естиярлар тобындағыларды үйрету мен тәрбиелеудің жаңа шешімдері жүзеге асырылады. Тәрбиеші сурет салу процесінде балалармен атқарылатын іс-әрекетті дамыту керек, оларға еркін сипат беруі керек. Ол балаларды тек сурет салу процесіне ғана емес, оның қорытындысына қызығушылыққа тәрбиелеуді жалғастыруы керек.
4 жастағы балаларға өз жұмысына баға бере алатынын жә - не қолы жеткен табыстарына қуана алатынын дамыту қажет.
Тәрбиеші балалардың барлығын жақсы, әдемі істеу түсінігін қалыптастыруға тырысуы керек. Сондықтан, оларды дағды мен шеберлік процесін меңгеруге ынталандыру өте маңызды.
Балалардың бұрыннан алған тәжірибелерін тәрбиеші неғұрлым күрделі дағдыларды игеру қажеттілігіне қарай, қол козғалысын дамытуға әрекет ететіндей етіп пайдалану керек. Мысалы, суреттің бөлшектерін ретімен бояу үшін, бала нұсқаның төңірегінде қол қимылын жүргізе алатын болуы керек. Ёгер ол бояумен өрнек салатын болса, онда жағындылар мен штрихтарды дәл жүргізе алатын болуы керек. Бұл шеберлікті меңгеру баладан кол мен көздің үйлескен әрекетіне көңіл бөлуді талап етеді.
Тәрбиеші балалар түсінігінің одан әрі дамуына камқорлық жасап, заттарды бейнелеуде аса жоғары талап қоюы қажет, сондай-ақ олардың шамасы мен орналасуына қарай ара қатысын белгілеу, бөлшектер мен детальдарынын, мүшелеп санын айтуды ұсынады, балалардыд көңіл-күйін заттардын, эстетикалық сапасына, олардың түсі, құрылысы мен формасының әдемілігіне аударады.
Балалар заттардын бейнесін жасай білу үшін, тәрбиеші сол заттар туралы оларда толық түсінікті қалыптастыруға, сондай-ақ өздерінің ойлап тапқандарын суретте бере білу кабілетін дамытуға тиіс.
Тәрбиеші балалардың эстетикалық сезімдерін дамытуы тиіс. Бұған, сондай-ақ сыйлық үшін әдемі өрнек жасау, жолақтар мен шаршыларды сәндеу міндеті қойылғанда декорациялык суретті енгізу жәрдемдеседі. Балаларға өздеріне ұнайтын, бір-бірімен сұлу үйлесетін түстерді таңдауларына мүмкіндік беріледі.
Тәрбиеші 4 жастағы балаларда әрбір заттын,формасы болатыны, заттар осы белгілері бойынша ерекшеленетіні және оларды формасының ұқсастығына қарай біріктіруге болатыны туралы түсінікті дамытуға, заттан бөліктерді, ең алдымен ең ірі бөліктерді бөліп алып, олардың формасын анықтай білуді қалыптастыруға тиіс. Балаларды шеңбер, сопақша, шаршы, тікбұрыш, үшбұрыш сияқты геометриялық фигураларды ажырата білуге үйрету ке - рек. Геометриялық фигураларды білу балаларға заттың формасын ажырата білуіне көмектеседі және қарапайым геометриялық фигуралармен ұқсастығын пайымдайды. Мұндай салыстырулар балаларды заттардың формасын жалпылауға үйретеді, мұның өзі оны суретте беруін жеңілдетеді.
Шеңбер мен сопақшаны ажырату осы жаста бұл оңай заттардың формасы мен олардың бөліктерін, әсіресе есімдіктер мен тіршілік иелерін бейнелеген кезде, өте дәл беруге мүмкіндік береді.
Шаршы мен ұзартылған тік төртбұрышты айыра білу әр түрлі тікбұрышты заттардың үй, арба, вагон, орындық, қақпа және т. б. арасындағы айырмашылығын беруге мүмкіндік тудырады.
Тәрбиеші балалардың заттардың құрылысын, формасы мен көлеміне қатысты негізгі бөлшектердің орналасуын беру іскерлігін ұштайды. Мысалы, балалар машинаның кабинасы шанақтан биік екенін, балапанның басы денесінен кіші болатынын біледі.
Балалар адамның фигурасын бейнелей отырып, бет бөліктерін, киім бөлшектерін береді. Тәрбиеші заттарды бейнелегенде бөлшектері бойынша: алдымен ең үлкендерін, одан кейін, ұсақ және кейбір оларға тән детальдарды жасауға үйретеді. Педагог кұрылысын беруге үйрете отырып, фигураның симметриясына көңіл аударады.
Тәрбиеші 4 жастағы балаларды заттың негізгі түсін беруге үйретеді. Балалар затты қараған кезде, олар оның түсін байқап және оның көлемін мөлшерлеп, содан соң оны суретте немесе аппликацияда бейнелейді, мұнда олар қарындаш пен қағаздың керек түстерін өздері табады. Заттың түсі жалпылама, реңксіз беріледі.
Балалар кейбір заттардың белгілі бір түстерінің шөп, жапырақ, жидек және т.б.болатыны туралы біртіндеп мағлұмат алады. Тұрақты түстері болмайтын заттарды кез-келген түспен бейнелеуге болады.
Тәрбиеші балаларды алты түсті -қызыл, сары, жасыл, алкызыл, көк, күлгін және үш түрлі бейтарап -қара, сұр, ақ түстерді ажыратып, тануға, айтуға үйретеді. Ол олардың өз беттерінше сурет салу үшін және затқа тән бояулардың кез келгенін ала алмай, таңдап-талғап алуға негіздейді. .
Декоративті сурет салу сабағында тәрбиешібалаларға жағынды, нүкте, тік жолақтар, шығыршық, шеңберлер салуды үйретеді. Шаршы,шеңбер, жолақ бетіне белгілі бір ырғақпен элементтерін орналастыра отырып, өрнектерді жасау шеберліктерін дамытады. Декоративті сурет үшін тәрбиеші қағаздан қиылып жасалған көйлектің, алжапқыш, қолғап, бас киім т. б. береді.
Қағаз формасына байланысты балалар өрнектің элементтерін белгілі бір жүйеге түсіріп ортасына, бұрыштары бойынша, кағаздың толық бетіне орналастыруды үйренеді.
Мұндай жағдайда тәрбиеші балаларды үлгі бойынша және ойдан шығарып жасауға үйретеді.
Ересектер тобындағы сурет салу. Бес жастағы балалардың сурет салуы белгілі ниетте және саналы сипатта бола бастайды. Педагог балалардың түпкі ойының қалыптасуына мүмкіндік жасайды, оларды алдын ала суреттің мазмұнын ойластыруға, негізгі ойды ерекше бөлуге, оны түсінікті етіп көрсетудін жолын табуға үйретеді. Ол балаларды өздерінің салған суреттерімен қатар, қүрдастарының жұмыста-рына да дұрыс баға беруге үйретеді, оларды жан-жақты талдауға әр түрлі жұмыстарды әрбір суреттердің өзіне тән ерекше сипаттарына негіздей отырып салыстыруға баулиды, суреттің мәнерлілік жағы: формасыньщ колоритінің, түрлі түстердің үйлесуінің, композициясының ерекшеліктерін бөле көрсетуге бағыттайды.
Педагог бағалаудың деңгейін көтере отырып, суреттердің сапасының одан да жоғары дәрежесіне жетуге қызығушылық, іскерлікті игеруге қажеттілік туғызады. Балалар қиындықты жеңуге, жіберген қателерін байқауға және түзетуге қабілетті бола бастайды. Сурет салу процесінде өзін-өзі бақылауы арта түседі. Тәрбиеші сабақ уақытындағы тапсырма балалардың күші мен мүмкіндігіне сай, бүкіл бөлінген уақытта олардың қолының бос болмауын қамтамасыз етуі керектігін есте сақтауы керек. Кейбір балаларда баскаларды үйрету, оның да жақсы, дұрыс жасай алатындай ету ниеті пайда болады. жымдық жұмыстарды орындау процесінде педагог балаларды жүмысты ұйымдастыру және жоспарлау кезінде үлкен дұрыстыққа, әрқайсысына неме-се кішігірім балалар тобына тапсырылған жалпы композициялау бөлігін жақсы орындауга жауапкершілікке тәрбиелейді.
Дербестіктің көрінуі барған сайын өзінің жекелей тәжірибесін, бұдан бұрын көрсетілгеннен гері ерекше әрекеттің белсендірек түрін көрсетумен байқала бастайды. Творчество элемент барған сайын айқын көріне түседі.
Алдындағы жылдардағы алған эстетикалық даму жаңа кең сипат алғандықтан, тәрбиеші 5 жастағы балаларда декорациялық өнер шығармаларын қабылдау және саналы бағалауын дамытуы қажет. Өрнектерді салуда ол балаларды бейненің мәнерлілігіне, түр үйлесімділігінің әсемдігіне және форманың гармониялығына, бейнелердің орналасуының ырғақтылығына талпынуға үйретеді. Байланысқан мазмұн, сюжет суретте толық та айқын бейнесін табады. Балалар формасы жағынан аса курделі заттарды бейнелей бастайды, формаларды жалпылама бейнелеуден, негізгі сипаттағы формалары олардың ерекшеліктерімен қоса бейнелеуге өте бастайды. Педагог балаларға бейнелеудің сапасының сол затты білуден тәуелділігін түсінуді дамытады, суретін салатын затты өз қалауынша қарауға, орындалу жүйелілігі ережесін игеруге үйретеді. Бұл жеке өзінің әсері мen қарым-қатынасын әкеле отырып, өз алдына бейне жасауға мүмкіндік береді, әрі айналасын қоршағандардың әсерін суретте бейнелеуге кең мүмкіндік ашады.
Педагог сабақ үстінде балалардың кажетті істерді өздерінің атқаруына, кезекшілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2-4
ІІ.Негізгі бөлім:
2.1.Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді
қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4-7
2.2.Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың
шығармашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7-16
2.3. Бейнелеу өнерін оқытудың дидактикалық принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16-32
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33-34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Кіріспе
Сюжеттік-рөлдік ойындар 3 жастан бастап 4 жасқа дейінгі баланың тұлғалық, интеллектуалдық, жалпы психологиялық дамуында ерекше орын алатын жетекші іс-әрекет болып табылады. Бұл кезең баланың тілге, оның дыбысталуы мен мағынасына ерекше қызығушылығымен, сезімталдығымен ерекшеленетіндіктен, баланың тілін дамытуға өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балалар ересектермен қарым-қатынас жасауға өте ықыласты болады, әртүрлі сұрақтар қойып, өздері білетін ертегілерді бар ынтасымен айтып береді, танымдық қызығушылығы белсенді болады. Ересектермен қарым-қатынас жасау қажеттілігі қанағаттанбаған кезде, олардың арасында эмоционалдық жатырқаушылық пайда болады. Төрт жасқа қарай бала құрдасын ортақ іс-әрекетке қатысушы есебінде қабылдайды.
3-4 жасар баланың өзін-өзі бағалауы өте жоғары деңгейде, бұл ол үшін әбден заңды, өйткені біреу оның тұлғалық қасиеттерін дұрыс бағаламаған кездегі өз-өзін қорғаудың тұлғалық тетігі болып табылады.
3 жас пен 4 жас аралығында баланың сенсорлық процесінің сапалы жаңа қасиеттері қалыптасады: фонематикалық есту, түсті ажырату, көз қырағылығы, заттардың пішінін ажырату қабілеттері жетіле түседі.
Балалар заттарды ұстап көріп танудан, көзбен көру арқылы тануға көшеді.
Тіл - 3-4 жастағы балалардың сенсорлық процестерін дамытуда жетекші орын алады. Балалар тілін заттардың сынын, бір-бірімен қарым-қатынасын білдіретін, мазмұнды қабылдауын қалыптастыратын жаңа сөздермен байытады.
3-4 жастан бастап баланың есі еріксіз сипатта болады. Бала материалды өзі іс-әрекетке тікелей қатысу арқылы есіне сақтайды. Бұл жастағы баланың ойлау қабілеті сапалық өзгешелігімен ерекшеленеді: оған қиял мен шындықты ажырату қиынға соғады. Ол - өзімшіл. Оған анимастикалық түсініктер тән: айнала қоршаған заттардың бәрін өзімен салыстырады, олар да өзі сияқты ойлауға және сезінуге қабілетті деп ойлайды. Нысандарды қарастыра отырып әдетте, ол заттың ең айқын бөлігін ажыратады.
Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларда кеңістік, уақыт, сан туралы қарапайым түсініктері қалыптаса бастайды.
3-4 жасар балалар ауа райы құбылыстары мен оның салдары арасындағы қарапайым байланыстарды түсіне бастайды. Тек өзі ғана емес, басқа да тіршілік иелері де тағам мен судағы қажеттілігі бар екенін түсінеді. 3-4 жасар балаларда құрастыру әрекеті әлі де ойынмен бірге ұштаса отырып жүргізіледі. Әр түрлі материалдармен тәжірибе жасау барысында балалар олардың қасиеттері мен құрылысын танып-біледі.
Бұл кезеңде балалар қарапайым қол еңбегі түрлерінің әдістерін меңгереді (бүктеу, умаждау, жырту және ұсақ-түйектерді қолдан жасау).
4 жасқа қарай балалар көркем шығарма мәтінін эмоционалды және тұтастай қабылдайды. Оның материалды қаншалықты түсінгендігі сөйлеу тілінде ғана емес, заттарды ажырату және ойын әрекеттері үстінде байқалады.
Бала үшін бейнелеу іс-әрекеті -- бұл өзі жасаған бейнелер. Бұл бейнелер жарқылдақ, аңғал, ашық, ауыз әдебиетті еске түсіреді.
Мүсіндеу, жапсыру, сурет салу барысында сызықтар мен пішіндер тіріліп, баланың көз алдында жағу, сызу арқылы бейнеге айналады.
Бала сызықтарды, пішіндерді, түсті дақтарды, жағуларды қолданып, қарапайым сюжеттерді бейнелей алады.
Бұл кезеңде балалардың көпшілігінің музыкаға ықыласы жоғары деңгейде болғандықтан, бұл жаста музыка мәдениетін меңгерту өте қолайлы.
Мектепке дейінгі кіші жаста баланың моторлық қызметтері қарқынды дамиды. Балалардың қозғалыс белсенділігі іс-әрекет дербестігінің жоғары деңгейлігімен сипатталады.
3 жастан бастап нақты және саналы қызығушылығы біліне бастайды, бұл кезеңде бала өзіндік еркі бар жеке адам екенін түсіне бастайды. Ми қызметі мен психикалық қызметі қарқынды дамуын жалғастырады, мінез-құлқында өзгерістер пайда болады. Көркем шығармаларды қабылдауы мен музыкаға деген ықыласы артады. Бұл баланың қызығушылығы мен қабілеттерін анықтауға мүмкіндік береді. Көпшілікпен ойнайтын ойындарға қызығушылығы арта түседі. Үш жасар бала -- қажымас қайраткер, ол желімдеуге, мүсіндеуге, сурет салуға дайын, бірақ ұзақ әңгімелер мен түсіндірулерді қабылдай алмайды.
3-4 жасар баланың тұлғалық дамуының базистік мазмұны өзінің көпқырлылығымен, әрдайым даму үстінде және әр жас кезеңінің өзіндік мазмұнының ерекшеленуімен сипатталады. Дер кезінде тұлғаның базистік сипатын қолайлы қалыптастыру жағдайының жоқтығынан әрі қарай айтарлықтай деформация пайда болуы мүмкін.
3-4 жастағы балалардың базистік сипаттамасына: құзыреттілік, эмоционалдылық, ынталылық, дербестік жатады.
Құзыреттілік бала төрт жасында әлеуметтік құзыреттіліктің белгілі деңгейіне жетеді: басқа адамға қызығушылығын білдіреді, оған сенеді, ересектермен және құрдастарымен өзара қарым-қатынас жасауға тырысады. Басқа адамдармен байланыс орнату үшін қатынасудың тілдік және тілдік емес (көзқарастар, ым, ишара, мәнерлі қылықтар мен қозғалыстар) тәсілдерін қолданады. Өзінің қай жынысқа жататынын түсінеді (Мен ұлмын, Мен қызбын).
Интеллектуалдық құзыреттілік баланың қоршаған әлемді танып-білу мақсатында әртүрлі сұрақтар қойып, белсенді қызығушылық танытуынан көрінеді. Ол әртүрлі тұрмыстық заттар мен ойыншықтарды ерекшеліктеріне (түсі, пішіні, көлемі, фактурасы, құрылымы), қызметіне қарай қолданып, байқайды.
Ана тілін меңгеру негізгі грамматикалық категориялар және сөйлеу тілі сөздіктерін қолданумен сипатталады.
Мектепке дейінгі кіші жаста екінші тілді меңгеру баланың тікелей қабылдауымен, өзге тілді адамдармен ашық қарым-қатынас жасаумен байланысты.
Мектеп жасына дейінгі бала оған екінші тілді білу не үші керек екенін түсінбейді. Балалардың мотивациясы осында және қазір ұстанымы бойынша әрекет етеді, яғни бала алыс мақсат қоймайды. Сондықтан екінші тілді меңгеру процесі баланың ересектермен және басқа балалармен қарым-қатынасындағы тұлғалық, танымдық, ойын іс-әрекеті қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында құрылады.
Осы мақсаттағы қарым-қатынас баланың тілдік ортаға тікелей қатысуымен жүргізілуі керек. Бірлескен іс-әрекет қуану, ересектермен, құрдастарымен ынтымақтасу, олармен қарым-қатынасына қанағаттану негізінде қалыптасады.
Дене қызметін дамыту жоспарында 3-4 жастағы балалардың құзіреттілігі олардың өмірлік маңызды қозғалыс түрлерінен (жүру, жүгіру, өрмелеу), қарапайым гигиеналық және өз-өзіне қызмет көрсету дағдыларынан көрінеді.
Эмоционалдылық балада ересектермен эмоционалдық қарым-қатынас жасау қажеттілігі жоғары болады, өзінің сезімдерін - қуаныш, реніш, қорқыныш, таңырқау, рақаттану т.б. айқын көрсетеді.
Ынталылық баланың тіршілік әрекетінің барлық салаларында:
- қарым-қатынаста (ересектерге бастамашылық қарым-қатынас: сұрақтар қою, өтініш жасау, т.б.);
- заттық-тәжірибелік әрекет (заттар мен материалдар: бояу, қағаз, ермексаз, конструкторлармен эксперимент жасау арқылы байқап көру);
- өз бетінше құрастырған сюжетті-бейнелеу ойындарында көрінеді.
Мұның бәрі баланың шығармашылық қабілетінің даму негізін құрайды.
Дербестік - 3-4 жастағы балалардың орнықты сипаты (Мен өзім, Қолымнан келеді). Балалар барлық іс-әрекет түрлерінде ересектерге еліктеп, оларды қайталайды: өзі тамақтанады, киінеді, мақсатты бір іс-әрекетке қызығушылықпен кіріседі - ыдыс жуады, кір жуады, дүкеннен сатып алады және т.б.
Ересектер баланың белсенділігін қолдап, ынталандырып отырумен қатар, әр кезде қауіпсіздік ережелерін сақтауы керек. Өйткені бала айтылған ескертулерді ескере бермейді, сондықтан ересектер қауіпті жағдайлардың алдын алу шараларын ұмытпағаны жөн (зақым келтіретін, жаралайтын, сынатын немесе кесетін заттарды алып қою, шкафтардың есіктерін жабу және т.б.).
Мектепке жасына дейінгі балаларды сурет салуға әр түрлі әдістерді қолдану арқылы бейнелеу өнеріне баулу әдісі
Бала ес біле бастағаннан-ақ өзі жете түсінбес жарқын, тартымды нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мәселен, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі гүлдер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның рахаттану, қызығу сезімін туғызады. Жиі ән, ертегі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.
Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.
Бейнелеу өнері- көркемдік талғам қалыптастырудың өзекті құралы ретінде баланы өз халқының эстетикалық мұраларын игеруіне, халық өнерінің айшықты туындыларынан ләззат алуға, рухани дамуына және халық талантын қастерлеуге, сүйе білуге баулиды.
Бейнелеу өнерінде балалардың сурет салуға, өнерді қабылдауы тұрғысынан білім деңгейлерінің әр сатылы болуына байланысты, сурет салуға мүмкіншіліктерін анықтай отырып, сапалы білім беру. Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.
Сурет салу өнерін үйретуге төмендегідей мақсат қойдым:
- Сурет салу өнері арқылы мектеп жасына дейінгі баланың сезімдік эмоционалдық ортасымен эстетикалық талғамын және шығармашылық ойлау қабілетін дамыту.
-Сурет салу іс-әрекеті арқылы, балаларды жан - жақты дамыта отырып тәрбиелеу;
Балалармен жүргізілетін жұмыс түрлері:
- Сурет салу оқу іс-әрекеті арқылы;
- Күннің екінші жартысында бейнелеу өнері бойынша жеке жұмыстар жүргізу.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлері:
- Әңгімелесу,кеңес беру,жиналыс,көрмелер ұйымдастыру,ашық есік күндері;
Тәрбиешілермен жүргізілетін жұмыс түрлері:
- Кеңестер беру;
-Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерін өткізу;
- Бейнелеу іс-әрекетіне қажетті негізгі техникалық дағдыларды меңгерту;
- сурет салу өнеріне деген қызығушылығын ояту;
- көркемдік талғамын арттыру;
- іскерлік дағдыларын меңгерту;
Сурет іс-әрекетіне бейімдеу бағыттары:
- айналаны бақылау және қабылдауын дамыту;
- бейнелеу өнері түрлері және көркем өнер туындыларымен таныстыру, көркемдік талғамын арттыру;
- іскерлік дағдыларды меңгерту.
Баланың бейнелеу іс-әрекетінің негізгі түрлері болып саналатын сурет салу жапсыру,илеу әрекеттерімен шұғылдануы, өз кезінде, оған сан алуан түстер гаммасымен танысуға формалар, сызықтар, түрлі пішіндермен танысуға мүмкіндіктер бере алады. Сурет салу іскерлік дағдыларын меңгерту балалардың заттық тақырыпта сурет салу дағдыларын бекітеді. Бірнеше заттарды бейнелеп мазмұндысурет салуға, композиция құра білуге үйретеді. Бояу қарындаштар, акварель бояу менқылқаламды пайдаланудың әдіс-тәсілдерін меңгертеді. Жағыс түрлері: сүйкей жағыс, қылкалам ұшын тік бағыттау, жоғарыдан төмен қарай, солдан оңға қарай біртіндеп жүйелі тегіс бояу, сулау (дымқылдау) тәсілі, үрлеу тәсілі, бояуды шашырату арқылы сурет салу, үзіліссіз сызу, тамшы бояудан бейнеге келтіру, таяқшамен, саусақпен, қауырсынмен сурет салу тәсілдерін, қос бүктеп беттестіру арқылы симметриялы заттардың суретін салуға жаттықтырады. Балалардың қылқаламды еркін ұстап сызықты жіңішке, жуан, жалпақ түсіруге, бояуды қалыңдау жағу үшін қылқаламды көлбеу ұстап қаттырақ басу, сызықтың түрлеріне қарай бағытын өзгерту, қолдың қимыл қозғалысы мен көз мөлшерінің үйлесімділігін дамытады. Суреттің барлық бөлігін біркелкі бояу талабын ұштайды. Бояу түстерін тандап үйлесімді бере білуге дағдыландырады. Бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдарын меңгертіп, сурет салуға деген қызығушылығын арттыру көзделеді.
Сурет салу әдістері:
Бастыру әдісі: Әртүрлі заттармен бастыру арқылы сурет салу балабақша дәстүріне айналып келеді. Аталмыш техника арқылы жұмыс істеу балаларда жағымды эмоция тудырады, таныс тұрмыстық заттарды көркем сурет салуға қолдану мүмкіншілігін ашады. Бастыру үшін әртүрлі заттарды қолдануға болады. Мысалы: жапырақ, түрлі өсімдіктер, поролон, көкөністер, жүн, алақан, қарындаштың теріс бөлігі, жіп. Дәстүрден тыс әдіспен сурет салуды үйренген бала, өз бетінше бастыру құралдарын іздеп тауып көрсетеді. Бұл баланың өмірге шығармашылықпен қарауының, кез келген затты әр түрлі мақсатта қолдана білу іскерлігін дамытудың алғы шарты болып табылады.
Көкөністер бастырмасы: Балалар бастырма көмегімен салынған бейнеге ерекше қызығушылық танытады. Әсіресе көкөніс қалдығынан балалардың көз алдында даярланған штамптар даяр сатып алғандарға қарағанда қызығушылықты үдете түседі. Картоп, сәбіз, асқабақ қабығынан, және қызылшадан түрлі пішіндер жасауға болады. Мысалы:шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш даярлау;картоп немесе өзге көкөніс қиығында контур жасап, артығын кесу; штампты гуашқа батыру немесе оған қылқалам көмегімен субояу жағу;қағаз немесе мата бетіне ойлаған сурет шығатындай етіп бастыру; Штамптар көмегімен мата, кілем үлгілерінің оюын жасауға немесе ұлттық ою-өрнектерден сәндік композициялар құрастыруға болады. Жұмысқа ұлттық нақыш беру үшін жеке суреттермен ұжымдық жұмыстарды әшекейлеуде ұлттық ою-өрнектерді жүйелі
қолдану өте маңызды. Балалар ою-өрнекті бейнелеу арқылы кеңістікті бағдарлауға үйренеді және олардың аттарын атап есіне сақтайды.
Саусақпен сурет салу әдісі: Саусақпен сурет салу-алақанмен, саусақпен, табанмен бейнелеудің тағы бір тамаша әдісі. Бұл әдіс гуашь, майлы бояудың қасиетін (қанықтық, жұмсақтық) сезінуге көмектеседі. Балаларға алақан немесе саусаққа әр түсті бояу жағу арқылы заттың суретін салу ұсынылады, сондай-ақ таяқша, мақта, мата, поролонды қолдануға болады.
Қолдану ережесі:
- бояуды жайпақ табаққа, суды кішкентай құмыраларға құю, ал алақанмен сурет салғанда бояуды табаққа құйған жөн;
- әр саусақты бір түсті бояуға батыру,қағазға түсіріп болған соң құмырадағы суға жуып, қағаз сүлгімен немесе ылғал шүберекпен сүрту керек.
Ағаштың суретін салғанда саусақпен діңі мен бұтақтарын бейнелейді, содан кейін алақанға сары, жасыл және қызыл сары бояуды жағып, жапырақтардың суретін салады. Үлкен ақ қағазда (ұжымдық жұмысқа ыңғайлы) күннің суретін үлкен етіп салып, ал шуақтарды шеңбер бойымен балалар өз алақандарын бастыру арқылы түсірсе өте әдемі сурет шығады.
Далаппен сурет салу: Дәстүрден тыс әдістер жинағына ескі далаппен, лакпен, көз бояйтын теньмен сурет салуды жатқызуға болады.Бірақ педагог өте мұқият, сақ болып, бұл заттарды бала қолы жетпейтін орынға қою керек. Бала анасының косметика қолданғанын бақылағанды ұнатады. Әдетте косметика қолдануға тыйым салынатындқтан, баланың өз анасының далабымен ойнауға деген құмары арта түседі. Сондықтан косметикалық құралдармен сурет салуды ұйымдастыру бала тілегінің орындалуына мүмкіндік тудырады және ол пайдалы іс болып саналады.
Нүктелер арқылы сурет салу: Нүктелер арқылы сурет салу (нүктелі сурет) дәстүрден тыс әдіске жатады. Сурет көптеген жекеленген нүктелер арқылы бейнеленсе, онда бұл сурет салу техникасы пуантилизм деп аталады. Нүктелер саусақ немесе қылқалам ұшымен тықылдату әдісі арқылы түсіріледі, нүктелердің көлемдері ір түрлі болуы мүмкін. Нүктелер арқылы салынған сурет мозаика сияқты болады. Педагог контур нүктелерді қойып суреттің сызбасын даярлайды. Балаға нүктелерді сызықтармен қосу ұсынылады. Пайда болған бейнені аяқтауға, бояуға, сюжет ойластыруға және ат қоюға болады. Жұмысты аяқтаған соң балалар ашық түстерді немесе суық және жылы түстерді көп қолданған суреттерді топтастырады.
Құммен сурет салу әдісі: Балаларға құммен сурет салу өте қызықты болмақ, өйткені олар құммен ойнағанды қатты ұнататыны сөзсіз.
Қолдану ережесі: - ақ қағаз бетіне суреттің пішіні сызылып алынады;
- Пва желімін сызылған сызық бойымен қылқаламмен жағып шығамыз;
- Жағылған желімнің үстіне ыдыстағы құмды себелеп шығады;
Тәрбиешілерге бейнелеу сабақтарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар:
-балаларға айнала қоршаған ортадан алған әсерлерін, қабылдағандарын бейнелеу іс-әрекетінде бере білу дағдыларын меңгерту;
- бейнелеу өнері түрлері жайында жалпы түсініктері мен көркем өнер туындыларын ажырата білу;
- өнер туындыларынан әсер алу, сипаттап әңгімелей білу дағдысын меңгерту;
- бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдары жайында (түс, сызықтар, көлем, кеңістік, композиция) қарапайым түсініктерді меңгерту;
-сурет салуға қажетті құрал-жабдықтармен жұмыс істеудің іскерліктерін игерту; - ұлттық нақыштағы бейнелеу өнері түрлерін басқа халықтар өнерімен салыстыра, ажырата білу;
- көркем өнер туындылары арқылы көркемдік талғамын, өнердің бұл түріне деген қызығушылығын арттыру;
Балабақшада тұрақты түрде диагностикалық зерттеу жүргізу балалардың жеке ерекшеліктерінің бар екенін көрсетеді. Балалардың сабақ барысында тақырыпты қабылдау оны жүзеге асыра білу қабілеті әртүрлі болып келеді. көбінесе үлгерімі жақсы балалар тақырыпты түсініп, іс жүзінде қолданса, кейбір балалар тәрбиеші көмегін аса қажет етеді. Міне осындай деңгейді анықтау үшін әр топта балалар білімін зерттеу үшін бірінші жарты жылдықта және жылдық қорытынды бойынша мониторинг жүргізіледі. Осыған байланысты мынандай қорытындыға келуге болады:
Оқу жылының жыл басында жүргізілген бақылау кесіндісіндегі балалар көрсеткіштері:
Жоғары- 40 %; Жақсы- 28 %; Орташа-12 %.
Оқу жылының 1-ші жарты жылдығында жүргізілген бақылау кесіндісіндегі балалар көрсеткіштері:
Жоғары- 55 %; Жақсы- 36 %; Орташа - 24 %
Мектепке дейінгі түрлі жастағы топтарда бейнелеу өнерінің өткізілуі сабақтарда балалар шығармашылығын дамыту үшін оқып үйретудің сан- алуан әдістері және ең алдымен балалар дербестігін, белсенділігін, өмір құбылысын көркемдік тұрғысынан қабылдау әрқашанда дара, әрі таңдамалы. Оның негізіне әсемдікке эмоция білдіружатады. Бала әрқашанда табиғаттағы, заттық дүниедегі,өнердегі әсемдікке,адамдардың мейірбан сезіміне үн қосады. Мұның өзіне сәбидің басынан кешкен қуанышының, талпынысының, толғанысының маңызы зор деп білеміз.
Нәтижесінде:
1. Балада көркем өнер туралы білім қалыптасады.
2. Шығармашылығы дамиды.
3. Авторлық бағытта бейнелей біледі.
4. Отбасы және балабақша ынтымақтастығы орнайды.
5. Балалардың іскерлік қабілеті дамып, эстетикалық талғамы артады. Сурет іс-әрекеттері арқылы бейнелеу өнеріне деген сүйіспеншілік оянады.
Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылықтары.
Бір жастан екі жасқа дейінгі балаларда сурет салудың пайда болуы мен дамуы.Мектепке дейінгі мекемелерінде сурет салуды үйрету 2 жастан басталады. Педагог балалардың бұл іс әрекетіне басшылықты іске асыру үшін, оған баланың сурет сала бастауын, оны меңгеруге қандай кезеңдерден өту керек екендігін білуі керек. Бала 1 жаста, ал кейде біраз кейінірек қолына қарындаш алып, қағаз бетін шимайлай бастайды. Осы кезде тамақ ішерде қасықты, ойыншықты алу үшін таяқ тәрізді заттармен әрекет ете бастайды. Қарындаш пен қылқаламды басқа құралдар сияқты бірден меңгеріп кете алмайды. Әдетте бала қарындашты барлық саусақтармен жұдырығына қысып алады да, шынтағымен тіпті иығына дейін барлық қолдарымен қозғалыс жасайды. Ол қарындашпен қағаз бетін қайта-қайта ұрғылай береді. Әуелі баланы қолдарымен қайталанған өз қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне қарындаш қайталанған өз қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне қарындаш ұшының соғылуы да оны сүйсіндіреді.
Алғашқыда сәби әрекет нәтежесінде не шығып жатқанына көңіл аудармайды. Бірақ тез арада қарындаштың қағазға із қалдыратынын байқайды да, соны тағы да көру үшін қайта-қайта шимайлай береді. Алғашында сол сызықтардың бағыты мен сипаты белгісіз кейдесоқ ретсіз болады. Бала қарындашқа түскен күшті игере алмай, кей жағдайда да қағазға түскен сызық әрең көрінеді де кейде қарындаштың ұшы қағазды тесіп кетеді. Бала нүктелер мен сызықтар түсіре отырып, қағаз бетінің кеңістігін қимыл арқылы меңгереді. Бірте -бірте қол қимылы қарындашпен үйлесім таба бастайды. Баланың көзбен бақылауы әлі шамалы болса да, біркелкі қимылдарды қайталай беруге ыңғайлы келеді, көбіне қимылды іс жәрдемдеседі. Бала қол серпілісін дұрыс реттей алмағандықтан сызықтар қағаздың көлемінен асып кетіп отырады. Алдағы уақытта қозғалыстар (ары - бері) күрделене түседі де, олардың бағыты өзгереді, доға сияқты қозғалыстар айналмалы қозғалысқа айналады да, қағаздың бетіне толық тарап, шиыршықтар пайда болады да, орама, линиялар тәрізді айналмалы сызықтардың күрделенуіне ауысады. Қол мен қарындаштың осындай дүркін-дүркін қайталануы ырғақтылық береді де, бала сүйсіне түседі.
Баланың екі жасында қағазға түскен сызықтарға қызығушылығы пайда болуының нәтежесінде бірнеше парақ қағазды қозғалмай отырып сызуы мүмкін. Сурет салудың осы кезеңі, әдетте, шимай жазу деп аталады. Бейнелеу іс әрекетінде осы сияқты сурет салу болып өтеді: ол қарындашпен қолдың үйлесімді, ырғақты қимылдарын дамыту мен қимылдарды көзбен бақылауды дамыту үшін пайдалы.
Түрлі түсті қарындашпен сурет салу баланың зейінін ашық түске тартады. Бояу баланы қуантады және ол қарындашты қаттырақ басып, сызықтарын жиілетіп,түсін қоюлатып салуға тырысады.
Бұл жаста әдейілеп бейнелеу әлі жоқ. Бала бір нәрсені толық етіп бейнелеп сала алмайды. Бірақ осы кезде бала материалдардың қасиеттерін тани бастайды: қағаздарды, қарындаштарды олардың түсін, өзінің қолындағы қарындаштың қимылынан қағазға түскен іздерді таниды да, оларға қызыға қарай бастайды.
Осы кезең қол қимылы мен көрудің дамуына әсерін тигізеді. Бала өзі үшін құралдармен танысады, үлкендердің бағыт беруінің нәтежесінде осы құралдарды қалай пайдаланудың қарапайым түрін меңгере бастайды, көрнекті із алу үшін оны қолына дұрыс ұстап, қағаз бетіне жүргізеді. Бұл кезеңде баланың өз бетінше кетпеуін қатты қадағалап, қарындашты қалай ұстауды көрсету, бұл үшін оны сәбидің қолына ұстату (өйткені ол өзі қарындашты дұрыс ұстай алмайды); қолмен қағазды қалай ұстауды көрсету маңызды. Сәбидің сызықтармен штрихтарға зейінін аудара отырып не салғанын, оны неге ұқсайтынын сұрау керек. Баланы ойлануға тарта отырып оның не істеп отырғанын, қандай құбылыстар мен заттарға ұқсастығын іздеуге, ойлануға итермелеу керек.
Бұл уақытта жалпы топтық үйрету сабақтары Балабақшадағы тәрбие бағдарламасында ұсынылмағынымен, балаларға олардың қалаулары бойынша столға отырып, сурет салуына мүмкіндік беруге болады. Бұл бейнелеу іс әрекетіне қызығушылыққа тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады. Яслиде балаларға 1,5 жаста қағаз бен қарындаш беріледі. Егер балабақшаға бармаса, үйде сурет салмаса, 2- 2,5 жасқа дейін іс әрекеті дамуы едәуір кешігеді.
Сондықтан балаларды қарындаш ұстаған қолдың бейне жасау кезендегі қимылын түсінуге алып келу бірінші кішкентай топқа келгеннен қолға алынады.
Бірінші кішкентайлар тобында сурет салу. Сабақтарда балалардың бейнелеу іс әрекетіне қызығушылығын, оған эмоциялық қатынасын, тәрбиешіні тыңдау және есте білу, оның суреттен көрсеткендерін көру және байқау шеберлігін қалыптастыру, белгілі бір мақсатпен әрекет жасау керектігін көрсету арқылы тәрбиелеу қажет.
Балалардың сурет салу іс-әрекетін меңгеру үшін қолдың қимылын, оның үйлесімін, ырғағын және әлденеше рет бірыңғай қимылдарды қайталай білуге жаттықтыру керек. Сурет салу, мүсіндеу процесінде балалардың түйсігін, олардың қабылдауын, тәрбиешінің бірте-бірте сөзбен сіңіре беретін білімін, балалардың (жұмсақ, серпінділік, көлемі, түсі,) таным қасиеттерін дамытқан жөн.
Балаларда суреттің затпен ұқсастығын іздеп табуға және оның атын атауға іскерлігін дамыту керек, өз суретін оқып, түсіну қабілетін, сонан соң суреттің әр түрлілігін байқауға балалар салған суреттердің арасынан өз суретін тауып, не салғанын айтып беруге баулыған жөн.
Бейнелеуге бейімдеу. Бірінші кішкентайлар тобында тәрбиеші балаларды бейнелеуге, суреттің бейнелеу сипатын түсінуге бейімделеді. 3 жасқа қараған балалар бір заттың нақты пішінін бере алмайды, сондықтан тәрбиеші оларды кескіні айқын емес формаларды бейнелеуге үйретеді ( олар белгілі дәрежеде дөңгелек немесе бұрышты затқа ұқсауы мүмкін). Сурет сабағында ол балаларға дайын бейненің кейбір жетіспейтін әсерлерін толықтыра түсуді ұсынады. (Әуе шарының жібін, жалаудың сабын)
Тәрбиеші балаларға қағаз бетіне бояуды жағуды ұсына отырып бір қалыпты бірнеше рет қайталауға бағдарлауға үйретеді. Бағдарлама ою салуды үйретуді міндет етіп қоймайды, дегенмен жағылған бояудың әшекейлі, қарапайым бір композицияда болуы балаларда өзінің ырғағымен және бояуының ашықтығымен қуантады.
Сурет сабақтарында балаларды түстерді айыра білуге оқытады (қызыл, сары, көк, жасыл) оларды сурет салу кезінде қалай пайдалануды арнайы үйретеді. Балалар сол бейненің түсіне қарап кез келген бір ат қояды (шөп, гүл).
Тәрбиеші балалардың зейінін әртүрлі түстердің дақтарына, сызықтар сипатына аударады. Айналадағы болмыстан ол мынадай құбылыстарды сызықтардың ырғағын, шимайларды қарама қарсы түстерді балалар айта алатындай етіп тыңдап алады. Балалар жапырақтардың қалай түсіп жатқынын, жаңбыр немесе қар жауғанын, көктемдегі жаңбырдың тырлысын, жылғылар ағысын суретке салады.
Мектепке дейінгі кішкентайлардың суреттерінде әрекет пен байланыс мазмұнына ұмтылушылық байқалады. Сюжетті сурет салу процесі өзгеше. Бала бір нәрсені бейнелейді де, көбіне сөзбен немесе қимылмен жеткізеді. Ол суретті сол жағдайдың ішінде жүргендей етіп салады. Образ жасау бала үшін әр түрлі сезімге байланысты құрылады, сондықтан балаларды тәрбиелеу үшін салынатын бейне мен көрініске деген сезім қатынасын арттыра түсу қажет, өйткені сурет салу процесі кезінде оның алдында қарапайым сызықтар мен формаларға, бояу жағындыларына жан бітеді.
Техникалық дағдылар. Тәрбиеші балаларды бірінші сабақтарда - ақ дұрыс отыруға үйрету керек (столда өте көп еңкеймей, түзу отыру, суретті оң қолмен салу, сол қолмен қағазды басып тұру). Қарындаштармен және бояулармен сурет салу үшін, бір қатар техникалық дағдыларды меңгеруге тура келеді: қарындашты дұрыс ұстау, үш саусақпен ұстау, қаламның ұшталған жағына қолды онша жақындатпай, сұқ қолмен үстінен басып тұрып, барлық саусақтармен дұрыс қимыл жасау керек. Қарындашты саусақтармен қатты қысып ұстау қолды тез шаршатады және өте әлсіз саусақтар қарындашқа ие бола алмайды да, сондықтан түсе береді.
Балаларды бояумен сурет салу кезінде қылқаламның түгін бояуға батырып алған соң, жеңіл қимылмен ыдыстың аузына сілкіп, артық тамшыларды түсіру керек.
Балалар суретті тек қағаз бетіне салуы керек, қолына, столға, киімдеріне жағып алмай, қарындашпен тарсылдатпай, барлық құралдарды ептілікпен пайдаланған жөн: сабақтан соң әрқайсысын өз орындарына жинап қоюы керек.
Екінші кішкентайлар тобында сурет салу. Көптеген балалар балабақшаға бірінші кішкентай тобынан емес, 3 жасқа толғанда ғана бара бастайды, Мұндай жағдайда олардың көпшілігі үшін бейнелеу іс әрекеті жаңадан басталады. Сондықтан 1 кішкентайлар тобының бағдарламасында берілген міндеттер балаларға таныс емес. 2-ші кішкентайлар балалармен сурет салу жұмысына кіріспес бұрын, тәрбиешілердің қандай тәжірбиелерінің бар екендігін білу керек. Егер балалардың көбісі балабақшада 1-кішкентайлар тобында тәрбиеленсе, онда сурет салу 2-ші кішкентайлар бағдарламасы бойынша жүргізуі тиіс.
3 жасар баланың өмірлік тәжірибесі бай, олардың психикалық деңгейі жоғары, демек мұның өзі алдыңғы топтағы бүкіл оқу бағдарламасын өтуге мүмкіндік береді.
Алғашқы сабақта ғана балаларды сурет салуға қызықтыруға тәрбиелеу керек. Жылдың басында балаларда іс әрекет нәтежесінде қызушылық байқалмайды және салған суреттерінің сапасына мән бермейді. Сабақ кезінде орындалған суреттердің қорытындысын талдау, балалардың жалпы сурет салуға деген бейімін арттырып, тыңғылықты орындауға қалыптастырады. Жалпы топтық сабақтарда балаларда өздеріне бекірілген тәрбиешілерді ауызша және жазбаша көрсетулерді дұрыс тыңдап үйренуге, оны орындауға шеберлік нығайады.
Бұл кезеңде балаларға тән нәрсе бейнелеп іс әрекетінің ойынға ұласып кетуі, себебі балалның ширақтылығына байланысты. Баланың ойынға деген ұмтылысын оның сурет салуға ынтасын арттыру мақсатында пайдалану керек. Баланың жай тлқынды шимайларын тәрбиеші кілемшілеріне біріктіруіне болады: Кейін балалар тәрбиешімен бірге олармен қуыршақтар тұратын мүйісті безендіреді. Бірте бірте дұрыс сипат қалыптаса бастайды.
Сурет сабағында ырғақ, форма, түрлі түстерді сезіну бірте бірте сезіне бастайды. Өйткені заттарды бақылау, оларды қабылдау, талдау, одан кейін бейнелеу процесінде тәрбиеші балалардың назарын осы эстетикалық сапаларға аударады. Балаларға көбірек ұнайтын, олардың көңілдерін електіретін түсті де таңдай білуі қалыптаса бастайды. Тәрбиеші балалардың бейнелеу қабілетін дамыта отырып, оларға өз беттерімен мазмұны бар сурет ойлап табуды ұсынады.
Бала сурет салғанда, мүсін жасағанда белгілі бір заттарды, құбылыстарды суретпен салу қол қимылын дамытуды, олардың үйлесімін қадағалауын үйретеді. Бейне жасау үшін байқағыштық,заттар мен құбылыстарға көңіл тоқтату, иллюстрациялауларды көре біру қабілетін дамыту қажет. Өйткені, олар суретке қондыруға керек. Мысалы, шыршаның жасыл түстілігі немесе терезелердегі жауын тамшыларының, тамшылап тұрған ырғағы т.б.
Тәрбиешінің балаларды қоршаған заттарды түйсіну, түсінуді ұйымдастырумен оларда көзбен елестете алуы пайда болады.
Бейнелеуді меңгеру, балалардың дербестіліктің, белсенділіктің тәрбиеші балалардың жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып, кімге қандай іс әрекет түрінде, кімге қалай сөз түрінде ескертулер жеткілікті екені білегні жөн. Үйрену барысында алғандағы іскерлікті пайдалана отырып, балаларға дербес шешімдер табуға мүмкін береді.
Заттарды бейнелеу Егер кішкентай тобының мақсаты балаларды сурет салғанда белгілі бір нәрсені бейнелеуді, түсінуге жетелеу болса, ал 2-кішкентайлар тобында затты бейнелеудегі тәсілдерді үйретуден бастайды. Балалар заттардың формасы, бояуы көлемі әр түрлі екендігін мағлұмат алады.
Балаларға әртүрлі формадағы заттарды, дөңгелек, тікбұрыш, ұшбұрышты сол сияқты тік сызықтармен және олардың қиялысудың бейнелеуді үйретеді. Балалар бір бөліктегі заттардың көлемі мен формасы жағынан бірнеше бөлімдерден құрылған заттарды бейнелеуді меңгереді. Заттардың формасын беру үшін балаларға міндетті түрде форма тудыратын қолдың қозғалысын жасауды үйрету керек.
Программаның ізінен балаларға алғаш заттардың жай түрін одан кейін күрделі түрін бейнелеуді үйретеді. Бұл балаларға өздерін қоршаған әлем құбылыстары және неше алуан заттарын жасауға, мүсін жасауға мүмкіндік береді.
Бала 2 кішкентай тобында форма тудурышы қозғалыстарды жақсы игерген сайын кез келген заттың бейнесін әрі жеңіл, әрі еркін жасайтын болады.
Ең бастысы - балаларға заттың формасы мен қозғалыстардың аралығындағы байланыстарды түсіруді үйрету. Оның көмегімен қағаз бетіне түсіре алатындай етіп болуы керек. Тәрбиеші сурет салардан бұрын балаларды заттың формасымен таныстырады. Балаларға әртүрлі заттардың суретін салу үйретіледі. Тәрбиешінің ұсынылған тақырыбы сан алуан болса, оқу тапсырмасы әрі қызық әсерлі болады. Балалар ашық түсті бодпты, ауа шарлары, елка моншақтарын ынтамен салатын болады. Осы бейнелерді меңгере келе, олар енді көлемі жағынан әртүрлі заттарды Бере алады: мысалы, суреттерінде үлкен немесе кішкентай шарлар, жидектер, гүлдер пайда бола бастайды.
Бейнелеуге қаттысы жағынан алғанда тікбұрыш форма неғұрлым күрделі, сондықтан, оны меңгеруді жылдың 2 ші жартысынан бастаған жөн. Ашық түсті жалаушыларды, түрлі түсті текшелерді бейнелеу балалар суреттерінің, апликацияның мазмұнын байытады.
Жекелеген дөңгелек тікбұрышты бөліктерден балалар тіркелмелі арбаны құрастырады.
Сәбилерді заттардың құрылысын, бөліктердің орналасуын қарапайым түрде Бере білуге үйретеді. Олар тік шырша, биік ағаш, жатпайтын қуыршақтың, арбаның суретін салады. Программада балаларға түрлі түсті дұрыс айтып және ажырата білуді үйрету. Мақсаты ойтылған: қызыл, сары, көк, жасыл, қара, ақ сияқты кейбір реңдер. Алайда сабақта аталған түстермен шектеліп қоюға болмайды. Керек жағдайда балаларға қоңыр, сұр түстер де ұсынылады. Бұл топта тәрбиеленушілерден заттың тура түсін беру талап етілмейді. Олар түрлі түсті өз талғамдарына қарай пайдалануларына болады. Бірақ кейбір заттар мен құбылыстарды бейнелегенде балаларды түрлі түсті нағыз түрі түсінуге жетелеу керек. Жасыл шөптер өсіп тұр, Ақ қар жауып тұр, Сары балапандар жап жасыл шөптің бетінде жайылып жүр.
Естиярлар тобында сурет салу. 4 жаста балалар кішкентайлар тобынан естиярлар тобына келеді, бейнелеу іс-әрекетінің көптеген түрлерімен таныс, сондықтан олардың суретке деген қызығуы дамыған.
Олар тәрбиешінің көрсеткенін мұқият тыңдап, басқалармен жұмысты бірге бастап, аяқтап, өздерін салмақты ұстап, орындықта дұрыс отырып, кепшілік сабағына қатыса алады. Оларда жолдастарының жұмысына деген қызығушылық және оны бағалап қарау ынтасы пайда болады.
Бейнелеу іс-әрекеті сабақтарында естиярлар тобындағыларды үйрету мен тәрбиелеудің жаңа шешімдері жүзеге асырылады. Тәрбиеші сурет салу процесінде балалармен атқарылатын іс-әрекетті дамыту керек, оларға еркін сипат беруі керек. Ол балаларды тек сурет салу процесіне ғана емес, оның қорытындысына қызығушылыққа тәрбиелеуді жалғастыруы керек.
4 жастағы балаларға өз жұмысына баға бере алатынын жә - не қолы жеткен табыстарына қуана алатынын дамыту қажет.
Тәрбиеші балалардың барлығын жақсы, әдемі істеу түсінігін қалыптастыруға тырысуы керек. Сондықтан, оларды дағды мен шеберлік процесін меңгеруге ынталандыру өте маңызды.
Балалардың бұрыннан алған тәжірибелерін тәрбиеші неғұрлым күрделі дағдыларды игеру қажеттілігіне қарай, қол козғалысын дамытуға әрекет ететіндей етіп пайдалану керек. Мысалы, суреттің бөлшектерін ретімен бояу үшін, бала нұсқаның төңірегінде қол қимылын жүргізе алатын болуы керек. Ёгер ол бояумен өрнек салатын болса, онда жағындылар мен штрихтарды дәл жүргізе алатын болуы керек. Бұл шеберлікті меңгеру баладан кол мен көздің үйлескен әрекетіне көңіл бөлуді талап етеді.
Тәрбиеші балалар түсінігінің одан әрі дамуына камқорлық жасап, заттарды бейнелеуде аса жоғары талап қоюы қажет, сондай-ақ олардың шамасы мен орналасуына қарай ара қатысын белгілеу, бөлшектер мен детальдарынын, мүшелеп санын айтуды ұсынады, балалардыд көңіл-күйін заттардын, эстетикалық сапасына, олардың түсі, құрылысы мен формасының әдемілігіне аударады.
Балалар заттардын бейнесін жасай білу үшін, тәрбиеші сол заттар туралы оларда толық түсінікті қалыптастыруға, сондай-ақ өздерінің ойлап тапқандарын суретте бере білу кабілетін дамытуға тиіс.
Тәрбиеші балалардың эстетикалық сезімдерін дамытуы тиіс. Бұған, сондай-ақ сыйлық үшін әдемі өрнек жасау, жолақтар мен шаршыларды сәндеу міндеті қойылғанда декорациялык суретті енгізу жәрдемдеседі. Балаларға өздеріне ұнайтын, бір-бірімен сұлу үйлесетін түстерді таңдауларына мүмкіндік беріледі.
Тәрбиеші 4 жастағы балаларда әрбір заттын,формасы болатыны, заттар осы белгілері бойынша ерекшеленетіні және оларды формасының ұқсастығына қарай біріктіруге болатыны туралы түсінікті дамытуға, заттан бөліктерді, ең алдымен ең ірі бөліктерді бөліп алып, олардың формасын анықтай білуді қалыптастыруға тиіс. Балаларды шеңбер, сопақша, шаршы, тікбұрыш, үшбұрыш сияқты геометриялық фигураларды ажырата білуге үйрету ке - рек. Геометриялық фигураларды білу балаларға заттың формасын ажырата білуіне көмектеседі және қарапайым геометриялық фигуралармен ұқсастығын пайымдайды. Мұндай салыстырулар балаларды заттардың формасын жалпылауға үйретеді, мұның өзі оны суретте беруін жеңілдетеді.
Шеңбер мен сопақшаны ажырату осы жаста бұл оңай заттардың формасы мен олардың бөліктерін, әсіресе есімдіктер мен тіршілік иелерін бейнелеген кезде, өте дәл беруге мүмкіндік береді.
Шаршы мен ұзартылған тік төртбұрышты айыра білу әр түрлі тікбұрышты заттардың үй, арба, вагон, орындық, қақпа және т. б. арасындағы айырмашылығын беруге мүмкіндік тудырады.
Тәрбиеші балалардың заттардың құрылысын, формасы мен көлеміне қатысты негізгі бөлшектердің орналасуын беру іскерлігін ұштайды. Мысалы, балалар машинаның кабинасы шанақтан биік екенін, балапанның басы денесінен кіші болатынын біледі.
Балалар адамның фигурасын бейнелей отырып, бет бөліктерін, киім бөлшектерін береді. Тәрбиеші заттарды бейнелегенде бөлшектері бойынша: алдымен ең үлкендерін, одан кейін, ұсақ және кейбір оларға тән детальдарды жасауға үйретеді. Педагог кұрылысын беруге үйрете отырып, фигураның симметриясына көңіл аударады.
Тәрбиеші 4 жастағы балаларды заттың негізгі түсін беруге үйретеді. Балалар затты қараған кезде, олар оның түсін байқап және оның көлемін мөлшерлеп, содан соң оны суретте немесе аппликацияда бейнелейді, мұнда олар қарындаш пен қағаздың керек түстерін өздері табады. Заттың түсі жалпылама, реңксіз беріледі.
Балалар кейбір заттардың белгілі бір түстерінің шөп, жапырақ, жидек және т.б.болатыны туралы біртіндеп мағлұмат алады. Тұрақты түстері болмайтын заттарды кез-келген түспен бейнелеуге болады.
Тәрбиеші балаларды алты түсті -қызыл, сары, жасыл, алкызыл, көк, күлгін және үш түрлі бейтарап -қара, сұр, ақ түстерді ажыратып, тануға, айтуға үйретеді. Ол олардың өз беттерінше сурет салу үшін және затқа тән бояулардың кез келгенін ала алмай, таңдап-талғап алуға негіздейді. .
Декоративті сурет салу сабағында тәрбиешібалаларға жағынды, нүкте, тік жолақтар, шығыршық, шеңберлер салуды үйретеді. Шаршы,шеңбер, жолақ бетіне белгілі бір ырғақпен элементтерін орналастыра отырып, өрнектерді жасау шеберліктерін дамытады. Декоративті сурет үшін тәрбиеші қағаздан қиылып жасалған көйлектің, алжапқыш, қолғап, бас киім т. б. береді.
Қағаз формасына байланысты балалар өрнектің элементтерін белгілі бір жүйеге түсіріп ортасына, бұрыштары бойынша, кағаздың толық бетіне орналастыруды үйренеді.
Мұндай жағдайда тәрбиеші балаларды үлгі бойынша және ойдан шығарып жасауға үйретеді.
Ересектер тобындағы сурет салу. Бес жастағы балалардың сурет салуы белгілі ниетте және саналы сипатта бола бастайды. Педагог балалардың түпкі ойының қалыптасуына мүмкіндік жасайды, оларды алдын ала суреттің мазмұнын ойластыруға, негізгі ойды ерекше бөлуге, оны түсінікті етіп көрсетудін жолын табуға үйретеді. Ол балаларды өздерінің салған суреттерімен қатар, қүрдастарының жұмыста-рына да дұрыс баға беруге үйретеді, оларды жан-жақты талдауға әр түрлі жұмыстарды әрбір суреттердің өзіне тән ерекше сипаттарына негіздей отырып салыстыруға баулиды, суреттің мәнерлілік жағы: формасыньщ колоритінің, түрлі түстердің үйлесуінің, композициясының ерекшеліктерін бөле көрсетуге бағыттайды.
Педагог бағалаудың деңгейін көтере отырып, суреттердің сапасының одан да жоғары дәрежесіне жетуге қызығушылық, іскерлікті игеруге қажеттілік туғызады. Балалар қиындықты жеңуге, жіберген қателерін байқауға және түзетуге қабілетті бола бастайды. Сурет салу процесінде өзін-өзі бақылауы арта түседі. Тәрбиеші сабақ уақытындағы тапсырма балалардың күші мен мүмкіндігіне сай, бүкіл бөлінген уақытта олардың қолының бос болмауын қамтамасыз етуі керектігін есте сақтауы керек. Кейбір балаларда баскаларды үйрету, оның да жақсы, дұрыс жасай алатындай ету ниеті пайда болады. жымдық жұмыстарды орындау процесінде педагог балаларды жүмысты ұйымдастыру және жоспарлау кезінде үлкен дұрыстыққа, әрқайсысына неме-се кішігірім балалар тобына тапсырылған жалпы композициялау бөлігін жақсы орындауга жауапкершілікке тәрбиелейді.
Дербестіктің көрінуі барған сайын өзінің жекелей тәжірибесін, бұдан бұрын көрсетілгеннен гері ерекше әрекеттің белсендірек түрін көрсетумен байқала бастайды. Творчество элемент барған сайын айқын көріне түседі.
Алдындағы жылдардағы алған эстетикалық даму жаңа кең сипат алғандықтан, тәрбиеші 5 жастағы балаларда декорациялық өнер шығармаларын қабылдау және саналы бағалауын дамытуы қажет. Өрнектерді салуда ол балаларды бейненің мәнерлілігіне, түр үйлесімділігінің әсемдігіне және форманың гармониялығына, бейнелердің орналасуының ырғақтылығына талпынуға үйретеді. Байланысқан мазмұн, сюжет суретте толық та айқын бейнесін табады. Балалар формасы жағынан аса курделі заттарды бейнелей бастайды, формаларды жалпылама бейнелеуден, негізгі сипаттағы формалары олардың ерекшеліктерімен қоса бейнелеуге өте бастайды. Педагог балаларға бейнелеудің сапасының сол затты білуден тәуелділігін түсінуді дамытады, суретін салатын затты өз қалауынша қарауға, орындалу жүйелілігі ережесін игеруге үйретеді. Бұл жеке өзінің әсері мen қарым-қатынасын әкеле отырып, өз алдына бейне жасауға мүмкіндік береді, әрі айналасын қоршағандардың әсерін суретте бейнелеуге кең мүмкіндік ашады.
Педагог сабақ үстінде балалардың кажетті істерді өздерінің атқаруына, кезекшілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz