Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысу ұғымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығындағы сыбайлас қатысудың ұғымы

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Қылмысқа сыбайлас қатысу туралы түсінік және оның белгілері ... ..
1.1 Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысу ұғымы ... ... ... ... ... .
1.2 Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысушылардың түрлері...
2 Қылмыстык күқык бұзушылыкка сыбайлас катысушылардың жауаптылыгы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қылмыстық құкык бұзушылыкка сыбайлас қатысушыныц шектен шығуы.
2.2 Сыбайлас катысып жасалған кылмыстық кұкык бұзушылык үшін жаза тағайындау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ
Жеке бір адамның қылмыстық əрекетімен салыстырғанда, қылмыстық əрекеттерді біріге отырып жасау криминалды жүріс-тұрыстың ең қауіпті нысаны болып табылатыны бəріне мəлім. Жүзеге асырылуы қиын, яғни, аса ауыр немесе ауыр санаттағы қылмыстар қатарына жататын ауыр қылмыстарды іске асыру үшін сыбайлас қатысушылардың күштерін біріктіруге итермелейді, оларға қылмыстық мақсатқа жету үшін кедергілерді жеңіл айналып өтуге жəне криминалды əрекеттің ізін мықты жасыруға мүмкіндік береді.
Сыбайлас қатысу институты қылмыстық заңнама институтының жəне нормалар жүйесінің ажырамас, органикалық бөлігі болып табылады, сондықтан оның мақсаттары жəне міндеттері жалпы қылмыстық заңнаманың мақсаттары мен міндеттеріне сəйкес анықталады. Бірақ оның өзіне сəйкес міндеті бар, ол келесі сипатқа ие: біріншіден, оның заңда бекітілуі тікелей қылмыстық құқық бұзушылық жасамаған, бірақ белгілі бір дəрежеде оның жүзеге асырылуына себептес болған адамдардың жауаптылығын заңмен негіздеуге мүмкіндік береді; екіншіден, сыбайлас қатысушылардың əрекетін саралаудың ережесін анықтауға мүмкіндік береді; үшіншіден, заңмен бекітілген сыбайлас қатысушылардың нысаналары, сыбайлас қатысушылардың жауаптылығын жіктеу үшін маңызды құрал болып табылады; төртіншіден, олармен өңдірілген өлшемдер сыбайлас қатысушылардың жауаптылығын жəне жазасын жеке дараландыруға мүмкіндік береді.
1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі бірнеше адамдардың біріге күш салу арқылы жасалатын қылмыстардың қоғамға аса қауіптілігін ескере отырып, жалпы қабылдады жəне кеңес қылмыстық құқық ғылымымен құрастырылған сыбайлас қатысу теориясының доктриалды қағидаларын дамытты. Сыбайлас қатысудың реттемелеу түсінігі, сыбайлас қатысу нысаны, сыбайлас қатысушылардың түрлері, олардың жауаптылығының негізі жəне шекарасы, сыбайлас қатысушының бұзақылығы, сыбайлас қатысу арқылы жасалған қылмыс үшін жазаны тағайындау түрі атты нормалары бекітілді.
Бірақ сыбайлас қатысуды саралау барысында пайда болатын мəселелер, топпен жасалатын қылмыстар санының өсуі жəне бірінші кезекте ұйымдасқан қылмыстардың трансұлттық деңгейге шығуы, сыбайлас қатысушылардың жауаптылығын бекітетін нормаларды жетілдіру қажеттілігін өзектендірді.

1 Қылмысқа сыбайлас қатысу туралы түсінік және оның белгілері
1.1 Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысу ұғымы
Екі немесе одан да көп адамның қасақана қылмыстық қуқық бүзушылық жасауга қасақана бірлесе қатысуы қылмыстық қуқық бузушылыққа сыбайлас қатысу деп танылады. Қылмыстык кұқық бұзушылық - бір адам аркылы немесе бірнеше адамның бірле- суі аркылы істелуі мүмкін. Бірнеше адамнын кылмыстык кұкык бұзушылық істеуінін нәтижесінде істелген қылмыстың мэні, одан туындайтын зиянның мөлшері де жеке дара адам істеген қылмыстық құқық бұзушылыкка қарағанда едэуір өзгереді және мұндайда кылмыстық кұқық бұзушылық істегені үшін жауапты болатын адамдардың санын тура анықтау қажеттілігі туындайды. Сондай-ақбұл адамдардыңжауаптылығыныңнегізі мен шегін, олардыңәрқайсысының бірлесіп қылмыстық құқық бұзушылық істеудегі кінэсінің мэні мен дәрежесіне карай салыстыру, әрбір қылмыскердің жеке тұлғасының ерекшеліктерін анықтаудың маңызы зор. Қылмыстык кұқық бұзушылыққа қатысу институты гана осы мәселелерді анықтауга толық мүмкіндік тугызады. Жаңа қылмыстық заңда қылмыстық құкык бұзушылыққа бірлесіп сыбайластықпен қатысудың 107 ұғымы, оған катысушылардың (орындаушылар, ұйымдастырушылар, айдап салушылар мен көмектесушілер) жекелеген іс-эрекетін сипаттайтын белгілер және оларға жаза тағайындаудың негізгі қагидалары, сондай-ақ қылмыска қатысу нысандарының аныктамасы берілген (ҚК-нің 27, 28, 29, 31-баптары). Қылмыстық құқық бұзушылыққа қатысу қылмыстық құқық бойынша қылмыс істеудің ерекше нысаны ретінде қарастырылады, өйткені жеке-дара қылмыстык құкық бұзушылықты жасауга қарағанда, кылмыстық құкықбұзушылыкты осы нысанда істеудің қауіптілік дэрежесі жэне келтіретін залалы да зор. Бірнеше адамның күш біріктіріп бір немесе бірнеше кылмыстык құқық бұзушылықты істеуі олардың - қатысушылардың өзара бірін-бірі қолдауы, қылмыстық құқық бұзушылықты істеуді жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен бірге қылмыстық заң қорғайтын қогамдық қатынастарға үлкен қауіп келтіреді немесе соны келтіру қаупін туғызады. Қылмыстық кұкык бұзушылық істеу- ді осылай жүзеге асыру қылмысты іс-әрекеттің өзін жоюға, кайсыбір жағдайларда бір адамның қолынан келмейтін кылмыстық құқық бұзушылықты істеуді дайындауға немесе жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Көптеген ауыр қылмыстык құқық бұзушылықтарды, атап айтқанда, бөтен біреудің мүлкін өте көп мөлшерде талан-таражға салу, валюталық операциялар жөніндегі ереже- лерді бұзу, паракорлық, әйел зорлау, кісі өлтіру сияқты қылмыстык құкық бұзушылық бірлесіп істеу арқылы жүзеге асырылады. Қазакстан Республикасында қылмыстык құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысудың ұғымы Қазақстан Республикасының 2014 жылы қабылданған Қылмыстық кодексінің 27-бабында Екі немесе одан да көп адамның касақана кылмыстық құкық бұзушылық жасауға қасакана бірлесе қатысуы қылмыстық кұқық бұзушылыққа сыбайлас қатысу деп танылады, - делінген. Қылмыстық құқык бұзушылық істеудің ерекше нысаны болып табылатын кылмыстық кұқык бұзушылыкка қатысудың өзіндік объективтік жэне субъективтік белгілері бар. Қылмыстық кұкық бұзушылыққа қатысудың объективтік жағының бір белгісі бір қылмыстық кұқық бұзушылыкка екі немесе одан да көп адамдардың сыбайластықпен қатысуы болып табылады. Бұл жерде қатысушылардың бәрінің есі дұрыс, қылмыстық заң бойынша жауап беретін жасқа толған болуы кажет. Есі дұрыс емес адамды неме- се қылмыстык жауап беру жасына толмаган жасөспірімдерді қылмыс істеуге пайдалану қылмыс жасаудың құралдары болып саналады, сол себептен ол қылмысқа сыбайластықпен катысу болып саналмайды. Ондай адамдарды қылмыс істеуге пайдаланғандардың өздері қылмыстык кұқық бұзушылықты тікелей орындаушы ретінде жауап береді. Ал кәмелетке толмаган адамды қылмыстық құқык бұзушылыққа тарту Кодекстегі 132-бап бойынша жеке қылмыс құрамы болып есептеледі. Қылмыстық құқықбұзушылык істеуге сыбайластықпен қатысуда екі немесе одан да көп адам қылмысты бірлесіп істейді. Объ- ективтік жатынан алганда қылмысгық құқық бұзушылык істеуге сыбайластықгіен бір- лесіп қатысу дегеніміз оны істеуге бірге қатысқан орбір қатысушылардың эрекегі белгілі бір кылмысты іс-әрекетті істеуге жэне соның орындалуын жүзеге асыруға бағытталуы. Өзінің мәні жөнінен жекелеген адамдардың қылмысқа қатысуы әр түрлі болуы мүмкін. Қылмысзық кодекстің Ерекше бөліміндегі тиісті баптарда көрсетілген қылмыстарды тікелей орындаушымен бірге, сыбайластықпен қатысушылар санына қылмыс істеуге бі- реуді көндірген (айдап салушы), қылмыс істеуді үйымдастырган немесе оған басшылық етуші (үйымдастырушы) немесе қылмыс жасауга жағдай тугызган (көмектесуші) адамдар да кіруі мүмкін. Қылмысты ұйымдастырушылардың; айдап салушылардың; комектесушілердің эр түрдегі және эр түрлі дәрежедегі сыбайластықпен қылмыстың істе- луіне мүмкіндік тугызумен бірге уақыты жагынан істелген қылмысты орындаушының әрекетінің алдын алуы немесе сонымен тұспа-тұс келуі жэне олардың барлыгының осы қылмысты әрекетті істеумен себепті байланысты болуы шарт. Әрбір қатысушының әрекеттерінің өзара себепті байланысы мен шарттарының болуы істелген кылмыстық катысушыларының сыбайластықпен бірлескен қылмыстық кұкық бұзушылыкты іс- эрекеттерінің салдары екендігін дэлелдейді, барлык қатысушылардың бірдей жагдайда жауаптылыкқа 108 тартылуының алгы шарты екендігін көрсетеді. Қылмыстык құкык бұзушылыққа қатысуда іс-әрекет пен қылмыстық құқық бұзушылықтың зардабының озара байланысының жеке адамның істеген қылмыстық қүқык бұзушылыгына қараганда өз ерекшелігі бар. Қылмыстық кұқық бұзушылыққа қатысуда қылмыстық кұқық бұзушылыктың зардабы мен орындаушылардың немесе бірге орындаушылардың іс-эрекеттері гана байланысты болады. Айдап салушы, көмектесуші, кейде ұйымдастырушы тікелей зиян келтірмейді. Олар тек қана кылмыстық кұқық бұзушылықтың зардабының тууына себепші болады. Мұндай себепші болу қылмыстық құқық бұзушылықты тікелей орындаушыға оның қылмыс істеуге деген шешімін қоздыру арқылы жүзеге асырылады. Субъективтік жагынан алганда қылмыска қатысу барлык қатысушылардың кылмысты қасақана істегенін білдіреді. Бұл жерде екі немесе одан да көп адамдардың касақана қылмыс жасауга қасақана қатысуы ұиымдастырушының, азғырушының, көмектесушінің, орындаушының істеи- тін қылмысының мәнісінен хабардар болатындыгы және олардың өз іс-әрекеттерімен орындаушыга қылмыс істеуге мүмкіндік тугызатыны немесе соған түрткі болатыны ту- ралы сөз болып отыр. Қылмыстык кұқык бұзушылыққа сыбайластықпен қатысу тек касакана істелетін қылмыстык құкык бұзушылықтагы гана болады. Абайсыздықпен істелетін қылмыстык құқык бұзушылықтағы қылмысқа қатысушылық болмайды. Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайластықпен қатысуда барлық қатысушылар іс- әрекетті касакана, оның ішінде тек қана тікелей қасақаналықпен жасайды. Бұл жерде бұл қылмыстық құкық бұзушылықты істеуді тілеу бірнеше адамдарды қылмыстык құқық бұзушылық іс-әрекетке біріктіреді. Кейбір жагдайларда қылмыстық құқық бұзушылыққа катысу нақтыланбаган тікелей қасақаналықпен де болуы мүмкін. Л., Н. деген азаматтар төбелеске бірге қатысып, қарсыластарының біріне екеуі де пышақ салган. Нәтижесінде бір адам ауыр жарақаттанган. Бұлардың әрекетін аудандык сот нақтыланбаған тікелей касақаналықпен істелген қылмысты эрекет деп багалап, олар- ды Қылмыстық кодекстің 106-бабы 3- бөлігі бойынша саралаган. Себебі олар пышақ жұмсаудан кез келген ауыр зардаптың немесе кісі өлімінін болуы мүмкіндігіне саналы түрде жол берген.
Қылмыстық құқық бұзушылықты ұйымдастырушы, кылмыстык кұкық бұзушылыкка көмектесуші немесе айдагі салушы қылмыстық құқық бұзушылықты орындаушының істейтін қылмыстық құкық бұзушылығының мәнін,ниетін,жәнеөздерінің орындаушының қылмыстық құқық бұзушылықты істеуіне жағдай туғызатынын сезінуі кажет. Ал кылмыстық құқық бұзушылықты орындаушы қылмыстык құқық бұзушылыққа басқа сыбайластықпен катысушылардың өзіне қылмыстық құқык бұзушылыкқа дайындалғанына немесе жасауына жәрдем жасағанынан әр уақытта да хабардар бола- ды. Оның үстіне, қылмыстық құқық бұзушылыкты орындаушылардың арасында бір- лесіп қылмыстык құқык бұзушылық жасауға деген өзара келісім болады, мұның өзі барлық қылмыстық құқық бұзушылықка қатысушылардың өз әрекеттерінің келісушілік- пен жүзеге асырылатындыгын жэне мұның қылмысты іс-эрекеттің тиімді түрде жүзеге асырылатындығын көрсетеді. Қылмыстық құқық бұзушылык катысу - барлық қатысушылардың бірыңғай қылмыстық құқық бұзушылықты нәтижеге жетуі үшін бағытталған, ортақ қылмыстық құқық бұзушылық ниетінің болуын білдіреді. Қатысушылардың мінез-құлқының, ни- еті мен мақсатының бір-біріне сай келуі де, келмеуі де мүмкін. Мысалы: кісі өлтіруге қатысушылардың біреуі кызғаныштан, екіншісі кек алушылықпен, ал басқа біреуі пайдакүнемдік ниетпен эрекет жасауы мүмкін. Қылмыстық құқық бұзушылық қатысудағы басты шарт - барлық сыбайластықпен қатысушылар қылмыстык құқық бұзушылықты орындаушының істейтін қылмысының мәнін сезе отырып, әр түрлі ниетпен соның болуын тілеп, қылмыстык кұкык бұзушыл ыкты жүзеге асыру үшін өздерінің кылмыстық кұқық бұзушылық әрекеттерін біріктіреді.

1.2 Қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайлас қатысушылардың түрлері
1Ұйымдастырушы, айдап салушы және көмектесуші орындаушымен бірге қылмыстық қуқық бузушылыққа сыбайлас қатысушылар деп танылады. 2. Қылмыстық қуқық бузушылықты тікелей жасаган не оны жасауга басқа адамдармен (бірге орындаушылармен) бірлесіп тікелей қатысқан адам, сондай-ақ жасына, есінің дурыс еместігіне немесе осы Кодексте көзделген басқа да мән-жайларға байланысты қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын басқа адамдарды пайдалану арқылы, сол сияқты іс-әрекетті абайсызда жасаган адамдарды пайдалану арқылы қылмыстық қуқық бузушылық жасаган адам орындаушы деп танылады. 3. Қылмыстық қуқық бузушылық жасауды уйымдастырган немесе оның орындалуына басшылық еткен адам, сол сияқты қылмыстық топты қурган не оган басшылық еткен адам уйымдастырушы деп танылады. 4. Басқа адамды азгыру, парага сатып алу, қорқыту жолымен немесе басқа да тәсілмен қылмыстық қуқық бузушылық жасауга көндірген адам айдап салушы деп танылады. 5. Кеңестерімен, нусқауларымен, ақпарат, осы іс-әрекетті жасайтын қару немесе қуралдар беруімен не оны жасауга кедергілерді жоюымен қылмыстық қуқық бузушылықтың жасалуына жәрдемдескен адам, сондай-ақ орындаушыны, қылмыстық қуқық бузушылық жасау қаруын немесе өзге де қуралдарын, осы іс-әрекеттің ізін не қуқыққа қарсы жолмен қол жеткізілген заттарды жасыруга күні бурын уәде берген адам, сол сияқты осындай заттарды иемденуге немесе өткізуге күні бурын уәде берген адам көмектесуші деп таны- лады. Қылмыстық құкықта қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайластықпен қатысушылар орындаушылар, ұйымдастырушылар, айдап салушылар жэне көмектесушілер деп бөлінеді. Оларды бұлай бөлуге қылмыстық құқық бұзушылыққа сыбайластықпе қатысудағы агқаратын іс-әрекетінің мәнісі мен дәрежесі негіз бола алады. Қылмыстық құкық бұзушылыққа сыбайластықпен қатысушыларды осылай бөлудің олардың жауаптылыгын негіздеу, іс-әрекеттерін дұрыс саралау жэне жаза тагайындағанда әрқайсысының ерекшеліктерін еске алу үшін маңызы өте зор.
Қылмыстык кұқық бұзушылыкка сыбайластықпен қатысушылардың түрлері және олардың әрқайсысына заңдылық сипаттама ҚК-нің 28-бабында көрсетілген. Орындаушы. Қылмыстық кұкык бұзушылықты тікелей жасаған немесе оны жасауға басқа адамдармен (коса орындаушылармен) бірге тікелей катысқан адам, сондай-ак жа- сына, есінің дұрыс еместігіне немесе осы Кодексте көзделген баска да мэн-жайларга бай- ланысты қылмыстық жауапқа тартуға болмайтын басқа адамдарды пайдалану арқылы, сол сияқты әрекетті абайсызда жасаған адамдарды пайдалану жолымен қылмыс жасаған адам орындаушы деп танылады (28-бап, 2-бөлігі). Қылмыстык құқық бұзушылықты орындаушы қылмыстық құқық бұзушылыкты жеке өзі немесе оны бірнеше басқа адамдармен қоса орындап, тікелей жүзеге асыруы мүмкін, мысалы, топ болып әйелді зорлау. Қайсыбір жағдайларда қылмыстық кұкык бұзушылықтың субъектісі болып танылатын жасқа толмаған адамдарды пайдалану арқылы қылмыстық кұкық бұзушылык жасаған адам қылмыстық кұқык бұзушылықтың тікелей орындаушысы болады. Немесе есі дұрыс емес адамды кісі өлтіруге пайдалан- са, онда оны пайдаланған адамның өзі қылмысты орындаушы, ал есі дұрыс емес адам қылмыстық кұқық бұзушылық істеудің құралы болып табылады. Егер абайсыздықпен әрекеттенген адамды пайдалану арқылы қылмыстық құқық бұзушылық жасалса да, қылмыстық кұкық бұзушылықты орындаушы болып соны пайдаланган адамның өзі танылады. Мысалы, С. деген адам өзі жек көретін Ж. деген жолдасының қарсы келе жатқанын көріп, оны баска біреудің қолымен өлтіру үшін өзіне таяп қалғанда жанында келе жатқан Т. деген серігін алдап Ж-ны қорқытайық, мына мылтық ішіне ок салынбаған, құр дәрімен ғана жабдыкталған оталғыш бар, соған каратып мылтык ат, - дейді. Т. мылтықты алып Ж-ға карсы мылтық атады, нәтижесінде мылтық атылып, Жның кеу- десіне оқ тиіп, табан астында қаза болады. Бұл жерде Т-ның әрекеті абайсызда, ал С-ның әрекеті қасақана кісі өлтіру болып табылады. Өйткені ол мылтық оғын С-га сеніп тек- сермеді. Ягни, қасакана қылмыстық құкык бұзушылықты орындаушы С. болып табыла- ды. Ол бұл жерде абайсыздыкпен әрекеттенген адамды кылмыстык кұқық бұзушылык істеуге пайдаланды. Орындаушының арам ниетінің мазмұны мынандай болып табыла- ды: а) адам қылмыстык құкык бұзушылықты баскалардың көмегімен (біреу болса да) істелгенін сезеді; б) қылмыстык құкык бұзушылыктың нәтижесінін жалпы зардабын болжайды; в) соның болуын тілеп немесе соған саналы түрде жол береді. Қылмыстык құқық бұзушылықты орындаушылардың әрекеті ҚК-нің 28-бабы, 2- бөлігіне сілтеме жа- салмастан ҚК-нің Ерекше бөлімінде көрсетілген қылмыстық кұкык бұзушылық құрамы бойынша тікелей сараланады. Үйымдастырушы. Қылмыстық құқык бұзушылык жасауды ұйымдастырған не- месе оның орындалуына басшылык еткен адам, сол сиякты кылмыстык топты кұрған не оларға басшылық еткен адам ұйымдастырушы деп танылады (28-бап, 3-бөлігі). Ұйымдастырушы қылмыстыққұқықбұзушылыққа қатысушылардың ішіндегі ен қауіптісі болып табылады. Оның әрекеті Қылмыстық кодекстің 29-бабына сілтеме жасала отырып сараланады. Қылмысты ұйымдастырушылардың әрекеті көбінесе тұрақты қылмыстык топ құруға байланысты болады. Ұйымдастырушылар объективтік жагынан алганда қызметі қылмыстық кұқық бұзушылыққа қатысушыларды табу, оның дайындығына, жүзеге асырылуына жоспар жасау, қылмыстық құқық 121 бұзушылыққа қатысушылардын арасында берік тәртіп орнату, олардың өзара міндеттерін бөлу, сондай-ақ қылмысты істеу барысында оган тікелей басшылық жасау жагынан көрінеді. Барлық жағдайларда да ұйымдастырушы, қылмыстық құқық бұзушылықты істеуді дайындағанда немесе басқарганда олардың катысушыларын біріктіріп, басшылық жасайды, көп жағдайларда қылмыстық құқық бұзушылык істеудің бастамашысы болады. Кейбір ретте қылмыстық құқық бұзушылықты ұйымдастырушы өзінің ұйымдастырушылық қызметін істелген қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей орындаушылық қызметімен коса аткаруы да мүмкін. Бірақ та мұндай жағдайда оның ұйымдастырушылық қызметін қылмыстық құкық бұзушылықты орындаушылық қызметімен алмастыруға болмайды. Өйткені қылмыстық құқық бұзушылыкты ұйымдастырушының зияндылыгы орындаушыга қараганда жогары жэне қауіпті болып табылады. Ұйымдастырушы тек кана тікелей қасақаналықпен эрекет жасайды. Ол эрекетінің қоғамга қауіпті екенін біле тұра, содан туындайтын зардаптардың болуын болжай тұра, сол зардаптың болуын тілеп істейді. Яғни басқаша айтқанда, ұйымдастырушы қылмыстық құкық бұзушылыкка қатысушылардың барлығының қылмыстық құқық бұзушылық әрекетінің біріктірушісі болады жэне сол үшін де өзі ұиымдастырған нақты қылмыстық құқық бұзушылық құрамының санкциясына сэикес жазаға тартылады. Айдап салушы. Басқа адамды азгыру, параға сатып алу, қорқыту жолымен немесе өзге де жолмен қылмыстық құкык бұзушылық жасауға көндірген адам айдап салушы деп танылады (28-бап, 4-бөлігі). Айдап салушы болашақ қылмыстық кұқык бұзушылықты орындаушыны эр түрлі әдіспен қылмыс істеуге азғырып, көндіріп, оның батылдыгына жігер береді. Айдап са- лушы (азғырушы) қылмыстык кұқык бұзушылықты істеушінің сана-сезіміне, еркіне тікелей әсер етіп, оны қылмыстық құқық бұзушылық жасауға тікелей жігерлендіреді. Айдап салушының өзі қылмыстық құқық бұзушылық істеуге көндірген адаммен қатынас жасауы ауызша, жазбаша, қимыл көрсету және тагы баска сан түрлі болуы мүмкін. Қылмыстық кұкық бұзушылық істеуге біреуді көндірудің тәсілі, құралы да сан түрлі болуы мүмкін. Мұнда қорқыту, өтіну, сатып алу, сый-сияпат жасау, өз өкілдігі мен бе- делін пайдалану сияқты сан алуан әдістер пайдаланылуы мүмкін. Кейбір жағдайларда айдап салушы біреу емес, бірнешеу болуы да ыктимал. Айдап салудың барлық тәсілдері мен әдістері азғыруға көнушінің еркін басуға немесе оны шатасуга әкеліп соқтырмауы керек, қайта оның белгілі бір қылмыстық құкык бұзушылықты жасауға деген жігерін қоздырып, соны істеуге деген бел байлағандыққа итермелеуі керек. Айдап салушы барлық уақытта да белсенді эрекет күйінде жүзеге асырылады. Айдап салушыны интеллектуалдық көмек берудің түрінен ажырата білу керек. Интеллектуалдық көмек беруде адам қылмыстық құкық бұзушылыкты орындаушының ниетін кұптайды, ал айдап салушылықта қылмыстык кұкык бұзушылық істеуге біреуді белсенді түрде көндіреді. Яғни, бұл екі ұғымның айырмашылыгы осында. Айдап салушылық өзінің істеген іс- әрекетінің мәнін сезуге қабілеті нақты бір шешім жасайтын адам жөнінде ғана орын алады. Сондықтан да есі дұрыс емес адамды, қылмыстык құқық бұзушылық үшін кәмелепік жаска толмаган жасөспірімді айдап салушылықта қылмысқа қатысу тәртібі колданылмайды, бұл жерде айдап салушының әрекеті біреу арқылы зиян келтіру ретінде багаланады. Сол сияқты біреуді әдейілеп қасақана теріс багытқа салып, соның қатесін иайдаланып, сол арқылы қылмыстық құқық бұзушылықты жүзеге асыру да кылмыстық күқық бүзушылыққа сыбайластыкпен қатысудагы айдап салушылық болмайды. Мүндай реперде ондай әрекеттерді істеген адамның өздері қылмыстык қүқық бүзушылықтың тікелей орындаушысына айналып кетеді. Субъективтік жагынан алғанда, айдап салушылык әрекеті тікелей касаканалық арқылы сипатталады. Өйткені айдап салушының арам ниеті біріншіден, орын алатын накты кылмыстық құқық бұзушылық құрамының объективтік жагынан туындайтын барлык мән-жайларды, екіншіден, озінің әрекетімен қылмыстык қүқық бүзушылық нәтижесінің себепті байланысынын жалпы дамуын болжайды. Демек, айдап салушы қылмыстык қүқық бұзушылық істеуге басқа біреуді көндіріп, оны 122 накты бір қылмыстық қүқық бүзушылықты орындауга көндіреді. Егер адам қылмыстық құқық бұзушылық жасауга азгырмайтын өзінің теріс көзқарасымен көңіл-күйін білдірсе, онда ондай адамның әрекетінде айдап салушылық болмайды. Кей кезде мүндай іс-әрекет нақты бір жагдайларға байланысты жеке қылмыстық қүқық бұзушылық қүрамын түзуі мүмкін (179, 180-баптар). Комектесуші. Кеңестерімен, нүсқауларымен, ақпарат, осы іс-әрекетті жасайтын қару немесе қүралдар беруімен не қылмысты жасауға кедергілерді жоюымен қылмыстык құқық бүзушылықтың жасалуына жәрдемдескен адам, орындаушыны, кылмыстық қүқық бұзушылық жасау қаруын немесе өзге де қүралдарын, осы іс-әрекеттің ізін не құқыққа қарсы жолмен қол жеткізілген запарды жасыруға күні бұрын уәде берген адам, сол сиякты осындай запарды иемденуге немесе откізуге күні бүрын уэде берген адам көмектесуші деп танылады (28-бап, 5-бөлігі). Объективтік жагынан алганда, кылмыстык күқык бұзушылыққа комек көрсету жоғарыда көрсетілген тэсілдермен істелінетін кылмыстык қүкык бұзушылықтың жүзеге асырылуына жәрдемдесу болып табылады. Тәсілдердің нақты тізбегі Қылмыстық кодекстің 28-бабының 5- бөлігінде көрсетілген. Мұнда кылмыстық қүқық бұзушылық істеуге пайдаланылатын барлық тэсілдердің нысандары толық айтылған. Көмектесушінің қылмыстық кұқық бүзушылықты орындаушылардан өзгешелігі, сол қылмыстык күкык бүзушылыққа көмектесу әр уақыпа да орындаушының қылмыстык қүкық бүзушылық ісэрекепі істеуінің алдын алады. Өйткені қылмыстык заңда қылмыстық күқык бұзушылыққа көмектесушінің бір белгісі күні бұрын уэде беру деп тегіннен-тегін көрсетілмеген. Күні бүрын кылмыстық қүкық бүзушылықты істелгенге дейін көмектесуге уэде берген адам гана қылмыстык күқық бүзушылыкка көмектесуші деп табылады. Ал егер адам күні бүрын көмектесуге уәде бермейак орындаушының істеген қылмыстық күкык бұзушылыгына көмек көрсетсе, онда мұндай адамның әрекеті Қылмыстык кодекстің Ерекше бөлімінде көрсетілген тиісті күрамдарды бірге орындаушы ретінде бағаланады. кылмыстык күкық бүзушылықка көмектесу запай (материалдық) немесе интеллектуалдык болып бөлінеді. Запай (материалдык) көмектесу, әдепе, белгілі бір белсенді іс-әрекепер - қүрал беру, кедергілерді жою, қылмыстык қүқыкбүзушылык істеуге пайдаланылатын күралдар мен аспаптар беру аркылы жүзеге асырылады. Кейбір жағдайларда запай көмектесу әрекетсіздік аркылы да жүзеге асырылуы мүмкін. Мысалы, күзетшілер мен басқа да адамдардың мемлекепік мүлікті сактау жөніндегі өздерінің күқылық міндеперін орындауга күні бұрын кылмысты түрде әдейі үкыпсыз карап, баскалардың осы мүлікті үрлап, көп мөлшерде материалдықзалалга үшыратуына көмек беруі жәнетағы баскалары. Интеллектуалдық көмектесу, әдетте, орындаушының қылмыстык құкык бұзушылык істеуге деген шешімін, жігерін нығайтуға байланысты болады. Интеллектуалдық көмектесуге кылмыстық құқық бұзушылықты істеуге кеңестерімен, нұсқауларымен акыл беру, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылық істеуге пайдаланылатын кұралдар мен қару-аспаптарды, қылмыскердің өзін, қылмыстық құқықбұзушылыктың ізін, қылмыстык құқық бұзушылық жолмен табылған заттарды жасыруга, сондай-ақ кылмыстык құқык бұзушылық жолмен табылған заттарды алуға немесе сатуға күні бұрын уэде беру әрекеттері жатады. Мысалы, көмектесуші қылмыстық құқық бұзушылық жасауға ең тиімді қару мен құралды қолдану туралы немесе кылмысты жүзеге асыруда пайдала- нылатын көліктің түрі туралы ақыл-кеңестер беру арқылы қылмысты орындаушының ниетін жүзеге асыруға деген жігерін, шешімін арттырып, соның қылмысты ойдағыдай жүзеге асыруына демеу болады. Қылмыстық құкық бұзушылыққа айдап салушыдан кылмыстық кұкық бұзушылық үшін көмектесушінің айырмашылығы мынада: қылмыстық құқық бұзушылыққа ай- дап салушы, орындаушыны қылмыстық кұқық бұзушылық істеуге көндіретін болса, ал көмектесуші қылмыстық құқык бұзушылык істеуге өздігінен бел байлаған адамға акыл- кеңес, нұсқаулар беру арқылы оның қылмыс істеуге, істелген қылмысты жасыруға де- ген сенімін нығайтады. Бұл жерде қылмыстық 123 кұқык бұзушылыққа көмектесуші субъ- ективтік жағынан орындаушының істейтін қылмыстық құқық бұзушылығының мэні жөнінде толық хабардар болса, одан туындайтын зардапты күні бұрын болжаумен бірге қылмыстық кұқық бұзушылыкты орындаушының істейтін іс-эрекетіне өзінің себепті байланысының болғандыгын толық сезеді жэне соны тілейді. Заң бойынша күні бұрын қылмыс істегенге дейін немесе кылмысты істеу барысында уэде беріп, қылмыстык кұқық бұзушылықты жасыру қылмыстық кұқық бұзушылыққа көмектесудің бір түрі болып табылады. Қылмыстық кұқық бұзушылық аяқталғаннан кейін оған көрсетілген көмек қылмыстық құқық бұзушылыққа көмектесу емес, бұл іс-эрекет қылмыстық занда көрсетілген жағдайда, кылмыстық кұқык бұзушылықты жасыру ретінде сараланады. Қылмыстық құқық бұзушылық істеуден бас тартудың ережелері қылмысқа бірге қатысушыларға да қолданылады. Орындаушының қылмыс істеуден өз еркімен бас тартуы дегеніміз оның алдын ала келісілген кылмыстық құқық бұзушылык әрекеттерді мүлдем істемеуі немесе оны орындаудан дайындық сатысында бас тартуы. Орындаушының дайындық сатысында істеген іс-эрекетінде басқа бір қылмыстық құқық бұзушылық құрамы бар болса, сол үшін ғана жауапты болады. Мысалы, кісі өлтіруге дайындық не- месе оқталғандық үшін жауаптылық, ұрлыққа оқталғандық, т. б. әрекеттер. Үйымдастырушы, айдап салушы жэне көмектесуші бірлесіп қылмыстық құқық бұзушылық істеуге, әдетте, қылмыстық құкык бұзушылық істелгенге дейін катысады жэне бұлардың әрекеті орындаушының қылмыстық кұқык бұзушылықты ойдағыдай аяқтауына барлық қажетті жағдайларды туғызуга арналады. Сондықтан да қылмыстық құқық бұзушылыққа осы қатысушылардың - ұйымдастырушы, айдагі салушы жэне көмектесушінің қылмыстық кұқык бұзушылық істеуден өз еркімен бас тартуы орындаушының алдын ала келісілген қылмыстық құқык бұзушылықты істеуіне дейін орын алуы шарт. Мұндай ретте олар белсенді әрекеттер жасап, орындаушыны қылмыстық құқык бұзушылықты істеуден бас тартқызуға, қылмыстык құқык бұзушылықтың істе- луіне жасалган барлық жағдайларды жоюға, келісілген қылмыстық құқық бұзушылық жөнінде дер кезінде өкімет орнына, жэбірленушіге, басқа адамдарга хабарлауга және баска әрекеттермен тойтаруга өздерінің қолынан келетін барлық шараларды дер кезінде қолдануы қажет. Мұндай жағдайларда қылмыстық кұқык бұзушылықты ұйымдастырушының, айдап салушының немесе кылмыска көмектесушінің қылмыстық кұқык бұзушылықты істеуден өз еркімен бас тартулары - оларды қылмыстық кұқық бұзушылық үшін жауаптылықтан босатады. Олардың бұл әрекеттерінен нәтиже шықпай, кылмыстық кұқық бұзушылык токтатылмай қалган жағдайда - орындаушы, айдап са- лушы, көмектесуші болған, орындалған нақты іс-әрекет үшін ғана жауаптылыкқа тар- тылады, бірақ та олардың қылмыстық құкык бұзушылықты сақтандыруға жасаған эрекеттері, сөз жоқ, жаза тағайындалғанда есепке алынады. Іске аспшаи айдап салушылық және көмектесушілік. Іске аспаган айдап салушылық азғырушының қылмысты орындауға азғырылган адамның қылмыстық құқық бұзу- шылықты істеуге көнбеуі немесе алғаш көнгенімен қылмыстық құқық бұзушылықты нақты іске асыру кезінде оны істеуден бас тартуы болып табылады. Яғни, мұндай жагдайда айдап салушы қылмыс істеуге барынша жағдай жасағанымен, бірақ оның ойы өз ырқына байланысты емес себептермен жүзеге аспай қалады. Айдап салушының мұндай әрекетінде қылмыстық құқық бұзушылык құрамы болса, онда ол ҚК-нің 24-ба- бында көрсетілген қылмысқа дайындалғандык үшін жауапқа тартылады. Іске аспаған көмектесушілікке қылмыстық құқық бұзушылықты орындауга алдын ала келіскен адамға қателесіп, жарамды құралдың орнына жарамсыз құралдар беріп көмектесу немесе қылмыстық кұкық бұзушылық істеуден өз еркімен бас тартқан адамға, сондай-ақ қылмыстық кұқық бұзушылықты істеп, бітірген адамға көмек көрсетулер жа- тады. Іске аспаган көмектесушілік қылмыстық құқық бұзушылықка дайындалғандық деп саналады. Арнаулы субьектінің қылмысқа бірге қатысуы. Кейбір қылмыстық құқық бұзушылықтардың орындаушысы болып тек арнаулы субъ- ектілер танылады. Мысалы, лауазымды, әскери қылмыстық құқық бұзушылықтарды алайық. Мұндай 124 қылмыстық құқық бұзушылықтардың тікелей орындаушысы жай субъект емес, арнаулы субъект - әскери қызметшілер, лауазымды адамдар ғана болады. Қылмыстық кұқык бұзушылыктың басқа катысушылары - ұйымдастырушылар, айдап салушылар немесе көмектесушілер арнаулы емес жай субъектілер болады. Қылмыстық заңда бұл туралы арнаулы көрсетілген. Яғни, жай адамдар арнаулы субъектілердің орын- дайтын қылмыстық кұқық бұзушылығына катысқанда олардың әрекеті эр уақытта да 29- бапқа сілтеме жасай отырып сараланады. Қылмыстык кұкық бұзушылықты жасыру, қылмыстық құқық бұзушылыкты хабар- ламау және кылмыстык құқык бұзушылыққа жол берушілік қылмыстық құқық теори- ясында кылмыстык құқық бұзушылыққа жанасушылық деген ұғымды құрайды. Бұл ұғымның қылмысқа катысудан өзгешеліктері де ерекше. Қылмыстық заңда қылмыстык құқық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.